4.504
bewerkingen
Fryslân: verschil tussen versies
k
geen bewerkingssamenvatting
imported>Jan Pieter Rottine Geen bewerkingssamenvatting |
kGeen bewerkingssamenvatting |
||
| (26 tussenliggende versies door 3 gebruikers niet weergegeven) | |||
| Regel 4: | Regel 4: | ||
<br>'''Fryslân''' | <br>'''Fryslân''' | ||
<br>Fryslân telt momenteel | <br>Fryslân telt momenteel 649.944 inwoners (1 januari 2020). | ||
<br>De '''hoofdstad is Leeuwarden'''. | <br>De '''hoofdstad is Leeuwarden'''. | ||
| Regel 18: | Regel 18: | ||
<br>In het oosten wordt Fryslân begrensd door de provincies Groningen en Drenthe, in het zuiden door de provincies Overijssel en Flevoland, in het zuidwesten door het IJsselmeer en in het westen en noorden door de Waddenzee en buiten de Waddeneilanden door de Noordzee. | <br>In het oosten wordt Fryslân begrensd door de provincies Groningen en Drenthe, in het zuiden door de provincies Overijssel en Flevoland, in het zuidwesten door het IJsselmeer en in het westen en noorden door de Waddenzee en buiten de Waddeneilanden door de Noordzee. | ||
[[Bestand: | [[Bestand:Kaart_Fryslân_k.jpg|600×477px|link=]] | ||
<br> | <br> | ||
<br>Door de '''[[Afsluitdijk]]''' is Fryslân verbonden met de provincie Noord-Holland. | <br>Door de '''[[Afsluitdijk]]''' is Fryslân verbonden met de provincie Noord-Holland. | ||
<br>De | <br>De Friese waddeneilanden Vlieland, Terschelling, [[Ameland]] en [[Schiermonnikoog]] zijn bereikbaar met [[veerdiensten in Fryslân|veerdiensten]]. Vanuit Harlingen naar Vlieland en Terschelling, vanaf de pier bij Holwerd naar Ameland en vanuit [[Lauwersoog]] naar Schiermonnikoog. | ||
<br> | <br> | ||
<br>Om de provincie te onderscheiden van | <br>Om de provincie te onderscheiden van Noord- en Oost-Friesland en de Kreis Friesland in het [[Duitsland|Duitse]] [[Nedersaksen]] wordt de provincie in wetenschappelijke kringen ook wel vaak aangeduid als Westerlauwers Friesland. | ||
Qua totale oppervlakte (land + water) is Fryslân de grootste provincie van Nederland en qua landoppervlakte is het de derde provincie. | |||
<li>'''Landschap''' | <li>'''Landschap''' | ||
<br>Fryslân is door de | <br>Fryslân is door de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap uitgeroepen tot '''mooiste provincie van Nederland''' (Leeuwarder Courant, 15 juni 2010) | ||
<br>De vereniging | <br>De vereniging It Fryske Gea (= het Friese landschap) is de '''provinciale natuurbeherende instantie'''. | ||
Fryslân heeft een '''open landschap en is waterrijk'''. Het Friese landschap bestaat uit '''negen verschillende landschappen''': | Fryslân heeft een '''open landschap en is waterrijk'''. Het Friese landschap bestaat uit '''negen verschillende landschappen''': | ||
<ul> | <ul> | ||
<li>het | <li>het [[Waddenzee|Waddengebied]] | ||
<li>de | <li>de zuidoosthoek | ||
<li>het | <li>het [[terp|terpengebied]] van Oostergo | ||
<li>het | <li>het [[terp|terpengebied]] van Westergo, | ||
<li>het | <li>het het Lage Midden | ||
<li>de | <li>de Veenpolders | ||
<li>het pleistocene | <li>het pleistocene Gaasterland | ||
<li>de | <li>de Noordelijke Wouden | ||
<li>het | <li>het Bedijkingslandschap (= Marne, Het Bildt, Nieuwlanden en [[Lauwerszee]]) | ||
</ul> | </ul> | ||
[[Bestand:Lege_Midden_It_Deel_k.JPG|600×400px|link=]] | |||
'''Het Lage-Midden van Friesland: Het Deel bij Grou, waar eens het stoomgemaal Leppedijk zijn water op uitsloeg''' | |||
<br>In Fryslân liggen vier '''[[nationale parken]]''': | <br>In Fryslân liggen vier '''[[nationale parken]]''': | ||
| Regel 64: | Regel 67: | ||
In het dagelijks spraakgebruik in de rest van Nederland wordt echter nog steeds veelal de Nederlandstalige (nu echter foutieve) naam "Friesland" gebruikt. | In het dagelijks spraakgebruik in de rest van Nederland wordt echter nog steeds veelal de Nederlandstalige (nu echter foutieve) naam "Friesland" gebruikt. | ||
<br> | <br> | ||
[[Bestand:800px-Jan_Bulthuis_-_Provinciehuis_Leeuwarden.jpg|400×234px|link=]] | |||
'''Provinsjehûs''' | |||
<br>'''Heitelân''' | <br>'''Heitelân''' | ||
<br> | <br>'''It Heitelân''' (Nederlands: '''Het vaderland''') is voor '''Friezen om utens''', Friezen die buiten Fryslân wonen, een veel gebruikte term om de eigenheid van de provincie Fryslân mee aan te duiden. Hij wordt vaak gebruikt om de sterke emotionele band met Fryslân aan te geven. | ||
<br> | <br> | ||
<li> '''Volkslied''' | <li> '''Volkslied''' | ||
<br>Een lied met de naam '''It Heitelân''' werd geschreven door J.L. van den Burg en muzikaal ondersteund door J. Lindeman. Vlak na de Tweede Wereldoorlog gingen er stemmen op om het '''huidige volkslied van Fryslân''' (tekst van dr. Eeltje Halbertsma), <strong>'''De âlde Friezen'''</strong> (Nederlands: De oude Friezen), te vervangen door eerstgenoemd lied. De reden hiervoor was '''het karakter | <br>Een lied met de naam '''It Heitelân''' werd geschreven door J.L. van den Burg en muzikaal ondersteund door J. Lindeman. Vlak na de Tweede Wereldoorlog gingen er stemmen op om het '''huidige volkslied van Fryslân''' (tekst van dr. Eeltje Halbertsma), <strong>'''De âlde Friezen'''</strong> (Nederlands: De oude Friezen), te vervangen door eerstgenoemd lied. De reden hiervoor was '''het karakter van het bestaand''' <strong>volkslied</strong>. De tekst zou zich in zijn 19de-eeuwse terminologie teveel associëren met de toen recent in diskrediet gebrachte bloed- en-bodem-filosofie. Een nieuwe generatie erkent echter toch het belang van en de genegenheid voor het wijd verbreid bekend zijnde '''Frysk Folksliet'''. | ||
<li>'''Geschiedenis''' | <li>'''Geschiedenis''' | ||
<br> | <br> | ||
<br>'''Prehistorie en oudheid''' | <br>'''Prehistorie en oudheid''' | ||
[[Bestand:Germania_jpg_k.JPG|600×477px|link=]] | |||
<br>'''Van ongeveer 400 vj. tot 200 vj.''' begon langzamerhand een protofriese cultuur te ontstaan met '''[[terp]]en''' tussen '''[[Vlie]] en [[Eems]]'''. De bewoners werden door de Romeinen '''[[Frisii]]''' genoemd. De aanwezigheid van de '''[[Romeinen in Fryslân|Fryslân]'''] begint met de Romeinse generaal '''[[Drusus]]''' als hij in '''12 vj.''' zijn campagne in '''[[Germanië|Germania]]''' aanvoert. | <br>'''Van ongeveer 400 vj. tot 200 vj.''' begon langzamerhand een protofriese cultuur te ontstaan met '''[[terp]]en''' tussen '''[[Vlie]] en [[Eems]]'''. De bewoners werden door de Romeinen '''[[Frisii]]''' genoemd. De aanwezigheid van de '''[[Romeinen in Fryslân|Fryslân]'''] begint met de Romeinse generaal '''[[Drusus]]''' als hij in '''12 vj.''' zijn campagne in '''[[Germanië|Germania]]''' aanvoert. | ||
<br> | <br> | ||
| Regel 84: | Regel 92: | ||
<li> het '''gebied tussen Lauwers en Wezer''' | <li> het '''gebied tussen Lauwers en Wezer''' | ||
</ul> | </ul> | ||
[[Bestand:Friesische_Seelande_um_1300.png|400x223px|link=]] | |||
<br>Een westelijk deel (Noord-Holland) van Fyslân viel rond het jaar '''1000''' officieel onder de '''graven van [[Holland]]'''. De overige delen hadden in die tijd over het algemeen een grote zelfstandigheid, omdat geen enkele graaf of hertog het gebied onder controle kon krijgen. | <br>Een westelijk deel (Noord-Holland) van Fyslân viel rond het jaar '''1000''' officieel onder de '''graven van [[Holland]]'''. De overige delen hadden in die tijd over het algemeen een grote zelfstandigheid, omdat geen enkele graaf of hertog het gebied onder controle kon krijgen. | ||
| Regel 90: | Regel 100: | ||
<br>In '''1287''' vond de '''[[Sint-Luciavloed]]''' plaats. Opéénvolgende stormvloeden scheiden West-Friesland en Westerlauwers Friesland steeds verder van elkaar af, door het effect van vergroting van het scheidende wateroppervlak van Almere, Flevomeer en later het ontstaan van de Zuiderzee. | <br>In '''1287''' vond de '''[[Sint-Luciavloed]]''' plaats. Opéénvolgende stormvloeden scheiden West-Friesland en Westerlauwers Friesland steeds verder van elkaar af, door het effect van vergroting van het scheidende wateroppervlak van Almere, Flevomeer en later het ontstaan van de Zuiderzee. | ||
<br> | <br> | ||
<br>[[Bestand:353px-Guillaume_II_de_Hainaut.png|353×600px|link=]] | |||
'''Willem IV sneuvelt bij Stavoren yn 1345''' | |||
<br>Een '''invasie bij Stavoren (1345 Slag bij Warns)''' door de Hollandse graaf Willem IV werd '''door de Friezen verijdeld'''. Zij verdedigden hun "vrijheid" met succes. | <br>Een '''invasie bij Stavoren (1345 Slag bij Warns)''' door de Hollandse graaf Willem IV werd '''door de Friezen verijdeld'''. Zij verdedigden hun "vrijheid" met succes. | ||
[[Bestand:300px-Warns_monument.jpg|300×225px|link=]] | |||
'''Monument Slag bij Warns: Leaver dea as slaaf''' | |||
<br> | <br> | ||
<br>De overgang tussen Hoge Middeleeuwen en Late Middeleeuwen is een periode waarin een groot aantal '''[[kloosters in Friesland]]''' wordt gesticht. | <br>De overgang tussen Hoge Middeleeuwen en Late Middeleeuwen is een periode waarin een groot aantal '''[[kloosters in Friesland]]''' wordt gesticht. | ||
| Regel 106: | Regel 123: | ||
<br>Onder leiding van Friese Stadhouders, nazaten van Jan van Nassau, vocht Fryslân mee in opstand tegen de Spaanse Koning Filips II. | <br>Onder leiding van Friese Stadhouders, nazaten van Jan van Nassau, vocht Fryslân mee in opstand tegen de Spaanse Koning Filips II. | ||
<br>Na het kinderloos overlijden van Oranje-stadhouder Willem III in 1702 en het Tweede Stadhouderloze Tijdperk werd de Friese Nassau-stadhouder Willem IV als Prins van Oranje, stadhouder van de hele Republiek. De huidige koninklijke familie stamt dus af van de Friese stadhouders. | <br>Na het kinderloos overlijden van Oranje-stadhouder Willem III in 1702 en het Tweede Stadhouderloze Tijdperk werd de Friese Nassau-stadhouder Willem IV als Prins van Oranje, stadhouder van de hele Republiek. De huidige koninklijke familie stamt dus af van de Friese stadhouders. | ||
[[Bestand:462px-StadhouderWillemIV(4).jpg|231×299px|link=]] | |||
<br>In '''1795''' werd '''de Republiek overvallen door Frankrijk''' en raakten de republieken van de Nederlanden hun '''zelfstandigheid kwijt'''. | <br>In '''1795''' werd '''de Republiek overvallen door Frankrijk''' en raakten de republieken van de Nederlanden hun '''zelfstandigheid kwijt'''. | ||
| Regel 128: | Regel 147: | ||
<br>'''Alle plaatsen in Fryslân hebben slechts één officiële naam'''. Dat is de naam die in bijvoorbeeld '''notariële akten''' en in de '''Gemeentelijke Basisadministratie''' en in de '''Basisregistraties Adressen en Gebouwen''' wordt gebruikt. Dat is in de meeste gevallen de Nederlandse naam, in zeven gemeenten '''Dantumadiel''', '''Tytsjerksteradiel''', '''Ferwerteradiel''', '''Menameradiel''', '''Boarnsterhim''', '''Littenseradiel''' en '''Ljouwerteradiel''' hebben '''alle plaatsen echter de Friese naam als de officiële naam'''. | <br>'''Alle plaatsen in Fryslân hebben slechts één officiële naam'''. Dat is de naam die in bijvoorbeeld '''notariële akten''' en in de '''Gemeentelijke Basisadministratie''' en in de '''Basisregistraties Adressen en Gebouwen''' wordt gebruikt. Dat is in de meeste gevallen de Nederlandse naam, in zeven gemeenten '''Dantumadiel''', '''Tytsjerksteradiel''', '''Ferwerteradiel''', '''Menameradiel''', '''Boarnsterhim''', '''Littenseradiel''' en '''Ljouwerteradiel''' hebben '''alle plaatsen echter de Friese naam als de officiële naam'''. | ||
<br>De meeste gemeenten geven echter beide namen aan op de plaatsnaambordenborden. | <br>De meeste gemeenten geven echter beide namen aan op de plaatsnaambordenborden. | ||
<br>[[Bestand:Image394.jpg|176×108px|link=]] | |||
<br> | <br> | ||
<br>'''Nieuwe Friese taalwet''' | <br>'''Nieuwe Friese taalwet''' | ||
| Regel 140: | Regel 160: | ||
<br>Fryslân kent ook een '''grote verscheidenheid in toneelgroepen en -gezelschappen'''. Het '''professionele theatergezelschap Tryater''' is bekend van radio en TV. | <br>Fryslân kent ook een '''grote verscheidenheid in toneelgroepen en -gezelschappen'''. Het '''professionele theatergezelschap Tryater''' is bekend van radio en TV. | ||
<br>De Friese cultuur omvat ook een aantal '''specifieke sporten''', die tot buiten de grenzen van Fryslân bekendheid genieten: '''het skûtsjesilen, het fierljeppen en het kaatsen'''. | <br>De Friese cultuur omvat ook een aantal '''specifieke sporten''', die tot buiten de grenzen van Fryslân bekendheid genieten: '''het skûtsjesilen, het fierljeppen en het kaatsen'''. | ||
br>De '''Friese Elfstedentocht''' is uitgegroeid tot '''een nationaal evenement in Nederland'''. | <br>De '''Friese Elfstedentocht''' is uitgegroeid tot '''een nationaal evenement in Nederland'''. | ||
<br> | |||
<br>[[Bestand:800px-PC2007_ympresje_heale_finale.jpg|400×300px|link=]] | |||
'''Kaatsen te Franeker''' | |||
<br> | <br> | ||
<li>'''Media''' | <li>'''Media''' | ||
| Regel 150: | Regel 172: | ||
<li>'''Cultuurgebieden''' | <li>'''Cultuurgebieden''' | ||
<br>Binnen het Friese cultuurgebied kunnen nog drie grote cultuurgebieden worden onderscheiden: de '''Kleistreek''', de '''Friese Wouden''' en de '''Zuidwesthoek'''. Ook zijn er gebieden die in mindere mate tot het Friese cultuurgebied behoren, waarvan de bekendsten zijn het gebied ten zuiden van de [[Tjonger]] ('''Ooststellingwerf en Weststellingwerf'''), het door Hollanders ingepolderde '''Het Bildt''' en '''de Waddeneilanden'''. | <br>Binnen het Friese cultuurgebied kunnen nog drie grote cultuurgebieden worden onderscheiden: de '''Kleistreek''', de '''Friese Wouden''' en de '''Zuidwesthoek'''. Ook zijn er gebieden die in mindere mate tot het Friese cultuurgebied behoren, waarvan de bekendsten zijn het gebied ten zuiden van de [[Tjonger]] ('''Ooststellingwerf en Weststellingwerf'''), het door Hollanders ingepolderde '''Het Bildt''' en '''de Waddeneilanden'''. | ||
<br>'''(Informatie en afbeeldingen uit: Wikipedia)''' | |||
<br> | |||
[[Category:Friese plaatsen en streken]] | |||