Zoutkamp

Zoutkamp

Het dorp Zoutkamp staat vooral bekend als vissersdorp dat tot 1969 aan de open Lauwerszee lag.

Een ander belangrijk jaartal is 1878, in welk jaar het Reitdiep van de Lauwerszee werd afgesloten. Nog iets eerder in 1858 werd het Hunsingokanaal gegraven. Echt groot is het dorp in die tijd niet geweest. Pas in 1836 werd er een kerk gebouwd, tot die tijd liepen de kerkgangers over een smalle weg langs de zeedijk naar de kerk in het dorp Vierhuizen. De kerk van Vierhuizen kreeg in 2007 landelijke bekendheid toen er een miljoen euro beschikbaar kwam om de kerk te restaureren.

Zoutkamp, de naam verwijst naar zout dat werd gewonnen op een plaats in de buurt. De zoutnering heeft het niet lang volgehouden.

Zoutkamp kreeg door de gunstige ligging een strategische functie. Er werd een vesting aangelegd en er kwam een garnizoen. Dat garnizoen werd alleen ingekwartierd op momenten dat er sprake was van vijandelijke dreiging.
In de Marnewaard langs de porvinciale weg Groningen - Lauwersoog is nog steeds een kazerne aanwezig. In de Marnewaard is een groot militair oefenterrein ingericht, nadat het Lauwersmeergebied droogviel. Van de vesting is het ,,Bastion" nog herkenbaar aanwezig.

[[Bestand: Zoutkap, het Hunzegat

Zoutkamper vissers konden vooral op de Lauwerszee op garnalen vissen, de verdiensten waren sterk wisselend. Dat had belangrijke gevolgen voor het onderhoud van de vissersvloot. De meeste schepen waren klein en oud en konden niet langer concurreren met de grotere schepen die op de Noordzee vissen. Bovendien kozen de grotere schepen IJmuiden als thuishaven. Daarmee werd de achteruitgang van de visserij zichtbaar. Het dorp telde medio 1900 1200 inwoners en dat aantal neemt nauwelijks echt toe, vijftig jaar later zijn het er 1600.

Zoutkamp ligt aan het begin van de twintigste eeuw te ver weg van een groot afzetgebied om de vis snel vanuit de haven bij de consument te krijgen. Daar komt verbetering in als de spoorlijn (Groningen) Winsum - Zoutkamp wordt geopend, maar dit voordeel gaat na nog geen twintig jaar al weer verloren als de spoorlijn buiten bedrijf wordt gesteld. Het vrachtverkeer en autobusdiensten nemen het vervoer over.

In het begin van de jaren 1950 maakte het gemeentebestuur van Ulrum (Zoutkamp viel onder Ulrum) zich al zorgen over de gevolgen voor Zoutkamp als de Lauwerszee afgesloten zou gaan worden. De Commissie Vissersbevolking Zoutkamp signaleerde dat de vloot verouderd was en dat het dorp wel wat zwakke plekken in de economie vertoonde.

Tijd om het dorp flink op te schudden en de dorpsvernieuwing deed in de jaren zestig zijn werk. Karakteristieke straatjes en panden verdwenen uit het dorpsbeeld. Iets van de sfeer is terug te zien in het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen, waar een aantal panden uit de Kerkstraat uit Zoutkamp weer zijn opgebouwd.

Er werd in deze tijd langs twee kanten een aanslag gedaan op het dorp: de dorpsvernieuwing en de afsluiting van de Lauwerszee, die in 1969 een feit was. De eerste grote supermarkt werd gebouwd en het restant van de molen werd tot op het fundament gesloopt. Terwijl Koningin Juliana naar Zoutkamp kwam ter gelegenheid van de afsluiting, hingen de vlaggen in Zoutkamp halfstok als teken van stil protest.

In de jaren '90 wordt de tweede grootschalige dorpsvernieuwing in gang gezet, de kaalgeslagen locaties worden opgevuld. De kale plekken waren mede door een brand ontstaan. De grote garnalenpellerij wordt buiten het dorp weer opgebouwd en dat biedt ruimte aan nieuwbouw. Deze tweede dorpsvernieuwing was noodzakelijk om van het dorp weer een eenheid te maken en aantrekkelijk te zijn voor teoeristen, te midden van het Lauwersmeergebied. Aan de Reitdiepskade is het vissersleven van weleer zoveel als mogelijk weer teruggekeerd. Een belangrijk deel van de vloot ligt hier afgemeerd en er zijn visverwerkende bedrijven en toeleveringsbedrijven. Ook is er een visserijmuseum.

Wie nu door het centrum van Zoutkamp loopt, zal weinig meer aantreffen van het oorspronkelijke dorp: een compact stratenpatroon, nauwe steegjes, smalle straatjes, kleine huizen en soms weinig privacy.

In waterstaatkundig opzicht is Zoutkamp van groot belang: er zijn verschillende sluizen:
Friese sluis: hier wordt het water vanaf het Munnekezijlsterried door afgevoerd
Provinciale sluis: hier komt het water van het Reitdiep op het Lauwersmeer
Hunsingosluis: hier komt het Hunsingokanaal op het Lauwersmeer.

Het Hunsingokanaal werd destijds gegraven om wateroverlast in Hunsingo te voorkomen, met het nieuwe kanaal moest het water bijtijds onder vrij verval op de Lauwerszee gebracht kunnen worden. Het Hunsingokanaal vormt een ,,bypass" vanaf de Lauwerszee met het Reitdiep, na het dorp Leens gaat het over in de Hoornse Vaart, bij het nieuwe gemaal Abelstokstertil gaat het verder als Kromme Riet en stroomt bij Schouwerzijl in het Reitdiep.

Het Munnekezijlsterried vormt een vergelijkbare waterverbinding tussen de Lauwerszee en het Kolonelsdiep. Voordat het Prinses Margrietkanaal/ Van Starkenborghkanaal werd aangelegd vormde het Kolonelsdiep de belangrijkste vaarverbinding tussen Friesland en Groningen. Om voldoende water af te kunnen voeren naar open zee is het Munnekezijlsterried voor delen van Friesland en de omgeving van het Groningse dorp Visvliet' belangrijk. Het Munnekezijlsterried krijgt verder de volgende namen: Zijldiep, Lauwers en Oude Vaart en stroomt dan bij Gerkesklooster in de Trekvaart van Gerkesklooster naar Dokkum maar ook in het Prinses Margrietkanaal.

Willem Mollema (Zoutkamp) is een bekend amateur fotograaf die het dorp al meer dan vijftijg jaar in beeld brengt van zijn hand verscheen onder andere het boek: ,,Zoutkamp, een wandeling door de geschiedenis".