|
|
| Regel 1: |
Regel 1: |
| Om te voorkomen dat de installaties in de machinehal zouden gaan roesten is een verwarmingsinstallatie noodzakelijk. Dit is vooral nodig wanneer de machines niet gebruikt worden en het koud is, dan is de kans groot dat er vocht condenseert op de metalen oppervlakken wat roest kan veroorzaken. In een brief aan de Gedeputeerde staten van de provincie Friesland van 15 april 1920<ref>Archief van Provinciale en Gedeputeerde Staten van Friesland (archief nr. 12-01). ''Tresoar.'' Inventarisnummer 2528: ''Stukken betreffende het stoomgemaal te Lemmer, ir. D.F. Woudagemaal, 1919-1932.''<br/>[[:Categorie:Centrale verwarming|Link naar de ingescande archiefstukken (PDF).]]</ref> doet Wouda een voorstel voor een verwarmingsinstallatie voor het stoomgemaal. Hij heeft een offerte ontvangen van J. Kroes in Leeuwarden voor een centrale verwarmingsinstallatie op basis van lagedruk stoom.
| | {{DISPLAYTITLE:<span style="opacity:0;position:absolute;">{{FULLPAGENAME}}</span>}} |
| | [[Bestand:Woudagemaal met ondergaande zon, met wave.jpg | 787px | gecentreerd | alt=Foto van het Woudagemaal met ondergaande zon op de achtergrond ]] |
| | <div class=titel>Welkom op Wouda's Wiki</div> |
| | <div class=ondertitel>De encyclopedie van het Woudagemaal</div> |
|
| |
|
| De kosten voor deze verwarmingsinstallatie bedragen ƒ 19.825,00. Wouda geeft in zijn brief aan dat het niet mogelijk is gebleken om voor een lager bedrag een vergelijkbare installatie aan te schaffen. Hij ziet ook geen heil in langer wachten omdat hij meent dat de ijzerprijzen eerder (verder) zullen stijgen dan zullen dalen. Hij verzoekt het college daarom hem te machtigen om de verwarmingsinstallatie te bestellen bij J. Kroes. | | <div style="display: flex; flex-direction: row; flex-flow: row wrap; justify-content: space-between; padding: 0; margin: 0 -5px 0 -5px;"> |
| | <div style="flex: 1; margin: 5px; min-width: 210px; border: 1px solid #C8CCD1; padding: 0 10px 10px 10px; box-shadow: 0 2px 2px #EAECF0;"> |
| | <h2 style="margin-top: 0.3em; padding-top: 0.5em; font-family: sans-serif; font-weight: bold; font-size: 1.2em; line-height: 1.6;">Navigatie op deze wiki</h2> |
| | * '''[[Index]]''' |
| | : De index geeft een geordend overzicht van de pagina's op deze wiki. |
| | * '''[[:Category:Inhoud|Categorie structuur]]''' |
| | : Onderaan elke pagina staat vermeld in welke categorie deze is ingedeeld. |
| | * '''Zoekveld''' |
| | : Met het zoekveld is de gehele wiki doorzoekbaar. |
| | </div> |
| | <div style="flex: 1; margin: 5px; min-width: 210px; border: 1px solid #C8CCD1; padding: 0 10px 10px 10px; box-shadow: 0 2px 2px #EAECF0;"> |
| | <h2 style="margin-top: 0.3em; padding-top: 0.5em; font-family: sans-serif; font-weight: bold; font-size: 1.2em; line-height: 1.6;">Over het Woudagemaal</h2> |
| | Het Woudagemaal is het grootste nog werkende stoomgemaal ter wereld. Het werd in 1920 in gebruik genomen en is tot op de dag van vandaag nog altijd een belangrijk instrument in de Friese waterhuishouding. |
|
| |
|
| ==Offerte door J. Kroes==
| | Het gemaal is eigendom van [[Wetterskip Fryslân]]. Sinds 1998 staat het op de UNESCO Werelderfgoed lijst. |
| In de offerte van Jan Kroes, van 12 april 1920, staat een uitgebreide staat van wat er aangeboden wordt, zie tabel. Hij geeft ook aan dat metsel- timmer- verfwerk en rook- en water- aansluiting niet is inbegrepen. Hij zal de installatie bedrijfsklaar opleveren en daarna vijf jaar garantie geven op gebreken in materiaal of constructie.
| |
|
| |
|
| {| class="wikitable" style="margin: auto; text-align: right; vertical-align: top;"
| | [[Ir._D.F._Woudagemaal|Meer...]] |
| |+ Omschrijving verwarmings installatie stoomgemaal
| | </div> |
| |-
| | <div style="flex: 1; margin: 5px; min-width: 210px; border: 1px solid #C8CCD1; padding: 0 10px 10px 10px; box-shadow: 0 2px 2px #EAECF0;"> |
| ! Aant. !! Omschrijving !! Prijs (ƒ)
| | <h3>Het gemaal bezoeken</h3> |
| |- style="vertical-align: top;"
| | ---- |
| | 1
| | Wilt u een bezoek brengen ga dan naar de website: [https://www.woudagemaal.nl www.woudagemaal.nl] voor meer informatie over de openingstijden en andere actuele bezoekersinformatie. |
| | style="text-align: left;" | Originele Strebel leden ketel, van het Strebelwerk te Mannheim<br/>
| |
| :serie Strebel-Eca III<br/>
| |
| :lagedrukstoom<br/>
| |
| :waterstand 130 cm.<br/>
| |
| :capaciteit 350.000 W.E.p.uur<br/>
| |
| :gewicht 5000 KG.<br/>
| |
| :cokes inhoud 12 HL.
| |
| | 6505,00
| |
| |- style="vertical-align: top;"
| |
| | 1 || style="text-align: left;" | Rookschuif met tegengewicht en katrol || 19,00
| |
| |- style="vertical-align: top;"
| |
| | || style="text-align: left;" | Stook- en schoonmaak gereedschappen || 20,00
| |
| |- style="vertical-align: top;"
| |
| | 2 || style="text-align: left;" | Aansluitstukken, flenzen en overdrukklep || 80,00
| |
| |- style="vertical-align: top;"
| |
| | 1 || style="text-align: left;" | Automatische verbrandingsregelaar, vlottersysteem voor constanten druk, met stelslot en ketting || 32,00
| |
| |- style="vertical-align: top;"
| |
| | 1 || style="text-align: left;" | peilglastoestel || 22,00
| |
| |- style="vertical-align: top;"
| |
| | 1 || style="text-align: left;" | Manometer met driewegkraan || 29,00
| |
| |- style="vertical-align: top;"
| |
| | 1 || style="text-align: left;" | Bronzen peilfluit || 9,00
| |
| |- style="vertical-align: top;"
| |
| | 1 || style="text-align: left;" | Laagdrukstoomvoedingpomp || 470,00
| |
| |- style="vertical-align: top;"
| |
| | 1 || style="text-align: left;" | Handvulpomp || 21,00
| |
| |- style="vertical-align: top;"
| |
| | 2 || style="text-align: left;" | Vul- en aftapkranen || 19,00
| |
| |- style="vertical-align: top;"
| |
| | 1 || style="text-align: left;" | Groepafsluiter 3" met flenzen || 38,00
| |
| |- style="vertical-align: top;"
| |
| | || style="text-align: left;" | Gegoten ijzeren gladmodel Lollar radiatoren tezamen met 366 leden || 7200,00
| |
| |- style="vertical-align: top;"
| |
| | 5 || style="text-align: left;" | Bronzen dubbelinstelbare radiatorregelkranen || 54,00
| |
| |- style="vertical-align: top;"
| |
| | 33 || style="text-align: left;" | Radiator in- en uitlaatkoppelingen || 115,00
| |
| |- style="vertical-align: top;"
| |
| | || style="text-align: left;" | Complete buisleiding, met randfitting, tweedelige pijpbeugels muur en vloerhulzen || 4652,00
| |
| |- style="vertical-align: top;"
| |
| | || style="text-align: left;" | Isoleering der stoomleidingen in het ketelhuis || 540,00
| |
| |-
| |
| ! colspan="2" style="text-align: right;" | Totaal : !! 19825,00
| |
| |-
| |
| |}
| |
|
| |
|
| | In het bezoekerscentrum bij het gemaal wordt uitleg gegeven over het stoomgemaal, de historie van de Friese boezem en het waterbeheer in Fryslân. |
| | </div> |
| | <div style="flex: 1; margin: 5px; min-width: 210px; border: 1px solid #C8CCD1; padding: 0 10px 10px 10px; box-shadow: 0 2px 2px #EAECF0;"> |
| | <h3>Aanbevolen artikelen</h3> |
| | ---- |
| | * [[De werktuigen van het provinciaal stoomgemaal]] |
| | * [[Schoorsteenbouwer Sjang Geelen]] |
| | * [[Leeuwarder Courant - 4 mei 1920]] |
| | * [[Dagboek bouw | Dagboek van de bouw van het gemaal]] |
|
| |
|
| [[Bestand:1920.04.12c Verwarmingsinstallatie, blauwdruk.jpg|miniatuur|rechts|rechtop=1.8|Blauwdruk van de centrale verwarmings installatie, bij de offerte van J. Kroes.]]
| | </div> |
| | <div style="flex: 1; margin: 5px; min-width: 210px; border: 1px solid #C8CCD1; padding: 0 10px 10px 10px; box-shadow: 0 2px 2px #EAECF0;"> |
| | <h3>Over ons</h3> |
| | ---- |
| | Deze wiki is gemaakt door vrijwilligers van het Woudagemaal, ook het bijhouden en continu uitbreiden gebeurt door vrijwilligers. |
|
| |
|
| Bij de offerte zit ook een tekening (blauwdruk) van de opstelling van de ketel, de radiatoren en het leidingwerk. De ketel voor de centrale verwarming komt in een hoek van het ketelhuis naast een van de stoomketels. Er is net voldoende ruimte tussen de buitenmuur en de stoomketel, na plaatsing van de verwarmingsketel zal er nog 45 cm ruimte over zijn tussen de verwarmingsketel en de stoomketel.
| | Heeft u vragen, opmerkingen of wilt u een bijdrage leveren neem dan [[redactie|contact]] met ons op. |
| | | </div> |
| Op de tekening zijn 19 radiatoren ingetekend, op de volgende locaties:
| | </div> |
| * 14 in de machinehal
| | <div class="nomobile"> <br/> </div> |
| * 2 in de kantoren in de machinehal (elk kantoor 1 radiator),
| | [[Bestand:Interieur machinehal met wave.jpg | 787px | gecentreerd |alt=Foto van het interieur van de machinehal van het Woudagemaal]] |
| * 3 radiatoren in de bijbouw
| |
| ** 1 in het kantoor van de chef stoker
| |
| ** 1 in het schaftlokaal
| |
| ** 1 in toiletgroep
| |
| | |
| Opmerkelijk genoeg dus geen radiatoren in het ketelhuis zelf, al zal dit wel enigsinds verwarmd worden door de warmteverliezen van de verwarmingsketel zelf. De vijf radiatoren in de kantoren en de bijbouw zullen waarschijnlijk individueel geregeld kunnen worden gezien het aantal van 5 radiatorregelkranen in de offerte.
| |
| | |
| ==Financiering==
| |
| Voor Jan kroes, installateur van centrale verwarmingen, was het waarschijnlijk ook grote opdracht. Voor de financiering, het aanschaffen van de ketel, de radiatoren en alle overige materialen, schakelt hij de hulp in van "De Friesche Bank". Dit blijkt uit het extract door notaris Nanne Ottema in het archief. Het extract gaat over een overeenkomst van Kroes met de bank, waarbij Kroes de rechten op betaling door de Provincie Friesland overdraagt aan de bank. In ruil hiervoor zal de bank ongetwijfeld Kroes van werkkapitaal voorzien hebben.
| |
| | |
| ==Technische achtergrond==
| |
| ===Over Strebel leden ketels===
| |
| Strebelwerk is de fabrikant van de ketel voor de centrale verwarming. Met leden ketel wordt bedoeld dat de ketel is opgebouwd uit afzonderlijke schijven (de leden). Dit zijn holle gietijzeren delen die waar het water (en stoom) in zit en tegelijkertijd omhullen de leden het vuur en geleiden ze ook nog eens de rookgassen. De ketels hebben een relatief groot verwarmd oppervlak voor hun formaat. Om ze geschikt te maken voor centrale verwarming moeten ze redelijk zelfstandig kunnen werken. Ze kunnen daarom voorzien worden van een automatische stook inrichting, de hoeveelheid lucht (en daarmee het vermogen) wordt dan automatisch geregeld op basis van de warmtevraag. Deze (mechanische) automatisering wordt ook genoemd in eerdergenoemde offerte.
| |
| | |
| [[Bestand:Strebelwerk GmbH 1909.jpg|miniatuur|gecentreerd|rechtop=2.0|Verwarmingsketels in aanbouw bij de firma Strebelwerk te Mannheim.]] | |
| | |
| In Oosthoek's geïllustreerde encyclopedie<ref>Oosthoek (1925) ''Oosthoek's geïllustreerde encyclopaedie.'' Oosthoek. Geraadpleegd op 19-09-2023 van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB21:044994000:00349
| |
| </ref> staat een aardig stukje over dergelijke ketels inclusief een paar afbeeldingen: | |
| | |
| :Ledenketel is de naam van een systeem ketel, dat in de verwarmingstechniek als regel wordt toegepast. De ketel is samengesteld uit gietijzeren leden of secties, dit zijn holle, ovale ringen, welke met zogenaamde nippels onder en boven met elkaar worden verbonden. Het water bevindt zich in het inwendige der leden, terwijl door aangegoten ruggen tusschen twee opvolgende leden telkens een kanaal ontstaat, waardoor de rookgassen trekken. De ruimte, omsloten door den ringvorm der leden, is de verbrandingsruimte en tevens vulmagazijn voor de brandstof, waarvoor in de eerste plaats cokes in aanmerking komen. Terwijl het water bij verwarming in de leden omhoogstijgt, treden de rookgassen boven in de kanalen en verlaten zij aan de onderzijde naar den schoorsteen; om deze reden worden de ketels tegenstroomketels genoemd. De ketels worden zoowel voor water- als stoomverwarming gebruikt. Zij kenmerken zich door eenvoudige opstelling (zonder ommetseling) en door de geringe ruimte, welke zij per vierkante meter verwarmd oppervlak innemen, terwijl ze op eenvoudige wijze door aanbouwen van meer leden zijn te vergrooten. Het rooster is aan de leden gegoten en hol, dus door water gekoeld. Bij de meeste soorten zijn de verbindingsnippels tusschen de leden glad en zwak conisch, zij worden met speciale gereedschappen met groote kracht in de naven der leden gedrukt. De eerste en ook thans nog meest gebruikte Leverancier is die van het Strebelwerk te Mannheim.
| |
| | |
| <div style="margin: auto; text-align: center;"><ul style="margin: 0;> | |
| <li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: top;">[[Bestand:Strebelketel Serie II voor warmwaterverwarming.jpg|miniatuur|geen|rechtop=0.6|Strebelketel Serie II voor warmwaterverwarming]]</li> | |
| <li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: top;">[[Bestand:Strebelketel Serie II voor warmwaterverwarming, opengebroken.jpg|miniatuur|geen|rechtop=0.6|Strebelketel Serie II voor warmwaterverwarming, opengebroken]]</li> | |
| </ul></div>
| |
| | |
| Een uitgebreidere uitleg van deze lage-drukstoomketels is te vinden in het boek "Het Stoombedrijf" door Nanno A. Imelman.<ref>Imelman, N.A. (1912) ''Het stoombedrijf. Deel 1: stoomketels.'' Kluwer. Geraadpleegd op 19-09-2023 van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB24:068321000:00064</ref>
| |
| | |
| ===Radiatoren===
| |
| De lagedruk stoom die de ketel van de centrale verwarming levert geeft zijn warmte af in de radiatoren. In de radiatoren condenseert de stoom weer tot water en geeft hierbij zijn warmte af. De warmteafgifte gebeurt op een vrij hoge temperatuur, de radiatoren kunnen dan ook zeer warm worden.
| |
| | |
| In de offerte worden de radiatoren omschreven als gegoten ijzeren Lollar radiatoren, gladmodel. Eisenwerke Hirzenhain & Lollar in Lollar was een duitse fabrikant van gietijzeren radiatoren. Deze firma is opgegaan in Buderus
| |
| | |
| ==Huidige situatie==
| |
| De huidige centrale verwarmingsinstallatie bestaat uit een gas gestookte CV-ketel in het ketelhuis. De gietijzeren radiatooren zijnvervangen door plaatradiatoren. Ook in het ketlhuis zijn nu radiatoren aanwezig. Het is geen systeem meer op lagedruk stoom maar een systeem met warm water.
| |
| | |
| ==Bronnen, noten en/of referenties==
| |
| <references/>
| |
| | |
| [[Category:Het gemaal, werking algemeen]]
| |
