Fryslân

(voor een uitgebreide beschrijving verwijzen we naar Wikipedia online-encyclopedie)

Friesland; en officieel: Fryslân is één van de twaalf Nederlandse provincies.

Algemeen Fryslân telt momenteel 647.696 inwoners (stand van 30 september 2011).
De hoofdstad is Leeuwarden.
Zowel het Frysk (Fries) als het Nederlands hebben in de provincie de status van officiële taal, c.q. bestuurstaal.

Geografie Ligging De provincie Fryslân ligt in het noorden van Nederland.
In het oosten wordt Friyslân begrensd door de provincies Groningen en Drenthe, in het zuiden door de provincies Overijssel en Flevoland, in het zuidwesten door het IJsselmeer en in het westen en noorden door de Waddenzee en buiten de Waddeneilanden door de Noordzee.
Door de Afsluitdijk is Fryslân verbonden met de provincie Noord-Holland.
De Friese waddeneilanden Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog zijn bereikbaar met veerdiensten. Vanuit Harlingen naar Vlieland en Terschelling, vanaf de pier bij Holwerd naar Ameland en vanuit Lauwersoog naar Schiermonnikoog.
Om de provincie te onderscheiden van Noord- en Oost-Friesland en de Kreis Friesland in het Duitse Nedersaksen wordt de provincie in wetenschappelijke kringen ook wel vaak aangeduid als Westerlauwers Friesland.
Qua totale oppervlakte (land + water) is Friesland de grootste provincie van Nederland en qua landoppervlakte is het de derde provincie.

Landschap
Fryslân is door de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap uitgeroepen tot mooiste provincie van Nederland (Leeuwarder Courant, 15 juni 2010)
De vereniging It Fryske Gea (= het Friese landschap) is de provinciale natuurbeherende instantie.
Fryslân heeft een open landschap en is waterrijk. Het Friese landschap bestaat uit negen verschillende landschappen:

• het Waddengebied
• de zuidoosthoek
• het terpengebied van Oostergo
• het terpengebied van Westergo,
• het Lage Midden
• de Veenpolders
• Gaasterland
• de Noordelijke Wouden
• het Bedijkingslandschap (= Marne, Het Bildt, Nieuwlanden en Lauwerszee)

In Friesland liggen vier nationale parken:

• Nationaal ParkSchiermonnikoog De Alde Feanen, Lauwersmeer (Groningen en Friesland) en Drents-Friese Wold (Drenthe en Friesland).
• Naam Fryslân Op 1 januari 1997 werd de officiële naam van de provincie door de Friese Provinciale Staten veranderd van 'Friesland' in 'Fryslân'. In november 2004 besloot het Ministerie van Binnenlandse Zaken erop toe te zien dat de officiële naam in overheidsstukken ook consequent wordt gebruikt.
  Bronnen: Ook voor rijk heet Friesland Fryslân, Leeuwarder Courant, 10 november 2004 en Provinciaal Blad van Friesland, 1996 nr. 7, 28 maart 1996
  Schriftelijke publicaties, mededelingenborden en dergelijke tonen in de kop "Provinsje Fryslân - Provincie Fryslân", waarmee men duidelijk aangeeft wat de Nederlandse naam moet zijn. In het dagelijks spraakgebruik in de rest van Nederland wordt echter veelal de Nederlandstalige naam Friesland gebruikt. Heitelân "It Heitelân" (Nederlands: Het vaderland) is voor Friezen om utens, Friezen die buiten Friesland wonen, een veel gebruikte term om de provincie Friesland aan te duiden. Het wordt vaak gebruikt om de sterke band met Friesland aan te geven. Een lied met de naam It Heitelân werd geschreven door J.L. van den Burg en muzikaal ondersteund door J. Lindeman. Vlak na de Tweede Wereldoorlog gingen er stemmen op om het huidige volkslied van Friesland (tekst van dr. Eeltje Halbertsma), "De âlde Friezen" (Nederlands: De oude Friezen), te vervangen door dit lied. De reden hiervoor was het karakter van het Folksliet. De tekst zou zich in zijn 19de-eeuwse terminologie teveel associëren met de toen recent in diskrediet gebrachte bloed en bodem filosofie. Een nieuwe generatie bracht het lied niettemin de laatste jaren in nieuwe vormen uit onder meer door het Lemster Mannenkoor.
• Geschiedenis
  
  Prehistorie en oudheid
  Van ongeveer 400 vbj. tot 200 vbj. begon langzamerhand een protofriese cultuur te ontstaan met terpen tussen Vlie en Eems. De bewoners werden door de Romeinen Frisii genoemd. De aanwezigheid van de [[Romeinen in Friesland]] begint met de Romeinse generaal Drusus als hij in 12 vbj. zijn campagne in Germania aanvoert.
  
  Middeleeuwen
  
  Aan het begin van de [[Middeleeuwen]] strekte Friesland zich uit van het Zwin, bij wat nu de Belgische grens aan de kust is, tot aan de rivier Wezer in Duitsland. In de 7e eeuw was het onafhankelijk. Het begin van de 8e eeuw is bekend vanwege de Friese koning Redbad en de missionaris Bonifatius.
  
  Na de inlijving in het Frankenrijk bestond Friesland, volgens de Lex Frisionum (=de Friese wet), uit drie delen: het gebied tussen het Zwin en Vlie, het gebied tussen Vlie en Lauwers en het gebied tussen Lauwers en Wezer. Een deel viel rond het jaar 1000 onder de graven van Holland. De overige delen hadden in die tijd over het algemeen veel zelfstandigheid omdat geen enkele graaf of hertog het gebied onder controle kon krijgen.
  In 1287 en 1288 veroverde graaf Floris V van Holland West-Friesland.
  
  In 1287 vond ook de Sint-Luciavloed plaats.
  
  De overgang tussen Hoge Middeleeuwen en Late Middeleeuwen is een periode waarin een groot aantal kloosters in Friesland wordt gesticht.
  In de 14e eeuw kreeg de stad Groningen steeds meer macht in Friesland tussen Lauwers en Eems. In de 15e eeuw werd Ulrich Cirksena Graaf van Oost-Friesland.
  In 1498 benoemde keizer Maximiliaan van Oostenrijk hertog Albrecht van Saksen tot Heer van heel Friesland. Hij kreeg echter alleen Westerlauwers Friesland onder controle. Toen was de opsplitsing van het oude Friesland een feit.
  
  Nieuwe Tijd
  
  De nieuwe tijd begon voor Friesland met de laatste Fries-Hollandse oorlog (1515-1524). In 1581 kreeg Friesland weer een autonome status. De Admiraliteit van Friesland, opgericht in 1596, was één van de Admiraliteiten ten tijde van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. In 1795 raakte Friesland officieel zijn zelfstandigheid kwijt toen het een provincie van Nederland werd.
• Taal
  
  Frysk De talen die het meeste worden gesproken in de provincie zijn het Fries (Frysk) en het Nederlands. Het Fries heeft de status van minderheidstaal en wordt naast het Nederlands als een officiële landstaal erkend onder het Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden. De taal wordt beperkt gebruikt in de rechtspraak en het onderwijs, en in ruimere mate door (een aantal) overheden en media, en met name voor de radio en op de TV.
  
  Dialecten in Friesland Behalve het Standaardfries heeft het Fries ook een aantal dialecten, zoals: Aasters op Terschelling, Hindeloopers, Schiermonnikoogs, Kleifries, Woudfries en Zuidwesthoeks. De dialectonderscheiden zijn echter aan het verdwijnen en de eerstgenoemde dialecten moeten als uitgestorven worden beschouwd.
  
  In de Friese steden spreken alleen zij die van het plattelands zijn ingekomen (onderling) Fries. Stadsfries, een Nederlands dialect met sterke Friese invloeden, is daar vanouds de volkstaal die echter langzaam verder vernederlandst. Aan dit Friese Nederlands zijn enkele andere dialecten verwant als: Amelands, Bildts en op Terschelling Midslands.
  
  In het oosten van de gemeente Kollumerland wordt vanouds, maar afnemend, "westelijk Gronings" gesproken: Kollumerlands. In het zuidoosten van de provincie, beneden de Tjonger, wordt vanouds, maar ook afnemend, het aan het zuidwestelijke Drents verwante Stellingwerfs gesproken.
  
  Plaatsnamen
  
  Alle plaatsen in Friesland hebben slechts één officiële naam. Dat is de naam die in bijvoorbeeld notariële akten en in de Gemeentelijke Bbasisadministratie en in de Basisregistraties Adressen en Gebouwen wordt gebruikt. Dat is in de meeste gevallen de Nederlandse naam, in zeven gemeenten Dantumadiel, Tytsjerksteradiel, Ferwerteradiel, Menameradiel, Boarnsterhim, Littenseradiel en Ljouwerteradiel hebben alle plaatsen echter de Friese naam als de officiële naam. De meeste gemeenten geven echter beide namen aan op de plaatsnaambordenborden.
  
  Nieuwe Friese taalwet minister Piet Hein Donner van Binnenlandse Zaken heeft op 12 februari 2011 bij Omrop Fryslân aangekondigd dat er een nieuwe Friese taalwet komt. Deze wet garandeert iedereen het recht om in de provincie Friesland zelf te kiezen voor de Nederlandse of de Friese taal in het contact met de overheid of in de rechtszaal. Een onderdeel van de wet is de introductie van een Raad voor de Friese taal. Deze raad kan bijdragen aan het stimuleren en waarborgen van het gebruik van de Friese taal.
• Cultuur
  
  Literatuur
  In een overzicht van de Friese schrijvers en dichters behoren de Friese renaissanceschrijver Gysbert Japicx en de vooraanstaand dichter uit de 20e eeuw Obe Postma tot de bekendste schrijvers. Naar beiden is een Friese literatuurprijs genoemd.
  
  Media
  • Regionale dagbladen: Leeuwarder Courant en Friesch Dagblad.
  • Regionale omroepen: Omrop Fryslân en GPTV.
  • Regionale film: Centrum voor Film in Friesland met als onderdeel het Fries Film Archief.
  
  
  Cultuurgebieden
  Binnen het Friese cultuurgebied kunnen nog drie grote cultuurgebieden worden onderscheiden: de Kleistreek, de Friese Wouden en de Zuidwesthoek. Ook zijn er gebieden die in mindere mate tot het Friese cultuurgebied behoren, waarvan de bekendsten zijn het gebied ten zuiden van de Tjonger (Ooststellingwerf en Weststellingwerf), het door Hollanders ingepolderde Het Bildt en de Waddeneilanden.