k
Dode links verwijderd
k (Link verwijderd) |
k (Dode links verwijderd) |
||
Regel 22: | Regel 22: | ||
<br> | <br> | ||
<br>Door de '''[[Afsluitdijk]]''' is Fryslân verbonden met de provincie Noord-Holland. | <br>Door de '''[[Afsluitdijk]]''' is Fryslân verbonden met de provincie Noord-Holland. | ||
<br>De Friese waddeneilanden Vlieland, Terschelling, [[Ameland]] en [[Schiermonnikoog]] zijn bereikbaar met | <br>De Friese waddeneilanden Vlieland, Terschelling, [[Ameland]] en [[Schiermonnikoog]] zijn bereikbaar met veerdiensten. Vanuit Harlingen naar Vlieland en Terschelling, vanaf de pier bij Holwerd naar Ameland en vanuit [[Lauwersoog]] naar Schiermonnikoog. | ||
<br> | <br> | ||
<br>Om de provincie te onderscheiden van Noord- en Oost-Friesland en de Kreis Friesland in het | <br>Om de provincie te onderscheiden van Noord- en Oost-Friesland en de Kreis Friesland in het Duitse Nedersaksen wordt de provincie in wetenschappelijke kringen ook wel vaak aangeduid als Westerlauwers Friesland. | ||
Qua totale oppervlakte (land + water) is Fryslân de grootste provincie van Nederland en qua landoppervlakte is het de derde provincie. | Qua totale oppervlakte (land + water) is Fryslân de grootste provincie van Nederland en qua landoppervlakte is het de derde provincie. | ||
Regel 50: | Regel 50: | ||
'''Het Lage-Midden van Friesland: Het Deel bij Grou, waar eens het stoomgemaal Leppedijk zijn water op uitsloeg''' | '''Het Lage-Midden van Friesland: Het Deel bij Grou, waar eens het stoomgemaal Leppedijk zijn water op uitsloeg''' | ||
<br>In Fryslân liggen vier ''' | <br>In Fryslân liggen vier '''nationale parken''': | ||
<ul> | <ul> | ||
<li>''' | <li>'''Nationaal Park Schiermonnikoog''' | ||
<li>''' | <li>'''Nationaal Park De Alde Feanen''' | ||
<li>'''Nationaal Park | <li>'''Nationaal Park Lauwersmeer (Groningen en Friesland)''' | ||
<li>'''Nationaal Park | <li>'''Nationaal Park Drents-Friese Wold (Drenthe en Friesland)''' | ||
</ul> | </ul> | ||
<li>'''Naam''' | <li>'''Naam''' | ||
<br>'''Fryslân''' | <br>'''Fryslân''' | ||
Op '''1 januari 1997''' werd de '''officiële naam''' van de provincie door de Friese | Op '''1 januari 1997''' werd de '''officiële naam''' van de provincie door de Friese Provinciale Staten veranderd van 'Friesland' in '''[[Fryslân]]'''. | ||
<br>In november 2004 besloot het Ministerie van Binnenlandse Zaken erop toe te zien dat de officiële naam van deze provincie in overheidsstukken '''ook consequent wordt gebruikt'''. | <br>In november 2004 besloot het Ministerie van Binnenlandse Zaken erop toe te zien dat de officiële naam van deze provincie in overheidsstukken '''ook consequent wordt gebruikt'''. | ||
<br>Bronnen: ''Ook voor rijk heet Friesland Fryslân'', Leeuwarder Courant, 10 november 2004 en ''Provinciaal Blad van Friesland'', 1996 nr. 7, 28 maart 1996 | <br>Bronnen: ''Ook voor rijk heet Friesland Fryslân'', Leeuwarder Courant, 10 november 2004 en ''Provinciaal Blad van Friesland'', 1996 nr. 7, 28 maart 1996 | ||
Regel 81: | Regel 81: | ||
[[Bestand:Germania_jpg_k.JPG|600×477px|link=]] | [[Bestand:Germania_jpg_k.JPG|600×477px|link=]] | ||
<br>'''Van ongeveer 400 vj. tot 200 vj.''' begon langzamerhand een protofriese cultuur te ontstaan met '''[[terp]]en''' tussen '''[[Vlie]] en | <br>'''Van ongeveer 400 vj. tot 200 vj.''' begon langzamerhand een protofriese cultuur te ontstaan met '''[[terp]]en''' tussen '''[[Vlie]] en Eems'''. De bewoners werden door de Romeinen '''Frisii''' genoemd. De aanwezigheid van de '''[[Romeinen in Fryslân|Fryslân]'''] begint met de Romeinse generaal '''Drusus''' als hij in '''12 vj.''' zijn campagne in '''Germania''' aanvoert. | ||
<br> | <br> | ||
<br>'''Middeleeuwen''' | <br>'''Middeleeuwen''' | ||
<br>Aan het begin van de ['''[Middeleeuwen]]''' strekte Fryslân zich uit van het ''' | <br>Aan het begin van de ['''[Middeleeuwen]]''' strekte Fryslân zich uit van het '''Zwin''', bij wat nu de Belgische grens aan de kust is, tot aan de rivier '''Wezer''' in Duitsland. In de '''7e eeuw''' was het onafhankelijk. Het begin van de '''8e eeuw''' is bekend vanwege de''' Friese koning Redbad''', die tegen de Franken ten strijde trok en van de missionaris '''Bonifatius''', die bij Dokkum werd vermoord in 754 door roversbenden die uit het oosten kwamen. | ||
<br> | <br> | ||
<br>Na de inlijving bij het ''' | <br>Na de inlijving bij het '''Frankenrijk''' bestond Fryslân, volgens de '''Lex Frisionum''' (=de Friese wet), uit drie delen: | ||
<ul> | <ul> | ||
<li> het '''gebied tussen het Zwin en Vlie''' | <li> het '''gebied tussen het Zwin en Vlie''' | ||
<li> het '''gebied tussen Vlie en | <li> het '''gebied tussen Vlie en Lauwers''' | ||
<li> het '''gebied tussen Lauwers en Wezer''' | <li> het '''gebied tussen Lauwers en Wezer''' | ||
</ul> | </ul> | ||
Regel 109: | Regel 109: | ||
<br> | <br> | ||
<br>De overgang tussen Hoge Middeleeuwen en Late Middeleeuwen is een periode waarin een groot aantal ''' | <br>De overgang tussen Hoge Middeleeuwen en Late Middeleeuwen is een periode waarin een groot aantal '''kloosters in Friesland''' wordt gesticht. | ||
<br>In de '''14e eeuw''' kreeg de stad | <br>In de '''14e eeuw''' kreeg de stad Groningen steeds meer macht in het deel van Fryslân tussen Lauwers en Eems. In de '''15e eeuw''' werd Ulrich Cirksena Graaf van Oost-Friesland. | ||
<br>In '''1498''' probeerde keizer | <br>In '''1498''' probeerde keizer Maximiliaan van Oostenrijk zijn aanspraken op het Friese gebied te verzilveren: hij benoemde hertog Albrecht van Saksen tot '''Heer van heel Friesland'''. Deze kreeg '''alleen Westerlauwers Friesland''' onder controle. Toen was de opsplitsing van het oude Friesland een feit geworden. | ||
<br> | <br> | ||
<br>'''Nieuwe Tijd''' | <br>'''Nieuwe Tijd''' | ||
<br> | <br> | ||
<br>De nieuwe tijd begon voor Fyslân met de laatste | <br>De nieuwe tijd begon voor Fyslân met de laatste Fries-Hollandse oorlog (1515-1524). | ||
<br>In 1524 wist keizer Karel V aan Fryslân zijn wil op te leggen. | <br>In 1524 wist keizer Karel V aan Fryslân zijn wil op te leggen. | ||
<br>In '''1581''' kreeg Fryslân '''weer een autonome status'''. De ''' | <br>In '''1581''' kreeg Fryslân '''weer een autonome status'''. De '''Admiraliteit van Friesland''', opgericht in '''1596''', was één van de Admiraliteiten ten tijde van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. | ||
<br>Onder leiding van Friese Stadhouders, nazaten van Jan van Nassau, vocht Fryslân mee in opstand tegen de Spaanse Koning Filips II. | <br>Onder leiding van Friese Stadhouders, nazaten van Jan van Nassau, vocht Fryslân mee in opstand tegen de Spaanse Koning Filips II. | ||
<br>Na het kinderloos overlijden van Oranje-stadhouder Willem III in 1702 en het Tweede Stadhouderloze Tijdperk werd de Friese Nassau-stadhouder Willem IV als Prins van Oranje, stadhouder van de hele Republiek. De huidige koninklijke familie stamt dus af van de Friese stadhouders. | <br>Na het kinderloos overlijden van Oranje-stadhouder Willem III in 1702 en het Tweede Stadhouderloze Tijdperk werd de Friese Nassau-stadhouder Willem IV als Prins van Oranje, stadhouder van de hele Republiek. De huidige koninklijke familie stamt dus af van de Friese stadhouders. | ||
Regel 129: | Regel 129: | ||
<br>Na de '''Bataafse Republiek (1795-1806)''' en het '''Koninkrijk Holland (1806-1810)''' werden de Nederlanden onder keizer Napoleon Bonaparte '''ingelijfd bij Frankrijk'''. | <br>Na de '''Bataafse Republiek (1795-1806)''' en het '''Koninkrijk Holland (1806-1810)''' werden de Nederlanden onder keizer Napoleon Bonaparte '''ingelijfd bij Frankrijk'''. | ||
<br> Door beëindiging de Franse overheersing werd '''Nederland in 1813 weer zelfstandig'''. Na de '''Slag bij Waterloo in 1815''' werd '''tijdens het "Wener Congres" het Koninkrijk der Nederlanden gevormd met als staatshoofd Koning Willem I'''. | <br> Door beëindiging de Franse overheersing werd '''Nederland in 1813 weer zelfstandig'''. Na de '''Slag bij Waterloo in 1815''' werd '''tijdens het "Wener Congres" het Koninkrijk der Nederlanden gevormd met als staatshoofd Koning Willem I'''. | ||
<br>'''Fryslân''' maakt '''sindsdien als provincie deel uit van het Koninkrijk'''. | <br>'''Fryslân''' maakt '''sindsdien als provincie deel uit van het Koninkrijk'''. | ||
<li>'''Taal''' | <li>'''Taal''' | ||
<br> | <br> | ||
<br>'''Frysk''' | <br>'''Frysk''' | ||
De talen die het meeste worden gesproken in de provincie zijn het | De talen die het meeste worden gesproken in de provincie zijn het Frysk (Fries) en het Nederlands. Het Frysk heeft de status van '''Europese minderheidstaal''' en wordt naast het Nederlands als een '''officiële landstaal''' erkend onder het Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden. De taal wordt beperkt gebruikt in de rechtspraak en het onderwijs, en in ruimere mate door (een aantal) overheden en media, en met name voor de radio en op de TV. | ||
<br> | <br> | ||
<br>'''Dialecten in Fryslân''' | <br>'''Dialecten in Fryslân''' | ||
Regel 141: | Regel 141: | ||
<br>'''In de Friese steden''' spreken alleen zij die van het platteland zijn ingekomen (onderling) Frysk. '''Stadsfries''', een Nederlands dialect met sterke Friese invloeden, is daar vanouds '''de volkstaal''' die echter langzaam verder vernederlandst. Aan dit <strong>''Friese Nederlands''</strong> zijn enkele andere dialecten verwant als: '''Amelands''', '''Bildts''' en op Terschelling '''Midslands'''. | <br>'''In de Friese steden''' spreken alleen zij die van het platteland zijn ingekomen (onderling) Frysk. '''Stadsfries''', een Nederlands dialect met sterke Friese invloeden, is daar vanouds '''de volkstaal''' die echter langzaam verder vernederlandst. Aan dit <strong>''Friese Nederlands''</strong> zijn enkele andere dialecten verwant als: '''Amelands''', '''Bildts''' en op Terschelling '''Midslands'''. | ||
<br> | <br> | ||
<br>In het oosten van de gemeente | <br>In het oosten van de gemeente Kollumerland wordt vanouds, maar afnemend, "westelijk Gronings" gesproken: '''Kollumerlands'''. In het zuidoosten van de provincie, beneden de '''Tjonger''', wordt vanouds, maar ook afnemend, het aan het zuidwestelijke Drents verwante '''Stellingwerfs''' gesproken. | ||
<br> | <br> | ||
<br>'''Plaatsnamen''' | <br>'''Plaatsnamen''' | ||
Regel 150: | Regel 150: | ||
<br> | <br> | ||
<br>'''Nieuwe Friese taalwet''' | <br>'''Nieuwe Friese taalwet''' | ||
<br>Minister Piet Hein Donner van Binnenlandse Zaken heeft op 12 februari 2011 bij | <br>Minister Piet Hein Donner van Binnenlandse Zaken heeft op 12 februari 2011 bij Omrop Fryslân aangekondigd dat er een nieuwe Friese taalwet komt. Deze wet '''garandeert iedereen het recht om in de provincie Fryslân zelf te kiezen''' voor de Nederlandse of de Friese taal '''in het contact met de overheid of in de rechtszaal'''. Een onderdeel van de wet is de introductie van een '''Raad voor de Friese taal'''. Deze raad kan bijdragen aan het stimuleren en waarborgen van het gebruik van de Friese taal. | ||
<li>'''Cultuur''' | <li>'''Cultuur''' | ||
Regel 166: | Regel 166: | ||
<br> | <br> | ||
<li>'''Media''' | <li>'''Media''' | ||
*Regionale dagbladen: | *Regionale dagbladen: Leeuwarder Courant en Friesch Dagblad. | ||
*Regionale omroepen: | *Regionale omroepen: Omrop Fryslân en GPTV. | ||
*Regionale film: | *Regionale film: Centrum voor Film in Friesland met als onderdeel het Fries Film Archief. | ||
<br> | <br> | ||
<li>'''Cultuurgebieden''' | <li>'''Cultuurgebieden''' | ||
<br>Binnen het Friese cultuurgebied kunnen nog drie grote cultuurgebieden worden onderscheiden: de '''Kleistreek''', de '''Friese Wouden''' en de '''Zuidwesthoek'''. Ook zijn er gebieden die in mindere mate tot het Friese cultuurgebied behoren, waarvan de bekendsten zijn het gebied ten zuiden van de | <br>Binnen het Friese cultuurgebied kunnen nog drie grote cultuurgebieden worden onderscheiden: de '''Kleistreek''', de '''Friese Wouden''' en de '''Zuidwesthoek'''. Ook zijn er gebieden die in mindere mate tot het Friese cultuurgebied behoren, waarvan de bekendsten zijn het gebied ten zuiden van de Tjonger ('''Ooststellingwerf en Weststellingwerf'''), het door Hollanders ingepolderde '''Het Bildt''' en '''de Waddeneilanden'''. | ||
<br>'''(Informatie en afbeeldingen uit: Wikipedia)''' | <br>'''(Informatie en afbeeldingen uit: Wikipedia)''' |