Natuurlijke lozing: verschil tussen versies

Bovendien ging men al snel over tot '''het ophogen van de woonsteden met plaggen, huisvuil en nutteloze restanten van de veeteelt en de landbouw'''. Op deze wijze zijn de in de loop van de geschiedenis '''steeds hoger wordende terpen ontstaan'''. Daarbij werden '''enorme hoogten bereikt''': '''de hoogste terp in het Friese gebied was die van "Brêgebuorren" bij Winsum''', die in de 19e eeuw net als zovele terpen is '''afgegraven omwille van de vruchtbare terpaarde'''.

<br>Momenteel is '''de terp van Hogebeintum nog een opvallend hoge terp'''.

In de tijd van de eerste aanleg van dijken, aanvankelijk tussen de huis- en dorpsterpen, later de dijken vormend van de eerste polders, die met hun dijken nog open voor de zee lagen (zogenoemde zeepolders), ontstond het probleem van '''het opdringende water'''.

<br>De '''wateroverlast''' kwam natuurlijk in eerste instantie '''vanuit de richting van de zee''' ten tijde van hoge (storm)vloeden, maar ook in de najaars- en winterseizoenen zorgde '''een overvloed van neerslag''' ervoor dat het water voortdurend overlast bezorgde.

'''In de vroegste tijden vloeide het water op gezette tijden (rustige zomerperioden) weer terug''' in de richting van de zee door het uitgebreide netwerk van natuurlijke geulen, slenken en kreken.

Met de introductie van '''de dijkaanleg en bedijking''' kon het opdringende water enigszins worden gekeerd, of op beheerste wijze worden geloosd in de richting van de zee.

Als echter '''de eerste (zee)polders worden gevormd''' binnen '''de eerste ringvormige dijken''' worden de bewoners ook geconfronteerd met de noodzaak van '''de regulering van de waterstand''' binnen de "polder".

Dit wordt '''opgelost door''' op gezette afstanden '''in de zeedijk "schuiven" aan te brengen'''. Bij de normale lage ebstand kunnen de schuiven worden geopend en zo vloeit '''het overtollige water weg uit de polder'''. Het wegvloeien wordt nog bevorderd door '''de aanleg van sloten in de polder'''.  

<br>Daarbij maakt men natuurlijk gebruik van de natuurlijke vormen van '''de oorspronkelijk kreken en slenken'''. Zo worden de oorspronkelijke slenken in het wad binnen de eerste polders de natuurlijk '''afvoergeulen (rieden) naar de openingen met schuiven in de zeedijk'''.

De '''afvoeropeningen met schuiven in de dijken''' worden <strong>[[zijl|zijlen]]</strong> genoemd. Als de natuurlijke afvloeiing een probleem wordt, wordt het water door de vroegste bewoners in de polder '''ook wel handmatig over de dijk uitgeslagen''', of men ontwikkelt manieren om dit op mechanische wijze te doen: met hefboom-installaties wordt het water met emmers over de dijk gebracht. Zulke plaatsen worden ook wel <strong>[[pomp|pompen]]</strong> genoemd.

Een '''nieuwe situatie ontstaat er als het aantal polders tussen 1000 en 1200 snel toeneemt'''. Nu worden er polders gevormd die naast- en tegenelkaar aan liggen. Dat betekent dat de bewoners van de diverse polders op elkaar zijn aangewezen als het gaat om het peil van het water binnen de polders te kunnen beheersen. De zijlen monden dan al snel niet meer uit op het wad, maar op de naastgelegen buurpolder. Deze buurpolder moet maar zien het water verderop kwijt te raken.

<br>De '''dijkvakken''' worden vaak '''gemarkeerd''' met speciaal gehouwde sierstenen.

[[Bestand: steen

Als omstreeks '''1200/1300 de omringende zeedijk een aanééngesloten geheel''' gaat vormen, zijn de waterschappen en de gemeenschappen uiteraard ook '''gezamenlijk verantwoordelijk voor de zeedijken'''. Aan de zeedijken moeten hogere eisen worden gesteld: letterlijk en figuurlijk. In dit gezamenlijk belang hebben de dorpen hun verplichtingen. In de loop van de geschiedenis treedt er '''een verschuiving op van verplichtingen in natura (het onderhoud van afgesproken dijkvakken) naar een financiële verplichting: waterschapslasten'''.

Ook de afvoer van het polderwater wordt geregeld. In de eerste plaats ontstaat er langzamerhand een boezemsysteem. De polders lozen hun water op de boezem, die in verbinding staat met de zee. In Friesland vormen het netwerk van geulen, slenken en meren een natuurlijke boezem.   

Als in latere eeuwen de grote open verbindingen met de zee worden ingepolderd en afgesloten (Friese Middelzee en de Marne), gaat de Friese boezem langzamerhand een meer afgesloten bekken vormen, waarin het uitgeslagen en geloosde polderwater tijdelijk kan worden opgeslagen (geborgen).

'''Vele eeuwen lang''' kon dat '''via de scheepvaartsluizen in de zeedijk''', vaak ook werden er speciale spuisluizen aangelegd, die eigenlijk de functie van de historische zijlen overnamen. Op vele locaties kon het water worden afgespuid: '''Lemmer, Tacozijl, Stavoren, Hindeloopen, Workum, Makkum, Harlingen en Dokkum'''.

Met '''de aanleg van de Afsluitdijk in 1932''' verandert deze situatie drastisch: slechts via de <strong>[[Harlingen|Zeesluizen van Harlingen]]</strong> en de <strong>[[Dokkumer Nieuwe Zijlen]]</strong> kan het boezemwater nu '''nog op natuurlijke wijze bij eb afwateren''' (spuien).

De andere locaties vervallen als spuisluizen: immers '''het IJsselmeer heeft een hoger waterpeil dan de Friese boezem'''.  

Historisch gezien is ook '''de druk op de Friese boezem gestaag toegenomen'''. Daardoor is '''ook de druk op de spuisluizen van Harlingen en Dokkum toegenomen'''.  

Daarom zijn in Friesland in de 20e eeuw de twee zeegemalen <strong>[[boezemgemaal|(boezemgemalen)]]</strong> gebouwd. Bij '''dreigende toename van het boezemwaterpeil''' kunnen zij '''het overtollige water op het IJsselmeer uitslaan'''.

<br> Het stoomgemaal '''Woudagemaal''' bij Lemmer(1920) en het elektrische '''Hooglandgemaal''' bij Stavoren (1967) hebben samen een enorme capaciteit: 4000 + 10000 m3 water per minuut. Zij moeten garanderen dat Friesland zijn water altijd kwijt kan.

Toch is er een nieuwe politieke discussie over ontstaan over de eventuele bouw van '''een nieuw zeegemaal bij Lauwersoog'''.