Help:Zandbak: verschil tussen versies

Deze pagina is een bewerking van een artikel dat in het tijdschrift ''De Ingenieur'' heeft gestaan. Naast het omzetten van de tekst naar wikicode, om het artikel beter leesbaar te maken, omvat de bewerking onder andere de toevoeging van een hoofdstukken structuur. Dit om het artikel beter toegankelijk te maken.

Het oorspronkelijke artikel was opgesplitst in twee delen. Het eerste deel is gepubliceerd in nummer 50 van ''De Ingenieur'' en het tweede deel in het daaropvolgende nummer (nummer 51), beide publicaties zijn uit december 1925. In de bronvermelding bij het eertse deel<ref>Dijxhoorn, J.C. (1925). De werktuigen van het provinciaal stoomgemaal voor den boezem van Friesland. ''De Ingenieur, jaargang 40'' (nummer 50), pagina 1053-1065. Geraadpleegd op Delpher op 03-02-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=dts:2976068:mpeg21:0001</ref>

en bij het tweede deel<ref>Dijxhoorn, J.C. (1925). De werktuigen van het provinciaal stoomgemaal voor den boezem van Friesland. ''De Ingenieur, jaargang 40'' (nummer 51), pagina 1077-1080. Geraadpleegd op Delpher op 03-02-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=dts:2976070:mpeg21:0001</ref>

zijn links opgenomen naar de ingescande versies van de twee delen van het artikel.

DE WERKTUIGEN VAN HET PROVINCIAAL STOOMGEMAAL VOOR DEN BOEZEM VAN FRIESLAND.

Voordracht, gehouden in de vergadering van de Afdeeling

op 19 Februari 1925,

door

prof. ir. J.C. Dijxhoorn.

===Introductie===

[[Bestand:Fig 1.jpg|miniatuur|Fig. 1. Kaartje van Friesland.]]

Friesland nabij Lemmer en die van het electrisch gedreven

ongetwijfeld de belangstelling van vele leden van deze

hebben. De ligging in de twee noordelijke provinciën en niet

eenigermate moeilijk en tijdroovend. Zelfs thans, nu deze

dag te bezichtigen.

De situatie blijkt uit het kaartje van Friesland (fig. 1). Er

bij Lemmer, waarover ik u thans als inleiding tot het

bezoek op hedenmiddag een en ander wil meedeelen. Een

beschrijving van het gemaal van het waterschap &bdquo;Electra&rdquo; zal

ik later afzonderlijk in het Weekblad ''De Ingenieur'' geven.

door de Lauwerzee-commissie in haar rapport van 1904.

Met de plannen voor de bemalingswerktuigen, welke ik destijds

heb en welke in haar rapport zijn opgenomen<ref>Voetnoot 1 in oorspronkelijke artikel: Lauwerszee-Verslag 1904, Hoofdstuk X, blz. 143 vlg.</ref>, zal ik u

niet ophouden. Zij omvatten voor beide gemalen verticale

stoommachines, welke door middel van tandraderen langzaam

loopende centrifugaalpompen met verticale as zouden drijven.

De plannen van de Lauwerzee-commissie zijn niet door de

Friesland en van Groningen hebben echter later afzonderlijk

de boezembemaling ter hand genomen.

===Stoom, diesel of electrische aandrijving===

Toen de Gedeputeerde Staten van Friesland mij in 1910

voor een gemaal, dat bij Tacozijl zou worden gesticht, waren

Dieselmotoren reeds volkomen betrouwbare werktuigen geworden,

zoodat ik met het oog op zuinig brandstofverbruik

een ontwerp met vier Dieselmotoren uitwerkte en aanbeval.

Elk van deze motoren zou 2 hevel-centrifugaalpompen direct

8 x 420 = 3369 m³ per minuut opvoeren.

Electriciteit kon voor dit gemaal niet als drijfkracht in

aanmerking komen, omdat toen niet was te voorzien binnen

welken tijd een provinciale of interprovinciale electrische

een vermeerdering van haar belasting met 1400 à 1500 k.W.,

welke het gemaal kan vereischen, op ongezette tijden zou

kunnen verdragen. Bovendien kwam het gemaal te liggen in

een deel der provincie, waar niet op een belangrijke afname

van electriciteit voor licht en kracht kon worden gerekend,

zoodat de aanlegkosten van den kabel uitsluitend zouden

drukken op het gemaal, dat slechts gedurende een klein

gedeelte van het jaar (gemiddeld bijvoorbeeld 45 dagen) zou

dienst doen.

het gemaal over te gaan. Maar nu was de prijs van de motorolie,

die in Januari 1911 op f 32 per ton, franco reservoir

Tacozijl, kon gesteld worden, gestegen tot f 58 per ton. Anderzijds

zuiniger doen worden, dat deze laatste ondanks de bedieningskosten

van de stoomketels in het voordeel bleven. Ook bleken

dan bij de keuze van Dieselmotoren, zelfs wanneer naar

behooren rekening werd gehouden met de kosten van ketelhuis

en schoorsteen. Ook levert het in dit geval in verband met de

groote waterberging van Friesland's boezem geen bezwaar op,

dat bij het in werking stellen van een stoom gemaal voor het

opstoken der ketels altijd eenige uren van voorbereiding

vereischt worden, welke bij een electrisch gedreven watergemaal

of bij een Dieselgemaal niet noodig zijn. Deze overwegingen

drijfkracht.

===Alternatieve technieken===

Waarschijnlijk zullen sommigen de vraag stellen waarom

Humphrey-pompen, of ook zuiggasmotoren niet in aanmerking

kwamen, die toch ten opzichte van een zuinig brandstofverbruik

bovenaan staan.

De Humphrey-pomp, het wateropvoerwerktuig, dat op de

getrokken, is op te vatten als een vierslags-zuiggasmotor, die

waarvan belangrijke uitvoeringen in Engeland en in Egypte

Zij zou bij de kleinere opvoerhoogten voor de bemalingen

hier te lande dan ook zeer in aanmerking komen, ware het

niet dat de bijzonder diepe fundatie, welke zij vereischt een

afdoend bezwaar opleverde.

de beproeving in 1908 een anthracietverbruik van slechts

hoogte van 2,79 m en waarvoor

gemaakt. Dit gemaal levert

een sprekend voorbeeld dat

een zuinig brandstofverbruik

niet de eenige of zelfs ook de

voornaamste eisch is, waaraan

aan te halen uit een brief,

den dijkgraaf van het  

waterschap ontving.

De zuiggasinstallatie,

die in de 15 jaren van haar

heeft veroorzaakt en waaraan

een groote en kostbare reparatie

moest geschieden, doordat

afgesleten, is uitgesloopt en

voor afbraak verkocht. Wij

voor onze pomp aanbrengen".

gelezen , was ik dankbaar, dat

product van Nederlandsche

nijverheid was — wel de  

centrifugaalpomp, maar die is

gebleven.

Intusschen moet men op grond

uitvoering niet een  

machine-systeem veroordeelen.

omstandigheden ook wel een

zuiggas-installatie voor een

watergemaal aanbevolen en

van gehad.

Zeker is men daarbij meer

afhankelijk van de kwaliteit

en de stukgrootte der kolen

dan bij stoominstallaties; en

11 jaren geleden, toen over de

drijfkracht voor het gemaal

bij Lemmer beslist moest

worden, was dit nog in sterker

mate het geval dan thans.

werking van den generator te

verzekeren, worden de kolen

plaatse gezeefd, en in de jaren vóór den oorlog werd de kool

die door de zeef viel, niet zelden met de koolasch gebruikt voor

de verbetering van de toegangsweg. Gedurende den kolennood

toegangsweg naar een zuiggasgemaal met zorg opgraven!

de meest uiteenloopende kwaliteit, een goed ingerichte

stoomketel nog de meest plooibare afnemer is, en zoo heeft men

nimmer betreurd, dat voor het gemaal dat ons nu bezighoudt,

in 1914 tot de toepassing van stoom is besloten.

==Ontwerp en aanbesteding==

De verlangde opbrengst van het gemaal was inmiddels in

verband met den waterafvoer van "de Linde" vergroot tot

4000 m³ per minuut bij 1 m opvoerhoogte. Deze opvoerhoogte

kan varieeren van "nul" tot 2,15 m, maar deze laatste, groote

opvoerhoogte zal zeer zelden voorkomen.

[[Bestand:Fig 2.jpg|miniatuur|gecentreerd|rechtop=2.5|Fig. 2. Bestekteekening van de machine-installatie.]]

ir. D.F. Wouda, onder wiens directie het boezemgemaal

is gebouwd, maakte ik in 1915 een voorontwerp van de installatie

der stoompompwerktuigen en stoomketels met gedetailleerd

bestek om als grondslag te dienen voor een beperkte

inschrijving. Van de daarbij behoorende bestekteekening

(fig. 2) is bij de uitvoering slechts op weinige punten, die nog

ter sprake zullen komen, afgeweken. Van de ingekomen

aanbiedigen werd die van de firma Louis Smulders & Co.,

Machinefabriek &bdquo;Jaffa&rdquo;, te Utrecht, gekozen, met wie de overeenkomst

voor de levering en opstelling der volledige bemaligsinstallatie

zijn aanleiding geweest dat het gereed komen

H.M. de Koningin en Z.K.H. den Prins der Nederlanden.

De plaats waar het is gesticht is bij nadere overweging iets

oostelijker gekozen dan Tacozijl, namelijk aan de Teroelster

Kolk nabij Lemmer. Het boezemwater wordt toegevoerd door

een stroomkanaal van 68 m bodembreedte, dat, bij een waterstand

van 0,20 m + Z.P., 87,20 m breed is op den Waterspiegel

groote meren in Friesland's boezem.

--><li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: top;">[[Bestand:Fig 3 gespiegeld.jpg|miniatuur|geen|x215px|Fig. 3. Machinehal.<ref name="gespiegeld">In de oorspronkelijke publicatie is deze foto gespiegeld afgedrukt, hier is de afbeelding juist afgebeeld.</ref>]]</li><!--

--><li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: top;">[[Bestand:Fig 4.jpg|miniatuur|geen|x215px|Fig. 4. Doorsnede over een zuigpijp van een der centrifugaalpompen.]]</li>

In het gemaal zijn in een machinehal van 62 m bij 15 m de

vier horizontale tandem-compound-machines opgesteld, die

moet bij 1 m opvoerhoogte 500 m³ per minuut

stoommachines hebben een gemeenschappelijken condensor.

in den ruimen machinekamer opgesteld (fig. 4).

===Ketels===

Stoom van 12 kg per cm² wordt geleverd door 6 gecombineerde

ketels, bestaande uit een Lancashire-ketel, {{math|''D''}} = 2400

mm, {{math|''L''}} = 5500 mm onder, en een vlampijpketel {{math|''D''}} = 2300 mm,

{{math|''L''}} = 4750 mm boven (fig. 5). Iedere ketel heeft een verwarmingsoppervlak

van 235 m² (waterzijde). Er is steeds een

vermogen in werking is.

[[Bestand:Fig 5 gespiegeld.jpg|miniatuur|upright=1.21|Fig. 5. Ketelhuis, bevattende 6 gecombineerde ketels, met 235 m² verwarmd oppervlak elk.<ref name="gespiegeld" />]]

welke in dit geval op den voorgrond moest staan.

waren 8 stoomketels met een gezamenlijk verwarmingsoppervlak

van 1600 m² aangenomen; doch op voorstel van de

machinefabriek is dit tot 1410 m² , verdeeld over 6 ketels, beperkt

omstandigheden 12,6 kg per wpk-uur, dat de fabriek

garandeerde.

Achter elk van de 6 stoomketels bevindt zich een oververhitter

van 85 m² verwarmingsoppervlak (buitenwerks).

De ketels werken met luchttoevoer onder de roosters,

systeem Asselbergs en Nachenius, waarvoor op de stookplaats

twee ventilatoren, elk voldoende voor het volle werk. aanwezig

zijn. De luchttoevoer wordt zoodanig geregeld, dat er boven de

evenwichts-trek). Elk van de genoemde ventilatoren

wordt gedreven door een verticale gelijkstroom-stoommachine.

De afgewerkte stoom van deze blaasmachines, alsook die van

de stoomvoedingpompen, wordt gecondenseerd in twee voorwarmers,

het voedingwater passeert op zijn weg van de voedingpompen

naar de ketels.

in aanmerking zou komen. Het geringe aantal bedrijfsuren

per jaar, dat zeer sterk uiteen kan loopen, doch dooreengenomen

slechts op ongeveer 1000 kan gesteld worden, heeft

hiervan doen afzien.

Voor de hoofdstoomwerktuigen (fig. 6 en 7) is het

compound-stelsel gekozen, voornamelijk uit overweging dat het

stoomverbruik van een machine, waarin de stoom in twee

trappen werkt, op den duur minder zal toenemen door kleine

bijvoorbeeld een gewone gelijkstroom-machine.

Voor de stoom verdeeling zijn bosschuiven, systeem Van den

Kerchove, toegepast.

<p style="text-align:center;">

T a n d e m - c o m p o u n d - S t o o m w e r k t u i g.<br/>

Cylinder middellijnen: 500 en 825 mm.<br/>

Zuigerslag: 1000 mm.<br/>

Omwentelingen: 95 tot 115 p. minuut.<br/>

[[Bestand:Fig 6 en 7.jpg|miniatuur|center|rechtop=2|Fig. 6 en 7. Tandem-compound-stoomwertuig.]]

In overeenstemming met de bepalingen van het machinebestek

De hooge-drukeylinder is enkelwerkend uitgevoerd

op voorstel van ons medelid CH.J. Eeuwens, destijds hoofdingenieur

van de Machinefabriek &bdquo;Jaffa&rdquo;, wiens zorg voor

de detailconstructie van de stoommachines en de pompen een

bijzonder woord van hulde verdient.

De stoomcylinders hebben 500 mm en 825 mm middellijn.

1000 mm zuigerslag. Het aantal omwentelingen wordt naar

behoefte ingesteld op 95 tot 115 per minuut.

De versche stoom wordt eerst aan de achterzijde van

den H.D.-cylinder ingelaten. Na de expansie wordt de uitlaatschuif

tusschen de achterzijde en de voorzijde van dezen cylinder.

Deze voorzijde is feitelijk receiverruimte tusschen de twee

cylinders. Van dáár komt de stoom in den L.D.-cylinder,

een dubbelwerkenden gelijkstroom-cylinder. De twee cylinders,

die zich binnen de bekleeding van een gemeenschappelijken

stalen mantel bevinden, hebben dus in het geheel slechts vier

bosschuiven voor de stoomverdeeling: een inlaat- en een evenwichtsschuif

voor den H.D.-cylinder en twee inlaatschuiven

voor den L.D.-cylinder.

De eerste cylinder werkt dus feitelijk volgens het oude, ik

zou willen zeggen klassieke beginsel van de Cornwallmachines

van James Watt, waarmede vooral gedurende de

ten opzichte van brandstof-economie werden bereikt,

dat in 1834 als gemiddelde van het kolenverbruik van 52 mijnpompmachines,

werkende volgens dit Cornwall-systeem, 1,75 kg

per wpk-uur werd gevonden.<ref>Voetnoot 2 in oorspronkelijke artikel: De gemiddelde cijfers van het kolenverbruik zijn geregeld gepubliceerd in Lean’s ''Monthly Duty Records'' en terug te vinden in Lean’s ''Historical Statement'' of ook in Henry Davey, ''Pumping Machinery'' p. 23-25.</ref>

Het komt mij voor, dat de combinatie van het Cornwall-systeem

voor den H.D.-cylinder en het gelijkstroom-systeem

voor den L.D.-cylinder door een zuinig stoomverbruik — ook

op den langen duur — den meesten waarborg geeft.

De indicateur-diagrammen toonen aan, dat aan de krukzijde

van den H.D.-cylinder practisch gesproken geen arbeid

op den zuiger wordt overgebracht.

Zooals reeds werd vermeld zijn er twee oppervlak-condensors,

met een koeloppervlak van 152 m² is een kleine horizontale

tandem-compound-machine voor 160 omwentelingen per

minuut (fig. 8 en 9), die 6 verschillende hulppompen drijft,

# een centrifugaalpomp voor circulatiewater, welke aan de krukas gekoppeld is;

# een dubbelwerkende luchtpomp, direct door het kruishoofd gedreven;

# een warmwaterpompje, om het water uit de warmwaterbakken naar het hooger gelegen ketelhuis te pompen door een nog nader te vermelden filterpers heen;

# een koud-waterpompje om de pakkingbussen van de assen der groote centrifugaalpompen steeds van een waterzegeling te voorzien en dus inzuigen van lucht op afdoende wijze te beletten;

# een voedingpomp voor de verdampers, welke suppletiewater voor de ketels moeten leveren;

# een oliepomp, die de persolie levert om de machines geheel onder druk te smeren.

Een hoog vacuum in den condensor is een vereischte voor

een zuinig stoomverbruik, vooral in een geval als dit, waar

de L.D.-cylinders volgens het gelijkstroom-beginsel zijn gebouwd.

Het vacuum varieert van 71 cm (28" Eng.) kwik in

den zomer tot 73.5 cm (29" Eng.) bij lage watertemperatuur.

Het zal heden ongeveer 72.5 cm bedragen.

dan van voordeel is voor een zuinig stoomverbruik, wanneer

de cylinder-uitlaatpoorten, die in den regel den nauwsten

zijn, omdat de snelheid van den stoom in dien keeldoortocht

seconde.<ref>Voetnoot 3 in oorspronkelijke artikel: Bij verzadigden stoom met een drukking vóór de straal buis van 7 tot 12 kg per cm² (absol.) wijkt de snelheid in den keeldoortocht, zoals bekend is, weinig af van 450 m per seconden bij de lage absolute drukking van 0,7 tot 0,2 kg per cm², die gedurende den uitlaat uit den L.D.-cylinder heerscht, is de snelheid in den keeldoortocht gemiddeld 410 meter per seconde.</ref>

Laval-straalbuizen (fig. 7).

condensatie niet in deze pijpen, doch uitsluitend in den condensor

zal plaats hebben. Het is mijns inziens van belang,

dat de afgewerkte stoom overgebracht wordt met een

gemiddeld soortelijk gewicht, dat zoo laag mogelijk is,

zoo klein mogelijk zij. Om nu een laag soortelijk gewicht

te verkrijgen, moet men de vorming van waterdruppels binnen

dus bekleeden met vilt of andere isolatiestof.

Door deze middelen slaagt men er in den drukval te beperken

tot ongeveer 4 cm, als het vacuum in den L.D.-cylinder

gemiddeld 90 pCt. bedraagt.

[[Bestand:Fig 8 en 9.jpg|miniatuur|center|rechtop=2|Fig. 8 en 9. Tandem compound stoomwertuig met lucht- en circulatiepomp voor condensatie inrichting.]]

De luchtpomp is een natte pomp, voor water en lucht

deze met haar vele kleine schoepjes niet zoo geschikt vond

om gedurende het {{frac|7|8}} deel van het jaar stil te staan. De nu

toegepaste pomp is eenvoudig, maar heeft toch eenige bijzonderheden,

die de aandacht verdienen. Water en lucht komen

(fig. 11), en de uitlaat van de pomp heeft ook afzonderlijke

door de opening rechts, onderaan, en de lucht wordt

buiten het gebouw gevoerd door een pijp, aansluitende aan

de opening rechts, bovenaan.

[[Bestand:Fig 10 en 11.jpg|miniatuur|rechtop=1.21|Fig. 10 en 11. Doorsneden van de condensor luchtpomp.]]

In de fig. 8 en 10 is te zien, dat de waterkleppen (2 zuig-

kleppen, 2 x 3 perskleppen) zich onder het pomplichaam

bevinden; in de dwarsdoorsnede (fig. 10) ziet men een zuigklep,

die naar boven opent, een persklep, die naar beneden

gekozen, belast door zeer lichte spiraalveeren. Zij werken bij

l60 toeren vrijwel geruischloos.

De kleppen voor lucht bevinden zich, zooals van zelf spreekt,

boven in de pomp (2 x 8 zuigkleppen, 2 x 8 perskleppen).

Men ziet in de dwarsdoorsnede (fig. 10), dat de zuigkleppen

zich naar omlaag openen, de perskleppen naar omhoog. Deze

luchtkleppen bestaan uit gewone rubber-schijven, belast

door zeer lichte spiraalveeren.

De zuigruimten voor water en lucht hebben een verticale

verbindingspijp in het pomplichaam. De gemiddelde waterspiegel

is daarin iets hooger of iets lager, afhankelijk van het

stoomverbruik van de machines onder verschillende omstandigheden.

Op overeenkomstige wijze hebben de water- en de

luchtruimten aan de uitlaatzijde een verticale verbindingspijp.

sterke mate met het water als bij andere luchtpompen wel

van eenig waterkolommetje binnen de luchtpomp te overwinnen.

Het resultaat is dan ook, dat zonder bezwaar een

vacuum van 71 cm in den zomer en 73 cm in den winter bereikt

[[Bestand:Fig 12 en 13.jpg|miniatuur|rechtop=1.21|Fig. 12 en 13. Centrifugaalpomp; langsdoorsnede (fig 12, boven) en bovenaanzicht (fig 13, onder).]]

[[Bestand:Fig 14.jpg|miniatuur|rechtop=1.21|Fig. 14. Centrifugaalpomp, dwarsdoorsnede.]]

normale omstandigheden elk 500 m³ per minuut en worden

pomplichamen zijn op voorstel van de Machinefabriek uit

12 mm plaatijzer en hoekijzer samengesteld, met dichtgewelde

naden. Zij zijn versterkt door T-ijzers van buiten en door

bosbouten van binnen, om ze bestand te maken tegen den

atmosferischen druk; want uit den aard der zaak is de druk

aan de binnenzijde lager, zelfs aan den uitlaatkant, daar de

pomp hooger ligt dan de spiegel der zee, waarin ze uitmondt.

een inwendige middellijn van 1400 mm, hebben afzonderlijk

ingezette dekselstukken, elk voorzien van bronzen draagbussen

voor de 200 mm-as. De dekselstukken met pakkingbus aan de

machinezijde zijn in twee helften met het oog op de koppelflens

van de as.

<p style="text-align:center;">

Schoepenrad, middellijn over toppen der schoepen gemeten: 1700 mm.<br/>

Schoepenrad, vrije breedte aan den omtrek (2 x 465): 230 mm.<br/>

2 Toevoerpijpen, aansluiting aan pomp: middellijn: 1400 mm.<br/>

1 Afvoerpijp, aansluiting aan pomp: 2000 x 1540 mm.

Om het schoepenrad met as uit te nemen moet een van de

van het schoepenrad is slechts zelden noodig, vooral omdat

ruime mangatopeningen toegang geven tot het inwendige der

pomp. De plaatijzeren pijpen, die aan deze bochtstukken

rechthoekige doorsnede en in gewapend beton uitgevoerd. Er

zijn in het geheel 16 inlaatopeningen, elk 3 m x 1,60 m voor

de 8 pompen.

Omdat de pompen zich voor een groot deel onder den

machinevloer bevinden en daar zijn ingemetseld, krijgt men

in het gemaal niet denzelfden indruk van de afmetingen, die

zij gedurende het afwerken in de werkplaatsmaakten (fig. 15).

De uitlaatpijp van het slakkenhuis is rechthoekig 1,54 m

breed, 2 m hoog en gaat geleidelijk over in een horizontale

pijp, uitgevoerd in gewapend beton, met een monding van

5 m x 2 m. Het gemaal heeft dus 8 uitlaat mondingen van deze

afmetingen. Deze zijn niet van keerkleppen voorzien, maar

het spreekt van zelf dat voor alle veiligheid de onderzijde

van de inlaatopeningen van de schoepenraderen hooger is

gelegd dan de hoogste stand, die onder de aller ongunstigste

omstandigheden ooit in de Zuiderzee kan voorkomen. Wanneer

de pompen leeg zijn, zijn zij dus altijd waterkeerend, ook wanneer

de zeesluizen open zijn.

opvoerhoogte hebben de schoepenraderen meer den vorm van

een trommel dan van een schijf, zooals aan de pomp waaiers

van oudere gemalen eigen was. De middellijn, over de toppen

der schoepen gemeten, is 1700 mm, de vrije schoepbreedte aan

den buiten omtrek 2 x 465 = 930 mm. De schoepen zijn van

plaatijzer, vastgegoten in de gietijzeren naaf en in de buitenkransen.

kromming (Francis-schoepen). Fig. 16 geeft een voorstelling

van een overeenkomstig schoepenrad van een ander watergemaal,

waarvan een duidelijke foto ter beschikking was.<ref>Voetnoot 4 in oorspronkelijke artikel: Schoepenrad van de centrifugaalpomp van het Dieselgemaal &laquo;Leeghwater&raquo; van den Haarlemmermeerpolder, uitgevoerd door &laquo;Werkspoor&raquo; te Amsterdam.</ref>

De pomp oefent dus niet uitsluitend een centrifugaalwerking

uit, maar ook een schroefwerking; het is niet uitsluitend een

radiale, maar ook eenigermate een axiale turbine-pomp.

De afwezigheid van keerkleppen, die ik indertijd het eerst

bij het boezemgemaal voor Schieland heb doorgevoerd, brengt

mede dat het in gang brengen van de hoofdstoommachine en

het volzuigen van de twee bijbehoorende pompen tegelijkertijd

moet geschieden, omdat terugheveling niet mag voorkomen. Dit

verticalen vacuumketel, 1500 mm middellijn en 6 m

hoog, die door pijpen verbonden is met afsluiters op elk van  

de pompen (fig. 3). Uit dezen ketel wordt vooraf de lucht

weggezogen door de condensor-luchtpompen en door een  

krachtigen stoom-exhaustor, waarvan er ook twee aanwezig

zijn. De luchtpompen zijn aangesloten door tusschengeschakelde

bijkomstig gebruik alleen lucht zuigen — geen water, dat

immers brak zou kunnen zijn.

De verbindingspijpen van de pompen naar den centralen

vacuumketel liggen onder een kleine helling en zijn tangentiaal

aan dien ketel aangesloten. Zoodra de afsluiters op de  

pompen en op de groote zuigbochten daarvan geopend worden,  

stroomt eerst lucht, daarna, wanneer de pompen beginnen te  

werken, een mengsel van lucht en water naar den ketel. Deze

beneden af door een pijp, die onder den zeespiegel uitmondt, en  

ketel voortgezet. Door deze inrichting is het uitgesloten, dat

geschiedt het aanzuigen der groote centrifugalen binnen

enkele minuten.

<div style="margin: auto; text-align: center;"><ul style="margin: 0;><!--

--><li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: bottom;">[[Bestand:Fig 15.jpg|miniatuur|geen|rechtop=1.21|Fig. 15. Centrifugaalpomp in bewerking.]]</li><!--

--><li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: bottom;">[[Bestand:Fig 16.jpg|miniatuur|geen|rechtop=1.21|Fig. 16. Schoepenrad van het Dieselgemaal &laquo;Leeghwater&raquo; van den Haarlemmermeerpolder, uitgevoerd door &laquo;Werkspoor&raquo;, Amsterdam.]]</li>

</ul></div>

Het voedingwater, dat door de reeds genoemde

warmwaterpompjes uit den machinekelder naar het ketelhuis wordt

gepompt, wordt volkomen bevrijd van de bijgemengde

nieuwe inrichting, waarvoor onder No. 26846 octrooi is

aangevraagd, zal velen uwer interesseeren.

Laat ik op den voorgrond stellen, dat cylinderolie, zelfs in

kleine hoeveelheden met het voedingwater meegevoerd, altijd

een punt van groote zorg heeft uitgemaakt bij alle

stoominstallaties met oppervlak-condenstatie; maar sedert men

oververhitten stoom is gaan gebruiken, vraagt deze zaak nog

meer onze aandacht dan vroeger, omdat onvoldoende smering

van de stoomcylinders nu nog gevaarlijker is geworden dan

bij het gebruik van verzadigden stoom. Vooral is dit het  

geval bij horizontale machines, waarbij het gewicht van de  

zuigers op den cylinderwand rust.

Er zijn in hoofdzaak drie methoden om bij het gebruik van

cylinder-stoomwerktuigen olievrij voedingwater te verkrijgen,

namelijk:

# afscheiding van de oliedruppeltjes uit den afgewerkten stoom vóór den condensor;

# afscheiding uit het condensaat-water door dit een warmwaterbak met schotjes te laten passeeren vóór het naar de voedingpomp gaat;

# gebruik, van een persfilter in de voedingleiding, waarin het oliehoudend water door filterdoek wordt heen geperst.

Met elk van deze methoden kan men het grootste gedeelte

van de olie afscheiden, maar niet alles. Daarom worden dikwijls

twee methoden in combinatie gebruikt, aan boord van

schepen, vooral de laatste twee.

Ook bij dit stoomgemaal is deze combinatie toegepast, maar

de persfiltratie is principieel gewijzigd. Er zijn dus ook hier

ruime bakken van de bekende constructie met schotten aanwezig,

waarin het water telkens van den bodem van een compartiment

naar den top van het volgende wordt geleid,

waarin het dan weer met geringe snelheid omlaag gaat, zoodat

een gedeelte van de lichtere olie blijft drijven. Op deze wijze

krijgt men, zooals gezegd, wel een groot gedeelte van de olie

er uit; doch wanneer men uit het laatste compartiment een

monster neemt, vertoont dit nog een witte troebeling en laat

men dit water een week lang staan, dan blijft het nog altijd

eenigermate „melkachtig". Het resultaat wordt niet noemenswaard

beter, wanneer men de compartimenten van den afscheidingsbak

vult met cokes, houtwol of ander materiaal,

dat daarvoor wel gebruikt wordt.

===Gebruik van een persfilter===

draaglijk resultaat gedurende den allereersten tijd, wanneer

het filterdoek heel nieuw is. De oliedruppeltjes, die onder

mikron blijken te hebben, gaan spoedig door de poriën van

elk filterdoek heen. Uitvoerige proeven, die ik gedurende de

laatste 10 jaren in het Laboratorium voor Werktuigkunde der

T. H. op dit gebied heb genomen<ref>Voetnoot 5 in oorspronkelijke artikel: Zie het Weekblad ''De Ingenieur'' van 9 November 1918, No. 45 blz. 877 vlg.</ref>

wel beter werd als het water vooraf aan een electrischen

het persfilter weer troebel water te leveren.

melkachtige voedingwater beter gefiltreerd kon worden, wanneer

bij het electriseeren geen zinkpolen werden gebruikt, doch

de negatieve pool en dit eenigszins vlokkige materiaal bleek

een goede filtermassa te vormen. Deze bereidingswijze van

een vrij krachtige dynamo-installatie in het gemaal, duur in

exploitatie.

Daarop ben ik tot de volgende oplossing gekomen, die slechts

uiterst geringe exploitatiekosten meebrengt.

Het melkachtige voedingwater, zooals het uit de