Lauwersmeer in breed perspectief

(Deze pagina is nog in bewerking, juni 2022)

Lauwersmeer

Het Lauwersmeer is een door mensenhanden gemaakt meer in het noorden van Nederland, op de grens van de provincies Groningen en Friesland. Het is op 23 mei 1969 ontstaan door het afsluiten van de Lauwerszee.

Satellietfoto van het Lauwersmeer

Geschiedenis

De voornaamste reden voor deze afsluiting was veiligheid.
Na de watersnood van 1953 stond Rijkswaterstaat voor de keuze de dijken rond de Lauwerszee (die zelf ontstond door de Stormvloed van 1280) te verhogen tot deltahoogte, of de zeearm af te sluiten.

Onder druk van met name de Friese bevolking (actieleuze: De Lauwerssé moat ticht!) werd voor afsluiting gekozen.
De Groningers - met name de Zoutkampers - waren destijds minder blij met de sluiting, doordat de garnalenvisserijvloot en de haven van het dorp hierdoor gedwongen moest worden verplaatst naar een nieuwe haven Lauwersoog.

Na de afsluiting zijn de hooggelegen zeebodems (die voordien tot het wad behoorden) droog komen te staan.
In de eerste jaren zijn grote delen hiervan vrijwel aan hun lot over gelaten, zodat veel natuur ontstond.
Langs de oude kustlijn zijn de voormalige kwelders ingericht als landbouwgebied. Door de afdamming en de voortdurende instroom van het Reitdiep, Dokkumer Ee en Dokkumergrootdiep werd het water van zout eerst brak en vervolgens zoet.
De natuur veranderde hierin mee.

Natuur

Westelijk van de autoweg naar Lauwersoog is een groot recreatiegebied ontstaan rond het Nieuwe Robbengat. Er werd hier op grote schaal aan bosaanplant gedaan; grotendeels loofbos, maar deels ook naaldbos (Marnewaard).
Niet alle bomen waren even geschikt voor de bodem. Door oppervlakkig wortelen is het meerdere malen voorgekomen dat tijdens najaarsstormen veel bomen ontworteld raakten.
Net als in veel andere natuurgebieden worden ook in Lauwersmeer veel van de open vlaktes (ongeveer 2000 hectare) rondom het Lauwersmeer kort gehouden door grote grazers, waaronder ongeveer 250 Schotse hooglanders en ongeveer 150 konikpaarden.

Jonge meerkoeten in het Lauwersmeer

In het midden en oosten van het Lauwersmeergebied is vrijwel alleen natuur. Hier werd op 12 november 2003 het Nationaal Park Lauwersmeer ingesteld.

Bebouwing

In het Lauwersmeer ontstond nabij de haven het dorp Lauwersoog, waarbij later het vakantiedorp Robbenoort werd gebouwd, gevolgd door het vakantiedorp Suyderoogh, iets zuidelijker.
Het oostelijke gedeelte van de Lauwersmeer staat bekend als de Marnewaard en werd in de jaren 1980 tot militair oefenterrein verklaard (dit was oorspronkelijk ook het plan voor de Kollumerwaard in het zuiden, maar deze plannen werden later niet doorgezet).
In die tijd werd ook de Willem Lodewijk van Nassaukazerne gebouwd. Eind jaren 1990 werd in de Marnewaard Marnehuizen gebouwd, het grootste oefendorp van West-Europa waar legers uit verschillende landen guerrillatechnieken voor de stadsoorlog kunnen oefenen. De voorgenoemde bebouwingen vormen allen onderdeel van de gemeente De Marne. Bij de kazerne zijn begin 21e eeuw een aantal schotelantennes geplaatst als onderdeel van het Militaire Satelliet Communicatie-systeem (MilSatCom) van Defensie.

Aan westzijde van het meer (het Friese deel dat al ingepolderd was voor 1968) is bij het dorp Oostmahorn is in de jaren 2000 het in historische stijl opgetrokken vakantiewoningendorp Esonstad gebouwd.

De oude pier naar Schiermonnikoog is nieuw leven is ingeblazen met een veerdienst.
Ten zuiden daarvan is rond dezelfde periode het Villapark Lauwerssee gebouwd.
Nog zuidelijker liggen de restanten van de kruitfabriek Kollumerwaard (jaren 1980-90), waarvoor plannen bestaan voor de aanleg van het zorgvakantiepark "Lauwershage".

Vogelgebied

Het Lauwersmeergebied is een belangrijk Nederlands vogelgebied, waar met name veel watervogels leven. Op veel plaatsen in het gebied zijn vogelkijkhutten ingericht.

Belangrijke watervogelgebieden zijn de Bantpolder, de Ezumakeeg en de Anjumer kolken aan de Friese Kant van het Lauwersmeer, waar een secundaire weg is aangelegd voor vogelaars en andere liefhebbers. Met name in de late middag-avond als de zon mooi op de rug staat wordt het door vogelaars beschouwd het een waar adembenemend schouwspel.
De Kollumerwaard is deels bebost gebied en deels een open vlakte.

De Baak in de Kollumerwaard

Aan de Groninger zijde is het Jaap Deensgat, een voormalige geul, met een uitkijkbult en een vogelkijkhut de belangrijkste plek voor vogelaars.
De bossen onder Lauwersoog zijn aangeplante loofbossen: het Lauwersoogbos. Ten zuiden hiervan ligt het Ballastplaatbos dat al sterk is verwilderd.
Het Oude Robbengat is eveneens een gewilde plaats voor vogelaars om vogels te bekijken.
In het najaar, bij harde noordwester stormen, wordt vaak door vogelaars gekeken vanaf de sluizen en de haven van Lauwersoog naar zeevogels, die vaak dichtbij langs vliegen.

Bodemdaling

In 2007 is de NAM begonnen met gaswinning onder de Waddenzee vanaf Lauwersoog.

Door de gaswinning zal de bodem van het gebied, inclusief het Lauwersmeer gaan dalen. Bij het verlenen van een vergunning voor de gaswinning werd aangenomen dat de NAM de bodemdaling goed in de gaten zal houden en direct met de winning zal stoppen als de bodem te snel daalt.
Tegenstanders van gaswinning verwachtten echter dat stoppen geen reële optie zal zijn en vroegen om vernietiging van de winningsvergunning.

Indien de bodemdaling groter zou zijn dan verwacht kan dat direct gevolgen hebben voor de R.J. Cleveringsluizen bij Lauwersoog, en daarmee ook voor het Lauwersmeer.
De Raad van State gaf toestemming voor de winning.

Sport en recreatie

Op het Lauwersmeer wordt veel aan windsurfen en kitesurfen gedaan (zie foto).

Langs het Lauwersmeer loopt de Europese Wandelroute. Deze loopt via de kust van Portugal tot aan de Oostzee.
In Nederland heet het gedeelte van de wandelroute ten oosten van de pont Wad- en Wierdenpad, ten westen Friese Kustpad.
Nabij Lauwersoog ligt het centrum voor recreatie en educatie over de Wadden en het Lauwersmeer Expozee, waar exposities over het gebied zijn te bezichtigen. De VVV-kantoren bevinden zich in Zoutkamp en Dokkum.

Kruitfabriek Kollumerwaard/Lauwershage

Ongerepte Kollumerwaard in 1975
(foto: Tresoar, Leeuwarden)

In het zuidelijke (Friese) gedeelte, de Kollumerwaard, bevindt zich het in onbruik geraakte munitiedepot van de kruitfabriek Muiden Chemie. Dit complex werd gebouwd na een ongeluk in de kruitfabriek in Muiden in 1983. Na het ongeluk, waarbij drie Surinaamse medewerkers omkwamen, werd gezocht naar een vervangende plek. De gemeente Muiden wilde niet meewerken, waarop de gemeente Kollumerland in 1985 met het aanbod kwam om de fabriek daar te huisvesten (in verband met de 100 arbeidsplaatsen die de fabriek zou opleveren).

Hans Wiegel slaat de eerste paal in 1985
(foto: Tresoar, Leeuwarden)

In 1986 werd begonnen met de bouw van het 20 miljoen gulden kostende complex. Het kreeg een omvang van 70 hectare naast een militair schietterrein en er zouden nieuwe kruitsoorten volgens een nieuw procedé worden getest.
De provincie Friesland was ook erg enthousiast en 27 februari 1986 gaf de Raad van State goedkeuring voor de bouw.

Protest tegen de kruitfabriek: de natuur wordt "ten grave gedragen"
(foto: Tresoar, Leeuwarden)

Drie milieuorganisaties probeerden de plannen nog te verhinderen, maar zonder resultaat. De fabriek werd gebouwd en werd in bedrijf gesteld.

In 1987 bleek dat Muiden Chemie, inclusief de vestiging in de Kollumerwaard, hadden meegewerkt aan illegale kruitleveranties aan Iran, dat op dat moment de Irak-Iranoorlog uitvocht met buurland Irak en waarvoor een VN-wapenembargo gold.
Het bedrijf kreeg meteen een exportverbod, waardoor het ineens met een grote partij kruit kwam te zitten en grote verliezen leed. Daarop volgde een boete van 3 miljoen gulden waarvan 2,1 voorwaardelijk. De markt voor kruit was ook volledig ingestort en toen Michail Gorbatsjov ook nog een ontspanningspolitiek ging voeren was het helemaal afgelopen. De voorraden kruit stapelden zich op in de Kolleumerwaard en de werknemers werden naar huis gestuurd. In november 1990 werd de hele productie stopgezet in alle fabrieken van Muiden Chemie en in december ging het bedrijf failliet.
De toenmalige Commissaris van de Koningin Hans Wiegel deed nog een poging om de fabriek open te houden, maar tevergeefs. Sindsdien staat het complex weg te rotten in het bos.

Nieuwe plannen

In de jaren daarna zijn er verschillende plannen geweest voor een nieuwe bestemming en verbouw van het complex, zoals de bouw van een gevangenis, attractiepark, windmolenpark, de nieuwe locatie van de zeehondencrèche van Lenie 't Hart en de plaatsing van een aantal schotelantennes voor Satellietgrondstation_NSO, maar uiteindelijk werd het terrein in 2005 verkocht aan de Houtense projectontwikkelaar Phanos Molenland BV.

Deze BV had plannen voor de aanleg van het zorgvakantiepark Lauwershage op het terrein. Dit moest het eerste vakantiepark van Nederland worden dat speciaal is toegerust op zorgbehoevenden.
Het park met ongeveer 350 huisjes moest 180 directe en 50 indirecte banen opleveren en had initieel de steun van de provincie Friesland en de gemeente Kollumerland.
Staatsbosbeheer was echter tegen. Men vreesde voor verstoring van de vogels en wilde het Lauwersmeergebied vrij houden van teveel nieuwe projectontwikkelingen, zoals Esonstad en Villapark Lauwerssee.

Uiteindelijk kreeg het plan (toch) geen steun van de gemeente Kollumerland en begin 2012 werd het afgeblazen.

Bij de samenstelling van de tekst en het beeldmateriaal is gebruik gemaakt van de website: http://secure.wikimedia.org/wikipedia/nl/wiki/Lauwersmeer