Bodemdaling en Boezempeil: verschil tussen pagina's

Uit Wouda's Wiki
(Verschil tussen pagina's)
imported>Jan Pieter Rottine
Geen bewerkingssamenvatting
 
imported>Bert Lems
Geen bewerkingssamenvatting
 
Regel 1: Regel 1:
'''Bodemdaling'''
Er is sprake van een '''boezempeil''' als dit is '''vastgesteld door het <strong>[[waterschap]]</strong>''' en in het verleden '''ook door Gedeputeerde Staten van een provincie'''.
Aan de hand van dit peil wordt '''de waterstand binnen de boezem geregeld'''.
<br>Voor de polders binnen de boezem is het boezempeil van belang. Mocht er een overschot aan hemelwater zijn dan kan een polder dat '''niet onbeperkt uitslaan op de boezem'''.


'''Nederland daalt''', weliswaar '''heel langzaam''', maar toch is dat '''een onomkeerbaar proces'''. De daling van de bodem is een '''natuurlijk geologisch''' proces. Hoewel deze '''bodemdalingsfactor mogelijk gering''' is, kunnen we toch zeggen dat het '''landoppervlak nergens een stabiele hoogteligging''' heeft.
'''Op het moment dat het boezempeil is bereikt zal het malen onderbroken moeten worden'''.
<br>Er lijkt bovendien '''een tweede proces''' aan de gang te zijn: '''Nederland lijkt''' iets '''te kantelen''': in het '''oosten iets omhoog''' en in het '''westen iets dieper'''.
<br>In veel gevallen zal een waterschap '''maatregelen nemen om er voor te zorgen dat de polders hun water in voldoende mate kunnen afvoeren'''.


In de '''17e eeuw''' kreeg '''Amsterdam overlast van het water van de toenmalige Zuiderzee'''. om inzicht te krijgen in wat er nu eigenlijk aan de hand was, liet liet burgemeester Hudde '''[[dijkpeilstenen]]''' of '''[[huddestenen]]''' langs het '''[[IJ]]''' inmetselen in een aantal bruggen en sluizen.
Dat kan door het zogenaamde '''voormalen''' waardoor het boezempeil daalt, het water '''uit de boezem''' wordt '''afgevoerd''' '''naar een naastgelegen boezem''' (een voorbeeld hiervan is het water dat door het waterschap Velt en Vecht in Overijssel afgevoerd wordt naar de waterschappen Reest en Wieden en Groot Salland en het water van het Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden dat bij Zwammerdam op de boezem van het Hoogheemraadschap van Rijnland komt), '''of een rivier of de zee'''.
<br>Vanaf de '''horizontale kerf in de steen''' werd vanaf dat moment de '''waterhoogte van het [[IJ]]''' gemeten, een '''aantal malen per dag'''. Zo werd de basis gelegd voor wat later het '''[[Normaal Amsterdams Peil]]''' zou worden.


<br>[[Bestand:Huddesteen_eenhoornsluis_k.jpg|400×433px|link=]]
De <strong>[[Friese boezem|boezem van Friesland]]</strong> loost op het <strong>[[IJsselmeer]], [[Lauwersmeer]] en de [[Waddenzee]]</strong>.
'''Dijkpeilsteen of Huddesteen ingemetseld in de muur van een sluiskolk'''
   
   
De bodemdaling werd ook beïnvloed vanaf het moment dat de mens activiteiten in de bodem en aan het bodemoppervlak ging ontwikkelen.
Door het '''water uit de polders''' weer '''in de boezem''' te stromen wordt '''het aanvankelijke verlaagde boezempeil weer aangevuld tot het streefpeil'''.
 
'''In de Middeleeuwen''' '''en later''' was dat vooral de '''vervening''' van woeste gronden.
 
'''In Zeeland en delen van Holland''' diepte men lagergelegen '''veengrond''' op om door middel van '''verbranding''' van het veen daaruit '''het ingesloten zout te winnen''' '''([[selbarnen]])'''. Grote gebieden aan '''laaggelegen veengronden''' verdwenen daardoor '''onder het waterpeil''' en de '''watervlakten''' die ontstonden '''breidden zich door stormen en de bijbehorende afslag snel uit'''.
 
Het '''winnen van veen om er turf van te maken''' is mogelijk nog '''veel ouder'''. In ieder geval wordt er reeds '''vanaf de Middeleeuwen op systematische wijze turf gewonnen''', een grootschalig proces dat '''pas in de 20e eeuw''' wordt '''beëindigd'''.
<br>Adelijke families en regentenfamilies investeerden grote kapitalen van hun vermogen door het aankopen van woeste veengronden om die vervolgens te laten vervenen tot turf, waarna de overgebleven gebieden aan het water prijs werden gegeven of werden ontgonnen tot laaggelegen landbouwgronden.
 
Aanvankelijk werden '''eerst de gemakkelijk te winnen hooggelegen (boven het waterpeil uitstekend) venen afgegraven''': deze bevonden zich in de '''komvormige vochtige kuilen op de hoge zandgronden''' en '''ook bovenop de veengronden die dieper (onder het waterpeil gelegen) zaten''' in de meer '''laaggelegen delen van Friesland, Groningen, Drente, Overijssel, Gelderland, Utrecht, Holland''' en Zeeland.
 
Nadat de hogergelegen veenlagen waren afgegraven, kwamen de diepergelegen veengronden op het waterpeil te voorschijn.
<br>In deze '''lage gebieden beneden de zeespiegel''' werd de '''veenspecie opgegraven of opgebaggerd''' om op de tussenliggende stroken land te worden '''uitgespreid en gedroogd'''. Als deze specie voldoende droog was geworden, werd ze '''tot kleine turven gesneden''': de zogenaamde '''baggelaars'''.
 
<br>[[Bestand:Baggelaar_k.jpg|400×300px|link=]]
'''Baggelaar'''
 
<br>In de '''hoogveengebieden op de zandgronden''' wordt de droge, '''boven de zeespiegel gelegen veengrond''' '''gesneden en gewonnen in de vorm van de grote hoogveenturven'''.
 
<br>[[Bestand:Hoogveenturf_steken_k.jpg|400×314px|link=]]
'''Hoogveenturf'''
 
De '''grote gebieden''', waaruit de turf was gewonnen, werden '''als watervlakten achtergelaten''', of ze werden '''ontgonnen tot cultuurland''', meestal voor het veeteeltbedrijf.
<br>Uiteraard lagen deze gebieden na het wegnemen van het veen '''beduidend lager dan oorspronkelijk'''. '''[[Bemaling]]''' van dit cultuurland deed zijn intrede. 
<br>Er verdween een laag van '''soms meerdere meters'''. Dat kon '''tot gevolg''' hebben dat het '''water vrij spel''' kreeg en de zwakke delen van zo'n veengebied '''onder water''' kwamen te staan. Wat eerst een klein water was kon '''uitgroeien tot een enorm meer'''.
 
<br>[[Bestand:Fochtloerveen_k.jpg|400×218px|link=]]
'''Het Fochteloërveen is een hoogveengebied'''
 
<br>Op deze manier is de '''[[Haarlemmermeer]]''' ontstaan. Een eenvoudige uitvening: een plas niet opgevuld met grond, water en stormen deden de rest. '''In de driehoek Amsterdam, Haarlem en Leiden werd het meer een gevaarlijke plas water''', die meer dan eens zorgde voor overlast. Uiteindelijk maakte de bemaling met '''[[stoommachine|stoommachines]]''' het mogelijk de '''[[Haarlemmermeer]]''' te beteugelen door het droog te malen.
 
<br>[[Bestand:Haarlemmermeer-Jan_van_Goyen_k.jpg|400×276px|link=]]
'''De Haarlemmermeer voor de drooglegging'''
 
'''Zolang de bodem''' in de lage gebieden '''voldoende is doordrongen van grondwater''', werkt de '''veenlaag als een soort spons'''. Deze bodemlaag heeft in '''vele eeuwen voldoende steun gegeven aan de oppervlakte''': op de veenbodem waren voor de bewoners voldoende positieve omstandigheden aanwezig om zich hier blijvend te vestigen.
 
Door''' intensitieve bewoning''' en het '''toenemen van de cultuurdruk''' ontstaat er behoefte aan '''meer en voldoende gebieden waar het droog en stevig genoeg is''', om er nieuwe nederzettingen en bestaansactiviteiten te kunnen ontwikkelen.
<br>Daarom worden er '''steeds meer pogingen ondernomen om de algemene waterstand te gaan beheersen''', ook gaat men steeds sterker '''bemalen: diepontwatering''' is lange tijd in de mode geweest. 
 
Op het moment dat de grond te nat is en het bodemwater te hoog staat, kan er met behulp van '''mechanische bemaling''' worden ingegrepen. De '''grondwaterstand wordt aangepast''' aan het doel waarvoor het land nodig is: veeteelt of akkerbouw of om woningen op te bouwen.
<br>Leeghwater deed in de 15e eeuw de uitvinding van zijn leven: hij verbeterde de beheersing van het waterpeil door beter gebruik te maken van '''windenergie''' en bouwde een '''[[poldermolen]]'''.
 
<br>[[Bestand:Poldermolen_k.jpg|400×300px|link=]]
'''Poldermolen'''
 
Maar '''vanaf het moment dat er bemaling op gang kwam''', '''klinkt de grond door de onttrekking van water steeds wat verder in''' en daardoor daalt de bodem in een voortdurend proces. Het gaat daarbij misschien om millimeters, maar over een lange periode vanaf 1500 is de oppervlakte '''in het westen van Nederland al een fors eind gedaald'''.
<br>Ook in het Lage Midden van Fryslân is dit dynamisch proces duidelijk merkbaar en het '''werkt ook heden ten dage nog steeds door'''.
 
'''Moderne menselijke activiteiten''' zijn ook van grote invloed op de bodemdaling.
<br> De '''gaswinning in Groningen en Fryslân''' en de '''winning van olie in zuidoost Drenthe en in Zuid-Holland''' zijn ook oorzaken van bodemdaling. In Groningen zit de kern van het grote '''gasveld onder en nabij Slochteren'''. Vergelijk dit gebied met een soepbord: aan de randen hoog en het middendeel diep. Ook op andere locaties in Groningen en Fryslân bevinden zich tal van gasvelden.
 
<br>[[Bestand:Natural_gas_NL_k.jpg|400×375px|link=]]
'''Aardgas'''


Als '''gevolg van de aardgaswinning daalt de bodem''' met tientallen centimeters: soms wel 40 cm. Als de '''gasdruk uit de diepere aardlagen van deze gebieden vermindert, ontstaan er zelfs geologische verschijnselen''': sinds de winning van het aardgas hebben zich al '''verscheidene grotere en kleinere aardbevingen''' in deze gebieden voorgedaan.
Voor de''' Friese boezem is dat -0.52 cm NAP'''.


<br>[[Bestand:Stadtroda_Sandstein_k.jpg|200×150px|link=]]
[[Bestand:IMG_1978_boezemzijde_peilschaal.jpg|600x400px|link=]]
'''Zandsteenlagen waarbinnen in de bodem aardgas is ingesloten'''


Het kost steeds meer moeite om het oppervlaktewater uit gebieden met bodemdaling weg te krijgen. Om en in de gasvelden staan dan ook veel '''nieuwe gemalen''', die dat water uit de winningsgebieden moeten pompen.  
Ter vergelijking '''Groningen: -0.97 cm NAP'''.


Wat geldt voor een groot gasveld als Slochteren in Groningen, of de kleinere gasvelden, geldt in feite '''ook voor iedere grote of kleine polder'''. De '''meeste polders liggen dieper dan het buitenwater''' en '''dalen door de constante bemaling nog steeds'''. Dat proces van dalen en inklinken '''gaat heel geleidelijk'''. Om het te illustreren: het stoomgemaal de Cruquius maalde vanaf 1849 het water 5 meter omhoog, het nieuwe gemaal Koning Willem maalt het water sinds 2005 5,5 meter omhoog.
De stand van het water kan op een <strong>[[peilschaal]]</strong> worden afgelezen. In het bezoekerscentrum is een onlineverbinding, waar voortdurend de '''actuele waterstand in de Friese boezem''' kan worden afgelezen.
In het Lage Midden van Fryslân is de bodem in de laatste decennia tientallen centimeters gedaald.


De '''discussie over hogere en zwaardere dijken''' houdt '''met bodemdaling verband''' en is daarom al net zo oud als de eerste bodemdaling. '''Niet alleen de zeedijken''' dienen voldoende op hoogte te zijn, '''ook de rivierdijken''' zullen periodiek op hun hoogte gecontroleerd moeten worden.
Het <strong>[[ir. D.F. Woudagemaal]]</strong> wordt '''pas ingezet als de waterstand in de boezem -0.40 cm is''', dan staat er '''tenminste 12 cm extra water'''. Een hoeveelheid die niet alleen maar door natuurlijke afwatering met behulp van sluizen en het Hoogland gemaal bij Staveren binnen een aanvaardbare tijd weggewerkt kan worden.
<br>Immers: naast bovengenoemde oorzaken van bodemdaling is er '''ook sprake van stijging van de zeespiegel!''' Ook hier ligt '''het menselijk handen voor een deel via klimaatfactoren en klimaatverandering ten grondslag aan''' de zeespiegelstijging.
<br>Het gaat hierbij dus om '''een optelsom''': door de genoemde '''klimaatverandering''' zal er naar verwachting ook veel '''meer regenwater via de rivieren afgevoerd''' gaan worden, de waterstanden op de rivieren: Maas, Rijn en Waal kunnen in de toekomst aanzienlijke fluctueren. '''Bij grote hoeveelheden zullen de rivieren buiten hun oevers kunnen treden''' als er geen, omvangrijke, maatregelen worden getroffen.


<br>[[Bestand:Oosterschelde-stormvloedkering_k.jpg|400×284px|link=]]
'''Het [[ir. D.F. Woudagemaal]] in bedrijf om het peil in de [[Friese boezem]] te verlagen na hevige regenval''':
'''Stormvloedkering Oosterschelde'''
[[Bestand:Boezemstand_Woudagemaal.jpg|580x32ppx|Link=]] '''UItleg bij bovenstaande afbeelding:'''
'''Waterstand [[ir. D.F. Woudagemaal]]''' bij [[Lemmer]] in meter ten opzichte van het [[NAP]]. De '''blauwe lijn''' is de '''[[Friese boezem|Friese boezemwaterstand]]''', de '''rode lijn''' is de buitenwaterstand '''([[IJsselmeer]])'''. Een '''gesloten groene''' balk onderin het scherm geeft aan wanneer het '''[[gemaal]]''' in werking is en er geloosd wordt op het '''[[IJsselmeer]]'''. Wanneer een '''rode balk''' zichtbaar is wordt er via de nabijgelegen inlaten '''[[Teroelsterkolk]]''' water vanuit het '''[[IJsselmeer]]''' ingelaten.


'''De zeespiegelstijging, bodemdaling en toenemende wateroverlast door neerslag''' vormen voor de toekomst '''totaalproblemen, waarvoor wij in Nederland nieuwe oplossingen zullen moeten vinden'''.
De '''actuele waterstanden''' op de '''[[Friese boezem|boezem]]''' kunnen worden opgevraagd via de site van het '''[[Wetterskip Fryslân]]''': https://www.wetterskipfryslan.nl/kaarten/boezem-kaart
<br>Soms kunnen voorlopig '''[[retentiegebieden]]''' nog de oplossing zijn, soms moet er '''een nieuw gemaal''' worden gebouwd, of moet de capaciteit een gemaal worden uitgebreid. In de toekomst zullen we ons ook moeten bezighouden '''met nieuwe waterstaatswerken en methoden van dijkbouw'''.
De kaart werkt '''interactief'''.

Versie van 5 okt 2019 10:36

Er is sprake van een boezempeil als dit is vastgesteld door het waterschap en in het verleden ook door Gedeputeerde Staten van een provincie.

Aan de hand van dit peil wordt de waterstand binnen de boezem geregeld.
Voor de polders binnen de boezem is het boezempeil van belang. Mocht er een overschot aan hemelwater zijn dan kan een polder dat niet onbeperkt uitslaan op de boezem.

Op het moment dat het boezempeil is bereikt zal het malen onderbroken moeten worden.
In veel gevallen zal een waterschap maatregelen nemen om er voor te zorgen dat de polders hun water in voldoende mate kunnen afvoeren.

Dat kan door het zogenaamde voormalen waardoor het boezempeil daalt, het water uit de boezem wordt afgevoerd naar een naastgelegen boezem (een voorbeeld hiervan is het water dat door het waterschap Velt en Vecht in Overijssel afgevoerd wordt naar de waterschappen Reest en Wieden en Groot Salland en het water van het Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden dat bij Zwammerdam op de boezem van het Hoogheemraadschap van Rijnland komt), of een rivier of de zee.

De boezem van Friesland loost op het IJsselmeer, Lauwersmeer en de Waddenzee.

Door het water uit de polders weer in de boezem te stromen wordt het aanvankelijke verlaagde boezempeil weer aangevuld tot het streefpeil.

Voor de Friese boezem is dat -0.52 cm NAP.

Ter vergelijking Groningen: -0.97 cm NAP.

De stand van het water kan op een peilschaal worden afgelezen. In het bezoekerscentrum is een onlineverbinding, waar voortdurend de actuele waterstand in de Friese boezem kan worden afgelezen.

Het ir. D.F. Woudagemaal wordt pas ingezet als de waterstand in de boezem -0.40 cm is, dan staat er tenminste 12 cm extra water. Een hoeveelheid die niet alleen maar door natuurlijke afwatering met behulp van sluizen en het Hoogland gemaal bij Staveren binnen een aanvaardbare tijd weggewerkt kan worden.

Het ir. D.F. Woudagemaal in bedrijf om het peil in de Friese boezem te verlagen na hevige regenval: Link= UItleg bij bovenstaande afbeelding: Waterstand ir. D.F. Woudagemaal bij Lemmer in meter ten opzichte van het NAP. De blauwe lijn is de Friese boezemwaterstand, de rode lijn is de buitenwaterstand (IJsselmeer). Een gesloten groene balk onderin het scherm geeft aan wanneer het gemaal in werking is en er geloosd wordt op het IJsselmeer. Wanneer een rode balk zichtbaar is wordt er via de nabijgelegen inlaten Teroelsterkolk water vanuit het IJsselmeer ingelaten.

De actuele waterstanden op de boezem kunnen worden opgevraagd via de site van het Wetterskip Fryslân: https://www.wetterskipfryslan.nl/kaarten/boezem-kaart De kaart werkt interactief.