Luzette Kroon, dijkgraaf
Op 5 december 2023 was het precies 25 jaar geleden dat het Woudagemaal de prestigieuze status van UNESCO Werelderfgoed ontving. Om deze mijlpaal te vieren en het rijke erfgoed van het gemaal te verkennen, is er een 25-delige podcastserie gemaakt.
In deze podcastreeks komen mensen aan het woord die een bijzondere band hebben met het Woudagemaal. Van bezoekers die getuige waren van zijn majestueuze werking tot kinderen uit de buurt die opgroeiden naast dit icoon van waterbeheer. Van toegewijde vrijwilligers die het gemaal levend houden tot bekende gezichten uit Lemmer die hun herinneringen en verhalen delen.
De podcast is een reis door de tijd, gezien vanuit verschillende oogpunten. En legt de verbinding tussen generaties en delen van de gemeenschap. Want het Woudagemaal is niet alleen van ons, maar van toekomstige generaties. De podcast is een eerbetoon aan het behoud van dit erfgoed en een manier om de rijke geschiedenis door te geven aan de generaties die nog komen.
Deze wiki pagina is een transcriptie van een aflevering uit deze podcastserie "Stoomverhalen". De podcasts zijn te beluisteren op; Spotify, YouTube en op Woudagemaal.nl.
Een overzicht van alle afleveringen in deze serie is hier te vinden.
Introductie
De introductie is te beluisteren op Spotify en YouTube.
In Fryslân vind je een van Nederlands mooiste kroonjuwelen; het Ingenieur D.F. Woudagemaal. Het grootste stoomgemaal ter wereld dat nog werkt. Wetterskip Fryslân zet deze monumentale stoomreus uit 1920 bij té hoge waterstanden nog altijd aan het werk, om ervoor te zorgen dat jij droge voeten houdt. Het gemaal staat dit jaar 25 jaar op de Werelderfgoedlijst van UNESCO!
In de komende 25 podcasts ga ik, Renate Kuivenhoven (RK), in gesprek met verschillende mensen die op één of andere manier verbonden zijn aan dit gemaal. Van ingenieur Wouda's kleinzoon tot een kunstenares die kopjes maakt van het slib uit de stoomketels en iedereen die daar tussenin zit.
Laat de geluiden van het gemaal je meevoeren naar het verleden en het nu: Luister naar de Woudagemaal serie: Stoomverhalen!
Aflevering 4: Luzette Kroon, dijkgraaf
De vierde aflevering van deze podcastserie is te beluisteren op; Woudagemaal.nl.
RK: Welkom bij een nieuwe aflevering van Stoomverhalen, een 25-delige podcastserie met verhalen over het ingenieur D.F. Woudagemaal. Iemand die alles weet van het waterbeheer in Frylân en dit samen met het dagelijks bestuur van Wetterskip Fryslân in goede banen leidt. En ons daar graag in meeneemt tijdens deze podcast. Van harte welkom dijkgraaf Luzette Kroon (LK) en voorzitter van de Stichting Werelderfgoed Nederland.
LK: Dankjewel.
RK: Wat betekent het gemaal voor u als dijkgraaf? Daar ben ik heel benieuwd naar.
LK: Ja, het gemaal is voor mij een icoon. Een icoon voor het waterwerk. Een staaltje van waterwerk van toen, maar ook nog voor nu. En het laat heel goed zien hoe wij Nederland hebben ontwaterd om Nederland bewoonbaar te krijgen. En het feit dat het toen der tijd nog net zo functioneel was als dat het nu is, dat geeft wel aan dat waterwerk iets is van een lange termijnvisie.
RK: Absoluut. Kunt u zich nog herinneren dat u voor het eerst hier kwam? Was dat al in de rol van dijkgraaf of daarvoor al?
LK: Bij het gemaal bedoel u?
RK: Ja.
LK: Nee, dat was in de rol van dijkgraaf van Wetterskip Fryslân. En dat was direct al tijdens draaiweken, want ik ben begonnen begin februari. En toen hadden we al vrij snel die eerste draaiweek. En toen heb ik het gemaal in werking gezien. Ja, en wat je dan ziet, ja, dat is zo gigantisch mooi. Dat is, ja, dat is waterwerk pur sang.
RK: En bijna mysterieus, hè? De stoom die dan naar buiten komt, dat doet toch iets met je als mens als je dat ziet?
LK: Jazeker. En dat doet mij er ook aan denken dat een gemaal als het Woudagemaal, dat is zo'n unieke plek om mensen verhalen te vertellen over het waterwerken. Zo'n stukje werelderfgoed, dat leeft verhalen, zeg maar. En dat kun je heel mooi duidelijk maken, wat wij doen als waterschappen aan de hand van de werking van zo'n gemaal. Maar ook door daar, nou, wat wij hebben gedaan, ook een bezoekerscentrum bij te zetten.
RK: Ja, want wat betekent dit gemaal dan precies voor het Friese watersysteem? En wellicht ook wel voor het nationale watersysteem. Kunt u ons daarin meenemen, het belang van het gemaal voor echt het hele Friese systeem?
LK: Ja. In eerste instantie is het gemaal neergezet als een zeegemaal. Toen was de Zuiderzee nog in "full swing", zeg maar. In 1932 is het IJsselmeer ontstaan. En het gemaal is in 1920 gereed gekomen. Dus je ziet ook die grote deuren aan de buitenkant zijn ook vloeddeuren. Dus het gemaal was ingezet als een zeegemaal. Door het afsluiten van de zee en het ontstaan van het IJsselmeer heeft het een iets andere functie gekregen. Het hoeft niet meer stormvloeden te doorstaan. Maar tegelijkertijd, de maalfunctie is nog net zo belangrijk als toen het werd neergezet. Alleen, we pompen het nu in het IJsselmeer. En dan moet het via het IJsselmeer naar de zee toe gebracht worden. Dus dat doen we nog steeds. Bij het gemaal laten we ook vaker water in. Want we hebben in het gebied ook enorm veel behoefte aan zoetwater. Wat niet altijd op het gewenste moment valt.
RK: Ja.
LK: Dus naast dat we een gemaal hebben waarbij we water naar buiten brengen. Zorgen we ook steeds dat het Friese watersysteem gevuld wordt vanuit dat IJsselmeer waar het Woudagemaal aan ligt.
RK: Dus dan fungeert die eigenlijk ook als kraan?
LK: Nou, dat doen we bij de inlaat die vaak bij het gemaal ligt. Daar laten we water in. Dus dan zet je de kraan aan. En anders dan moet je zorgen dat het afgevoerd wordt. Dat klopt.
RK: En stel, het wordt heel slecht weer komende week, hoogwater, hij moet aan. Wat is dan precies uw rol? Geeft u het laatste seintje van kom op, hij moet aan?
LK: Nou, inmiddels is dat niet meer zo. Misschien was dat in het verleden wel zo. Het is wel zo dat als kritieke toestanden ontstaan, dat we crisisoverleg hebben. Er wordt wel altijd meegedeeld. Maar het is zo dat ons boezemsysteem, ons systeem van het watermanagement, is zo goed op elkaar afgestemd. En onze mensen weten zo goed op basis van de gegevens die we aangeleverd krijgen. Maar ook de gegevens die we verzamelen. Dat het een automatisme is dat er wordt gesteld; "het is nu verstandig om het gemaal aan te zetten". En daar hebben we onze boezembeheerders van dienst, met een mooi woord. Die kunnen dat constateren en dat wordt meegedeeld. En dan gaat hij aan.
RK: Dus u hoeft niet meer met de hamer te tikken om het ook echt aan te laten zetten?
LK: Nee, dat hoeft niet. Dat gaat allemaal, nou niet volautomatisch. Want u weet, een gemaal moet opgestart worden. Maar dan wordt er een signaal gegeven. Dan worden de vrijwilligers, dat zijn de mensen die bij ons afgezien in dienst zijn. Dat zijn onze eigen medewerkers die we opgeleid hebben. Die worden geïnformeerd. En dan komt een team bij elkaar. En dan wordt er besproken wat er nodig is en hoe snel we kunnen opstarten. En dat kan, ja, als alles goed loopt, kan dat best snel. Maar het is niet zo dat, een knopje om is het niet. Uiteindelijk moeten toch tandwielen omgezet worden, alles moet aangeslingerd worden. Er moet voldoende stoom zijn opgebouwd in de ketels, voldoende druk in de ketels opgebouwd zijn voordat het gemaal kan draaien. Dus het is niet zoals bij een elektrisch gemaal. We zetten de knop om en hij doet het.
RK: Nee, zeker niet.
LK: Dit is echt nog even het goede handwerk.
RK: Ja, en het duurt ook echt wel even voordat die letterlijk op stoom is.
LK: Dat klopt.
RK: Nou, even eerlijk, hoe het gemaal er nu bij staat, is dat nog wel van deze tijd een stoomgemaal?
LK: Nou, is het van deze tijd? Het is nostalgie. Het is werelderfgoed. En een van de belangrijke punten van dit werelderfgoed is, en dat noemen we een uniek waardevol onderdeel, waarvan gesteld wordt dat dat behouden moet blijven, willen we werelderfgoedstatus houden. Dat zijn waardes, de unique value, zeg maar. En dat is dat het een nog werkend stoomgemaal is. Dus op het moment dat het geen stoomgemaal meer zou zijn, op het moment dat hij niet meer zou werken, dan betekent het dat hij zijn status ter discussie komt te staan. Is nog niet dat je hem helemaal kwijt bent, maar dan moeten we er wel over praten. En wat wij wel doen, kan dat nog in deze tijd? Nou, het kan nog steeds, maar wat wij proberen is dat zo duurzaam mogelijk te doen. Dus op dit moment werken wij met biodiesel die we gebruiken om de ketels zeg maar aan te jagen.
RK: Ja, en ziet u voor u dat dit nou nog 100 jaar zo door kan gaan?
LK: Ik hoop dat het nog 100 jaar werelderfgoed blijft, dus dat hij daardoor wel bijdraait. Op dit moment is het zo dat we niet elke week het Woudagemaal bijzetten. Het is heel uniek als we hem naast de draaiweek ook inzetten. De afgelopen tijd is dat wel wat, elk jaar wel een keer gebeurd, de afgelopen twee, drie jaar. Maar het is niet gezegd dat dat elk jaar moet. Dat hangt af van de hoeveelheid water die is gevallen en de snelheid waarmee we het kunnen afvoeren.
RK: Ja.
LK: En het Woudagemaal zetten we echt alleen voor nood bij.
RK: Ja, en nou hebben jullie natuurlijk heel veel in jullie gereedschapskist, als het stormseizoen is of wat ook maar. Maar wat betekent het in de praktijk voor jullie om echt een UNESCO werelderfgoed in jullie gereedschapskist te hebben? Brengt dat heel veel extra druk of zorgen met zich mee of extra werk? Hoe moet ik dat voor me zien?
LK: Ja, het feit dat iets een werelderfgoedstatus heeft, maakt dus ook dat je daar een stukje geschiedenis, waterschapsgeschiedenis hebt, wat je graag wilt behouden voor toekomstige generaties. Ook daar vind ik dat wij als waterschappen een taak hebben. Net wat ik zei, we kunnen heel mooi ook het verhaal van het water vertellen bij zo'n stukje werelderfgoed. En tegelijkertijd, ja, zou je het nu nog een keertje zo neerzetten? Nee. Op het moment dat wij nu een gemaal zouden moeten bouwen, dan wordt het een elektrisch gemaal die inderdaad heel snel aan- en uit kunnen schakelen. En dat is het Woudagemaal niet. En tegelijkertijd, we hebben het Woudagemaal, voor nood kunnen we hem inzetten. En het is een prachtig icoon van waterwerk.
RK: Absoluut. Nou heeft u wel eens gezegd dat knappe koppen, zoals Wouda, anno nu harder nodig zijn dan ooit, met de klimaatverandering. Welke uitdagingen ziet u voor de toekomst allemaal? En wat betekent dat ook voor het gebruik van deze stoomreus?
LK: Knappe koppen zullen we altijd nodig blijven hebben. En Wouda was natuurlijk een ingenieur, een techneut bij uitstek. En de vraag is, hebben we naar de toekomst toe juist meer techneuten nodig? Of hebben we juist meer mensen nodig die ons helpen om het natuurlijke, zeg maar, van het watersysteem ook weer een beetje terug te brengen? En hoe we dat op een handige manier kunnen doen. En ik denk ook dat we andere, type knappe koppen nodig hebben. Mensen die heel goed weten hoe we met data om kunnen gaan, hoe we data goed kunnen inzetten. Dus al die gegevens die we verzamelen over het weer, over de hoeveelheid neerslag, over de snelheid waarmee we kunnen afvoeren. Dat allemaal beundelen en zorgen dat we daar goede adviezen op krijgen. Maar ook mensen die heel goed weten, hydrologen bijvoorbeeld, van waar kunnen we het water het beste opvangen om te zorgen dat we, als het valt, dat we het kunnen vasthouden? En zeker ook weer gebruiken voor droge periodes. Want die zullen we steeds vaker meegaan maken in de toekomst. Dus we hebben andere knappe koppen nodig dan alleen maar de techneuten zoals degene die de gemalen bouwen.
RK: Ja, en de knappe koppen van de toekomst, dat is de jeugd van nu. Wat doen jullie bij het Wetterskip om de jeugd echt te enthousiasmeren voor het waterbeheer? Want we hebben ook de junior dijkgraaf in de podcast. Dus dat is natuurlijk één mooie manier om de jeugd aan te spreken. Maar hoe binden jullie de jeugd aan je?
LK: Jazeker. Onze jeugd dijkgraaf is daar een prachtig voorbeeld van. En die zetten we ook in om te zorgen dat de jongeren van de leeftijd van de jeugd dijkgraaf, zeg maar, dat we daar meer bereik bij krijgen. Want dat zijn niet meestal de mensen die het waterschap automatisch opzoeken. En tegelijkertijd doen we heel veel aan educatie. Dat doen we vanaf al heel jonge leeftijd op basisscholen, komen we met lespakketten nodigen mens uit, ondersteunen met allerlei pakketten, steunen we anderen die op de een of andere manier in educatie werken. En het bestuur heeft besloten om een jeugdraad in te stellen. Daar zijn we nu volop mee bezig. We hebben acht hele enthousiaste jongeren bij elkaar gekregen. En die gaan ons gevraagd en ongevraagd van advies voorzien op allerlei beleidszaken. En dat gebeurt zowel naar het bestuur als naar de organisatie, naar onze ambtenaren toe.
RK: Ja, mooi. En als u jongeren, treft en u zegt, nou, ik ben de dijkgraaf, weten ze dan wat u doet? Of hoe legt u uw functie eigenlijk uit aan de jeugd?
LK: Nou, ik denk dat echt heel veel mensen niet weten wat een dijkgraaf doet.
RK: Nee, nou vertel het ons.
LK: En het is wel een hele, het is een hele mooie titel.
RK: Ja.
LK: Een dijkgraaf is de voorzitter. Het is de voorzitter van het algemeen bestuur. Dat is het hoogste orgaan van een overheidsorganisatie als een waterschap is. Dat is een prachtige functie. Het heeft ook een hele mooie status, zo'n dijkgraaf. Je bent voorzitter, zoals ik al zei, van het algemeen, maar ook van het dagelijks bestuur, die dus bezig is met de dagdagelijkse aansturing van de organisatie. En daaronder hebben we natuurlijk ook de hele laag met de ambtenaren die natuurlijk de uitvoering zelf ter hand nemen. En dagelijks bestuur en zeker ook de dijkgraaf daarin zijn eigenlijk een beetje de verbinding tussen de organisatie, tussen het algemeen bestuur, maar zorgen ook voor de verbinding met andere organisaties. Bijvoorbeeld andere overheden, maar ook heel veel stakeholders in het gebied. Dus je bent zeg maar het boegbeeld, het visitekaartje en het olievrouwtje.
RK: Ja, een beetje zoals de burgemeester voor de gemeente is en de commissaris van de Koning voor de provincie, bent u dat voor het Wetterskip. Mag ik dat zo zeggen?
LK: Dat mag je zeker zo zeggen.
RK: We hebben het net al over het belang van het UNESCO predicaat gehad, maar u bent ook voorzitter van de stichting Wereld Erfgoed Nederland. Wat doet deze stichting dan precies?
LK: Deze stichting is een verzameling van alle dertien werelderfgoederen, UNESCO werelderfgoederen, die Nederland kent. En de stichting behartigt de belangen van die werelderfgoederen. We zorgen voor een gezamenlijke lobby, voor gezamenlijke educatie. We werken aan een gezamenlijk verhaal en aan de gezamenlijke promotie. Al met al een organisatie voor en door de leden. En we doen heel veel zelf. We zitten de siteholders van al die dertien UNESCO werelderfgoed sites, die Nederland, het Koninkrijk der Nederlanden, kent. Want er zit er ook eentje op Curaçao. Dat is Willemstad.
RK: Ja. En wat is dan het gezamenlijke verhaal wat jullie uit willen stralen?
LK: Nou, dat is ook het verhaal van het belang van de erfgoederen in het totale verhaal van UNESCO. UNESCO is opgericht na de Tweede Wereldoorlog ook. Het gaat over educatie, het gaat over wetenschap en het gaat over erfgoederen. En die binding, en te zorgen dat je mensen opleiding geeft, dat je wetenschap stimuleert, dat je de verhalen van die erfgoederen en dat je ook de cultuur daarin behouden wilt, ten behoeve van het grotere geheel. En dat is de vrede er bewaren. En juist in een tijd als deze denk ik dat het heel erg goed is dat we daar wat vaker bij stilstaan.
RK: Extra van belang, absoluut. Nou, is het gemaal al meer dan een eeuw oud. Wat wenst u het gemaal de komende eeuw toe?
LK: Ik wens het gemaal toe dat zij heel veel mensen gaat ontmoeten. Zeg maar in het gemaal dat ze die kan omarmen. Om te vertellen hoe belangrijk waterbeheer is voor de delta die Nederland is. Voor het feit dat wij onder zee wonen, onder zeeniveau wonen. En dat we dat toch met ons watersysteem, met onze waterschap, met alle water partners zeg maar in Nederland zodanig weten te doen dat we droge voeten houden. En dat zo'n gemaal daar staat als icoon van trots. Dat we dat als Nederlanders met elkaar kunnen. En tegelijkertijd aan de rand van het water. En het water wat eigenlijk enerzijds ons heel liefdevol kan omarmen maar tegelijkertijd een grote vijand kan zijn. En dat we dat besef dat de natuur, dat het water zeg maar een enorme kracht is. En dat we daar niet altijd tegen bestand zijn. En ik denk dat het Woudagemaal daar voor mij in elk geval een prachtig icoon van is. Dus nogmaals kom langs, kom dat Woudagemaal zelf bezoeken. En ontdek zelf hoe belangrijk en hoe mooi dat is.
RK: Prachtig gezegd. Volgens mij is dat ook een hele mooie afsluiter voor deze podcast. Bedankt dijkgraaf dat u ons hebt meegenomen in uw taak. En heel veel succes met het passen op deze prachtige stoomreus. En natuurlijk ook heel veel succes met alle water uitdagingen die nog op ons af gaan komen.
LK: Dankjewel. En heel veel succes verder met de podcast, want ik ben heel erg benieuwd naar alle afleveringen.
RK: Ja, mooi. Bedankt!