Fryslân: verschil tussen versies

<br>In het oosten wordt Friyslân begrensd door de provincies Groningen en Drenthe, in het zuiden door de provincies Overijssel en Flevoland, in het zuidwesten door het IJsselmeer en in het westen en noorden door de Waddenzee en buiten de Waddeneilanden door de Noordzee.

<br>De '''Friese waddeneilanden''' '''[[Vlieland]], [[Terschelling]], [[Ameland]] en [[Schiermonnikoog]]''' zijn bereikbaar met '''[[veerdiensten in Friesland|veerdiensten]]'''. Vanuit '''[[Harlingen (stad)|Harlingen]]''' naar '''Vlieland en Terschelling''', '''vanaf de pier bij [[Holwerd]]''' naar '''Ameland''' en vanuit '''[[Lauwersoog]]''' naar '''Schiermonnikoog'''.

'''Qua totale oppervlakte (land + water) is Friesland de grootste provincie van Nederland''' en qua landoppervlakte is het de derde provincie.

<br>In Friesland liggen vier '''[[nationale parken]]''':

In het dagelijks spraakgebruik in de rest van Nederland wordt echter nog steeds veelal de Nederlandstalige naam Friesland gebruikt.

<br>Na het kinderloos overlijden van Oranje-stadhouder Willem III in 1702 en het Tweede Stadhouderloze Tijdperk werd de Friese Nassau-stadhouder Willem IV als prins van Oranje, stadhouder van de hele Republiek.

<br>In '''1795''' werd de Republiek overvallen door Frankrijk en raakten de reuplieken van de Nederlanden hunzelfstandigheid kwijt.

<br>Na de Bataafse Republiek (1795-1806) en het Koninkrijk Holland (1806-1810) werden de Nederlanden onder keizer Napoleon Bonaparte ingelijfd bij Frankrijk.

<br> Door beëindiging de Franse overheersing werd Nederland in 1813 weer zelfstandig. Na de Slag bij Waterloo in 1815 werd tijdens het "Wener Congres" het Koninkrijk der Nederlanden gevormd met als staatshoofd Koning Willem I.

Friesland maakt sindsdien als provincie deel uit van het Koninkrijk.   

De talen die het meeste worden gesproken in de provincie zijn het [[Westerlauwers Fries|Frysk]] (Fries) en het [[Nederlands]]. Het Frysk heeft de status van minderheidstaal en wordt naast het Nederlands als een officiële landstaal erkend onder het Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden. De taal wordt beperkt gebruikt in de rechtspraak en het onderwijs, en in ruimere mate door (een aantal) overheden en media, en met name voor de radio en op de TV.

Behalve het Standaardfries heeft het Fries ook een aantal dialecten, zoals: '''Aasters''' op Terschelling, '''Hindeloopers''', '''Schiermonnikoogs''', '''Kleifries''', '''Woudfries''' en '''Zuidwesthoeks'''. De dialectonderscheiden zijn echter aan het verdwijnen en de eerstgenoemde dialecten moeten als uitgestorven worden beschouwd.

<br>In de Friese steden spreken alleen zij die van het plattelands zijn ingekomen (onderling) Fries. '''Stadsfries''', een Nederlands dialect met sterke Friese invloeden, is daar vanouds de volkstaal die echter langzaam verder vernederlandst. Aan dit <strong>''Friese Nederlands''</strong> zijn enkele andere dialecten verwant als: '''Amelands''', '''Bildts''' en op Terschelling '''Midslands'''.

<br>Alle plaatsen in Friesland hebben slechts één officiële naam. Dat is de naam die in bijvoorbeeld notariële akten en in de Gemeentelijke Bbasisadministratie en in de Basisregistraties Adressen en Gebouwen wordt gebruikt. Dat is in de meeste gevallen de Nederlandse naam, in zeven gemeenten '''Dantumadiel''', '''Tytsjerksteradiel''', '''Ferwerteradiel''', '''Menameradiel''', '''Boarnsterhim''', '''Littenseradiel''' en '''Ljouwerteradiel''' hebben alle plaatsen echter de Friese naam als de officiële naam.

De meeste gemeenten geven echter beide namen aan op de plaatsnaambordenborden.

<br>Minister Piet Hein Donner van Binnenlandse Zaken heeft op 12 februari 2011 bij [[Omrop Fryslân]] aangekondigd dat er een nieuwe Friese taalwet komt. Deze wet garandeert iedereen het recht om in de provincie Friesland zelf te kiezen voor de Nederlandse of de Friese taal in het contact met de overheid of in de rechtszaal. Een onderdeel van de wet is de introductie van een Raad voor de Friese taal. Deze raad kan bijdragen aan het stimuleren en waarborgen van het gebruik van de Friese taal.

De Friese cultuur wordt gekenmerkt in vele maatschappelijke facetten.

<Naast de eigen taal Frysk, kenmerkt de cultuur zich ook door een sterk bewustzijn van eigen identiteit, die o.a. wordt vormgegeven in de '''Friese letterkunde en kunst'''.   

<br>Tot een overzicht van de Friese schrijvers en dichters behoren zeker de Friese renaissanceschrijver '''Gysbert Japicx''' en  de vele vooraanstaand dichters uit de 20e eeuw, zoals bijv. '''Obe Postma''', mr. Pieter Jelles Troelstra en Fredde Schürer. De Friese letterkunde heeft vele romanschrijvers en prozaïsten voortgebracht. Naar Gysbert Japix en Obe Postma is een Friese literatuurprijs genoemd.

<br>Friesland kent een grootse '''muziekgeschiedenis''': het telt een grote dichtheid aan (plaatselijke) muziekkorpsen, koren en muziekgezelschappen. De Friese jeugd is eveneens actief in vele muziekbands, als solisten en in cabaretgroepen.

<br>Friesland kent ook een grote verscheidenheid in toneelgroepen en -gezelschappen. Het professionele theatergezelschap "Tryater" is bekend van radio en TV.

<br>De Friese cultuur omvat ook een aantal '''specifieke sporten''', die tot buiten de grenzen van Fryslân bekendheid genieten: het skûtsjesilen, het fierljeppen en het kaatsen.

br>De Friese Elfstedentocht is uitgegroeid tot een nationaal evenement in Nederland.