4.504
bewerkingen
Sluizen: verschil tussen versies
k
Dode links verwijderd
imported>Jan Pieter Rottine Geen bewerkingssamenvatting |
k (Dode links verwijderd) |
||
| (37 tussenliggende versies door 4 gebruikers niet weergegeven) | |||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
(Deze pagina is in | (Deze pagina is nog in bewerking, mei 2019) | ||
=='''Sluizen'''== | =='''Sluizen'''== | ||
| Regel 11: | Regel 11: | ||
</ul> | </ul> | ||
===''' | ==='''Indeling naar doel'''=== | ||
Gelet op het '''doel van de sluis''' onderkennen we de: | Gelet op het '''doel van de sluis''' onderkennen we de: | ||
<ul> | <ul> | ||
| Regel 45: | Regel 45: | ||
Omdat '''Friesland één boezemsysteem''' heeft, kan '''het scheepvaartverkeer zonder verdere schutsluizen doorvaren naar Gaarkeuken'''. Bij '''Gaarkeuken''' gaat het''' Friese boezemwater ( -0.52 cm NAP) over in het boezempeil van het '''waterschap Noorderzijlvest''' met een peil van - 0.97 cm NAP'''. | Omdat '''Friesland één boezemsysteem''' heeft, kan '''het scheepvaartverkeer zonder verdere schutsluizen doorvaren naar Gaarkeuken'''. Bij '''Gaarkeuken''' gaat het''' Friese boezemwater ( -0.52 cm NAP) over in het boezempeil van het '''waterschap Noorderzijlvest''' met een peil van - 0.97 cm NAP'''. | ||
Het schip (meestal vaak meerdere schepen), vaart de '''[[sluiskolk|sluiskom]''' of ''' | Het schip (meestal vaak meerdere schepen), vaart de '''[[sluiskolk|sluiskom]''' of '''sluiskolk''' in, waarna de sluisdeuren gesloten worden. | ||
Dit is het moment om '''het waterpeil in de sluiskolk op gelijke hoogte te brengen''' met de '''richting waarin gevaren gaat worden'''. | Dit is het moment om '''het waterpeil in de sluiskolk op gelijke hoogte te brengen''' met de '''richting waarin gevaren gaat worden'''. | ||
<br>Dit kan door het water '''uit of in de sluiskolk te laten stromen''', bijvoorbeeld als het schip vanuit het '''[[Prinses Margrietkanaal]]''' ( - 0.52 cm NAP) naar het IJsselmeer ( - 0.20 cm NAP) gaat varen. De sluiskolk wordt dan geleidelijk aan '''op gelijke hoogte''' met het peil van het IJsselmeer gebracht. Er wordt water vanuit het IJsselmeer ingelaten en '''het schip stijgt''' 32 cm. Als dat '''peil bereikt''' is dan gaan de ''' | <br>Dit kan door het water '''uit of in de sluiskolk te laten stromen''', bijvoorbeeld als het schip vanuit het '''[[Prinses Margrietkanaal]]''' ( - 0.52 cm NAP) naar het IJsselmeer ( - 0.20 cm NAP) gaat varen. De sluiskolk wordt dan geleidelijk aan '''op gelijke hoogte''' met het peil van het IJsselmeer gebracht. Er wordt water vanuit het IJsselmeer ingelaten en '''het schip stijgt''' 32 cm. Als dat '''peil bereikt''' is dan gaan de '''sluisdeuren''' aan de zijde van het IJsselmeer '''open''' en kan het schip de sluis verlaten. | ||
<br>Omgekeerd als het schip vanuit het IJsselmeer naar het Prinses Margrietkanaal wil varen, dan worden '''de sluisdeuren gesloten, zodra het schip in de sluiskolk is gevaren'''. Dan wordt er geleidelijk water uit de kolk gestroomd in het Prinses Martgrietkanaal, om het hoogteverschil van -0.20 cm (IJsselmeer) naar -0.52 cm NAP (Prinses Margrietkanaal) te overbruggen (het schip zakt 32 cm.). Als het water in de ''' | <br>Omgekeerd als het schip vanuit het IJsselmeer naar het Prinses Margrietkanaal wil varen, dan worden '''de sluisdeuren gesloten, zodra het schip in de sluiskolk is gevaren'''. Dan wordt er geleidelijk water uit de kolk gestroomd in het Prinses Martgrietkanaal, om het hoogteverschil van -0.20 cm (IJsselmeer) naar -0.52 cm NAP (Prinses Margrietkanaal) te overbruggen (het schip zakt 32 cm.). Als het water in de '''sluiskolk''' voldoende is gezakt, gaan aan boezemzijde de '''sluisdeuren''' open en het schip kan de sluis verlaten. | ||
Het toelaten of uitstromen van water in of uit de sluiskolk gebeurt via regelbare kleine openeningen, waarmee de hoeveelheid en snelheid traploos kan worden geregeld. In Friesland heet een dergelijke opening "rinket". | Het toelaten of uitstromen van water in of uit de sluiskolk gebeurt via regelbare kleine openeningen, waarmee de hoeveelheid en snelheid traploos kan worden geregeld. In Friesland heet een dergelijke opening "rinket". | ||
| Regel 69: | Regel 69: | ||
De spuisluis heeft een '''eenvoudiger''', maar '''niet minder belangrijk''' doel. | De spuisluis heeft een '''eenvoudiger''', maar '''niet minder belangrijk''' doel. | ||
<br>Omdat er '''geen scheepvaartverkeer''' gebruik maakt van een '''spuisluis''' is het bouwprincipe wat eenvoudiger. Zodra de waterstand op het '''buitenwater''' lager is dan die van het '''binnenwater''', kan '''het overtollige water gespuid''' worden. | <br>Omdat er '''geen scheepvaartverkeer''' gebruik maakt van een '''spuisluis''' is het bouwprincipe wat eenvoudiger. Zodra de waterstand op het '''buitenwater''' lager is dan die van het '''binnenwater''', kan '''het overtollige water gespuid''' worden. | ||
In Friesland vinden wij spuisluizen bij '''[[Dokkumer Nieuwe Zijlen]]''', met nu '''als vervolg de spuisluizen''' bij ''' | In Friesland vinden wij spuisluizen bij '''[[Dokkumer Nieuwe Zijlen]]''', met nu '''als vervolg de spuisluizen''' bij '''Lauwersoog''', de '''spuisluizen bij Harlingen''' en natuurlijk ook de '''spuisluizen in de Afsluitdijk'''. | ||
'''Afwateren van water via een spuisluis kan alleen bij een natuurlijk getijdeverschil: spuien gebeurt dan bij eb.''' | '''Afwateren van water via een spuisluis kan alleen bij een natuurlijk getijdeverschil: spuien gebeurt dan bij eb.''' | ||
Omdat natuurlijke lozing van water op gezette tijden bij '''[[Harlingen]]''' en ''' | Omdat natuurlijke lozing van water op gezette tijden bij '''[[Harlingen]]''' en '''Lauwersoog''' naar de '''[[Waddenzee]]''' niet mogelijk is door een combinatie van harde wind en opgestuwd water in de Waddenzee is het in dat geval noodzakelijk om de twee boezemgemalen: het '''[[J.L. Hooglandgemaal]]''' in Stavoren en zonodig ook het '''[[ir. D.F. Woudagemaal]]''' in te zetten, om aan de zuidzijde van het boezemsysteem het water via het IJsselmeer langs '''mechanische weg''' af te voeren. | ||
Voordat het '''[[Lauwersmeer]]''' er was en er nog sprake was van de '''[[Lauwerszee]]''' waren de '''[[Dokkumer Nieuwe Zijlen]]''' van groot belang voor het spuien van overtollig water uit de Friese boezem. '''Indirect vervullen de Dokkumer Nieuwe Zijlen nog steeds een belangrijke rol''', omdat het water '''vanuit de boezem op het [[Lauwersmeer]] wordt gespuid'''. Zowel het '''[[Lauwersmeer]]''' als ook het '''[[IJsselmeer]]''' dienen als belangrijke '''buffer''' tussen de Friese '''boezem''' ('''het binnenwater''') en '''het buitenwater''' ('''[[Waddenzee]]'''). | Voordat het '''[[Lauwersmeer]]''' er was en er nog sprake was van de '''[[Lauwerszee]]''' waren de '''[[Dokkumer Nieuwe Zijlen]]''' van groot belang voor het spuien van overtollig water uit de Friese boezem. '''Indirect vervullen de Dokkumer Nieuwe Zijlen nog steeds een belangrijke rol''', omdat het water '''vanuit de boezem op het [[Lauwersmeer]] wordt gespuid'''. Zowel het '''[[Lauwersmeer]]''' als ook het '''[[IJsselmeer]]''' dienen als belangrijke '''buffer''' tussen de Friese '''boezem''' ('''het binnenwater''') en '''het buitenwater''' ('''[[Waddenzee]]'''). | ||
| Regel 97: | Regel 97: | ||
<br>Deze keersluis wordt eigenlijk alleen maar gesloten '''als uiterste maatregel tijdens acute noodsituaties met betrekking tot windstuwing en buitengewoon hoge waterstanden in de Friese boezem'''. Het '''scheepvaartverkeer wordt dan stilgelegd'''. Als men via bemaling ('''[[J.L. Hooglandgemaal]]''' en '''[[ir. D.F. Woudagemaal]]''') de situatie weer beheerst wordt de keersluis bij Terherne weer geopend en kan het scheepvaartverkeer weer op gang komen. | <br>Deze keersluis wordt eigenlijk alleen maar gesloten '''als uiterste maatregel tijdens acute noodsituaties met betrekking tot windstuwing en buitengewoon hoge waterstanden in de Friese boezem'''. Het '''scheepvaartverkeer wordt dan stilgelegd'''. Als men via bemaling ('''[[J.L. Hooglandgemaal]]''' en '''[[ir. D.F. Woudagemaal]]''') de situatie weer beheerst wordt de keersluis bij Terherne weer geopend en kan het scheepvaartverkeer weer op gang komen. | ||
====''' | ===='''Inlaatsluis'''==== | ||
In tegenstelling tot de noodzaak van bemaling '''komt het ook regelmatig voor dat er water ingelaten moet worden'''. In '''droge voorjaar- en zomerperiodes''' treedt er''' in de polders''' en '''in de boezem''' een '''sterke verdamping''' op. Als het peil van het water te laag wordt en er '''droogteverschijnselen optreden in cultuurland en -gewassen''', of als '''het scheepvaartverkeer gehinderd wordt door lage waterstanden''', moet er uiteindelijk '''water worden ingestroomd'''. | In tegenstelling tot de noodzaak van bemaling '''komt het ook regelmatig voor dat er water ingelaten moet worden'''. In '''droge voorjaar- en zomerperiodes''' treedt er''' in de polders''' en '''in de boezem''' een '''sterke verdamping''' op. Als het peil van het water te laag wordt en er '''droogteverschijnselen optreden in cultuurland en -gewassen''', of als '''het scheepvaartverkeer gehinderd wordt door lage waterstanden''', moet er uiteindelijk '''water worden ingestroomd'''. | ||
| Regel 115: | Regel 115: | ||
===='''uitwateringssluis'''==== | ===='''uitwateringssluis'''==== | ||
[[Bestand:Munnikezijl_k.jpg|400×243px|link=]] | |||
'''Uitwateringssluis van Munnikezijl''' | |||
Een '''afwateringssluis''' dient ervoor '''om het overtollige boezemwater langs natuurlijke weg te laten afstromen naar zee'''. Dit kan wanneer het zeeniveau tijdelijk lager is dan het peil van de boezem, bijvoorbeeld '''bij eb'''. | Een '''afwateringssluis''' dient ervoor '''om het overtollige boezemwater langs natuurlijke weg te laten afstromen naar zee'''. Dit kan wanneer het zeeniveau tijdelijk lager is dan het peil van de boezem, bijvoorbeeld '''bij eb'''. | ||
| Regel 121: | Regel 123: | ||
<br>'''[[Zijlen en sluizen in breed perspectief]]''' | <br>'''[[Zijlen en sluizen in breed perspectief]]''' | ||
==='''Indeling naar ligging'''=== | |||
===''' | ===='''zeesluis'''==== | ||
[[Bestand:De_sluis_te_Makkum_k.jpg|300x187px|link=]] | |||
'''De vroegere zeesluis van Makkum''' | |||
<br>De zeesluizen vormen de verbinding tussen de boezem en de zee. | |||
<br>zie ook: '''[[zeesluizen bij Harlingen]]''' | |||
===='''boezemsluis'''==== | |||
Boezemsluizen verbinden de poldervaarten met de boezem, waarop de polders het water uitslaan. | |||
[[Bestand:Boezemsluis_Spaarndam.jpg|400x266px|link=]] | |||
'''Boezemsluis Spaarndam''' | |||
==='''constructie'''=== | ===='''poldersluis'''==== | ||
[[Bestand:Helomasluis_k.jpg|400×274px|link=]] | |||
'''Een oude poldersluis''' | |||
<br>De poldersluizen verbinden de verschillende districten met een verschillend waterpeil in een polder. | |||
===='''molensluis'''==== | |||
[[Bestand:Sschepradmolen_met_molensluis.jpg|400x304px|link=]] | |||
'''Molen met molensluis''' | |||
De watermolen ligt aan een klein riviertje of beekje. Aan de molen is een water- of stuwrecht verbonden, dat de molenaar het recht geeft het water te stuwen. Het verval (hoogteverschil bij de sluizen) bedraagt ongeveer 1 m. Bij het opendraaien van de molensluis komt het waterrad door het opgestuwde water in beweging. | |||
===='''Overige sluizen'''==== | |||
Andere sluizen zijn '''inundatiesluizen'''''', damsluizen, ontlastsluizen, inlaatsluizen, keersluizen en irrigatiesluizen'''. | |||
<br>'''Inundatiesluizen''' werden in oorlogstijd open gezet om snel land onder water te kunnen zetten. Toen er nog geen vliegtuigen waren was dit een doeltreffende '''verdedigingsstrategie''' ('''Hollandse Waterlinie'''). | |||
<br>'''Damsluizen''' zorgen ervoor dat '''het water in de ondergelopen gebieden niet ergens anders heen kan stromen'''. | |||
<br>'''Ontlastsluizen''' zorgen''' in noodgevallen dat water uit een gebied weg kan stromen'''. | |||
<br>'''Irrigatiesluizen''' die dienen om water over landerijen te laten lopen. | |||
==='''Indeling naar constructie'''=== | |||
===='''waaiersluis'''==== | |||
Een '''waaiersluis''' is een '''speciale sluis''', die als '''voornaamste eigenschap heeft dat hij tegen de waterdruk in geopend en gesloten kan worden'''. | |||
<br>Dit type sluis is '''uitgevonden door Jan Blanken (1755-1838)''', de zoon van een dorpstimmerman '''uit Bergambacht'''. Blanken was Inspecteur-Generaal bij de Waterstaat van 1808 tot 1826, ten tijde van Napoleon. De uitvinding werd betwist door enkele personen die claimden dat zij dit idee eerder hadden geopperd. De uitvoering hiervan heeft echter nooit eerder plaatsgevonden. Blanken heeft zijn recht met succes kunnen verdedigen. Van dit type sluis zijn nog maar enkele exemplaren in Nederland te vinden. | |||
<br>Een waaierdeur '''bestaat uit twee aan elkaar verbonden delen''', die '''rond kunnen draaien in een komvormige inkassing'''. '''Het ene blad heeft een breedte van 5/6 van het andere blad'''. De delen vormen '''samen een soort waaier'''. | |||
<br>De waaierdeuren kunnen '''naar beide zijden het water keren'''. Door de''' waaierkas via buizen met water te vullen verandert de druk op de deuren zodanig dat deze zowel tegen de stroom in als met de stroom mee open en dicht gedraaid kunnen worden'''. | |||
[[Bestand:Wilhelminasluis_Andel_k.jpg|400×300px|link=]] | |||
De '''Wilhelminasluis in Andel''' heeft '''aan twee zijden waaierdeuren'''. De sluis is '''gebouwd rond 1896''' om bij de scheiding van de Maas en de Waal om scheepvaart mogelijk te laten blijven. De sluis is nog steeds in gebruik. | |||
De '''Waaiersluis in de Hollandsche IJssel ten oosten van Gouda''' werd '''in 1860 in gebruik''' genomen door de scheepvaart. | |||
<br>In de jaren 1854-1856 werd een dam bij Gouda in de rivier gelegd met daarin een '''spuisluis''' en een '''schutsluis'''. De dam met het sluizencomplex vormt dus de '''scheiding tussen het getijdegedeelte van de Hollandsche IJssel en de gekanaliseerde Hollandsche IJsse'''l. De schutsluis in het complex heeft vier paar puntdeuren, namelijk in beide sluishoofden een paar '''ebdeuren''' en een paar '''vloeddeuren'''. Door deze constructie '''kan zowel tijdens hoogwater als tijdens laagwater geschut worden'''. | |||
<br>'''In het tussenhoofd bevinden zich de waaierdeuren'''. Aan de waaierdeuren heeft de Waaiersluis zijn naam te danken. | |||
De '''Papsluis is een inundatiewaaiersluis''' in de '''Schenkeldijk bij Werkendam'''. De sluis is '''in 1815 opgenomen in een dijk tussen twee polders'''. | |||
<br>Wanneer één van de twee polders onder water staat, voorkomt de sluis dat het water de andere polder instroomt. Wanneer beide polders onder water staan, is er een doorgang voor boten door de dijk. Deze sluis is een onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. | |||
Ook de '''innundatiewaaiersluizen bij Asperen''' zijn sluizen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. | |||
De '''Roggebotsluis nabij Kampen''' heeft '''aan één zijde waaierdeuren'''. De sluis ligt op de weg van Kampen naar Lelystad. Deze waaierdeuren worden nog iedere dag gebruikt. | |||
===='''duikersluis'''==== | |||
[[Bestand:Duikersluis.jpg|350×262px|link=]] | |||
Een '''inlaatduiker''', of kortweg '''inlaat''' is een '''waterstaatkundig kunstwerk''', dat '''in de waterkering is gelegen en dat bedoeld is om (vers) water in de polder in te laten'''. | |||
<br>Een inlaat wordt ook wel duikersluis genoemd. Zo genoemd omdat hij primair de taak heeft (net als een sluis) het water te keren. | |||
<br>Een inlaat bestaat bijna altijd uit een duiker met aan de kant van het buitenwater '''een schuif''' of '''klep die kan worden opengezet''' om water binnen te laten. Dit '''binnen laten van water is nodig om het water vers te houden''' - stilstaand water wordt "dood". Bij een te lage waterstand, bijvoorbeeld na een lange periode van droogte en de daarbij voorkomende verdamping, wordt de inlaat ook gebruikt om het water weer op peil te krijgen. | |||
De '''duikersluis in de Bergsche Maasdijk''', ten zuiden van Nederhemert-Zuid, dateert uit 1893 en is de oudste betonnen duikersluis in Nederland. De fronten aan weerszijden van de dijk bestaan uit metselwerk. De duikersluis was zowel een inlaat- als een spuisluis. | |||
===='''dam- en schotbalksluis'''==== | |||
Een '''schotbalksluis''' wordt ook wel keersluis of stuw genoemd, waarbij de opening door bovenelkaar geplaatste balken afgesloten worden. Dit type sluis dient om '''water te keren d.m.v. balken die in sponningen worden geplaatst'''; veelal toegepast als '''inundatiesluis'''; bij toepassing van '''een dubbele rij balken''' kon de tussengelegen ruimte worden gevuld met grond; Schotbalksluis (dubbel) met tussenliggende penanten | |||
<br>Bij een sluis denkt men meestal aan een waterstaatkundig werk dat schepen in staat stelt om hogerop te komen. Een schotbalksluis is het tegendeel: waar eerst gewoon gevaren kon worden '''werpt deze sluis een dam op''', '''waardoor iedere vorm van scheepvaart onmogelijk wordt'''. | |||
'''Schotbalksluis te Easterwierrum in de Zwette''' | |||
'''Bij het samenstellen van deze tekst en de afbeeldingen is gebruik gemaakt van:''' | '''Bij het samenstellen van deze tekst en de afbeeldingen is gebruik gemaakt van:''' | ||
<br>"Binnendiken en slieperdiken yn Fryslân", door Ir. K. A. Rienks en Ir. G.L. Walther, Boalsert 1954 | <br>"Binnendiken en slieperdiken yn Fryslân", door Ir. K. A. Rienks en Ir. G.L. Walther, Boalsert 1954 | ||
<br>"De Loop van het Friese water", door G. ter haar en P.L. Polhuis, Franeker 2004 | <br>"De Loop van het Friese water", door G. ter haar en P.L. Polhuis, Franeker 2004 | ||
<br>Fotoarchief van Tresoar te Leeuwarden | <br>'''Fotoarchief van Tresoar''' te Leeuwarden | ||
<br>'''diverse wikipedia-sites''' | |||
<br> | |||
[[Category:Waterbeheer]] | |||