Bouwstijlen in Nederland

De rationele bouwstijl van het Woudagemaal

In de periode waarin het stoomgemaal bij Tacozijl werd ontworpen en op de tekentafel lag, waren er verschillende bouwstijlen in Nederland actueel, die elkaar in vrij korte tijd afwisselden.

Om een beeld te schetsen wat er allemaal in korte tijd voorbij kwam, met daarbij de belangrijkste invloedsperiode volgt hierbij als overzicht:

• Neogotiek: 1830 - 1910;
• Eclecticisme: 1840 - 1910;
• Neorenaissance: 1875 - 1915;
• Jugendstil: 1895 - 1915;
• Rationalisme: 1900 - 1920;
• Nieuw historiserende bouwstijl: 1905 - 1925;
• Expressionisme: 1910 - 1930;

Bij het ontwerp van het stoomgemaal Tacozijl heeft ir D.F. Wouda dus gebruik kunnen maken van verschillende in zwang zijnde bouwstijlen in Nederland.

De jaartallen, die hierboven genoemd worden, mogen niet al te absoluut worden gehanteerd. Was het maar zo eenvoudig, vaak liep de ene bouwstijl nog wat door, terwijl een andere stijl al weer de trend zet. Oud en nieuw wisselen elkaar op deze manier voortdurend af.

Ook binnen één bouwproject kan het soms lastig zijn om het onder te brengen bij één bepaalde stijl, een architect kan wel een voorbeeld volgen, maar daar ook nog eigen stijlkenmerken aan toevoegen.

Jugendstil

Aan het eind van de negentiende eeuw verdwenen de „neo” bouwstijlen (neogotiek en neorenaissance) naar de achtergrond en kwamen: Jugendstil, Rationalisme en Heroriëntatie na dit verleden als nieuwe bouwstijlen in zwang.

Jugendstil is een meer geometrische bouwstijl, Art Nouveau heeft wat meer oog voor detail en sierlijke vormen en oogt daardoor minder strak afgemeten dan de rationele stijl van de Jugendstil. Jugendstil en Art nouveau hebben hun bloeitijd rond de eeuwwisseling (1900).

Beurs van Berlage te Amsterdam

Rationalisme

Het Rationalisme gaat uit van een robuust bouwvolume, grotere bouwvlakken van baksteen.

Bekende rationele architecten zijn: H.P. Berlage en K.P.C. de Bazel. Zij zouden zich gedurende hun hele loopbaan als architect bezig blijven houden met deze bouwstijl. Hun invloed reikte verder dan alleen Amsterdam waar zij veel werken realiseerden. In het land namen anderen hun bouwstijl over.

In Friesland is de zeevaartschool in Harlingen (1914) een bekend voorbeeld van rationeel bouwen.

Historisch bouwen

Na de Jugendstijl en het Rationalisme kwam er een hang naar het historisch bouwen: deze stijl gaat terug naar het verleden en wordt historiserend bouwen genoemd.

Het was zoeken naar een nieuwe toonaangevende markante bouwstijl.

Hierbij werd gebruik gemaakt van elementen uit de voorafgaande bouwstijlen, maar op een nieuwe manier toegepast.

Raadhuis van Grou, architect J.A. Kropholler

Wie naar de raadhuizen van architect J. A. Kropholler kijkt (onder ander in Grou), in de voormalige gemeente Idaarderadeel, ziet wel dat het om een nieuw raadhuis gaat, maar heeft daarbij ook het gevoel dat het sterk doet denken aan een veilig bouwwerk uit de geschiedenis. Een hoog zadeldak, een trap en bordes dat maakt het tot een imposant geheel. Gelet op bovenstaande jaartallen zou Kropholler geen gebruik hebben kunnen maken van historiserend bouwen op het moment dat hij zijn raadhuizen heeft ontworpen, dat was in de jaren 40. De bouwstijl wordt bij 1915 afgebakend. Een mooi voorbeeld van een bouwstijl die toch nog nog langer een stempel heeft gedrukt op de bouwkunst.

Um 1800 - stijl was de Duitse variant van het historiserend bouwen, architect J. Th. J. Cuypers is één van de toonaangevende architecten, de Beurs (1911 - 1914) aan het Beursplein in Amsterdam is een markant voorbeeld van deze bouwstijl.

Expressionisme

Het Expressionisme was nog weer een latere fase, waarvan de Amsterdamse School een zeer bekende variant is, met toonaangevende architecten als: De Klerk, Kramer en Van der Meij beleefde die het eerste hoogtepunt tussen 1913 en 1916 toen het Scheepvaarthuis aan de Prins Hendrikkade in Amsterdam werd gebouwd.

Kort hierna is er sprake van De Stijl, die meer vorm gaat krijgen vanaf 1917, toonaangevende architecten zijn: Theo van Doesburg en J.J.P. Oud.

De opvolger van deze bouwstijl is het Nieuwe Bouwen, het hoogtepunt van deze bouwstijl ligt tussen 1920 en 1935 en daarna volgt nog de Delftse school vlak na 1945 tot aan het begin van de jaren vijftig.

Robie House van architect Wright

Evenals bij de letteren (proza en poëzie) worden de ontwikkelingen in het buitenland nauwlettend in de gaten gehouden. In de literatuur geldt de periode aan het begin van de 20e eeuw als het Interbellum: een overgangsperiode van de ene naar het andere. De literaire stroming van de tachtigers begint aan invloed in te boeten en moet toezien dat een nieuwe generatie schrijvers en dichters het stokje langzaam maar zeker overgaat nemen.

Dit zou ook van toepassing kunnen zijn op de snelle afwisseling van de genoemde bouwstijlen. Waarbij het allerminst zo is dat ze strikt gescheiden zijn, maar veelal door elkaar heen zullen lopen. Ook onder architecten was het gebruikelijk om te kijken wat er gaande en gangbaar was, zo werden bouwstijlen gekopieerd en soms werden er nieuwe elementen aan toegevoegd.

Hierbij moet ook gekeken worden naar wat er in het buitenland gaande was. En dan lijkt de Amerikaanse architect Frank Lloyd Wright (1867 - 1959) zeer belangrijk te zijn. Zijn werk wordt gekenmerkt door het invullen van de drie dimensionale ruimte.