Help:Zandbak

*Afgeronde stenen bij portiek zeezijde.*
Hier een foto invoegen

In de buitengevels van het gebouw zijn 270.000 gevelklinkers verwerkt. De stenen zijn, net als de andere stenen die in het Woudagemaal verwerkt zijn, geleverd door de firma Ratering Arntz te Bemmel. ^[1] Op verschillende plekken zijn gevelstenen met een bijzondere vorm gebruikt. Dergelijke stenen worden vormstenen of profielstenen genoemd. Al vanaf de middeleeuwen worden profielstenen toegepast, vooral bij kerken. ^[3] Een voorbeeld van vormstenen bij het Woudagemaal zijn de stenen met licht afgeronde hoeken die toegepast zijn bij het portiek in de langsgevel van de machinehal aan de zeezijde. Onderstaande bouwtekening toont (een deel van) deze gevel met het portiek. Op de foto die onder de tekening staat, zijn de afgeronde stenen duidelijk te zien.

*Langsgevel van het machinegebouw (zee zijde).* ^[2.1]
Hier een foto invoegen

*Afgeronde stenen bij ingang ketelhuis.*
Hier een foto invoegen

De stenen met afgeronde hoeken zijn ook verwerkt bij de dubbele deuren die toegang geven tot het ketelhuis. Deze stenen zijn te zien op de volgende foto.

De afgeronde stenen zijn zogenaamde vormbakstenen. ^[1] Het woord vormbaksteen verwijst naar het gebruik van vormbakken bij het productieproces. In deze bakken krijgen de stenen hun (aanvankelijke) vorm. Men spreekt op dat moment over groene stenen of vormelingen. ^[3] De afgeronde stenen bij het Woudagemaal zijn ontstaan door deze vormelingen vóór het bakken met een kleirasp af te ronden. ^[1] Het afronden moest snel na het vormen gebeuren, voordat de steen te hard werd om nog te kunnen bewerken.^[3]

Naast de gevelstenen met afgeronde hoeken zijn er in het Woudagemaal nog meer stenen met een bijzondere vorm verwerkt. Het Bureau voor Bouwhistorie en Architectuurgeschiedenis vermeldt in het door hen opgestelde Bouwhistorisch Onderzoek van het Ir. D.F. Woudagemaal dat bij de penanten en ramen profielstenen zijn aangebracht. Bij de penanten zijn de profielstenen bij een verbouwing rond 1980 verdwenen; er kwam een grovere detaillering voor in de plaats. Bij de ramen zijn de profielstenen toegepast voor het maken van schuine vensterbanken aan de buitenzijde. ^[1] Dit is te zien op onderstaande foto.

*Profielstenen bij kozijnen machinegebouw.*
Hier een foto invoegen

Op de eerder op deze pagina weergegeven bouwtekening van de langsgevel van het machinegebouw aan de zeezijde zijn de ramen te zien waaronder zich de vensterbanken met profielstenen bevinden. Ook onder de ramen in de langsgevel aan de boezemzijde zijn profielstenen toegepast. (Een deel van) deze gevel is te zien op onderstaande bouwtekening. ^[2.2] De tekening die daarna staat weergegeven geeft een overzicht van de diverse profielstenen die zijn toegepast bij het Woudagemaal. ^[2.3]

*Langsgevel van het machinegebouw (boezem zijde). ^[2.2]*
Hier een foto invoegen

*Profielstenen. ^[2.3]*
Hier een foto invoegen

Bronnen

Bureau voor Bouwhistorie en Architectuurgeschiedenis v.o.f. (2013). Bouwhistorisch Onderzoek Ir. D.F. Woudagemaal, Lemmer.
Tresoar, Tekeningen- en kaartenarchief Provinciale Waterstaatsdienst van Friesland 1876-1986 (archief nr. 9-05) Inv. nr. 781: Bouwkundige tekeningen betreffende de bouw van het stoomgemaal bij Lemmer inzake de bemaling van Frieslands boezem
2.1. Bestek 6, blad 65a: Langsgevel van het machinegebouw (zee zijde) [Link naar tekening]

2.2. Bestek 6, blad 65b: Langsgevel machinegebouw (boezem zijde) [Link naar tekening]

2.3. Bestek 6, blad 39: Profielstenen [Link naar tekening]
Stenvert, R. (2012). Biografie van de baksteen. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, p. 30/31.