https://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Speciaal:NieuwePaginas&feed=atom&hideredirs=1&limit=50&offset=&namespace=0&username=&tagfilter=Wouda's Wiki - Nieuwe pagina's [nl]2024-03-29T05:12:46ZUit Wouda's WikiMediaWiki 1.41.0https://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Merel_Tesselaar,_junior_dijkgraafMerel Tesselaar, junior dijkgraaf2024-02-28T20:57:33Z<p>Cierick Goos: Foutjes hersteld</p>
<hr />
<div>[[Bestand:Stoomverhalen, introductie.jpg|miniatuur|Titelafbeelding van de Woudagemaal serie: Stoomverhalen]]<br />
Op 5 december 2023 was het precies 25 jaar geleden dat het Woudagemaal de prestigieuze status van UNESCO Werelderfgoed ontving. Om deze mijlpaal te vieren en het rijke erfgoed van het gemaal te verkennen, is er een 25-delige podcastserie gemaakt.<br />
<br />
In deze podcastreeks komen mensen aan het woord die een bijzondere band hebben met het Woudagemaal. Van bezoekers die getuige waren van zijn majestueuze werking tot kinderen uit de buurt die opgroeiden naast dit icoon van waterbeheer. Van toegewijde vrijwilligers die het gemaal levend houden tot bekende gezichten uit Lemmer die hun herinneringen en verhalen delen.<br />
<br />
De podcast is een reis door de tijd, gezien vanuit verschillende oogpunten. En legt de verbinding tussen generaties en delen van de gemeenschap. Want het Woudagemaal is niet alleen van ons, maar van toekomstige generaties. De podcast is een eerbetoon aan het behoud van dit erfgoed en een manier om de rijke geschiedenis door te geven aan de generaties die nog komen.<br />
<br />
Deze wiki pagina is een transcriptie van een aflevering uit deze podcastserie "Stoomverhalen". De podcasts zijn te beluisteren op; [https://open.spotify.com/show/1oUmZhTJUoV12XF7VBMhUf Spotify], [https://www.youtube.com/watch?v=k5OXOLthvXo&list=PLMj5uY-7tHIFaAPXStoH2wLCeZQxe4aVe YouTube] en op [https://www.woudagemaal.nl/over-ons/podcast Woudagemaal.nl].<br />
<br />
Een overzicht van alle afleveringen in deze serie [[Stoomverhalen | is hier te vinden]].<br />
{{clear}}<br />
<br />
==Introductie==<br />
De introductie is te beluisteren op [https://open.spotify.com/episode/3Gmzxh97BVFzzs6tOrJHNQ Spotify] en [https://www.youtube.com/watch?v=k5OXOLthvXo&list=PLMj5uY-7tHIFaAPXStoH2wLCeZQxe4aVe YouTube].<br />
<br />
In {{taal-Fries|Fryslân}} vind je een van Nederlands mooiste kroonjuwelen; het Ingenieur D.F. Woudagemaal. Het grootste stoomgemaal ter wereld dat nog werkt. {{taal-Fries|Wetterskip Fryslân}} zet deze monumentale stoomreus uit 1920 bij té hoge waterstanden nog altijd aan het werk, om ervoor te zorgen dat jij droge voeten houdt. Het gemaal staat dit jaar 25 jaar op de Werelderfgoedlijst van UNESCO!<br />
<br />
In de komende 25 podcasts ga ik, Renate Kuivenhoven (RK), in gesprek met verschillende mensen die op één of andere manier verbonden zijn aan dit gemaal. Van ingenieur Wouda's kleinzoon tot een kunstenares die kopjes maakt van het slib uit de stoomketels en iedereen die daar tussenin zit.<br />
<br />
Laat de geluiden van het gemaal je meevoeren naar het verleden en het nu: Luister naar de Woudagemaal serie: Stoomverhalen!<br />
<br />
==Aflevering 9: Merel Tesselaar, junior dijkgraaf==<br />
[[Bestand:Stoomverhalen, aflevering 9.jpg|miniatuur|Merel Tesselaar in het machinegebouw met één van de vliegwielen op de achtergrond]]<br />
De negende aflevering van deze podcastserie is te beluisteren op; [https://open.spotify.com/episode/0IkoMJ87KDdTVfcye4m3JV Spotify], [https://www.youtube.com/watch?v=BVxWIyPwtp0&list=PLMj5uY-7tHIFaAPXStoH2wLCeZQxe4aVe&index=2 YouTube] en [https://www.woudagemaal.nl/over-ons/podcast/aflevering-09-stoomverhalen-de-woudagemaal-serie-merel-tesselaar.htm Woudagemaal.nl].<br />
<br />
'''RK:''' Welkom bij een nieuwe aflevering van stoomverhalen, een 25-delige podcastserie met verhalen over het ir. D.F. Woudagemaal. Vandaag een hele speciale gast: de junior dijkgraaf van {{taal-Fries|Wetterskip Fryslân}}, Merel Tesselaar (MT). Welkom, Merel. Jij bent een van de jongste gasten, superleuk dat je meedoet, maar allereerst voor de mensen die dat niet weten: wat doet een junior dijkgraaf?<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Ja, als junior dijkgraaf houd ik mijzelf bezig met een stem geven aan mijn eigen generatie, maar ik ben ook bezig met het bewust maken van de generatie onder mij en zeker de generatie boven mij met wat doet een waterschap, waarom is een waterschap belangrijk, wat doen we eigenlijk met water en allemaal thema's daaromheen.<br />
<br />
'''RK:''' Kunnen we jouw rol dan eigenlijk zien als een soort van ambassadeur voor de jeugd?<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Zo zou je het inderdaad kunnen zien. Ja, je doet van alles: gastlessen, openingen, allemaal dat soort dingen, ja.<br />
<br />
'''RK:''' En hoe kwam je hier zo bij? Waarom wilde je dit worden?<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Ik kwam hierbij omdat er een sollicitatie binnenkwam op mijn schoolmail; er was toen door het {{taal-Fries|Wetterskip}} via mijn school een sollicitatie uitgestuurd dat ze op zoek waren naar een nieuwe junior dijkgraaf. En toen dacht ik daar aanvankelijk niet heel veel bij, maar op een gegeven moment was er een docent van mij die zei dit is wel iets voor jou, ik vind dat jij hierop moet reageren. Dus dan schrijf je een sollicitatiebrief, word je uitgenodigd op sollicitatiegesprek, en dan krijg je wat vragen, net zoals bij een normaal echt sollicitatiegesprek, en daarna krijg je een telefoontje met dat jij het geworden bent.<br />
<br />
'''RK:''' Wat leuk! Dus eigenlijk zag jouw docent al een echte dijkgraaf in jou.<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Misschien, misschien, dat durf ik niet te zeggen. Ik denk wel dat het wat voor die docent zelf was, maar hij vond het iets voor mij.<br />
<br />
'''RK:''' En waarom ben jij de ideale jeugddijkgraaf?<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' De ideale jeugddijkgraaf, dat vind ik wel…..haha, hoe leg je dat uit?<br />
<br />
'''RK:''' Voor de mensen die luisteren: ik zie hier een hele voorkomende jongedame zitten, dus op zich is het mij wel een beetje duidelijk, maar voor de mensen die jou niet zien: waarom was jij de ideale kandidaat?<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Ja, ik denk omdat ik een achtergrond heb met water, ik heb kust- en zee-management gestudeerd, waardoor je wel wat kennis hebt, waardoor het misschien wat makkelijker ook is om mensen wat te leren over water en over het waterschap, en verder, ja, wat kun je erover zeggen, ik denk dat ook bij {{taal-Fries|Wetterskip}}, dat die daar hun redenen voor hadden. Ik denk dat ik over mezelf niet zoveel kan zeggen.<br />
<br />
'''RK:''' En je bent het voor twee laar, je wordt twee jaar aangesteld als junior dijkgraaf, je termijn loopt bijna af, in januari mag een opvolger het van je overnemen. Wat heb je allemaal meegemaakt in die twee jaar? Neem ons eens even mee in alle openingen die je hebt gedaan, opdrachten die je hebt uitgevoerd.<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Ja, dat is echt een {{taal-Engels|trip down memory lane}}, als ik het daarover ga hebben dan gaat het heel lang duren.<br />
<br />
'''RK:''' We willen graag een paar voorbeelden, ik ben heel benieuwd.<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Ik denk, in het begin dan is het vooral heel veel interviews, word je heel veel benaderd door kranten, en door omroepen, weet je, je bent de nieuwe junior dijkgraaf, mensen willen graag van jou horen, willen graag wat van jou weten, kreeg ik vragen van wat doe je in het dagelijks leven, en kan je ons een podcast aanraden over water, en dat soort dingen. En gaandeweg word je een beetje wijs gemaakt, en, even kijken, wat was mijn eerste echte taak eigenlijk? Even goed over nadenken. Volgens mij was dat ook hier, bij het Woudagemaal; kreeg ik hier een rondleiding, mocht ik hier rondkijken en, een schoolklasje was dat volgens mij, ook een kleine presentatie geven. Dus dat doe je inderdaad, nou ja, lessen geven aan schoolkinderen, en daarna heb ik ook weleens voor Provincie Friesland, tot uit mijn stage, heb ik een opening gedaan voor een bijeenkomst van allemaal mensen die, nou ja, om, eens even kijken waar de veerboot ook weer vertrekt…<br />
<br />
'''RK:''' Harlingen?<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Nee, die andere.<br />
<br />
'''RK:''' Holwerd?<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Holwerd, ja. Daar, ja. Bij Holwerd aan zee daar loopt natuurlijk een heel groot project, en toen zijn ze daar bijeengekomen, en toen vroegen ze aan mij, kun je wat inspiratie geven aan ons?, aan het begin van die bijeenkomst, en dan word je gevraagd om een woordje te doen en ze te inspireren en wakker te maken voor de bijeenkomst. Maar ook voor grotere symposia heb ik ook weleens een tussenstukje of een opening of een kleine presentatie, dat soort dingen doe je allemaal over de tijd. Afgelopen week nog voor Intratuin, hebben we daar voor de Week van ons Water, hebben we ik denk vijf schoolklassen hebben we daar een lesje gegeven over Hoe kan je je tuin vergroenen? Dus dat is echt heel uiteenlopend.<br />
<br />
'''RK:''' Heel divers. En zo zit je zomaar in een podcast over het Woudagemaal. Wat is jouw band met het Woudagemaal? Behalve die keer dat je hier in een van de eerste weken meteen al mocht rondkijken?<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Ja, dat is natuurlijk - vanuit het {{taal-Fries|Wetterskip}} – is het Woudagemaal natuurlijk echt een beetje hun kindje. Ze zijn er onwijs trots op. En ik denk persoonlijk, wat ik heel mooi vind aan het Woudagemaal: het staat er al zoveel jaar, we hebben ondertussen zoveel technieken bedacht, waarmee wij water kunnen wegpompen uit de boezems, uit de plekken waar het hoog staat, en nog steeds gebruiken we als het nodig is het oude stoomgemaal, wat nog met olie en zo opgestookt moet worden. Terwijl we zoveel technieken hebben, dat we daar toch nog aan vasthouden; ik vind dat echt wel een heel mooi iets.<br />
<br />
'''RK:''' Je kunt het je bijna niet voorstellen, hè, dat het nog steeds werkt en nog in volle glorie erbij staat.<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Ja, klopt.<br />
<br />
'''RK:''' En als jij jouw leeftijdsgenoten – want, hoe oud ben je zelf?<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' 23<br />
<br />
'''RK:''' Als jij jouw leeftijdsgenoten vertelt over het Woudagemaal, wat zeggen ze dan?<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Ja, wat zeggen ze dan? Ik denk: vrij weinig mensen weten misschien ook dat het er is, die zijn er nog nooit geweest. Maar als je het uitlegt, dan krijg je echt wel zoiets van Oh, joh, dat we dat nog steeds doen, joh, met stoom, terwijl we zoveel middelen hebben?! Ik denk dat hun reactie een beetje hetzelfde is als mijn eigen, nou ja, verbazing…..verwondering erover. Dat we dat nog steeds inzetten.<br />
<br />
'''RK:''' Ja. Hoe kun jij dan dat waterbewustzijn onder jouw leeftijdsgenoten een beetje opkrikken? Want ik kan me best voorstellen dat iedereen het heel normaal vindt dat we altijd maar droge voeten houden. En iedereen weet wel dat we een waterrijke provincie zijn, maar ja, dat gaat toch allemaal vanzelf? Nou, niet, dus. Maar hoe breng jij ze dat bij? <br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Ik heb mijn eigen leeftijdsgenootjes onder andere een module lesgegeven tijdens mijn stage op van Hall Larenstein. Die module ging over de vismigratierivier. Dus dan krijg je ook wel een klein beetje van hoe ga je om met zoet/zout, wat doe je als het water wat hoger staat?<br />
<br />
'''RK:''' Voor de mensen die het niet kennen – wat houdt de vismigratierivier bij de Afsluitdijk in?<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Ja, dat is een goeie om dat misschien even uit te leggen. Ja, de vismigratierivier. Dat is, de Afsluitdijk wordt natuurlijk nu helemaal gerenoveerd, er worden allemaal nieuwe dingen aangelegd, en bij de aanleg werd er natuurlijk een lange muur door de Zuiderzee gelegd, en de Waddenzee werd het IJsselmeer. En heel veel vissen die migreren van, nou dat loopt echt van Noorwegen tot echt diep, diep in Europa. Die konden opeens niet meer verder bij Nederland ze liepen tegen die Afsluitdijk op. Dus er zijn heel veel soorten, vissoorten, ook andere soorten zie je, dat die vanaf het moment dat de Afsluitdijk gelegd werd dat die eigenlijk in aantal best wel drastisch gedaald zijn. En met de komst van die vismigratierivier maken we het weer mogelijk om die migrerende soorten weer te laten doorzwemmen, zodat ze zonder obstakel de Afsluitdijk door kunnen.<br />
<br />
'''RK:''' Eigenlijk gewoon een gat in de dijk, waar ze doorheen kunnen.<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Gewoon een gat in de dijk, ja.<br />
<br />
'''RK:''' Ook zon bijzonder staaltje techniek. Maar je was aan het vertellen ook over hoe je het de jongeren meegeeft. Wat kun je daar verder over vertellen. Wat heb je nog meer allemaal gedaan om ze dat echt bij te brengen, behalve ook lesgegeven op je eigen opleiding?<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Social media is natuurlijk ook heel belangrijk.<br />
<br />
'''RK:''' Ja.<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Zeker in mijn leeftijdsgroep zitten we allemaal op TikTok en op Instagram en op allemaal andere apps.<br />
<br />
'''RK:''' En hoe breng je dat over op TikTok dan? Ik zit zelf niet op TikTok, dus ik heb geen idee. Wat is nou een TikTok filmpje?<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Ik heb het wel, maar ik maak eigenlijk nooit iets. Ik gebruik zelf vooral Instagram, en wat ik heb ontdekt is het beste om eigenlijk af te wisselen met niet te lang praten eigenlijk, maar af te wisselen met beelden, stukje uitleg, stukje laten zien, dus wat je uitlegt dat je dat ook visueel maakt, dat is heel belangrijk. En ook andere dingen. Niet alleen in van die filmpjes, maar ook echt, nou ja, visueel onderwijs. Je hebt bijvoorbeeld bij het {{taal-Fries|Wetterskip}} heb je ook een watertafel, en dan kan je echt in de praktijk laten zien van oké, dit is hoe het gebeurt als het gaat regenen, dan heb je een hele versteende stad. Hoe kunnen we nu al dat regen op die straten, hoe kunnen we dat weer weghalen? En dat kan je zo moeilijk maken als je zelf wilt. Je kan er een budget aan vast maken, je kan er regels aan vastknopen, wetten: dat je het op die manier het visueel maakt, en zorgt dat wat je vertelt, dat je dat ook echt laat zien.<br />
<br />
'''RK:''' En met veel regenwater is de link naar de klimaatverandering natuurlijk snel gemaakt. Wat kun jij als jeugddijkgraaf – nee, ik moet zeggen junior dijkgraaf – want een jeugddijkgraaf dat zijn dan weer kinderen die jonger zijn, hè, onder de 18 of zo?<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Onder de 18, ja, precies.<br />
<br />
'''RK:''' Ja, precies. Ik moet zeggen junior dijkgraaf. Wat kun jij ook doen om dan echt specifiek de klimaatverandering onder de aandacht te brengen? Want waterbewustzijn is één, maar klimaatverandering en bewustzijn daarover is natuurlijk weer iets anders.<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Klopt. Ja, nog steeds, echt die bewustwording komt natuurlijk uit het vertellen, het laten zien, het visueel maken, dat is hoe je dat doet. Ja, je kan over vergroenen een praatje houden en een spelletje maken, maar dat kun je ook met klimaatverandering doen. Ik denk dat dat uiteindelijk de meest doeltreffende manier is van bewustwording.<br />
<br />
'''RK:''' Ja, ja. Dus als jij nu bij familie of vrienden thuis komt en je ziet dat de tuin alleen maar in de tegels ligt, wat zeg je dan?<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Zullen we anders even tegels wippen, haha.<br />
<br />
'''RK:''' Precies! Je termijn loopt natuurlijk over een paar maanden af; in januari mag je het stokje overgeven. Wat wil je je opvolger graag meegeven?<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Ja, dat is sowieso – heel cliché – maar sowieso geniet, pak alles wat je aangrijpen kan, maar ook: wees heel duidelijk in wat jij wil. En sta er echt voor. Ga er echt heen en maak er echt je missie van om ook niet alleen je eigen generatie maar ook de generatie daarna en ook zeker de generatie die nu in het bestuur zit bewust te worden van dit is wat wij als jongeren graag zien en draag die boodschap uit.<br />
<br />
'''RK:''' Ja, ja. Doen wat je wil – wat betekent dat voor jou als jij straks klaar bent met deze rol?<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Voor mij betekent dat dat ik het grote-mensenleven inga, dat ik echt wel aan het werk moet. Ja, ik heb kust- en zeemanagement gestudeerd, dus ik ga daar natuurlijk gewoon op door. Of dat een baan is bij waterschap of een baan is bij de provincie moeten we nog gaan bezien.<br />
<br />
'''RK:''' Kust-en zeemanagement, wat kun je daarmee worden?<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Van alles! Ja, dat is een onwijs brede opleiding. In de eerste twee jaar krijg je een beetje van alle thema's krijg je wat. Je kan kiezen voor biologie, ja kan kiezen voor meer de maatschappelijke kant, en na die twee jaar scheiden de biologiekant en de maatschappelijke kant en kan je je eigen weg gaan kiezen. Als je de biologiekant kiest dan word je al heel snel marinebioloog, en als je de maatschappelijke kant kiest dan krijg je weer wat ik gedaan heb. Dan kan je je gaan storten op waterveiligheid, op dijkenbouw, op ruimtelijke ordening, onderzoek waarbij je mensen interviewt of enquêtes uitzet, krijg je meer die kant van het vak.<br />
<br />
'''RK:''' Stel, je bent bezig met een dijkversterkingsproject, dan wil je natuurlijk ook het gebied daaromheen gaan ontwikkelen, daar zou jij dan over kunnen nadenken van hoe maken we dat nou nog beter en mooier voor de mensen die hier wonen?<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Ja, dat kan. Dat heb ik voor mijn afstudeerproject heb ik dat inderdaad gedaan door middel van een enquête die ik uitgezet heb in het Bildt, dat is een streek bovenin Friesland bij Sint Annaparochie, en, nou ja, daar komt dan inderdaad uit wat de bewoners willen en daar schrijf je dan een advies over, en dat heb ik bij mijn afstudeerbureau neergelegd, en ik hoop dat zij er iets mee gaan doen natuurlijk.<br />
<br />
'''RK:''' Je hebt een microfoon, dus je kunt best een oproepje doen voor alle mensen die een hele mooie baan voor jou hebben liggen.<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Ja, precies, dat sowieso, ja. Ik hou mijn ogen open, maar ik zie wat er op mijn pad komt.<br />
<br />
'''RK:''' Ja. En even terug naar dit prachtige gemaal. Want dat is natuurlijk wel de reden waarom we die podcast doen, hè? 25 jaar op de UNESCO Werelderfgoed lijst, heel bijzonder. Wat betekent zo'n predicaat voor jou, waarom is dat zo belangrijk?<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Ja, waarom is het zo belangrijk? Sowieso zet het ons ook als land op de kaart. Kijk, je hebt iets, waarmee je vroeger al echt geschiedenis schreef. We hadden steeds die overstromingen, en op een gegeven moment komt dan meneer Wouda en die zegt dit gaan wij doen, dit gaan wij neerzetten. En dat hebben we – wat ik aan het begin zei – al die tijd hebben we dat behouden. Dat is toch een stukje geschiedenis van hoe wij, nou ja, wel langer dan die 25 jaar, maar hoe wij al jarenlang waterbeheer uitvoeren.<br />
<br />
'''RK:''' Kan dat niet zonder zo'n predicaat?<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Ja, dat is natuurlijk wel mooi, zo'n predicaat. Het kan natuurlijk ook zonder, natuurlijk. Maar het zet je wel op de kaart. En het zorgt er ook voor dat mensen bewust ervan zijn van dit is hoe we het doen. Hoe we het altijd al deden.<br />
<br />
'''RK:''' En wat wens jij het gemaal de komende 100 jaar toe?<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Sowieso dat het nog steeds mag blijven werken. Dat sowieso; ik vind dat het echt iets is dat we moeten behouden en ik wens het, nou ja, eigenlijk, eigenlijk wil je natuurlijk dat het niet nodig is, dat het moet draaien, maar ik wens het wel heel veel draaidagen toe. Haha. Het mooist is natuurlijk mooi weer en zon, maar met zon kan het niet draaien.<br />
<br />
'''RK:''' Hee, en de laatste oproep aan jouw leeftijdsgenoten; waar moeten ze echt op letten vandaag en morgen, volgende week?<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Ja, waar moeten ze echt op letten? Dat is een goede vraag. Ik denk let vooral op, nou ja, wees bewust van wat je allemaal consumeert, wat je doet, en breng eens een bezoekje aan het Woudagemaal, dat sowieso..<br />
<br />
'''RK:''' Weet wat hier staat; pracht en praal. Nou, mevrouw Kroon, hier zit een hele waardige opvolger voor u, voor in de toekomst, dat heb ik wel door. Heel veel succes, met alles wat er op je pad gaat komen.<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Dankjewel.<br />
<br />
'''RK:''' Vast een hele mooie baan, bij een hele mooie werkgever. Zet hem op!<br />
<br />
'''MT&hairsp;:''' Komt goed, dankjewel.<br />
<br />
[[Categorie:Stoomverhalen]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Rintje_en_Elly,_LemstersRintje en Elly, Lemsters2024-02-09T13:22:09Z<p>Cierick Goos: Inhoud aangevuld</p>
<hr />
<div>[[Bestand:Stoomverhalen, introductie.jpg|miniatuur|alt=Titelafbeelding van de Woudagemaal serie: Stoomverhalen|Titelafbeelding van de Woudagemaal serie: Stoomverhalen]]<br />
Op 5 december 2023 was het precies 25 jaar geleden dat het Woudagemaal de prestigieuze status van UNESCO Werelderfgoed ontving. Om deze mijlpaal te vieren en het rijke erfgoed van het gemaal te verkennen, is er een 25-delige podcastserie gemaakt.<br />
<br />
In deze podcastreeks komen mensen aan het woord die een bijzondere band hebben met het Woudagemaal. Van bezoekers die getuige waren van zijn majestueuze werking tot kinderen uit de buurt die opgroeiden naast dit icoon van waterbeheer. Van toegewijde vrijwilligers die het gemaal levend houden tot bekende gezichten uit Lemmer die hun herinneringen en verhalen delen.<br />
<br />
De podcast is een reis door de tijd, gezien vanuit verschillende oogpunten. En legt de verbinding tussen generaties en delen van de gemeenschap. Want het Woudagemaal is niet alleen van ons, maar van toekomstige generaties. De podcast is een eerbetoon aan het behoud van dit erfgoed en een manier om de rijke geschiedenis door te geven aan de generaties die nog komen.<br />
<br />
Deze wiki pagina is een transcriptie van een aflevering uit deze podcastserie "Stoomverhalen". De podcasts zijn te beluisteren op; [https://open.spotify.com/show/1oUmZhTJUoV12XF7VBMhUf Spotify], [https://www.youtube.com/watch?v=k5OXOLthvXo&list=PLMj5uY-7tHIFaAPXStoH2wLCeZQxe4aVe YouTube] en op [https://www.woudagemaal.nl/over-ons/podcast Woudagemaal.nl].<br />
<br />
Een overzicht van alle afleveringen in deze serie [[Stoomverhalen | is hier te vinden]]. <br />
{{clear}}<br />
<br />
==Introductie==<br />
De introductie is te beluisteren op [https://open.spotify.com/episode/3Gmzxh97BVFzzs6tOrJHNQ Spotify] en [https://www.youtube.com/watch?v=k5OXOLthvXo&list=PLMj5uY-7tHIFaAPXStoH2wLCeZQxe4aVe YouTube].<br />
<br />
In {{taal-Fries|Fryslân}} vind je een van Nederlands mooiste kroonjuwelen; het Ingenieur D.F. Woudagemaal. Het grootste stoomgemaal ter wereld dat nog werkt. {{taal-Fries|Wetterskip Fryslân}} zet deze monumentale stoomreus uit 1920 bij té hoge waterstanden nog altijd aan het werk, om ervoor te zorgen dat jij droge voeten houdt. Het gemaal staat dit jaar 25 jaar op de Werelderfgoedlijst van UNESCO!<br />
<br />
In de komende 25 podcasts ga ik, Renate Kuivenhoven (RK), in gesprek met verschillende mensen die op één of andere manier verbonden zijn aan dit gemaal. Van ingenieur Wouda's kleinzoon tot een kunstenares die kopjes maakt van het slib uit de stoomketels en iedereen die daar tussenin zit.<br />
<br />
Laat de geluiden van het gemaal je meevoeren naar het verleden en het nu: Luister naar de Woudagemaal serie: Stoomverhalen!<br />
<br />
==Aflevering 5: Rintje en Elly, lemsters==<br />
[[Bestand:Stoomverhalen, aflevering 5.jpg|miniatuur|alt=Rintje en Elly op de zeedijk naast de vloeddeuren met het Woudagemaal op de achtergrond|Rintje en Elly op de zeedijk naast de vloeddeuren met het Woudagemaal op de achtergrond]]<br />
<br />
De zesde aflevering van deze podcastserie is te beluisteren op; [https://open.spotify.com/episode/2E4Oett9B81SwX3IOPR5ix Spotify], [https://www.youtube.com/watch?v=N2Q116jMXIg&list=PLMj5uY-7tHIFaAPXStoH2wLCeZQxe4aVe&index=3 YouTube] en [https://www.woudagemaal.nl/over-ons/podcast/aflevering-05-stoomverhalen-de-woudagemaal-serie-rintje-en-elly.htm Woudagemaal.nl].<br />
<br />
'''RK:''' Welkom bij een nieuwe aflevering van Stoomverhalen, een 25-delige podcastserie met verhalen over het ir. D.F. Woudagemaal. Vandaag gaan we terug in de tijd. Hoe ging het eraan toe op het gemaal in de periode dat hun vader daar werkte? Rintje Ritsma (RR) en Elly van der Woude (EvdW), twee echte Lemsters, van harte welkom.<br />
<br />
'''RR & EvdW:''' Dank je.<br />
<br />
'''RK:''' Geen praatje over schaatsen, Rintje, maar heel fijn dat jullie er zijn om ons mee te nemen in de tijd hoe het er vroeger aan toe ging. Een vader die in het Wouda werkte, en jullie die daar vlakbij woonden. Elly, wat was jullie vaders functie bij het gemaal?<br />
<br />
'''EvdW:''' Hij is begonnen als, ja, machinist, maar dat was eigenlijk bijzaak, want de werktuigkundige dienst was toen in opbouw, er werden hier spullen gemaakt voor het onderhoud.<br />
<br />
'''RR:''' Voor de provincie Friesland. Bruggen, sluizen.<br />
<br />
'''EvdW:''' Zuiveringen, en dat was in wording. En, ja, zo is hij hier eigenlijk ook begonnen, in de werkplaats, en als machinist als het gemaal draaide.<br />
<br />
'''RK:''' Dan moest hij in actie.<br />
<br />
'''EvdW:''' Ja, dan moest hij in actie.<br />
<br />
'''RK:''' Hoe zag die tijd eruit, Rintje, toen jullie vader hier werkte? Wat komt er naar boven als je daaraan denkt?<br />
<br />
'''RR:''' Wat sowieso naar boven komt: wij gingen natuurlijk gewoon naar school, en mijn vader ging altijd om kwart over zeven, twintig over zeven, op het fietsje naar het gemaal. Wij gingen naar school, maar dan kwamen we tussen de middag thuis om te eten. En mijn vader kwam ook altijd thuis op het fietsje weer om te eten, en die ging dan om tien voor een deze kant weer op. Want om een uur moest hij weer beginnen, en half vijf kwam hij ook weer thuis. Je rook het ook altijd als hij hier geweest was, zeker als hij gelast had of zo, die geur.<br />
<br />
'''RK:''' Wat rook je dan? <br />
<br />
'''RR:''' Ja, dat lassen heeft een hele speciale geur, aan de kleding, en zeker later toen er aluminium veel inkwam, was het heel veel aluminium lassen. Daar komen heel veel gassen bij vrij, en die gassen die ruik je, dat is een soort ozonlucht, is dat.<br />
<br />
'''RK:''' Ja. Welke herinneringen komen bij jou naar boven, Elly?<br />
<br />
'''EvdW:''' Ja, hij wilde altijd warm eten, hè? Zeven over twaalf, ongeveer, kwam hij thuis.<br />
<br />
'''RK:''' Hard gewerkt, natuurlijk?<br />
<br />
'''RR:''' Zeker.<br />
<br />
'''EvdW:''' Ja. In het begin nog op het brommertje, hè, hij had een brommer, maar hij was geloof ik altijd ziek of zo van de brommer, verkouden, dus op een gegeven moment toen is hij maar gaan fietsen.<br />
<br />
'''RK:''' Dat was zo'n klein stukje, dat moest kunnen, toch?<br />
<br />
'''EvdW:''' Ja, maar goed, het was ongeveer.. hij is 1 mei 1968, vlak voor hun trouwen, 10 mei zijn ze getrouwd, en 1 mei is hij begonnen, 1968, maar begin jaren 70 toen heeft hij zijn brommer al weggedaan. Of, nou ja, die stond dan in het hok, maar is hij gaan fietsen.<br />
<br />
'''RK:''' Ja. En hoe werd er eigenlijk naar zijn rol gekeken, want vandaag de dag vinden we de rol van de machinist en een stoker en een gemaalchef, vinden we heel uniek, want je ziet dat natuurlijk niet veel meer, maar hoe werd er destijds naar gekeken?<br />
<br />
'''RR:''' Nou ja, een gemaal was, en is, een noodzakelijk kwaad, voor als de waterstanden te hoog zijn, dan moet het aan, en dat is natuurlijk niet altijd zo, dus dan moesten andere werkzaamheden erbij, maar ook het onderhoud van de machines, dus er lag ook wel regelmatig een machine open, als dat nodig was. En er ging natuurlijk ook weleens wat kapot. Ja, het is geen bestelformulier dat je even aanvinkt, van dat moet er komen, er werd ook heel veel zelf gemaakt.<br />
<br />
'''EvdW:''' Het was eigenlijk, het was gewoon werk, hè? {{taal-Fries|Heit}} werkte gewoon op het gemaal. Wij hadden natuurlijk ook klasgenoten, hè, leeftijdsgenoten, hun vader werkte ook op het gemaal, dus ja, wat moet je dan, het was voor ons heel gewoon. En ik denk in Lemmer ook, je werkt op het gemaal, ja, er zijn natuurlijk veel voorgangers geweest. Die hadden natuurlijk wel een andere functie, nog, vroeger, hè , dat hoorde je weleens, hè, dat vissermannen die vroeger een bijbaan hadden in het gemaal, 's winters.<br />
<br />
'''RR:''' Ja, maar ook voor de mannen die hier werkten was het ook altijd wel een speciaal moment als het gemaal weer aangaat, want dan, ja ook wij komen daarlangs, even 's avonds, even op het fietsje heen en dan even door het gemaal. Maar dan zijn die mannen gewoon aan het werk, of die zitten even te schaften, kopje koffie, of we brachten ook weleens eten.<br />
<br />
'''EvdW:''' Ja, we brachten ook weleens eten. Of onze moeder had cake gebakken.<br />
<br />
'''RR:''' Ja. Ze zitten dan in de wisseldiensten, dus er zitten ook nachtdiensten bij.<br />
<br />
'''RK:''' Dus dat was de dynamiek binnen het gezin, dat als hij aanging, dan was iedereen daar wel ook mee bezig.<br />
<br />
'''RR:''' Ja, dan ging je altijd wel even kijken.<br />
<br />
'''EvdW:''' Of je had ochtend-, middag- of avonddienst, en die ochtenddienst, die begon al om zes uur, en dan was je om twee uur 's middags al klaar.<br />
<br />
'''RR:''' Maar met het aanzetten van het gemaal, dan moest iedereen helpen aanzetten. Maar ook met aanzetten, dan ben je al een dag bezig, dan kan je ook in een keer door de nacht in, dus dan sla je al een nacht over.<br />
<br />
'''EvdW:''' Het waren lange dagen dan, als die mannen hier waren.<br />
<br />
'''RK:''' Ik begreep, jullie vader is nu 77, jullie hebben vast nog even met hem voorgesproken, hè, voor deze podcast?<br />
<br />
'''RR:''' Ja.<br />
<br />
'''EvdW:''' Ik heb het er nog even met hem over gehad.<br />
<br />
'''RK:''' Elly, wat vertelt hij dan allemaal?<br />
<br />
'''EvdW:''' Ja, het was mijn werk, zegt hij dan, hè? Ik heb hem nog wat gevraagd, en over de kolentijd, nou, hij kwam hier dan 1 mei, net voor het trouwen, maar die kolen dat was toen net een paar jaar terug, hè, ze stookten toen al op stookolie.<br />
<br />
'''RR:''' Hij kwam niet helemaal zwart van de kolen terug.<br />
<br />
'''EvdW:''' Nee, hij kwam niet zwart thuis, hoor.<br />
<br />
'''RK:''' Anders stonk hij nog meer.<br />
<br />
'''EvdW:''' Ze hadden hier een douche, hè, bij het schaftlokaal daar. Het was altijd vaste prik: ze waren vies, dan konden ze even douchen. Zo kwam hij ook altijd thuis na het draaien, hè, als het gemaal aanstond.<br />
<br />
'''RK:''' Ja. En, Rintje, jij vertelt al van de herinneringen van vroeger als zoon van een vader die hier werkte, maar jij kent het gemaal ook nog op een andere manier, toch? Hoe zit dat?<br />
<br />
'''RR:''' Ja, ik heb hier vakantiewerk gedaan. En dat deden ze eigenlijk nooit, maar er was altijd wel werk genoeg. Omdat, ja, het terrein is levensgroot, er is altijd wel onderhoudswerk met schilderen. De hekjes, die overal staan, prachtig geschuurd, blank staal, met vet erop. En als er gedraaid werd, dan kwamen er ook wel bezoekers, en die bezoekers die zien dan zon mooi hekje staan, en dan kun je naar beneden in een soort kelder kijken, waar dan filters staan, en daar gebeurt dan ook weer van alles. Ja, mensen vinden dat interessant, dus wat doen ze dan: dan gaan ze op het hekje leunen. En dan heb je vette klauwtjes.<br />
<br />
'''RK:''' Vieze vingers. En toen mocht jij weer aan de bak.<br />
<br />
'''RR:''' Ja, goed, en dan gaat het roesten, natuurlijk, want dan heeft iemand met het zuur of het zout van de vingers op gezeten, en dan wordt het meteen een roestplek. Dan kwam er weer een stukje schuurpapier met olie, vervolgens weer erachteraan, met doeken, en dat werd bijgehouden. En tornen, werd ook gedaan, om de machines op gang te houden. Dus als er niet gedraaid werd, en dan altijd op vrijdagmiddag.<br />
<br />
'''RK:''' Om de boel soepel te houden. <br />
<br />
'''RR:''' Een keer in de week, met de hand wordt het vliegwiel een slag in de rondte gedaan, tot hij valt, met een zuiger en een vlieggewicht, dan valt-ie en slingert hij een keer in de rondte. Elke week valt-ie niet, die slag is veel langer, maar iets van tien keer of zo moet je dan aan een hendel naast het vliegwiel trekken en dan gaat het vliegwiel een kwart rond of zo.<br />
<br />
'''RK:''' En als oud-onderhoudsman, hoe ligt het terrein en het gemaal er momenteel bij?<br />
<br />
'''RR:''' Keurig. Ja, heel anders, en rustig. Want er stonden hier altijd wel veel bussen en er was altijd wel bedrijvigheid.<br />
<br />
'''RK:''' Wat is er vooral anders?<br />
<br />
'''RR:''' Hier, waar nu de werkplaats is, later is daar nog een gedeelte bijgekomen.<br />
<br />
'''EvdW:''' Dat was vrij laat, toen was van Heerde hier al gemaalchef.<br />
<br />
'''RR:''' Dat valt op. Ja, natuurlijk, het ligt er nu wel mooi bij qua onderhoud, want het wordt echt wel goed bijgehouden.<br />
<br />
'''EvdW:''' Het was hier echt heel anders. Het was echt anders. Veel meer bomen, hoge bomen, er is heel veel weggehaald.<br />
<br />
'''RK:''' Je kijkt er nu natuurlijk ook anders naar als buurvrouw van het gemaal. Vertel eens hoe dat zit?<br />
<br />
'''EvdW:''' Ja, we wonen 150 meter, we wonen hier aan de Gemaalweg. En zo'n 20 jaar geleden hebben we dat huis gekocht, en dat is eigenlijk puur toeval, ja. Toen werkte onze vader hier ook nog, maar ja, het huis kenden wij natuurlijk wel een beetje, omdat we hier altijd langsgingen. Het was een voormalige dienstwoning. En het {{taal-Fries|Wetterskip}}, nee, eigenlijk de Provincie, die ging het toen verkopen, dus toen hebben wij een poging gedaan, en, ja, zodoende wonen wij hier nu.<br />
<br />
'''RK:''' Voelt het ook een beetje alsof de cirkel daarmee rond is? Of is dat ook een stukje toeval?<br />
<br />
'''EvdW:''' Nee, ja, deze omgeving die trok ons altijd wel. En, ja, zo zijn we hier eigenlijk ook weer een beetje terechtgekomen. Dit kwam vrij en dat was eigenlijk dan puur toeval.<br />
<br />
'''RK:''' Doorgaans een heel rustig plekje, we zitten nu ook op een mooie zonnige herfstdag deze podcast op te nemen. Er zijn weinig mensen, de herfstvakantie is net voorbij. Maar goed, als er draaidagen zijn, dan is het natuurlijk wel wat drukker om jullie heen. Hoe ervaren jullie dat dan als buren?<br />
<br />
'''EvdW:''' Ja, we hebben heel veel mensen die bij ons langslopen, hè, dat zijn we niet gewend, en als we met de auto even naar Lemmer gaan, dan kom je terug, dan krijg ik altijd een parkeerplaats aangewezen, op het parkeerterrein daarvoor, dus, ha ha.<br />
<br />
'''RK:''' Dat hoeft niet.<br />
<br />
'''RR:''' Wat ook altijd wel leuk was, is dat ze ook wel een dienst hadden in de winter bij heel veel regenval, dan valt er heel veel water op de Friese boezem, maar andersom, als het heel droog is, dan heb je de inlaat, dus dan is een stukje achter het gemaal is een mooi stukje bos, en daar liep je dan doorheen, en dan was het weleens op zondagmorgen, even mee naar de inlaat, want dan moest-ie weer zoveel centimeter erbij, dat de schuif openging, en dat het water van het IJsselmeer naar de Friese meren moest, juist, andersom, dus die functie was er ook.<br />
<br />
'''EvdW:''' Dat waren de peilen, hè, dan had onze {{taal-Fries|heit}} het weekend dan de peilen, en dan gingen we 's ochtends, dan gingen we weleens vroeg mee. Hier stond altijd, hier naast de pijp, stond een regenmeter.<br />
<br />
'''RR:''' Dat werd allemaal bijgehouden. <br />
<br />
'''EvdW:''' Dat werd allemaal bijgehouden. En er werd gebeld. Dan zaten we daarboven in de machinekamer, in zo'n kantoor, en daar zaten ze dan in het weekend.<br />
<br />
'''RR:''' In het kantoortje van Van Heerde. De directeur toen.<br />
<br />
'''EvdW:''' Ja. Dan gingen wel mee.<br />
<br />
'''RK:''' Een soort avontuur.<br />
<br />
'''EvdW:''' Ja, wat heet avontuur? Ja, we vonden het wel leuk. We gingen mee, mee fietsen.<br />
<br />
'''RK:''' Nou zat jullie vader volop in het waterbeheer, watertechniek. Rintje, dat jij met bevroren water bezig bent, weet natuurlijk ook iedereen. Maar Elly, heb jij ook iets met water? Dat je zegt, daar ben ik ook mijn carrière mee verder gegaan?<br />
<br />
'''EvdW:''' O nee, nee. Nee, op het moment werk ik niet, maar ik ben in een hele andere richting terechtgekomen, hè, ik ben de verpleging ingegaan. Nog in Leeuwarden gewoond, en ja, dat was mijn ding. Ik heb wel geschaatst, hè, we zijn samen met schaatsen begonnen. En zwemmen, gek van zwemmen.<br />
<br />
'''RK:''' En hoe zit het met de mystiek rondom dat strandje? Want ik hoor iedereen over dat strandje hier achter het gemaal. Jij begint al over zwemmen. Rintje, hoe zit dat?<br />
<br />
'''RR:''' Ja, het strandje werd misschien ook wel een beetje klein gehouden, en daarom was het ook wel bijzonder dat je daar op kwam. Maar wij gingen hiernaartoe, eigenlijk om te surfen, heel snel. Wij zijn surfers van het eerste uur eigenlijk. En als mijn vader klaar was met werk, dan kwam hij ook. En in de weekenden vaak ook, en de surfplank die stond hier op het gemaal, op een karretje, dus ik ging hier vaak ook naartoe op de fiets, om dan de surfplank op te tuigen, en dan was ik hierachter, op de IJsselmeerkant, was ik aan het surfen.<br />
<br />
'''EvdW:''' En in het huis waar we nu zitten heeft Van der Meulen nog gewoond, en die had ook nog dezelfde surfplank, een Vinta, dat waren de eerste surfplanken, en dan mochten we die ook gebruiken. En 's zondags, dan vroeg mijn vader en dan mocht die ook mee, dan hadden we samen een surfplank.<br />
<br />
'''RR:''' En Kroes ook, die hier werkte, ook met de kinderen later, dat was toch wel leuk, het was ook een soort samenkomen, was wel gezellig.<br />
<br />
'''EvdW:''' Wij kwamen hier eigenlijk als hele kleine kinderen al.<br />
<br />
'''RR:''' Ja, met visnetjes, je had langs de dijk die stenenpartij had je liggen, daar had je heel veel van die kleine visjes. Als kind, dan liep je daar alleen maar langs, met de benen door de waterplanten.<br />
<br />
'''EvdW:''' Ja, maar ook: het strandje heeft ook wel verhalen, hè? Want wij werden altijd wel, denk erom, hè, zei onze moeder dan, denk om de kuilen, werd dan gezegd. Weet je dat nog wel? Want er is hier toen een jongetje verdronken, van boer Bakker, en dat heeft op mij wel impact altijd gehad.<br />
<br />
'''RR:''' Ja, als er een boot heeft gelegen, en die heeft bijvoorbeeld vastgelegen, en die zet zijn schroefwater aan, dat zand spoelt weg, en dat kan een diepe kuil zijn.<br />
<br />
'''EvdW:''' Daar werden we altijd wel voor gewaarschuwd. Denk om de kuilen!. <br />
<br />
'''RR:''' Moeders was dan altijd heel voorzichtig.<br />
<br />
'''EvdW:''' Maar ook naar de Margrietsluis toe, hè, hier langs de dijk, dat was toch wel daar moet je om denken, hè, want het was er gevaarlijk.<br />
<br />
'''RR:''' Ook met de stroming van die hele grote schepen die langskwamen, want, dat was wel mooi, als je op het strandje was. Het is toch een soort inham, is het, en dan kwamen die hele grote schepen bij, en dan trok het water hélemaal weg van het strandje, en dan kwam het later, kwam het weer terug. Dan ging je als kind meehollen met dat water.<br />
<br />
'''RK:''' Daar moest je dan inliggen, of zo, hè, dat was altijd wel leuk, beetje kwajongensactie.<br />
<br />
'''RR:''' Er zijn herinneringen genoeg.<br />
<br />
'''RK:''' Ja, en waarom werd dat strandje dan zo klein gehouden?<br />
<br />
'''EvdW:''' Het was voor eigen werknemers hier en voor kennissen, hè, vandaar de kaartjes ook. Toen wij nog heel jong waren toen deelde Krekt, toen de gemaalchef, kaartjes uit om hier niet teveel mensen op het strandje te krijgen. En zo nu en dan kwam de waterpolitie langs om te controleren. Ja, en had iemand geen kaartjes, dan werd hij weggestuurd.<br />
<br />
'''RK:''' O, ja.<br />
<br />
'''RR:''' Zo groot was het strandje ook niet, dus er was ook niet zoveel ruimte, dan ging je helemaal hutjemutje op elkaar liggen.<br />
<br />
'''RK:''' Het moest een beetje uniek blijven voor de eigen mensen.<br />
<br />
'''RR & EvdW:''' Ja, ja.<br />
<br />
'''RK:''' Nou staat het gemaal op de werelderfgoedlijst, iets om trots op te zijn. Ja, waarom is dat zo belangrijk eigenlijk, dat dat UNESCO predicaat erop zit, Rintje?<br />
<br />
'''RR:''' Ehm, nou, wel om het in de staat te houden en te controleren of dat ook wel echt daadwerkelijk blijft. Kijk het is gewoon, een, ja, bijzonder monument, is het nu eigenlijk gewoon. En, ja, als je hier vaak komt, dan zie je dat niet meer zo, maar aan de bezoekersstromen die hiernaartoe gaan, heel veel mensen, als je Lemmer zegt, dan is het ook Het Woudagemaal. Heel veel mensen zijn hier ondertussen geweest, natuurlijk.<br />
<br />
'''RK:''' En hebben jullie het idee dat de mensen die hier komen, de toeristen, dat die speciaal voor het Wouda komen, of dat het vaak onderdeel van een geplande trip al is?<br />
<br />
'''EvdW:''' De mensen die hier komen met die auto's zijn toch echt mensen die hiervoor komen, ja.<br />
<br />
'''RR:''' We hebben een paar stoomgemalen in Nederland, maar die hebben dat allemaal, die aanloop, wel. Van die stoomfanatiekelingen zijn er die het echt geweldig om te kijken, zeker als zo'n gemaal opgestart wordt.<br />
<br />
'''RK:''' Al meer dan een eeuw oud, Elly, wat wens jij het gemaal de komende eeuw toe? <br />
<br />
'''EvdW:''' Ja, ik hoop dat het zo blijft, ja, dat het behouden blijft, hè, in de staat hoe het nu is, en dat het zo'n mooi gebouw blijft. Ja, en dat is denk ik ook het belangrijkste van dat het nu op die werelderfgoedlijst staat, dat het behouden blijft voor onze, ja, voor onze kinderen.<br />
<br />
'''RR:''' En kleinkinderen.<br />
<br />
'''EvdW:''' En kleinkinderen, ja.<br />
<br />
'''RK:''' En tot slot, Rintje, wat is jouw wens voor het Wouda?<br />
<br />
'''RR:''' Dat het gewoon blijft, en het is natuurlijk ook een noodzakelijk kwaad. Ja, natuurlijk, je kan er een elektrisch gemaal op gaan zetten. Ja, dit gemaal dat functioneert goed, en het is bijzonder dat we dat in deze staat nog hebben.<br />
<br />
'''RK:''' Hartstikke bedankt, dat jullie ons hebben meegenomen in de tijd dat jullie vader hier werkte. We waanden ons weer even in de tijd van vroeger. Eens even niet over schaatsen, maar over wat anders.<br />
<br />
'''RR:''' Nee, ook leuk. Heel graag gedaan. <br />
<br />
'''EvdW:''' Graag gedaan.<br />
<br />
'''RK:''' Heel erg bedankt.<br />
<br />
[[Categorie:Stoomverhalen]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=ToegankelijkheidToegankelijkheid2024-02-07T13:57:58Z<p>Cierick Goos: Inhoud aangevuld</p>
<hr />
<div>Wouda's Wiki is onderdeel van het Woudagemaal en daarmee ook van {{taal-Fries|Wetterskip Fryslân}}. Als overheidsinstelling is {{taal-Fries|Wetterskip Fryslân}} verplicht om deze website te laten voldoen aan het Besluit digitale toegankelijkheid overheid.<br />
<br />
'''De status van deze website is: C - eerste maatregelen genomen'''<br />
<br />
* Deze verklaring geldt voor de website: [https://wiki.woudagemaal.nl wiki.woudagemaal.nl]<br />
* De Toegankelijkheidsverklaring is [https://www.toegankelijkheidsverklaring.nl/register/13421 hier] te vinden.<br />
<br />
==Wat houdt deze status in==<br />
Status C, eerste maatregelen genomen houdt in dat:<br />
* Er is nog geen goed beeld van de toegankelijkheid van de website of mobiele app.<br />
* De overheidsinstantie heeft concrete verbetermaatregelen genomen om dat beeld te krijgen.<br />
* De overheidsinstantie voldoet wel aan de wettelijke verplichting, maar niet aan de norm.<br />
<br />
De streefdatum waarop de website volledig zal voldoen is 01-08-2024. Voor die tijd zal er een toegankelijkheidsonderzoek zijn uitgevoerd.<br />
<br />
==Bekende problemen==<br />
* Een aantal pagina's bestaan uit afbeeldingen van documenten. Deze zullen omgezet worden naar tekst of zullen verwijderd worden als de informatie in deze documenten geen toegevoegde waarde meer heeft.<br />
* Er zijn (waarschijnlijk) nog afbeeldingen zonder bijschrift of alternatieve tekst, we zijn druk bezig geweest dit aan te passen op alle pagina,s maar sluiten niet uit dat er er nog een aantal afbeeldingen niet verbeterd zijn.<br />
<br />
==Problemen met toegankelijkheid melden==<br />
Loop je tegen een toegankelijkheidsprobleem aan? Of heb je een vraag of opmerking over toegankelijkheid?<br />
<br />
Neem dan contact op via info@woudagemaal.nl of via het kantoor van het bezoekerscentrum: [https://www.woudagemaal.nl/contact woudagemaal.nl/contact].</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Het_toekomstig_watergemaal_bij_TacozijlHet toekomstig watergemaal bij Tacozijl2024-02-05T10:44:10Z<p>Cierick Goos: Nieuwe pagina gemaakt</p>
<hr />
<div><div class="kolommen-3 krant"><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Leeuwarder Courant</div><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Donderdag 20 februari 1913.<ref>Het toekomstig watergemaal bij Tacozijl. (1913, 20 februari) ''Leeuwarder courant'', p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 05-02-2024 van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010599674:mpeg21:p005</ref></div><br />
<br />
----<br />
<br />
{{krantenkop-1|Het toekomstig watergemaal bij Tacozijl}}<br />
Het belangrijk besluit, door Frieslands Provin&shy;ciale Staten genomen aangaande de afstrooming van het overtol&shy;lige boezem&shy;water, geeft ons aan&shy;leiding, nog iets in het kort mede te deelen over het bij Tacozijl te bouwen gemaal en de uit&shy;werking, die daarvan verwacht mag worden.<br />
<br />
[[Bestand:Het toekomstig watergemaal bij Tacozijl.jpg|miniatuur|240px|gecentreerd|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/f/fe/Het_toekomstig_watergemaal_bij_Tacozijl.jpg|Kaartje met de lokatie van het gemaal en bijkomende werken.]]<br />
<br />
Bedoelde inrichting is herhaal&shy;delijk een stoom&shy;gemaal genoemd, maar die benaming is toch minder juist, daar voor drijf&shy;kracht van zooge&shy;naamde Diesel&shy;motoren zal worden gebruik gemaakt, waarbij minder&shy;waardige olie&shy;soorten als brand&shy;stof dienen. Deze olie wordt in den cilinder gesproeid, terwijl daar binnen een tempera&shy;tuur van ongeveer 500 °C. heerscht, waardoor zelfs deze moeilijk ontvlam&shy;bare oliën volkomen verbranden tot gassen, welke zich uitzetten en den zuiger voort&shy;drijven. Dergelijke oliën zijn gas&shy;olie, solar&shy;olie en verschil&shy;lende afval&shy;producten van petroleum, doch in den laatsten tijd bedient men zich ook van teer&shy;olie, een nog goed&shy;kooper soort, en in Duitschland zijn al groed&shy;geslaagde proeven genomen met gewone kool&shy;teer als brandstof.<br />
<br />
Het voornemen bestaat, vier Diesel&shy;motoren te plaatsen, elk met een vermogen van 470 effectieve paarde&shy;kracht, en drijvende elk twee groote centri&shy;fugaal&shy;pompen. Er komen dus acht van die pompen in het geheel, elk met een vermogen, om per minuut 420 M{{sup|3}}. water 1 meter hoog op te voeren. Dat wordt voor het geheele etmaal per etmaal 4,6 millioen M{{sup|3}}. tot die hoogte, of — wanneer men rekent naar de meest voor&shy;komende opvoer&shy;hoogte, die 70 à 80 cM. is —, 5 millioen M{{sup|3}}. per etmaal.<br />
<br />
Gesteld, dat men met zulk een gemaal het Tjeukemeer wilde droog&shy;leggen bij den tegen&shy;woordigen water&shy;stand, die ongeveer 55 c.M. + Z.P. is, dan zou dat ten naasten bij 8 dagen duren en de water&shy;hoeveel&shy;heid tusschen de beide bruggen over het Nieuwe kanaal te Leeu&shy;warden ware op die manier binnen het half uur weggemalen.<br />
<br />
Elke pomp op zich zelf is een groot lichaam; zij reikt 3{{frac|1|2}} meter hoog boven den vloer van de machine&shy;kamer en van terzijde gezien is zij ongeveer 5{{frac|1|2}} meter lang. De complete inrichting wordt geborgen in een gebouw van 900 M{{sup|2}}. oppervlakte (lengte 60 en breedte 15 meter).<br />
<br />
In den laatsten tijd is nog al eens de vraag gesteld, waarom men voor de bemaling niet van wind&shy;molens wilde gebruik maken. Het Ambacht van West-Friesland geeft ons daarop het antwoord. Dat water&shy;schap verbeterde in 1908 Zijne bemaling door 22 groote wind&shy;molens te vervangen door één centri&shy;fugaal&shy;pomp met een vermogen van 400 M{{sup|3}}. per minuut en waar boven gezegd is, dat Friesland er acht van die pompen zal bekomen met elk een opbrengst van 420 M{{sup|3}}. per minuut, daar wordt het duidelijk, dat al die molens meer tot een typisch aanzien van het landschap zouden bijdragen dan dat zij een goed&shy;koop en een bij uitstek practisch middel in onzen tijd van kunst&shy;matige kracht&shy;opwekking zouden wezen.<br />
<br />
We nemen dus een oogenblik aan, dat het gemaal, ongeveer 1{{frac|1|2}} K.M. ten oosten van Tacozijl, er reeds staat. We zien dan het opge&shy;pompte water langs een afvoer&shy;kanaal naar zee stroomen. De toevoer naar de machines heeft eveneens langs kanalen plaats, die gegraven zullen worden, het eene van het gemaal naar de groote Brekken, ter breedte van ongeveer 80 meter op den water&shy;spiegel, en het andere, van de groote Brekken naar het Idsken&shy;huizer&shy;meer, iets minder breed. Wanneer we hierbij aan&shy;stippen, dat het Nieuwe Kanaal te Leeuwarden 40 meter breed is, dan kan men zich van de capaciteit van die kanalen ook eenig denk&shy;beeld vormen. Bij een blik op de kaart zal men zien, dat het water langs verschil&shy;lende wegen naar de groote Brekken wordt geleid, namelijk uit het Tjeuke&shy;meer door de bestaande Follega&shy;sloot, uit het Sloter&shy;meer door de Ee en uit het Idsken&shy;huizer&shy;meer en de Koevorde door het nieuw te graven kanaal. Verschil&shy;lende, bestaande toegangs&shy;wegen, voeren het water weer uit Lang&shy;weerder Wielen en Sneeker&shy;meer naar de Koevorde.<br />
<br />
Met een waterstand als den tegen&shy;woordigen zal het gemaal den boezem elken dag, dien het in werking is, 1 cM. kunnen doen dalen. Als de natuur&shy;lijke loozing onder gunstige omstandig&shy;heden werkt, dus met flinken Oosten&shy;wind, dan is de afvoer door alle sluizen te zamen ongeveer tweemaal zoo groot als met het gemaal kan worden bereikt. Doch blaast de wind uit den anderen hoek, dan is de natuur&shy;lijke loozing veel geringer en juist in die gevallen moet het gemaal dienst doen. In normale omstandig&shy;heden is er in de Zuider&shy;zee ten zuiden van Makkum geen eb, zoodat al de sluizen aan dien kant bij Westen&shy;wind werkeloos zijn. Hare gunstige werking bij Oostenwind is van zoo groote beteekenis, omdat het laag water in zee dan 24 uren per etmaal voort&shy;duurt, wat een onaf&shy;gebroken loozing mogelijk maakt.<br />
<br />
De aanlegkosten zijn voor het geheele werk op ƒ 1.185.000 geraamd, waarvoor de minister van Water&shy;staat 40% rijks&shy;subsidie in uitzicht heeft gesteld. Onder die ƒ 1.185.000 is een bedrag van plus minus 8 ton begrepen voor het graven der noodige kanalen. De jaar&shy;lijksche exploitatie&shy;kosten zijn natuur&shy;lijk afhankelijk van het gebruik, dat er van de inrichting zal worden gemaakt, doch, ze zullen bij 44 maal&shy;dagen per jaar, dat thans als gemiddelde is aangenomen, ƒ 33.000 beloopen, de kosten van bediening, van brandstof&shy;gebruik, van smeer&shy;middelen en van onderhoud mede daarin begrepen.<br />
<br />
De bediening wordt opgedragen aan twee machinisten en één helper, die te zamen voor het onderhoud der werktuigen moeten zorgen. Wanneer er gemalen wordt — en dat gebeurt dan onaf&shy;gebroken, dag en nacht — dan krijgt het vaste personeel tijdelijk versterking.<br />
<br />
En, vraagt er allicht iemand, hoe lang zal het nog duren, voor dit alles kant en klaar is en we dus in Friesland wat beter tegen de schadelijke gevolgen van het hooge water zullen zijn toegerust? Zoodra de Staten-Generaal het voorstel tot het verleenen van subsidie van rijks&shy;wege hebben goed&shy;gekeurd, wordt er met de uit&shy;werking der plannen begonnen, wat nog al eenigen tijd zal nemen. Wordt het gunstig besluit op dat subsidie-voorstel nog vóór dat de Tweede Kamer uiteen&shy;gaat genomen, dan kunnen misschien in 1914 al eenige onder&shy;deelen van het groote werk worden aan&shy;besteed, maar het zal daarna allicht nog twee jaar duren, voor de uit&shy;voering in zijn geheel is afgeloopen.<br />
<br />
Bij een ongunstigen samenloop van omstandig&shy;heden kunnen we dus vóór dien tijd nog wel eens van het hooge water last krijgen.<br />
</div><br />
<br />
==Bronnen, noten en/of referenties==<br />
<references/><br />
<br />
[[categorie:Leeuwarder Courant]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Provinciale_Staten_van_Friesland,_zitting_06-02-1913Provinciale Staten van Friesland, zitting 06-02-19132024-02-04T15:55:04Z<p>Cierick Goos: Nieuwe pagina gemaakt</p>
<hr />
<div><div class="kolommen-3 krant"><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Leeuwarder Courant</div><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Vrijdag 7 februari 1913.<ref>Provinciale Staten van Friesland: Zitting van 6 Februari: Afstrooming van het boezemwater. (1913, 7 februari) ''Leeuwarder courant'', p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 04-02-2024 van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010599663:mpeg21:p002</ref></div><br />
<br />
----<br />
<br />
{{krantenkop-1|Provinciale Staten van Friesland}}<br />
{{krantenkop-2|Zitting van 6 Februari}}<br />
Voorzitter mr. P. A. V. baron van Harinxma thoe Slooten, Commissaris der Koningin.<br />
<br />
Aanwezig 44 leden. Afwezig met kennis&shy;geving de heeren Sijtsma, Gaastra, Beuken&shy;kamp, Visser en Draisma de Vries.<br />
<br />
De publieke tribune is vol toe&shy;hoorders.<br />
<br />
{{krantenkop-3|Afstrooming van het boezemwater}}<br />
De algemeene beschouwingen over de afstroo&shy;ming van het boezem&shy;water worden geopend.<br />
<br />
De VOORZITTER stelde voor bij die algemeene beschouwingen te behandelen de motie over het peil met de amendementen en de motie-Fokkema op het voorstel. Dan sub 1-3 met het amendement-Besuijen en eindelijk sub 4 tot slot met de daarop ingediende amendementen.<br />
<br />
De heer FOKKEMA opende het debat en constateerde dat hij in het voorstel van Gedepu&shy;teerde Staten, zoowel als in het rapport van de commissie, geen vaste lijn zag. Hij weet niet hoeveel stoom&shy;gemalen er zullen komen, hoe hoog het peil zal worden, hoe de uitgaven worden geregeld. Het voorstel tot heffing van een bijzondere belasting naar de pacht&shy;waarde bestreed hij uitvoerig en beval aanvaarding van het beginsel der klassi&shy;ficatie aan. Op deze wijze zouden recht en billijk&shy;heid gediend zijn.<br />
<br />
De heer BESUIJEN toonde aan de hand van de werken der Zuider&shy;zee&shy;vereeniging aan, dat de finale oplossing van het water&shy;vraagstuk in Friesland zal zijn de droog&shy;legging van de Zuider&shy;zee. Daarmee rekening houdende, wilde hij toch de waarde van een stoom&shy;gemaal niet ontkennen. Hij verklaarde zich daar in beginsel vóór. Maar bezwaar moest hij maken tegen de plaatsing van dit gemaal bij Tacozijl. Een plaatsing bij den Wieldijk had vele technische voor&shy;deden, omdat zulk een gemaal niet aan een voor&shy;boezem, maar direct aan de zee kwam te liggen. Spreker ging uitvoerig de voor&shy;delen van de plaatsing dáár na en conclu&shy;deerde, dat een stoom&shy;gemaal is een verbetering, dat de oplossing is de afsluiting der Zuider&shy;zee en dat de plaats van het stoom&shy;gemaal niet is bij Tacozijl, maar aan den Wieldijk.<br />
<br />
Daarna pauze.<br />
<br />
De heer NAUTA (Gedeputeerde) was van oordeel, dat commissie van rapporteurs verbete&shy;ring aangaf van het voorstel van Gedepu&shy;teerde Staten. Zij gaat in de goede richting. Spreker was daarvoor dankbaar, maar niet voldaan. In tweeërlei opzicht was hij onbevredigd: 1. ten aanzien van de natuur&shy;lijke afstrooming; 2. wat het stoom&shy;gemaal betreft. Spreker begon met het laatste punt en trad daarbij in een histo&shy;rische beschouwing, betoogend, dat de regeering met hare raad&shy;gevende technici van oordeel is, dat Friesland met één gemaal van 750 W.P.K. niet zal zijn geholpen, doch er twee behoeft van te zamen 1575 W.P.K. Spreker meende, dat het tweede gemaal al spoedig na het eerste zou komen, doch het ging zijn inziens niet aan, daarvan nu reeds de plaats te bepalen, waar men nu al twist over de plaats van het eerste.<br />
<br />
Wat de natuurlijke afstrooming betreft, berede&shy;neerde spreker, dat met de Dokkumer Nieuwe&shy;zijlen bij een water&shy;stand van 60 à 70 c.M. + Z.P. belang&shy;rijk meer dan tot dusver is geschied, kan worden gedaan. Gedepu&shy;teerde Staten mogen daaraan hun aandacht wel eens wijden, ook ten opzichte van de Friesche sluis. Hoe echter die afstrooming ook moge worden verbeterd, hulp van stoom&shy;gemalen zal er moeten komen. Na een en ander te hebben gezegd over de meening der commissie van rapporteurs aangaande de kosten van het voor&shy;gestelde plan, kwam spreker tot het zijns inziens belang&shy;rijkste punt, namelijk het peil, ten aanzien waarvan men nog in een te zwevende conditie verkeert. Hij ziet in verhooging van het peil een groot algemeen belang. Komt men tot die verhooging, dan had spreker geen bezwaar tegen een verdeeling van kosten, zooals die door Gedepu&shy;teerde Staten of de commissie van rapporteurs is voorgesteld.<br />
<br />
De heer DE VRIES was niet zoo bevreesd, dat de minister aan Friesland bet tweede stoom&shy;gemaal tegen den zin der Staten zou opdringen, alhoewel bij hem de macht berust. Naast een gemaal moest, volgens spreker, het oog worden geslagen op de natuur&shy;lijke afstrooming, zooals de heer Nauta bad betoogd. Werd die afstrooming verbeterd, dan kon misschien het tweede gemaal worden gemist en zou men ook de verhooging van het peil in de macht hebben. Spreker had ook het oog op de Friesche sluis, de Dokkumer Nieuwe&shy;zijlen en de Roptazijl. In het belang der lage landen wenschten spreker en anderen nu reeds vast te leggen, wat in de toekomst, na de tot stand&shy;koming van het gemaal, het normale peil zou zijn. Als zoodanig noemde hij 25 cM. + Z.P. Kwam het daartoe niet, dan zou het gemaal te duur zijn gekocht. Hij zei dit ter toelichting van het reeds bekende amendement, mede onder&shy;teeken door de heeren Croles en Visser.<br />
<br />
De heer BRUINS SLOT vroeg onder andere, of de kosten van de invor&shy;dering der belasting ook ten laste der provincie zouden komen. De admini&shy;stratie der directe belastingen is daarop niet ingericht. Wat de loozing betreft, sloot spreker zich bij het betoog van den heer Nauta aan. Hij zei daarna iets ter toe&shy;lichting van het door hem met de heeren Fransen en Fokkema ingediende amendement, in het belang der verkrijging van een hooger normaal peil, welke verbetering het spreker onder andere gemak&shy;kelijker zou maken, voor het voorstel te stemmen.<br />
<br />
De heer L. DE JONG bekeek den financieelen kant van het vraagstuk. Hij achtte de rijks&shy;bijdrage niet bijzonder hoog, in aanmerking genomen, dat Friesland veel belastingen betaalt. Met Gedepu&shy;teerde Staten veroor&shy;deelden spreker en anderen de klassi&shy;ficatie en zij konden zich allerminst vereenigen met het idee der Friesche Maatschappij van Landbouw, om den omslag te verdeelen naar de oppervlakte-eenheid geculti&shy;veerden grond, wat ongelijken druk zou geven voor armen en besten grond. Wat de opcenten&shy;verhouding belreft, kon spreker zich niet met het idee van Gedepu&shy;teerde Staten noch met dat van de commissie van rapporteurs vereenigen, waarom hij een amendement had ingediend, dat in druk was rondgedeeld.<br />
<br />
De heer BRANDSMA vroeg eenige inlichtingen over de bedoeling van de motie der commissie van rapporteurs aangaande de hulp aan de lage landen, na het inwerking komen van het gemaal.<br />
<br />
De heer BRUINS SLOT beantwoordde hem.<br />
<br />
De heer Th. VAN WELDEREN BARON RENGERS (algemeen rapporteur) diende den verschil&shy;lende sprekers van antwoord. De beschouwingen van de heer Besuijen ten aanzien van de plaats van het gemaal waren zijns inziens te voorbarig. De bezwaren tegen Tacozijl aangevoerd, weerlegde spreker. Het gemaal een andere plaats te geven dan de voor&shy;gestelde, moest hij ontraden. Tegenover de nadeelen van Tacozijl staan grootere voordelen.<br />
<br />
Spreker kon niet komen tot een weer&shy;leggen van alles, wat de heer Nauta heden voor nieuws had gezegd. De vrees, dat de minister het tweede gemaal aan Friesland zou opdringen, deelde hij niet. Zijne Exelentie toont in zijn laatste schrijven tegemoet&shy;koming. Dat verschillende uitgaven zullen tegenvallen, is wel mogelijk. Wat het peil betreft, kwam het spreker voor, dat allen vrijwel hetzelfde wilden. Zijns inziens was het standpunt van de commissie van rapporteurs nog het juiste. Als men de afstrooming wil staken bij een waterstand van 25 c.M. + Z.P., dan zal de oogst van de lage landen, die nog niet ingepolderd zijn, niets waard zijn. De commissie van rapporteurs wenscht ook een vast peil, doch houdt meer rekening met het belang dier landen.<br />
<br />
Namens de meerderheid der commissie pleitte spreker te dien aanzien voor een matigen drang.<br />
<br />
De heer CROLES zei, dat beide partijen dienden te weten, wat zij in de toekomst aan het gemaal zullen hebben. Algemeen was men voor verhooging van het peil en daarom diende dat nu vastgelegd te worden in het oprichtings&shy;besluit. Dat was straks ook de bedoeling van den heer Brandsma.<br />
<br />
De heer L. W. DE VRIES erkende, dat allen een hooger peil willen, maar de commissie van rapporteurs spreekt alleen de wensche&shy;lijk&shy;heid uit en spreker en anderen wenschen vastlegging. Ze waren nu bereid het cijfer te verlagen van 25 c.M. + Z.P. tot 20 c.M. + Z.P. om de lage landen met in gevaar te brengen. Het amendement werd dus in dien zin gewijzigd.<br />
<br />
De heer BRANDSMA diende, na een nadere beschouwing van het peil, een motie in, waarvan de strekking was, dat het gewenscht is dadelijk na de voltooiing van het gemaal uitsluitend met de belangen van den boezem en niet meer met die der boezem&shy;landen rekening te houden.<br />
<br />
De heer POLLEMA (Gedeputeerde Staten) meende, dat de kwestie, door den heer Fokkema aangeroerd, of ook Groninger landen zouden moeten bijdragen, wel opgelost zou worden. Ook deze spreker bestreed den heer Besuijen, waar die het gemaal aan De Wielen en niet te Tacozijl wilde hebben.<br />
<br />
Het eerste gemaal zou zijns inziens het best te Tacozijl geplaatst worden.<br />
<br />
[[Provinciale Staten van Friesland, zitting 07-02-1913 | Hervatting morgen te 12 uur.]]<br />
<br />
<br />
----<br />
<br />
{{krantenkop-3|Amendementen}}<br />
Punt 36. Door den heer FOKKEMA is nog het volgende amendement ingediend:<br />
<br />
Sub 5 te lezen als volgt:<br />
<br />
De renten en aflossing van de onder 4 bedoelde geldleeningen en de kosten van exploitatie en het onderhoud der onder 1 bedoelde werken te vinden uit de opbrengst eener bijzondere belasting, te heffen bij aanslag eener regeling naar indeeling der gronden door klassifi&shy;catie in te deelen naar de volgende verhoudingen:<br />
<br />
1e klasse 100 procent, hierin te plaatsen: oninge&shy;polderde gronden met een hoogte&shy;ligging van 35 tot 55 centimeter plus zomerpeil;<br />
<br />
2e klasse 75 procent, oninge&shy;polderde gronden van 55 tot 80 centimeter boven zomerpeil en de inge&shy;poldede gronden met minder hoogte van dijken dan 80 centimeter boven zomerpeil;<br />
<br />
3e klasse 50 procent, oninge&shy;polderde gronden met een natuur&shy;lijke hoogte&shy;ligging van 80 centimeter plus zomerpeil, de inge&shy;polderde gronden met een bedijking van 80 centimeter en meer hoogte boven zomerpeil en de gronden beneden 35 centimeter plus zomerpeil;<br />
<br />
4e klasse 25 procent, gronden die door natuur&shy;lijke ligging 1 meter boven zomerpeil zijn en de gronden met haar bijzondere ligging, als de eilanden en de Dongeradeelen;<br />
<br />
sub 6 en 7 te laten vervallen, en sub 8 te vernummeren in 6.<br />
</div><br />
<br />
==Bronnen, noten en/of referenties==<br />
<references/><br />
<br />
[[categorie:Leeuwarder Courant|Provinciale Staten van Friesland, zitting 1913.02.06]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Provinciale_Staten_van_Friesland,_zitting_07-02-1913Provinciale Staten van Friesland, zitting 07-02-19132024-02-04T15:33:50Z<p>Cierick Goos: Foutje hersteld</p>
<hr />
<div><div class="kolommen-3 krant"><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Leeuwarder Courant</div><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Zaterdag 8 februari 1913.<ref>Provinciale Staten van Friesland: Vergadering van 7 Februari: Het afstroomingsvraagstuk. (1913, 8 februari) ''Leeuwarder courant'', p. 2 en 3. Geraadpleegd op Delpher op 04-02-2024 van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010599664:mpeg21:p002</ref></div><br />
<br />
----<br />
<br />
{{krantenkop-1|Provinciale Staten van Friesland}}<br />
{{krantenkop-2|Vergadering van vrijdag 7 Februari}}<br />
Voorzitter mr. P. A. V. baron van Harinxma thoe Slooten, Commis&shy;saris der Koningin.<br />
<br />
Aanwezig 45 leden. Afwezig met kennis&shy;geving de heeren Gaastra, Beuken&shy;kamp, Draisma de Vries, Visser en Sijtsma.<br />
<br />
{{krantenkop-3|Het afstroomingsvraagstuk}}<br />
[[Provinciale Staten van Friesland, zitting 06-02-1913 | Voortgezet]] werd de behandeling van het afstroomingsvraagstuk.<br />
<br />
Namens de commissie van rapporteurs deelde de heer Th. RENGERS (algemeen rapporteur) mede, dat overleg was gepleegd over de kwestie van het peil. Hij wenschte daarom de volgende toevoeging aan de motie te geven:<br />
<br />
„en noodigen (d. z. de Staten van Friesland) Gedepu&shy;teerde Staten uit om zoo spoedig mogelijk, althans binnen 2 jaar na de inwerking&shy;stelling van het eerst op te richten gemaal, met voorstellen omtrent een regeling betreffende de afstrooming en bemaling, welke zullen dienen te rusten op het in deze motie uitge&shy;sproken beginsel, tot de Staten te komen.”<br />
<br />
De heer L. W. DE VRIES zou zijn amendement willen intrekken, indien Gedepu&shy;teerde Staten verklaren zich te vereenigen met de verklaring, door den algemeenen rapporteur gegeven.<br />
<br />
De heer BRUINS SLOT deed eenzelfde verklaring.<br />
<br />
De heer BRANDSMA had ook gedacht, zijn motie te kunnen intrekken, maar de toelichting van den algemeenen rapporteur had dat bedorven. Hij bracht echter nog wijziging in zijn amendement aan, om het woord „dadelijk” te vervangen door „zoo spoedig mogelijk, in elk geval binnen twee jaren.”<br />
<br />
De heer Th. RENGERS (algem. rapporteur) merkte op, dat het wel degelijk de bedoeling is in de toekomst aan een hooger peil vast te houden.<br />
<br />
Daarna zette de heer POLLEMA (Gedeputeerde) zijn gisteren afgebroken rede voort. Hij behandelde achtereen&shy;volgens de afwaaiing aan den Wieldijk, de kwestie van het peil en verklaarde, dat Gedepu&shy;teerde Staten volkomen meegaan met de gewijzigde motie van de commissie van rapporteurs Ook de bedoeling van Gedepu&shy;teerde Staten is het peil in de toekomst te verhoogen. Vervolgens behandelde hij uitvoerig de kwestie der natuur&shy;lijke water&shy;loozing en betoogde, dat die vooral niet mag worden verwaar&shy;loosd. Anders krijgen wij het tweede gemaal.<br />
<br />
De heer OKMA (Gedeputeerde) stelde er prijs op met hetgeen gisteren in deze vergadering is gezegd te verklaren, dat hij 't volkomen eens is met den heer Pollema. Het gebeurde had hem geleerd voorzichtig te zijn in gesprek met sommige menschen.<br />
<br />
De heer CROLES vroeg het woord voor een persoonlijk feit en gaf aan hoe de kwestie in elkaar zat. Er is wel degelijk gezegd door den heer Okma, dat hij de motie naast zich neer zou leggen. Het spijt hem echter dit gezegd te hebben zonder eerst den heer Okma daarvoor verlof te hebben gevraagd.<br />
<br />
De heer OKMA (Gedeputeerde) begreep niet dat iemand die zoo hoog geplaatst is, met zulke nietig&shy;heden kan aankomen. Hij dankt er voor in de toekomst gesprekken met den heer Croles te houden<br />
<br />
De heer CROLES speet 't dat de mededeeling hem ontschoten is en wilde daarvan verklaring geven in de vergadering. Na dezen aanval, sta men hem toe zich te verdedigen. Hij gaf nogmaals zijn houding ten aanzien van zijn club en de commissie van rapporteurs aan.<br />
<br />
Het incident werd gesloten.<br />
<br />
Daarna pauze.<br />
<br />
De heer BESUIJEN maakte eerst eenige opmerkingen naar aanleiding van de rede van den heer Nauta, onder meer wat het financieele gedeelte betreft. Wat het peil aangaat, gaf spreker de voorkeur aan de motie-Brandsma boven de gewijzigde motie der commissie van rapporteurs Aan de eerste is meer positieve waarde te hechten. Dat na de inwerking&shy;treding van het gemaal te hooge stijgingen kunnen worden voorkomen, achte spreker te sterk uitgedrukt. In dat opzicht kon hij met geen van beide moties meegaan. Op zijn eigen amendement terug komende, critiseerde hij de redevoering van den heer Th. van Welderen baron Rengers (algemeen rapporteur) van gisteravond en achte diens bestrijding van dat amendement waardeloos. Spreker bleef van oordeel, dat met toekomstige uitvoering der Zuiderzee&shy;plannen wel degelijk rekening moet worden gehouden. Ook de heer Pollema had zijn bezwaren tegen Tacozijl niet weerlegd.<br />
<br />
De heer TIMMER overwoog het voor en tegen van het voorstel van Gedepu&shy;teerde Staten. Een groot bezwaar daartegen is, dat er geen klassi&shy;ficatie in voorkomt. Het amendement-Fokkema dienaan&shy;gaande had hij gaarne vooraf in de afdeelingen gezien. Doch een juist klassi&shy;ficatie-stelsel, waarzonder de billijkheid niet wordt bereikt, had van Gedepu&shy;teerde Staten moeten uitgaan. Echter zou spreker toch voor hun voorstel stemmen, na de verzekening van Gedepu&shy;teerde Staten, heden gegeven, aangaande het afstroomen tot hooger peil.<br />
<br />
De heer BAJEMA achtte een hooger peil een prikkel voor de lage landen om te gaan inpolderen, waardoor zij in productiviteit, wat de kwaliteit aangaat, zouden winnen. Ook deze spreker kan zijn stem aan het gewijzigd voorstel van Gedepu&shy;teerde staten geven. Dit verhoogde peil was voor hem de hoofdzaak als een verbetering voor de hooge landen, den handel, de schipperij en ook voor de lage landen.<br />
<br />
De heer NAUTA beantwoordde in de eerste plaats de heeren Besuijen en Th. van Welderen Rengers. Tot den laatsten zei hij, geen nieuwe gezichts&shy;punten in het debat te hebben gebracht. De algemeene rapporteur had zijne beschouw&shy;ingen aangaande de Dokkumer Nieuwe&shy;zijlen niet weerlegd. Spreker stelde er prijs op, dat betreffende de afstrooming in het noorden een nieuw onderzoek zou worden geopend, door onze eigen ingenieurs. Hij nam denkbaar acte van wat de heer Pollema over het hooger peil had gezegd.<br />
<br />
De heer BRUINS SLOT zei met anderen van oordeel te zijn, dat de oprichting van het tweede gemaal niet is uitgesloten. Wal de heer Pollema van de natuur&shy;lijke loozing had gezegd, kon spreker niet bevredigen. Hij vroeg, moet daarvoor niet iets meer worden gedaan, ook, om de oprichting van een tweede gemaal te voorkomen? Wanneer de sluizen te Dokkumer Nieuwe&shy;zijlen belangrijk werden verruimd, overeen&shy;komstig het idee van den vroegeren ingenieur Vermaes, zou ook op de exploitatie&shy;kosten van het op te richten gemaal kunnen worden bezuinigd. Met de heeren Fokkema en van Bruggen diende spreker een voorstel in, waarbij Gedepu&shy;teerde Staten worden uitgenoodigd:<br />
<br />
{{inspringen|met bekwamen spoed een onderzoek in te stellen, op welke wijze de natuur&shy;lijke loozing het best kan worden bevorderd; van de uitkomsten van dat onderzoek zoo mogelijk in de aanstaande zomer&shy;zitting verslag uit te brengen, onder overlegging eener begrooting van kosten; indien mogelijk, naar aanleiding van dat onderzoek bepaalde voor&shy;stellen aan de Staten te doen.}}<br />
<br />
Na een kort woord van den heer VAN BRUGGEN en een humoris&shy;tische repliek van den heer FOKKEMA kwam de algemeene rapporteur, de heer Th. VAN WELDEREN BARON RENGERS weer aan het woord, die nogmaals op de voor&shy;deelen van een gemaal te Tacozijl, tegenover de beweerde nadeelen, den nadruk legde. De opmer&shy;kingen van den heer Nauta waren, hield spreker vol, indertijd alle in het rapport opgenomen. De cijfers, gisteren genoemd, waren wel degelijk nieuw, zoodat spreker zich daarover niet kon uitlaten. Verbetering der natuur&shy;lijke afstroming te bewerk&shy;stelligen achtte hij, nu men voor een zoo groote verbetering stond, te voorbarig. Als de heer Bruins Slot eens na 10 jaar met zijn voorstel terug kwam, zou dat misschien meer reden van bestaan hebben.<br />
<br />
Den heer CROLES bevreemdde het nog altijd, dat Gedepu&shy;teerde Staten stokstijf volhielden: een stoom&shy;gemaal is voldoende. Toch zal tot de oprichting van twee worden besloten, hoewel maar één wordt uitgevoerd. Dat leek spreker niet in orde. Ook hij was voor onderzoek naar een verbetering der natuurlijke afstroming, waaraan sinds 1884 niets is gedaan. Hij onder&shy;steunde daarom gaarne het voorstel-Bruins Slot.<br />
<br />
De heer KROESE (lid der commissie van rapporteurs) was van oordeel, dat met bedoeld onderzoek geen 10 jaar moest worden gewacht, daar ook hij in de bedoelde verbetering wel licht zag. Spreker ging na, hoe men tot de tegen&shy;woordige inzichten over verbetering van den boezem&shy;toestand was gekomen en verklaarde zich voor het plan, dat aan allen ten goede komt. Het is nu de tijd, om tot die verbetering te besluiten.<br />
<br />
De heer POLLEMA (Gedeputeerde) lichtte toe, hoe Gedepu&shy;teerde Staten tot het denkbeeld waren gekomen, om belasting te heffen van de pacht&shy;waarde. De commissie van rapporteurs vroeg, of dat ook anders kon en Gedepu&shy;teerde Staten zijn bereid, dat nog eens te overwegen. Een klassi&shy;ficatie achtte spreker niet in het belang. Het nieuwe voorstel van den heer Bruins Slot (onderzoek naar de Nieuwe&shy;zijlen en andere plannen) deed spreker zeggen, dat ook tot verbetering der natuur&shy;lijke afstrooming, als het niet te veel kost, zal worden overgegaan. Het stoom&shy;gemaal blijft aan die loozing onder&shy;geschikt. Dat sinds 1884 niets ter verbetering daarvan was gedaan, zooals de heer Croles beweerde, bestreed spreker.<br />
<br />
De heer BRUINS SLOT repliceerde. Hij vroeg, hoeveel geld er in de laatste jaren aan verbetering der natuur&shy;lijke loozing is besteed. Zijns inziens zou dat wel weinig zijn. Als dat zoo blijft, moet het tweede gemaal er wel komen en daarom hand&shy;haafde hij zijn voorstel, waarmee niet is bedoeld, het gemaal legen te houden.<br />
<br />
De heer FOKKEMA hield vol aan de klassi&shy;ficatie, als zijnde dat stelsel recht en billijk. Hij verdedigde nader zijn amendement en de indeeling er van in vier deelen, omdat Friesland ook uit vier doelen beslaat.<br />
<br />
De heer POLLEMA gaf als oorzaak van het niet doen aan verbetering der natuur&shy;lijke loozing in den laatsten tijd op, dat het Lauwerzee&shy;plan aan de orde was. Gedepu&shy;teerde Staten waren echter bereid een onderzoek dienaan&shy;gaande in te stellen, Roptazijl en de Nieuwe&shy;zijl daaronder begrepen.<br />
<br />
De heer BRUINS SLOT trok na die toezegging, mede namens de andere onder&shy;teeke&shy;naars, zijn voorstel tot het instellen van bedoeld onderzoek in.<br />
<br />
De heer Th. VAN WELDEREN BARON RENGERS bestreed de motie-Brandsma, die voor Gedepu&shy;teerde Staten een voort&shy;durende bron van onaan&shy;genaam heden en verwikkel&shy;ingen zou zijn. Evenzoo veroor&shy;deelde hij het voorstel-Fokkema (de klassificatie) als een aan&shy;leiding tot vele moeilijk&shy;heden.<br />
<br />
De heer POLLEMA achtte het van zelf sprekend, dat door het toegezegde hooger peil de boezem zal stijgen. Gedepu&shy;teerde Staten wilden dienaan&shy;gaande steeds hun best doen.<br />
<br />
De heer BRUINS SLOT trok zijn motie in.<br />
<br />
De beraadslagingen werden gesloten.<br />
<br />
Daarna kwam eerst de motie-Brandsma (voortaan uit&shy;sluitend met de belangen van den boezem en niet meer uit&shy;sluitend met die der boezem&shy;landen rekening te houden) in stemming. Verworpen met 34 tegen 11 stemmen.<br />
<br />
De motie der commissie van rapporteurs dienaan&shy;gaande daarna zonder hoofde&shy;lijke stemming aangenomen.<br />
<br />
Het amendement-Fokkema (de klassificatie) werd met 38 tegen 6 stemmen verworpen.<br />
<br />
Sub. 1. van het voorstel der commissie van rapporteurs zonder hoofde&shy;lijke stemming aangenomen.<br />
<br />
Bij sub 2 kwam in stemming het amendement Besuijen met de zijne (het gemaal niet te Tacozijl, maar aan den Wieldijk). Met 36 tegen 8 stemmen verworpen, '''zoodat het gemaal te Tacozijl komt.'''<br />
<br />
{{krantenkop-3|Het financieele gedeelte}}<br />
Was aan de orde de bespreking over het financieele gedeelte van het voorstel.<br />
<br />
De heer L. DE JONG voerde het woord. Hij stelde in het licht, dat de bedoelde verbetering ten bate zal komen van den grond, waarvan de bezitters al op allerlei manier worden ontzien en bevoor&shy;deeld. Spreker kon niet begrijpen, dat men een deel der kosten van die verbetering wil leggen op de niet direct belang&shy;hebbenden. Met deze en andere opmerkingen verdedigde bij het amendement der sociaal-democraten op het voorstel der commissie van rapporteurs (alle kosten te bestrijden uit een bijzondere belasting.) Spreker beval de aanneming van dat amendement aan, waarmee recht aan de niet direct belang&shy;hebbenden zou worden gedaan.<br />
<br />
De heer BRANDSMA beval in het belang van een goed financieel beleid en van de belasting&shy;plichtigen de aanneming van het amendement-de Jong met de zijne aan.<br />
<br />
De heer WUITE vond het van belang, dat óók handel en nijverheid, die mede voordeel bij de verbetering hebben, bijdragen. Onbillijk zou men zijn, wanneer alle lasten in dit opzicht op ongebouwd werden gelegd. De heer de Jong moest met klinkender argumenten aankomen, zou spreker zich voor diens amendement verklaren. Hij was voor het voorstel der commissie van rapporteurs.<br />
<br />
De heer CROLES zei, dat de grond&shy;eigendom in de laatste jaren slapende weg 50% rijker was geworden. Nu is het tijd, om de lasten op den bodem te leggen. Dus voor het amendement-de Jong met de zijne.<br />
<br />
De heer Th. VAN WELDEREN BARON RENGERS betoogde, dat bij elken maatregel, die de provincie neemt, een element van algemeen belang is. Zoo ook hier. Op dien grond verdedigde spreker het voorstel der meer&shy;derheid van de commissie van rapporteurs. Geen reden, om met het amendement-de Jong c. s. mee te gaan.<br />
<br />
De heer TERPSTRA motiveerde, waarom hij vóór dat amendement was. De maatregel komt {{taal-Duits|im Groszen und Ganzen}} ten bate van den grond.<br />
<br />
De heer L. DE JONG repliceerde. Dat de minister om bedoelde wijziging het besluit niet zou goedkeuren, zooals de heer Th. van Welderen baron Rengers vreesde, kon spreker niet gelooven.<br />
<br />
Op nader aangehaalde gronden hand&shy;haafde hij zijn amendement. Het geldt hier een uitgave, die gerust op de schouders van de grondbezitters kan worden gelegd.<br />
<br />
De heer WUITE repliceerde. Het is hier geen belasting naar draagkracht, zooals de heer de Jong beweerde. Ware dat zoo, spreker zou met diens amendement meegaan.<br />
<br />
De heer L. W. DE VRIES legde er den nadruk op, dat men straks bij de bespreking van het peil van een algemeen belang had gesproken. En nu de financiën aan de beurt kwamen, zou het geen algemeen belang meer zijn? Dat verstond spreker niet. Vóór het voorstel van de commissie van rapporteurs.<br />
<br />
De heer BRANDSMA repliceerde. Zijns inziens moest men hier niet op het beginsel, maar op de gevolgen letten.<br />
<br />
De heer CROLES maakte nog een enkele opmerking.<br />
<br />
De heer POLLEMA deelde mee, dat Gedepu&shy;teerde Staten geen bezwaar hadden tegen de wijzigingen, door de commissie van rapporteurs voorgesteld.<br />
<br />
Nadat de heer DE JONG nogmaals het woord had gevoerd, kwam diens amendement (de kosten te betalen door den grond) in stemming. '''Verworpen''' met 31 tegen 10 stemmen.<br />
<br />
De heer BRANDSMA trok zijn amendement in. Dit gebeurde echter te laat, waarom er over gestemd moest worden. Verworpen met 31 tegen 10 stemmen.<br />
<br />
'''Daarna werd het voorstel der Commissie van Rapporteurs en het geheele voorstel tot verbetering van de afstrooming van het boezemwater, door de stichting van een stoom&shy;gemaal bij Tacozijl en bijbe&shy;hoorende werken, zonder hoofde&shy;lijke stemming aangenomen.'''<br />
<br />
De winterzitting van de Staten werd hierop gesloten.<br />
</div><br />
<br />
==Bronnen, noten en/of referenties==<br />
<references/><br />
<br />
[[categorie:Leeuwarder Courant|Provinciale Staten van Friesland, zitting 1913.02.07]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=De_loozing_van_Friesland%27s_boezemwaterDe loozing van Friesland's boezemwater2024-02-02T20:55:03Z<p>Cierick Goos: Nieuwe pagina gemaakt</p>
<hr />
<div><div class="kolommen-3 krant"><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Leeuwarder Courant</div><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Vrijdag 31 december 1909.<ref>De loozing van Friesland's boezemwater. (1909, 31 december) ''Leeuwarder courant'', p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 02-02-2024 van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010598717:mpeg21:p007</ref></div><br />
<br />
----<br />
<br />
{{krantenkop-1|De loozing van Friesland's boezemwater}}<br />
In de vergadering van de afdeeling „Tietjerk&shy;steradeel” van de Friesche Maat&shy;schappij van Landbouw, welke Dinsdag&shy;namiddag te Hardegarijp werd gehouden, trad de heer Th. M. Th. van Welderen baron Rengers, van Oenkerk, lid van Gedepu&shy;teerde Staten van Friesland, als spreker op, ter inleiding van het onderwerp: „De loozing van het boezemwater.”<br />
<br />
De natte zomer en het hooge boezem&shy;water in het najaar hebben de quaestie der afstrooming weer op den voorgrond gebracht, aldus begon spreker en hij had daarom gaarne aan het verzoek van het afdelings&shy;bestuur voldaan, om over die vraag en de middelen tot verbetering der afstrooming het een en ander mede te deelen.<br />
<br />
Vooraf verklaarde spreker uitdruk&shy;kelijk, dat hij zich niet wenschte uit te laten, in welke richting hij bij voorkeur de verbetering wil zoeken. In zijne hoedanig&shy;heid als lid van Gedepu&shy;teerde Staten is hij van nabij betrokken geweest bij de onder&shy;hande&shy;lingen met het Rijk en de provincie Groningen over het Lauwerzee-vraagstuk en waar die onder&shy;hande&shy;lingen nog niet zijn afgeloopen, paste het hem niet, in het openbaar een oordeel over de resul&shy;taten uit te spreken. De definitieve oplossing mag naar alle waar&shy;schijn&shy;lijkheid spoedig tegemoet worden gezien, zeide spreker.<br />
<br />
Bovendien deed hij opmerken, dat, waar hij een meening ten beste geeft die afwijkt van hetgeen officieele verslagen verkondigen of eenig ander punt toelicht, dit louter als zijn persoon&shy;lijk gevoelen moest worden opgevat; hij sprak geheel dus als particulier persoon voor zijn eigen verant&shy;woorde&shy;lijkheid. Spreker kon echter, ook op dat standpunt staande, genoeg vertelen van den inhoud van het afstroomings&shy;vraagstuk. Weinigen onder u, zeide de inleider, zullen de omvang&shy;rijke stukken, welke daarover het licht zagen, gelezen hebben, en uit de ingezonden stukken in de couranten der laatste maanden blijkt ook steeds, dat de resultaten van het onderzoek, dat na 1894 is ingesteld, nagenoeg onopgemerkt zijn gebleven. Toch zal aan de hand der door de Staats&shy;commissie en vervolgens door de Lauwerzee-commissie verzamelde gegevens de oplossing moeten worden gevonden. Het is daarom goed, om eens uiteen te zetten, wat van de verbetering der afstrooming verwacht kan worden en op welke wijze verbetering is te verkrijgen.<br />
<br />
Allereerst vertelde spreker in het kort iets van de geschiedenis van de afstrooming. Niet altijd zijn de daaraan gestelde eischen gelijk gebleven: met de veranderde land&shy;bouw&shy;toestanden zijn de verlangens gewijzigd. Met den vooruit&shy;gang van den landbouw is de beteekenis der buiten&shy;landen toege&shy;nomen en nu is men niet meer met den bestaanden toestand tevreden, een toestand, die met de voort&shy;durend door&shy;gaande inpoldering natuurlijk verergerd wordt.<br />
<br />
Wij staan dus nu weer voor de nood&shy;zakelijk&shy;heid, dat een verdere stap gedaan wordt ter verbetering van de water&shy;loozing, zeide spreker.<br />
<br />
Voordat hij overging tot de bespreking van de middelen, die daartoe worden aangeprezen, wilde spreker eerst eens de vraag onder de oogen zien:<br />
* Wat is de taak van de provincie in zake de afstrooming?<br />
* Wat kan in billijkheid van de provincie gevraagd worden in het belang der afstrooming te verrichten?<br />
<br />
De provincie heeft tot taak te zorgen voor het beheer&shy;schen van den boezem in zulke mate, dat de parti&shy;culiere grond&shy;eigenaars ten opzichte van de water&shy;staats&shy;verhou&shy;dingen hunner eigen&shy;dommen, van den boezem kunnen profiteeren zooveel mogelijk op gelijken voet; zij is althans geenszins verplicht voor de geheele droog&shy;legging van slechts een deel der eigendommen te zorgen. Van een verbetering van den water&shy;afvoer zal nagenoeg de geheele provincie voordeel genieten. Maar er is geen reden, dat die verbetering zoover ga, dat de eigenaars van een klein gedeelte der provincie op provinciale kosten in een toestand worden geplaatst, die hen nagenoeg ontheft van hunne taak, om op eigen kosten te doen, wat honderden anderen wel deden. De droog&shy;legging der lage boezem&shy;landen is echter niet het doel van de verbetering van Friesland's afwatering. Dit doel is de verbetering van den water&shy;staat in 't algemeen en dat hierdoor vooral de lage landen in voor&shy;deeliger conditie komen is een gewenscht gevolg, is één der doel&shy;einden, maar niet het hoofddoel.<br />
<br />
In tijden van goot water&shy;bezwaar springt de schade, die de boezem&shy;landen lijden, het eerst en het meest in het oog en onwille&shy;keurig vraagt men dan naar middelen, vervolgde de inleider, die het euvel van de landen wegnemen.<br />
<br />
Wanneer men zich echter goed rekenschap geeft van de taak, die de provin&shy;ciale overheid tegenover de water&shy;afstrooming heeft te vervullen, dan ontkomt men niet aan de gevolg&shy;trekking, dat niet een verbetering tot elken prijs mag worden gevraagd.<br />
<br />
In de laatste 25 jaren zijn de volgende jaren voor&shy;gekomen, dat de buiten&shy;landen schade onder&shy;vonden van den hoogen boezem&shy;stand: 1888, 1891, 1894, 1903 en 1909. In 1894 en 1909 ging de tweede snede verloren, in 1903 lag het nadeel in het lange onder water staan in Mei en begin Juni.<br />
<br />
De geheele boezem van Friesland is groot ± 300.000 H.A. De buiten&shy;landen, die bij 50 + Z.P. onder water staan, kunnen worden geschat op 30.000 H.A.<br />
<br />
Als de boezem op 25 + staat, zijn er ± 6000 H.A., op 30 + ± 17.000, op 40 + ± 29.000 en op 50 + ± 33.000 H.A. onder&shy;geloopen.<br />
<br />
Daarna loopen verscheidene zomer&shy;polders onder en wordt de boezem grooter. Bij den water&shy;stand van Augustus 1894 was ± 30.000 H.A. onder&shy;geloopen.<br />
<br />
De schade, welke deze lande&shy;rijen lijden door het hooge water, is moeilijk juist te schatten, de lage landen lijden natuur&shy;lijk het eerst en het meest. De taxatiën over die jaren loopen zeer uiteen, maar rekent men, zeide spreker, de schade gemiddeld op ƒ 50 per H.A., dan zal men zeer zeker niet te laag zijn. Men krijgt dan een bedrag van ƒ 1.500.000 als schade door de lage buiten&shy;landen geleden in jaren als 1909, 1903 en 1894. Gemiddeld zou de directe schade per jaar dus op ongeveer ƒ 300.000 kunnen worden berekend.<br />
<br />
Dit cijfer, dat ook aan de Lauwerzee-commissie niet onbekend was, bracht haar er toe om in geen geval werken te ontwerpen, die zouden bewerken, dat de lage landen altijd droog lagen. De kosten hiervoor zouden zoo hoog zijn, dat hieraan niet te denken was. Gedepu&shy;teerde Staten hebben eerst nog eens gevraagd of de mogelijk&shy;heid bestond om werken te maken, die Friesland als 't ware in den toestand van een bemalen polder brachten, maar na het advies der commissie, die, als ik 't wel heb, zeide spreker, getallen noemde van 25 à 30 millioen, heeft men dit denk&shy;beeld laten varen.<br />
<br />
Spreker wees er op, dat de statistiek van den heer van der Weide, opgenomen in het „Friesch Weekblad” en de „Leeuwarder Courant” niet geheel duidelijk is. Bovendien rekent de heer v. d. Weide alleen over zeer vrucht&shy;bare buiten&shy;landen, wat blijkt uit de verwachte opbrengst: de oogst der vele blauwgras&shy;mieden was dit jaar op 24 Augustus zeker al binnen en in ieder geval bedroeg op die landen de schade lang geen ƒ 50 per H.A.<br />
<br />
De buitenlanden moeten zich dus niet vleien met de verwachting, dat een verbeterings&shy;middel tot stand komt, waarbij zij in den toestand van inge&shy;polderde landen komen.<br />
<br />
Welke verbetering ook aangebracht wordt, zelfs die van het groote Lauwerzee&shy;plan, dat 13 millioen moet kosten, altijd zullen die eigenaren van buiten&shy;landen, die geheele zeker&shy;heid wenschen, voor eigen inpoldering moeten zorgen. Met uitvoering van het geheele Lauwerzee&shy;plan zoude in 1894 de boezem nog van 10 tot ongeveer 19 Augustus hooger zijn geveest dan 20 cM. + Z.P. en 3 of 4 dagen hooger dan 30 + Z.P. Nagenoeg de geheele maand October 1903 zou de boezem hooger dan 30 + Z.P. zijn geweest. Er is geen reden, dat Rijk en provincie aan hen, die daartoe geen lust hebben een cadeau geven, dat in hoofd&shy;zaak door de wel ingepolderde moet worden opgebracht. In onzen naasten omtrek liggen geen buiten&shy;landen, die niet ingepolderd kunnen worden. Daarin moet de groote verbetering gezocht worden. De provincie kan dan zorgen, dat de water&shy;staats&shy;toestand in het algemeen verbeterd wordt. Dat de boezem beter beheerscht wordt, is een algemeen belang, in de eerste en belang&shy;rijkste plaats moet genoemd worden het groote algemeene belang, dat in April de boezem tot een laag peil wordt terug&shy;gebracht: het is ook in andere perioden een algemeen belang, ook voor de polders, getuige de vele die 't water nu aan de lippen hebben gehad of onder&shy;geloopen zijn, ook voor de vrij hoog gelegen niet ingepolderde landen, ook voor de gebouwde eigendommen die voorloopig nog niet alle hoog genoeg gebouwd liggen, ook voor de scheep&shy;vaart, omdat niet meer zoo angstvallig in den zomer afgestroomd behoeft te worden: maar geheele droog&shy;legging der buiten&shy;landen moet van verbetering der afstrooming niet verwacht worden.<br />
<br />
Natuurlijk zullen de buiten&shy;landen het meest van de verbetering profiteeren: ze zullen voorjaars eerder droog liggen en najaars langer droog zijn, de hooi&shy;oogst loopt veel minder gevaar: maar volstrekte zekerheid kan hun niet geschonken worden.<br />
<br />
Door eigen inpoldering kan de quaestie worden opgelost, wanneer daarmede gepaard gaat een verbeterd middel om het provinciaal boezem&shy;water vlugger buiten de sluizen te krijgen, daar aan droog&shy;legging der landen door de provincie niet gedacht mag worden.<br />
<br />
De provincie dient dus slechts te zorgen, zeide spreker, dat de afstrooming beter geschiede dan tot nu toe, en moet daarbij toezien, dat de kosten evenredig zijn aan het te verwachten voordeel.<br />
<br />
Zijn de kosten niet geëvenredigd aan hetgeen men van de uitwerking verwacht, dan mag het werk niet worden uitgevoerd: het geld zou dan weg&shy;geworpen zijn.<br />
<br />
Aan dezen maatstaf zal men de ver&shy;bete&shy;rings&shy;plannen moeten toetsen, zeide spreker.<br />
<br />
Hierop werden de verschil&shy;lende methoden en plannen, die worden aangegeven om in de verbetering te voorzien, uitvoerig besproken.<br />
<br />
Onder andere werd in herinnering gebracht het rapport der Lauwerzee-commissie. Zij beval aan: indijking der Lauwerzee met een groot kanaal van den Bergumerdam naar de Nieuwezijlen en een stoom&shy;gemaal bij Tacozijl.<br />
<br />
Gedeputeerde Staten konden zich niet bij het plan dezer commissie neer&shy;leggen. Ze kwamen tot de over&shy;tuiging, dat, ingeval zoowel de Lauwer&shy;zee werd ingedijkt als een stoom&shy;gemaal te Tacozijl werd gebouwd, dit laatste soms 10 jaren aaneen ongebruikt zou staan en wanneer het gebruikt werd, geen noemens&shy;waard voordeel zou aanbrengen. Naar spreker's vaste meening mag niet gedacht worden aan de combinatie van beide. Men mag als vast&shy;staand aannemen, dat wanneer de Lauwer&shy;zee was ingedijkt en een stoom&shy;gemaal was gemaakt overeen&shy;komstig de plannen der Lauwerzee-commissie, het gemaal in Augustus 1894 zou hebben gewerkt, maar in de jaren 1895 tot en met 1902 nimmer zou hebben behoeven te draaien, en eerst in April en Mei 1893, dus na 9 jaren, weer eenig nut zou hebben gedaan, waarna het weer zou hebben kunnen rusten tot October 1909.<br />
<br />
En nu zal men nog kunnen zeggen, zeide de inleider, dat dat er niet toe doet, wanneer het dan maar die enkele keeren zijn nut doet. Ook dit zou mijn inziens niet het geval zijn. Het gemaal moet ongeveer ƒ 3.000.000 kosten, de exploitatie inbegrepen. Nu zou in Augustus 1891 met het gemaal en de ingedijkte Lauwer&shy;zee de boezem nog zijn gestegen tot ongeveer 32 c.M. + Z.P. en met de Lauwer&shy;zee alleen tot ongeveer 36 + Z.P., en met de Lauwer&shy;zee alleen zou de hooge water&shy;stand slechts enkele dagen langer geduurd hebben. Het behoeft geen betoog, zeide spreker, dat de schade, die in die enkele dagen meer zou zijn geleden, in geen verhouding staat tot de extra kosten van het stoom&shy;gemaal.<br />
<br />
Tot het voorjaar 1903 zou de Lauwer&shy;zee alleen geheel voldoende zijn geweest. In April 1903 zou de Lauwer&shy;zee met behulp van een stoom&shy;gemaal te Tacozijl den boezem op 28 April terug&shy;gebracht hebben op 20 + Z.P. Zonder stoom&shy;gemaal zou dit den 9 Mei zijn geschied. Overigens zou in de laatste 28 jaren voojaars nimmer de hulp van het gemaal noodig zijn geweest om den boezem bij tijds op peil te brengen.<br />
<br />
Mij dunkt, zeide spreker, dat er geen sprake van kan zijn, dat het nut van een stoom&shy;gemaal naast een ingedijkte Lauwer&shy;zee in eenigszins aan&shy;neme&shy;lijke verhouding staat tot de enorme kosten.<br />
<br />
Spreker geloofde dan ook, dat de Staten niet spoedig tot een combinatie van beide middelen zullen overgaan. Gedepu&shy;teerde Staten in ieder geval lieten het gemaal vervallen en vroegen, evenals die van Groningen, alleen de indijking van de Lauwer&shy;zee van de Regeering.<br />
<br />
Wat Gedeputeerde Staten wenschen is: indijking der Lauwer&shy;zee voor rekening van het Rijk; de provincie neemt dan op zich te zorgen voor de binnen&shy;landsche kanalen. De kosten zijn voor de indijking na aftrek van de opbrengst der ingedijkte gronden berekend op ± ƒ 6.000.000, voor Friesland komt ± ƒ 1.500.000, en voor Groningen ƒ 600.000.<br />
<br />
Het kanaal de Zwemmer, dat hu een profiel heeft van ongeveer 60 M{{sup|2}}. krijgt een profiel, dat van 116 M{{sup|2}}. bij de Bergumer&shy;meer tot 170 M{{sup|2}} bij de Nieuwe&shy;zijlen toeneemt.<br />
<br />
Dit plan werd verder door spreker uiteengezet, een beschrij&shy;ving van de indijking der Lauwer&shy;zee gegeven enzovoort.<br />
<br />
Wanneer dit plan wordt uitgevoerd, zal Friesland een oneindig betere afstrooming hebben dan nu het geval is. Berekend is, dat dan gemiddeld per dag door de Lauwerzee ± 5.000.000 M{{sup|3}}. water kan worden afgevoerd, terwijl dit nu op ruim 2 millioen wordt geschat. Daar men bijna altijd zal kunnen stroomen, springt in het oog, dat deze verbetering op den algemeenen water&shy;stand zeer gunstig zal werken. In perioden van buiten&shy;gewonen regenval zal echter dit middel lang niet al het gevallen water kunnen loozen. Maar reeds is het gezegd, zeide spreker, stelt men dezen eisch aan de afstrooming, dan kost deze geen millioenen, maar tientallen van millioenen. Op 7 en 8 Augustus 1894 is berekend, dat op den boezem is gevallen 75 millioen M{{sup|3}}. water; de boezem rees toen in een paar dagen van 26 tot 50 + Z.P.; op 4 en 5 October 1903 kwam op den boezem 56 millioen M{{sup|3}}. water. Het behoeft geen betoog, dat het onmogelijk is zulke ernorme hoeveel&shy;heden water in korten tijd te doen verdwijnen dan tegen ontzag&shy;gelijke kosten.<br />
<br />
De ingedijkte Lauwerzee zal, wanneer zij aan de verwachtingen beantwoordt, in staat zijn om het boezem&shy;water veel sneller weg te voeren dan thans. Men mag aannemen, dat standen boven de 50 c.M. zoo goed als niet meer zullen voor&shy;komen en dat in bijna alle jaren in de maand April tijdig de boezem op een gewenscht peil zal zijn terug&shy;gebracht. Definitieve zekerheid is echter niet te geven en daarom zullen de buiten&shy;landen, die men geheel wil vrijwaren tegen over&shy;strooming, ingepolderd dienen te worden.<br />
<br />
Dit Lauwerzee-plan is echter nog niet uitgevoerd, en de minister, die het opnieuw door den Rijks&shy;water&shy;staat laat onderzoeken, is tot de conclusie gekomen, dat de begrooting te laag is. In de zitting der Tweede Kamer van 9 December jongstleden heeft de minister zich zeer twijfel&shy;achtig over dit plan uitgelaten en het schijnt, dat de minister meer gevoelt voor stoomgemalen.<br />
<br />
Met stoomgemalen kan men natuurlijk het water kwijt worden. Men kan de capaciteit der werktuigen berekenen en dus vooraf juist nagaan, wat hun effect zal zijn. Een stoom&shy;gemaal zou dan aan den zuidkant geplaatst moeten worden, waar&shy;schijn&shy;lijk tusschen Workum en Stavoren.<br />
<br />
Nadat spreker een beschrijving had gegeven van het gemaal te Tacozijl, werden de voor- en nadeelen, welke een stoom&shy;gemaal biedt, uiteen&shy;gezet. Voordeel is, dat het plan veel gemakke&shy;lijker en sneller uitvoer&shy;baar is en dat men het water naar twee kanten loost, zoodat het water uit den Zuid&shy;west&shy;hoek niet den langen weg naar de Nieuwe&shy;zijlen behoeft te door&shy;loopen. Het groote nadeel is de dure exploitatie. Bouwt men een gemaal, dan zal dit minstens een capaciteit van 750 W. P. K. moeten hebben. Dit zal per dag gemiddeld 5 millioen M{{sup|3}} kunnen uitwerpen. Elken dag malen kost dan ongeveer ƒ 750 Kan men het water door afstrooming kwijt raken, dan kost dit, zijn eenmaal de sluizen gemaakt, niets meer; zoo zal in geval men tot stoom&shy;bemaling overgaat zeer nauwkeurig nagegaan moeten worden, wanneer het gemaal zal moeten werken. Voor den zomer en het voorjaar wijst zich, dit vanzelf aan. Maar voor het najaar en den winter is de zaak moeilijker. Een water&shy;stand van 40 cM. + Z.P. doet in den winter over het algemeen weinig schade; de eigenaars der buiten&shy;landen weten, dat zij hun water toch niet kwijt kunnen worden dan door stroomen en leggen zich bij den toestand neer. Maar staat er nu een stoom&shy;gemaal en het water staat bij&shy;voorbeeld 40 + Z.P. omstreeks half October, dan zullen de eigenaars van buiten&shy;landen graag nog wat water missen. Houdt het dan met regenen aan, dan kan het gemaal den boezem toch niet in evenwicht houden en zal men na eenige weken ophouden na eenige duizenden vergeefs in rook te hebben doen vervliegen.<br />
<br />
Neemt men eenmaal aan, dat het stoom&shy;gemaal altijd door zal werken, ook 's winters zoolang de boezem hooger staat dan bij&shy;voorbeeld 20 + Z.P. dan komen de kosten enorm hoog. Bovendien is het mogelijk, dat na eenige weken malen de boezem ook door, stroomen op peil had kunnen worden gebracht, men zou dan gauw ƒ 40.000 of ƒ 50.000 in het water hebben gegooid. Voor 1903 berekende spreker 160 maaldagen, wat beteekent ƒ 120.000 boven de vaste exploitatie&shy;kosten, waarbij men in aanmerking moet nemen, dat een dergelijk gemaal den waterstand nooit zal kunnen beheerschen. Elke centimeter beteekent, wanner de boezem hooger dan 45 + Z.P. staat, 6 millioen M{{sup|3}} water. Hoe dit echter ook zij — zeker is het, dat met behulp van stoom&shy;gemalen de afstrooming van Friesland even goed is te helpen als door middel van een ingedijkte Lauwer&shy;zee. Wat de voorkeur zal hebben, hangt niet geheel van de provincie of van het geweste&shy;lijk bestuur af. Friesland en Groningen zijn gezamenlijk de actie voor betere afstrooming begonnen, we moeten dus, zeide spreker, met elkaars wenschen rekening houden. En eindelijk heeft niet in de laatste plaats de Regeering een woordje mede te spreken, waar voor het werk de hulp van het Rijk niet kan worden ontbeerd.<br />
<br />
Jaarlijks int de provincie ongeveer 5 ton aan belas&shy;tingen. Waar de indijking der Lauwer&shy;zee nu geschat is op ƒ 13.000.000, spreekt het van zelf, dat dit werk de krachten der provincie te boven gaat.<br />
<br />
Ten slotte zeide spreker, dat de zaak haar oplossing nadert. Is het antwoord van den minister ingekomen, dan schijnt mij de zaak rijp voor beslissing. Ik heb goeden moed op de toekomst Het schijnt mij, dat binnen afzien&shy;baren tijd een besluit omtrent de afstrooming verwacht mag worden. Maar bij het woord van vertrouwen in de toekomst, moet ook een woord van waar&shy;schuwing tegen over&shy;dreven verwach&shy;tingen geplaatst worden. Van de provincie is niet de definitieve verbetering van den water&shy;staats&shy;toestand te wachten; het nu levend geslacht moet op den weg voortgaan, die de beide generatiën welke ons voorgingen hebben bewandeld.<br />
<br />
Onze vaders en grootvaders polderden ± 70.000 H.A. in, de nog restee&shy;rende 28 à 30.000 H.A. moeten ook nog ingepolderd worden. Eerst dan geholpen door een sneller werkend middel om den boezem te ontlasten, zal de water&shy;staat&shy;kundige toestand, voor zoover de landbouw er bij betrokken is, goed genoemd kunnen worden.<br />
<br />
Na nog de aandacht te hebben gevestigd op den invloed van de afsluiting der Zuiderzee op de afstrooming van Friesland, dat het zeker is. dat de afsluiting der Zuider&shy;zee niet alleen voor de inlating maar ook voor de afstrooming van Friesland uiterst belangrijke gevolgen zal hebben en dat in ieder geval de toestand van den Frieschen boezem daar zoo door zal worden gewijzigd, dat met die wij&shy;ziging beslist rekening moet worden gehouden bij het inrichten van andere afstroo&shy;mings&shy;middelen, hetzij stoom&shy;gemalen of Lauwerzee-indijking, eindigde spreker zijn inleiding, de hoop en de verwachting uitsprekende, dat een aan&shy;merkelijke verbetering van de afstrooming zijn beslag krijge in het jaar, dat wij op het punt staan in te treden.<br />
</div><br />
<br />
==Bronnen, noten en/of referenties==<br />
<references/><br />
<br />
[[categorie:Leeuwarder Courant]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Black%27s_fluit,_Black-fluit_of_BlackfluitBlack's fluit, Black-fluit of Blackfluit2024-01-30T12:32:08Z<p>Cierick Goos: Nieuwe pagina gemaakt</p>
<hr />
<div>[[Bestand:Black-s_fluit_gtgi.jpeg|miniatuur|Black's fluit]]<br />
Volgens de Stoomwet moeten stoomketels zijn voorzien van een zelfwerkend middel om watergebrek in de ketel kenbaar te maken. Deze inrichting moet een waarschuwingssignaal af kunnen geven.<br />
<br />
Meestal wordt een Black's fluit toegepast. Het toestel bestaat uit een metalen ballon, met lucht gevuld en door een afsluiter verbonden met een pijp, die tot 50 mm boven de vuurlijn reikt. Bovenop de ballon staat een stoomfluit, gesloten door een prop van gemakkelijk smeltbaar metaal. <br />
<br />
[[Bestand:Black-s_fluit2_gtgi.jpeg|miniatuur|rechtop=0.5|links|Black's fluit]]<br />
In normale toestand perst de stoomdruk ketelwater in de pijp, zodat de lucht in de ballon wordt samengeperst en het hete ketelwater of de stoom niet bij de prop kunnen komen. Wordt de waterstand te laag, dan valt het water uit de pijp, de stoom komt in de ballon, waardoor de prop smelt en de fluit gaat blazen.<br />
<br />
De afsluiter is in het normale bedrijf geheel open, maar bij het afspuien beneden de laagste waterstand gesloten worden.<br />
<br />
Zowel de eerste als de tweede generatie stoomketels in het gemaal waren van Blackfluiten voorzien. De eerste generatie, gecombineerde ketels, hadden een Blackfluit in de bovenketel. Bij de Werkspoor ketels is de Blackfluit inmiddels vervangen door een elektronisch laagwater alarm.<br />
<br />
[[Category:Techniek in ketelhuis en rookgasafvoer]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=SmeltpropSmeltprop2024-01-30T12:20:55Z<p>Cierick Goos: Nieuwe pagina gemaakt</p>
<hr />
<div>[[Bestand:Loodprop_gtgi.jpeg|miniatuur|Smeltprop]]<br />
De smeltprop dient om te beveiligen tegen watergebrek in de ketel. De zitten in houders gemonteerd in de wand boven het vuur. Als de waterstand te laag wordt dan loopt de temperatuur op van de verwarmde delen die dan niet meer door voldoende water bedekt zijn, het water koelt ze niet meer. De prop smelt dan en zal er stoom en water door naar buiten stromen. Doordat de smeltbare prop gemonteerd zit boven het vuur stroomt het water en stoom uit de ketel op het vuur, dit zal ervoor zorgen dat het vuur dooft. <br />
Hierdoor wordt het gevaar voor vervorming van de ketelwand door te hoge temperatuur voorkomen.<br />
<br />
Wanneer de proppen sterk met ketelsteen zijn bezet, is de werking van de loodprop onzeker geworden, en daarom moet de prop geregeld goed schoongemaakt worden.<br />
<br />
De eerste generatie stoomketels, de gecombineerde ketels, waren uitgerust met smeltproppen in de onderketel.<br />
<br />
[[Categorie:Techniek in ketelhuis en rookgasafvoer]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Ir._Walther_sprak_over_het_Lage_MiddenIr. Walther sprak over het Lage Midden2024-01-28T21:26:11Z<p>Cierick Goos: Nieuwe pagina gemaakt</p>
<hr />
<div><div class="kolommen-3 krant"><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Leeuwarder Courant</div><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Vrijdag 27 oktober 1950.<ref>Ir. Walther sprak over het Lage Midden: Wordt Botmeer vogelreservaat?. (1950, 27 oktober ) ''Leeuwarder Courant: hoofdblad van Friesland'', p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 28-01-2024 van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010612797:mpeg21:p003</ref></div><br />
<br />
----<br />
<br />
{{krantenkop-1|Ir. Walther sprak over het Lage Midden}}<br />
{{krantenkop-2|Wordt Botmeer vogelreservaat?}}<br />
Onder grote belangstelling hield ir. C. J. L. Walther, hoofdingenieur-directeur van de Provinciale Waterstaat gisteren voor de Friesche Bouwkring een inleiding over de waterstaatkundige problemen bij de verbetering van het Lage Midden van Friesland.<br />
<br />
Na het ontstaan van dit veengebied<br />
te hebben geschetst, vertelde ir. Walther iets van de waterstaatkundige geschiedenis, welke geschiedenis wel heel sterk uitmondt in de tegenwoordige moeilijkheden. Na de dichtslibbing van de Middelzee ontstonden er reeds afwateringsproblemen, die de Grouwsters onder andere noodzaakten als betrokkenen in het Leppa-verbond ergens in de buurt van Dokkum geregeld de Murk te onderhouden, die immers ook dienst deed voor hun gebied. Ook de in de twaalfde eeuw waarschijnlijk begonnen ontginning, die in de zestiende eeuw b.v. bij Grouw en Wartena nog niet voltooid was, bracht vele vraagstukken mee. Als staaltje van de reeds vroeg hoog ontwikkelde ontginningsmethoden noemde de spreker de Wiemerts, die van ouds kaarsrecht van de Tjeukemeer naar IJlst liep. Voor die tijd was het een prestatie om door een woest woest gebied een dergelijk recht kanaal aan te leggen. De Wiemerts is nu niet meer één geheel; stukken zijn er nog wel van terug te vinden die alle nog de oorspronkelijke naam dragen. De verveningen, wijzigingen in de waterstaatkundige toestand en tenslotte de oprichting van polders en waterschappen veranderden mede de oorspronkelijke probleemloze toestand van het oergebied.<br />
<br />
De wijzigingen in de waterstaatkundige toestand betroffen vooral de eenwording van de Frieze boezem. Friesland kende nog tot in de vorige eeuw verschillende boezems (nu twee), die sluizen noodzakelijk maakten onder andere het Leeuwarder verlaat en het verlaat bij Schuilenburg Een van de ingrijpendste veranderingen werd wel veroorzaakt door de stichting van het Ir. Wouda-gemaal bij Lemmer. Om de betekenis van de waterschappen te schetsen noemde de spreker het waterschap de Sneker Oudvaart, waarin 110 poldertjes met evenveel molentjes en polderbesturen werden verenigd.<br />
<br />
{{krantenkop-3|Afwateringsproblemen}}<br />
De tegenwoordige toestand weerspiegelt de tekortkomingen, die deze ontwikkeling heeft meegebracht. De oppervlakte van de Friese boezem is door inpoldering kleiner geworden en daardoor veel gevoeliger. Waterstanden van tachtig centimeter boven Fries Zomerpeil (FZP = -0,66 m NAP) komen voor en tekenen de gebreken die er aan de afwatering van de Friese boezem kleven. Polders lopen dan vol en hoewel de polderdijken op een hoogte van negentig centimeter moeten worden gebracht, veroorzaakt de slappe ondergrond verzakking van dijken, zodat het op hoogte houden van dijken niet gemakkelijk is. Een ander bezwaar, dat uit de geschetste ontwikkeling is voortgekomen, is het nodeloos grote aantal opvaarten, die naar verhouding van de polderoppervlakten een te grote lengte aan de dijken meebrengen. Tenslotte is er in het Lage Midden een gebrek aan landwegen ontstaan, die de exploitatie van het gebied remt.<br />
<br />
{{krantenkop-3|Plannen}}<br />
Maatregelen tot verbetering zijn onderhanden en ir. Walther besloot zijn inleiding met de bespreking van enkele plannen. Op het programma staan de verhoging van de dijken, ontginning in grotere polders, afdamming van opvaarten, aanleg van nieuwe wegen, cultuurverbetering (verdringing van zure grassen), — stichting van nieuwe boerderijen is daarvoor noodzakelijk — en het tegengaan van versnipperde verkaveling door herverkaveling.<br />
<br />
Daartoe staan twee wegen open. De meest bekende is de moeizaam tot stand te brengen ruilverkaveling en de meer gemakkelijke weg is onteigening. Deze laatste methode is gevolgd in het Zwettegebied en ze zal ook wel de aangewezen weg zijn voor het nog uit te voeren plan van de Kleine Geest tussen Leeuwarden en Tietjerk.<br />
<br />
Over het Zwettegebied deelde ir. Walther nog mee, dat het omstreden Botmeer misschien in eigendom komt van het {{taal-Fries|Fryske Gea}}, dat daar een vogelreservaat zou kunnen scheppen. Het waterpeil van het nog af te dammen Botmeer wordt verlaagd met tachtig centimeter tot zestig centimeter onder Fries Zomerpeil.<br />
<br />
Op het ogenblik zijn van het Zwetteplan in uitvoering de dijken langs de<br />
Wijde Ee, terwijl ook reeds voorbereidingen zijn getroffen voor de bouw van<br />
het gemaal aan de mond van het Botmeer aan de Graft. Door het Zwettegebied komt een weg van het gemaal<br />
aan de Graft naar de Drachtster hooiweg in de richting West-Oost. Op deze<br />
weg sluiten twee andere aan, die de<br />
polder naar het Zuiden verbinding zullen geven met Oldeboorn en Nes by<br />
Akkrum.<br />
</div><br />
<br />
==Bronnen, noten en/of referenties==<br />
<references/><br />
<br />
[[categorie:Leeuwarder Courant]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Het_Woudagemaal_draaide_57_etmalen_aaneenHet Woudagemaal draaide 57 etmalen aaneen2024-01-28T20:17:51Z<p>Cierick Goos: Foutje hersteld</p>
<hr />
<div><div class="kolommen-3 krant"><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Leeuwarder Courant</div><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Dinsdag 17 januari 1950.<ref>Het ir. Wouda-gemaal draaide 57 etmalen en vier uren aaneen. (1950, 17 januari) ''Leeuwarder Courant: hoofdblad van Friesland'', p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 28-01-2024 van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010612560:mpeg21:p005</ref></div><br />
<br />
----<br />
<br />
{{krantenkop-1|Het ir. Wouda-gemaal draaide 57 etmalen en vier uren aaneen}}<br />
{{krantenkop-2|Tacozijl maakte daarmee z'n op één na langste periode}}<br />
Het provinciale stoomgemaal, het ir. Woudagemaal te Tacozijl, is Zaterdagmiddag om twee uur stopgezet, na sinds 18 November 1949, 's morgens 10 uur, onafgebroken in werking te zijn geweest. Het heeft daarmee de langste bemalingsperiode in de laatste dertien jaar gemaakt; alleen aan het einde van het jaar 1936 draaide het 63 etmalen aaneen. Met de 57 etmalen en 4 uren heeft dit gemaal de op een na langste maalperiode in zijn gehele bestaan gemaakt.<br />
<br />
Wat de prestatiemogelijkheid van het gemaal betreft, was het niet noodzakelijk de maalperiode nu te beëindigen; het ir. Wouda-gemaal kan zo nodig wel een half jaar aaneen draaien. Alleen bij vorst kan de vorming van grondijs in de Friese wateren het noodzakelijk maken, dat het gemaal tijdelijk wordt stopgezet. Wat dit betreft heeft men het op Tacozijl goed getroffen, daar er tot nu toe geen winter kwam en dat was ook voor heel Friesland een groot geluk, want men heeft in deze provincie in de afgelopen maanden terdege met hoog water te kampen gehad: uitgestrekte landerijen stonden weken aaneen blank, verschillende vaarten en plassen traden buiten de oevers en vooral in de Lage Midden stond het water hier en daar tot de rand van de weg. In Gorredijk, zo zal men zich herinneren, moesten zelfs woonhuizen tijdelijk worden ontruimd.<br />
<br />
[[Bestand:Woudagemaal, LC 17-01-1950.jpg|miniatuur|240px|gecentreerd|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/f/fd/Woudagemaal%2C_LC_17-01-1950.jpg|Zeezijde van het Woudagemaal.]]<br />
<br />
Na de thans afgesloten maalperiode is het water voorlopig voldoende gezakt; het Friese boezempeil had Zaterdag weer een gemiddelde stand van 13,9 (variërend van 11 tot 26), waarmee de waterstand in de kanalen weer zodanig is, dat de Friese boezem volkomen wordt beheerst. Men heeft in enkele polders het hoge water voorlopig gehandhaafd om op deze wijze de vele veldmuizen, die de landerijen bedreigen, te verdelgen. Het enige voordeel, dat het hoge water in Friesland in de afgelopen maanden heeft opgeleverd, is dan ook, dat de muizenplaag, waarmee de boeren in dit gewest al geruime tijd te kampen hebben, terdege is bestreden<br />
<br />
Het ir. Wouda-gemaal presteerde in de thans verstreken maalperiode een gemiddelde waterverplaatsing van 6.100.000 m{{sup|3}} per etmaal en heeft zijn grote betekenis voor de provincie opnieuw bewezen. Het verzorgt geheel Friesland met uitzondering van de gemeenten West- en Oost-dongeradeel. Wat de waterverversing betreft heeft het gemaal een nog groter gebied te verzorgen, want hierbij ligt ook Groningens Westerkwartier in zijn rayon. De verversing van dit uitgestrekte boezemgebied is mogelijk, doordat te Tacozijl in 1938 naast het provinciaal stoomgemaal een inlaatsluis werd gebouwd. Wanneer het stoomgemaal het boezempeil heeft verlaagd of wanneer de Friese boezem door een andere oorzaak een te lage stand heeft gekregen, kan, zoals men weet, de provinciale inlaatsluis door water uit het IJsselmeer binnen te laten, het peil weer tot de gewenste hoogte opvoeren.<br />
</div><br />
<br />
==Bronnen, noten en/of referenties==<br />
<references/><br />
<br />
[[categorie:Leeuwarder Courant]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Pompen_of_verdrinken,_Woudagemaal_onmachtigPompen of verdrinken, Woudagemaal onmachtig2024-01-28T16:21:22Z<p>Cierick Goos: Foutjes verbeterd</p>
<hr />
<div><div class="kolommen-3 krant"><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Leeuwarder Courant</div><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Zaterdag 31 juli 1947.<ref>Pompen of verdrinken: Ir. Wouda-gemaal onmachtig. (1947, 31 juli) ''Leeuwarder Courant: hoofdblad van Friesland'', p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 28-01-2024 van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010610390:mpeg21:p002</ref></div><br />
<br />
----<br />
<br />
{{krantenkop-1|Pompen of verdrinken}}<br />
{{krantenkop-2|Ir. Wouda-gemaal onmachtig}}<br />
Het verdrinken, waarvan in de kop van dit artikeltje zo dramatisch sprake is, betreft de miljarden grasstengels in Friesland, het pompen zal moeten gebeuren door een tweede gemaal, zoals het ir. Wouda-gemaal bij Tacozijl.<br />
<br />
In de afgelopen winter kwam het water zo hoog, dat verscheidene polders onder water liepen, hetgeen enorme schadeposten voor de boeren opleverde. De oorzaak van deze overstromingen was in de eerste plaats gelegen in de overvloedige regen, die in sommige maanden het dubbele van normaal was.<br />
<br />
Wanneer in Friesland het water in polders en op de boezem begint te stijgen, dan begint telkenjare een wedstrijd, die door duizenden met meer spanning gevolgd wordt dan een Nederland—België ontmoeting. De krant besteedt er ook aandacht aan en geeft iedere dag de score op onder het weerbericht. Waterstanden staat er boven. De strijd gaat tussen Tacozijl en de zeesluizen boven de Afsluitdijk aan de ene kant en de honderden elektrische gemalen, windmolens en windmotoren aan de andere kant. Deze winter heeft Tacozijl dik verloren en volgens het rapport, dat de ontwateringscommissie van de Friese Mij. van Landbouw in het Friesch Landbouwblad publiceerde, staan Friesland hoogstwaarschijnlijk nog meer nederlagen te wachten.<br />
<br />
De overtollige watermassa's, die uit het hoge Zuid oosten van Friesland komen, zullen in de toekomst nog overvloediger zijn ten gevolge van de verder gaande ontginning en verbetering van de waterafvoer, die nu onvoldoende is. Dit is een van de oorzaken, die het waterbezwaar in de toekomst nog groter zullen maken. Een andere oorzaak is de toenemende inpoldering van {{taal-Fries|bûtlân}} (nat hooiland dat periodiek overstroomt) en de steeds snellere opmaling in de polders. Door de inpoldering wordt de Friese boezem voortdurend kleiner, waardoor er hoe langer hoe minder bergruimte voor water komt.<br />
<br />
Het totale oppervlak van de Friese boezem (meren, kanalen en {{taal-Fries|bûtlân}}) was in 1912 nog 35.500 ha, in 1922 was het 29.500 ha en in 1947 nog slechts 17.500 ha, waarbij de oppervlakte van de meren en kanalen constant op 13.500 ha bleef en het oppervlak van het {{taal-Fries|bûtlân}} van 22.000 ha via 16.000 ha tot 4000 ha in 1947 verminderde. Bij zware regenval zal het boezempeil dus veel sneller<br />
stijgen.<br />
<br />
Het rapport schetst de situatie alsvolgt:<br />
<br />
„Als alle (elektrische poldergemalen) dus draaien, brengen zij reeds ongeveer anderhalf maal zoveel water op de boezem als het gemaal (in Tacozyl) kan uitslaan. Daarnaast brengen de molens, windmotoren en de kanalen nog grote hoeveelheden water op de boezem, zodat men veilig mag aannemen, dat het stoomgemaal hoogstens één derde van het op de boezem gebrachte water kan verwerken”.<br />
<br />
Verderop spreekt het rapport zelfs de verwachting uit, dat ten gevolge van de verbetering van de polderbemaling, binnen niet al te lange tijd het stoomgemaal hoogstens een kwart van het op de boezem gebrachte water kan verwerken.<br />
<br />
De rest van het water moet dan maar door de zeesluizen een heenkomen zoeken, hetgeen niet zo snel gaat met het gevolg, dat de polders met de laagste dijken het eerst onder lopen en dan een welkome verruiming van de boezem vormen.<br />
<br />
Omtrent de capaciteit van de zeesluizen laat het rapport ons wat in het onzekere. Het spreekt alleen het vermoeden uit, dat òf de capaciteit van de zeesluizen deze winter gering is geweest òf het ir. Wouda-gemaal is niet aan zijn capaciteit van 5000 m{{sup|3}} per minuut toegekomen.<br />
<br />
Over de hoogte der polderdijken spreekt het rapport niet, maar men krijgt de indruk, dat de Gedeputeerde Staten schuilvinkje spelen achter hun voorgeschreven hoogte. Wanneer de dijken ten koste van enorme kapitalen op de voorgeschreven hoogte zouden zijn gebracht, dan zou de boezem aanvankelijk klein blijven ten gevolge van 'n geringer aantal polder overstromingen, waardoor de waterstand veel sneller tot 90 cm boven Fries Zomer Peil (F.Z.P. = -0,66 meter t.o.v. NAP) op zou lopen en de waterellende alleen maar uitgesteld wordt.<br />
<br />
Het rapport beveelt een aantal richtlijnen aan en een daarvan is: „Ernstig overwogen zou moeten worden of de bouw van een tweede boezemgemaal noodzakelijk is”. De commissie is van mening dat het de hoogste tijd is om uit te spreken, of het tweede gemaal al of niet noodzakelijk is voor de boezembeheersing. Waarbij nog opgemerkt zij, dat bij de bouw van Tacozijl reeds aangenomen werd, dat de capaciteit niet voldoende was. Maar het gold toen een proef.<br />
<br />
Andere richtlijnen — en deze zullen de schipperij op hun weg vinden — stellen een grotere afmaling van de Friese boezem voor. Voor de wintermaanden zou niet 25+ F.Z.P. (-0,41 m NAP) de stand moeten zijn, waarop gemaal en zeesluizen in werking komen, maar 10+ F.Z.P. (-0,56 m NAP, het huidige streefpeil voor de Friese boezem is -0,52 m NAP). Ook in de zomermaanden zal eerder met afmalen begonnen moeten worden.<br />
</div><br />
<br />
==Bronnen, noten en/of referenties==<br />
<references/><br />
<br />
[[categorie:Leeuwarder Courant]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Garantiemetingen_Werkspoor_ketelsGarantiemetingen Werkspoor ketels2024-01-27T10:20:47Z<p>Cierick Goos: Inhoud aangevuld</p>
<hr />
<div>Deze wiki pagina is gebaseerd op het rapport betreffende de garantieproef aan één der ketels van het ir D.F. Woudagemaal te Tacozijl op 26 januari 1956 door het Centraal Technische Instituut T.N.O., afdeling Warmte techniek.<ref>Aanwezig in de archiefkast in het Woudagemaal.</ref> Er is ook een uitgebreider rapport van de firma Werkspoor. Dit [[Beproeving Werkspoor ketels | uitgebreidere rapport]] beschrijft ook nog aanvullende metingen met een hogere stoomproductie die aansluitend uitgevoerd zijn.<br />
<br />
==Doel van het onderzoek==<br />
In het ir D.F. Woudagemaal staan 4 nieuwe [[Beschrijving van de Werkspoor vuurgang-vlampijpketel | Werkspoor vuurgang-vlampijp-ketels]] opgesteld. Deze ketels, met een verwarmd oppervlak (V.O.) van 220 m{{sup|2}} en een roosteroppervlak (R.O.) van 5 m{{sup|2}}, zijn voorzien van een oververhitter met een V.O. van 39 m{{sup|2}}. Volgens de leveringsovereenkomst moeten de ketels voldoen aan de volgende eisen:<br />
* stoomproductie per uur normaal: 3500 kg,<br />
* temperatuur van de oververhitte stoom: 340 °C.<br />
* Hierbij moet dan een rendement worden behaald van 76% ten opzichte van de stookwaarde.<br />
<br />
Tijdens de garantieproef zal de ketel worden gestookt met nootjes IV met een gehalte vluchtige stoffen van 16% en een stookwaarde van 7200 kcal/kg. De lucht werd toegevoerd door natuurlijke trek.<br />
<br />
Omdat de 4 ketels identiek zijn, werd besloten aan één ketel, namelijk nummer 2, een garantieproef te doen, welke proef dan als representatief zou gelden voor de 4 ketels. De uitvoering van de proef werd opgedragen aan de afdeling Warmte Techniek van het Centraal Technisch Instituut T.N.O.<ref>T.N.O. staat voor "Toegepast natuurwetenschappelijk onderzoek", tegenwoordig worden de puntjes van de afkorting weggelaten en wordt de naam TNO gebruikt.</ref><br />
<br />
==Resultaten van het onderzoek==<br />
Het onderzoek werd op de volgende wijze uitgevoerd. Het rendement werd bepaald volgens de directe methode, namelijk door de verbruikte brandstof te wegen en de hoeveelheid geproduceerde stoom te bepalen door het peil constant te houden en de hoeveelheid voedingwater d.m.v. een watermeter te meten. Verder werd de druk en de temperatuur van de oververhitte stoom gemeten om de enthalpie van de stoom te kunnen bepalen.<br />
<br />
Om de verliezen te kunnen specificeren werden de rookgassamenstelling en rookgastemperatuur gemeten, het stralingsverlies van de ketel werd bepaald en het verlies door brandbare bestanddelen in de as, slakken en doorval.<br />
<br />
Van de gebruikte kolen werden monsters genomen en op het laboratorium van bovengenoemd instituut onderzocht.<br />
<br />
Tijdens de proef werd gestookt met een mengsel van ongeveer 1 op 1 essnootjes en vetnootjes IV De analyse van deze kolen was als volgt:<br />
<br />
{| class="wikitable" style="margin: auto; text-align: right;"<br />
|+ Analyse van de gebruikte kolen<br />
|-<br />
! !! esskool !! vetkool !! gemiddelde<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Totaal watergehalte (%)<br />
| 5,9&ensp; || 4,4&ensp; || 5,2&ensp;<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Asgehalte op oorspronkelijk (%)<br />
| 5,2&ensp; || 8,2&ensp; || 6,7&ensp;<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Vluchtig gehalte op as- en watervrij (%)<br />
| 14,6&ensp; || 24,3&ensp; || 19,4&ensp;<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Verbrandingswarmte op oorspronkelijk (kcal/kg)<br />
| 7790&ensp; || 7560&ensp; || 7675&ensp;<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Stookwaarde (kcal/kg)<br />
| 7550&ensp; || 7300&ensp; || 7425&ensp;<br />
|-<br />
|}<br />
<br />
De resultaten van de directe metingen zijn opgenomen in onderstaande tabel.<br />
<br />
{| class="wikitable" style="margin: auto; text-align: right;"<br />
|+ Meetresultaten van de directe meting<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Duur van de proef (uren) || 8:30&ensp;<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Stoomproductie totaal (kg) || &ensp;32350&ensp;<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Stoomproductie per uur (kg/h) || 3800&ensp;<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | V.O. belasting van de ketel (kg/m{{sup|2}}h) || 17,3&ensp;<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Brandstofverbruik totaal (kg) || 3768&ensp;<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Brandstofverbruik per uur (kg/h) || 443&ensp;<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | R.O. belasting (kg/m{{sup|2}}h) || 88,6&ensp;<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Verdampingscijfer (kg stoom/kg kolen) || 8,58&ensp;<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Rendement (% van de stookwaarde) || 77,3&ensp;<br />
|-<br />
|}<br />
<br />
De gemiddelde resultaten van de indirecte meting waren als volgt:<br />
<br />
{| class="wikitable" style="margin: auto; text-align: right;"<br />
|+ Meetresultaten van de indirecte meting<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | CO{{sub|2}}-gehalte van de rookgansen (%) || &ensp;10,6&ensp;<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Contractie na verbranding van de gasrest (%) || 0,3&ensp;<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | CO{{sub|2}}-gehalte na verbranding van de gasrest (%) || 0,1&ensp;<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Rookgastemperatuur (°C) || 271&ensp;<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Stoomdruk (ato) || 13,3&ensp;<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Temperatuur van de oververhitte stoom (°C) || 323&ensp;<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Ketelhuistemperatuur (°C) || 19&ensp;<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Voedingswatertemperatuur (°C) || 68&ensp;<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Trek (mm w.k.) || 20&ensp;<br />
|-<br />
|}<br />
<br />
Met behulp van de gegevens van de indirecte meting werd een warmtebalans opgezet. In deze warmtebalans zijn in de linkerkolom de nuttige warmte en de verliezen opgegeven in percentage van de stookwaarde en in de rechterkolom in percentage van de verbrandingswarmte van de oorspronkelijke brandstof.<br />
<br />
{| class="wikitable" style="margin: auto; text-align: right;"<br />
|+ Warmtebalans<br />
|-<br />
| || in % van de stook&shy;waarde || in % van de verbran&shy;dings&shy;warmte<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Nuttige warmte || 77,3&ensp; || 75,0&ensp;<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Verlies door voelbare warmte || 15,8&ensp; || 18,5&ensp;<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Verlies door brandbare gassen || 2,1&ensp; || 2,0&ensp;<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Verlies door brandbaar in as en slakken || 1,3&ensp; || 1,2&ensp;<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Verlies door straling van de ketel || 0,5&ensp; || 0,5&ensp;<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Sluitpost voor meetfouten || 3,0&ensp; || 2,8&ensp;<br />
|-<br />
| || 100,0&ensp; || 100,0&ensp;<br />
|-<br />
|}<br />
<br />
(De sluitposten verschillen iets door afronden van enkele verliezen).<br />
<br />
==Conclusies==<br />
De ketel voldoet aan de in de garantiebepalingen genoemde eisen. De temperatuur van de oververhitte stoom werd doelbewust aan de lage kant gehouden in verband met de gewenste temperatuur aan de inlaat van de machines. Een deel van de rookgasstroom werd daarom niet door de oververhitter geleid.<br />
<br />
Alleen de brandstof had een hogere stookwaarde den in de overeenkomst genoemd was. Het is echter zeer moeilijk aan dergelijke eisen precies te voldoen.<br />
<br />
De warmteverliezen door straling en geleiding van de ketelmantel zijn klein.<br />
<br />
<br />
Delft, 29 februari 1956<br />
<br />
Centraal Technische Instituut T.N.O.<br />
<br />
Afdeling Warmte techniek<br />
<br />
==Bronnen, noten en/of referenties==<br />
<br />
[[Categorie:Techniek in ketelhuis en rookgasafvoer]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Beproeving_Werkspoor_ketelsBeproeving Werkspoor ketels2024-01-26T21:06:48Z<p>Cierick Goos: Inhoud aangevuld</p>
<hr />
<div>Deze wiki pagina is gebaseerd op het rapport "Beproeving [[Beschrijving van de Werkspoor vuurgang-vlampijpketel | vuurgang-vlampijpketels]], 25-27 januari 1956".<ref>Aanwezig in de archiefkast in het Woudagemaal.</ref> Het rapport is opgesteld door de firma Werkspoor, de metingen zijn uitgevoerd in samenwerking met T.N.O.<ref>T.N.O. staat voor "Toegepast natuurwetenschappelijk onderzoek", tegenwoordig worden de puntjes van de afkorting weggelaten en wordt de naam TNO gebruikt.</ref> Door T.N.O is er ook een rapport van de metingen gemaakt, dit rapport gaat specifiek over de [[Garantiemetingen Werkspoor ketels | garantiemetingen]] die door T.N.O. zijn uitgevoerd. Dit rapport van Werkspoor gaat minder diep in op de garantiemetingen maar het beschrijft ook de beproeving voorafgaand aan de garantiemeting en een aantal proeven met een hogere stoomproductie dan in de garantie overeen gekomen is.<br />
<br />
==Doelstelling==<br />
[[Bestand:Beproeving, dun stoken.jpg|miniatuur|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/7/73/Beproeving%2C_dun_stoken.jpg|Bij de garantiebeproeving wordt het vuur dun gestookt.]]<br />
<br />
De doelstelling is tweeledig, te weten:<br />
<ol style="list-style-type:lower-alpha"><br />
<li> aan te tonen dat aan de gegarandeerde stoomproductie en aan het gegarandeerde rendement wordt voldaan.</li> <br />
<li> de eigenschappen van deze ketel, die langer is dan normaal, na te gaan teneinde het constructiebureau (van Werkspoor) de verlangde gegevens te verschaffen.</li> <br />
</ol><br />
<br />
==Garanties==<br />
Gegarandeerd is een normale stoomproductie van 3,5 ton per uur (t/h) en een maximale van 4,75 t/h, een oververhitte stoomtemperatuur van 310 - 340 °C en een ketelrendement van 76 %. Dit bij stoken met kolen nootjes, grote IV, en 16% vluchtig, met een stookwaarde van 7200 kcal/kg, een voedingwatertemperatuur van 70 °C.<br />
<br />
In opdracht van de Provinciale Waterstaat van Friesland werden de metingen door T.N,O uitgevoerd, namelijk door dhr. Luning geassisteerd door dhr. Boosters. Voor de Provinciale Waterstaat was aanwezig dhr. v/d. Meer, chef van het gemaal, alsmede (gedeelte van de proef) Ir. Monhemius en Ir. v. Zandvoort, terwijl dhr. Monster (Noordoostpolder) enige tijd aanwezig was. Werkspoor hield enige voorproeven en was bij de garantiebeproeving aanwezig met dhr. v. Gent, Pastijn en de Haan.<br />
<br />
==Gebruikte apparaten en meetmethoden==<br />
[[Bestand:Beproeving, stook proef.jpg|miniatuur|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/4/4d/Beproeving%2C_stook_proef.jpg|Hr. Luning van T.N.O. (met sneeuwpet) controleert het stoken, Hr. de Haan van F.D.O. (met bril) houdt zijn registreerapparaten in de gaten. Hr. Pastijn (Ke) regelt zorgvuldig het waterpeil. (Rug naar de fotograaf).]]<br />
<br />
===Kolen===<br />
De hoeveelheid verstookte kolen werd door weging op een bascule bepaald. Uit elke kruiwagen kolen werd vóór het wegen een schep kolen gemonsterd, vetkolen en esskolen afzonderlijk.<br />
<br />
===Stoom===<br />
De hoeveelheid geproduceerde stoom werd bepaald door de hoeveelheid voedingwater bij gelijk waterpeil te meten door middel van een door het T.N.O. ingebouwde geijkte Siemens verdringingsmeter. In serie hiermede brachten wij een meetflens met Foxboro registrerende meter aan, met parallel hieraan een kwik-U-buis, teneinde na te gaan hoe groot de afwijking hiervan is bij de pulserende voeding, zoals hier het geval is. De voeding geschiedt hier namelijk door een stoompomp.<br />
<br />
De temperatuur van de geproduceerde stoom werd door T.N.O. bepaald met een thermokoppel en geijkte milivoltmeter, bovendien door ons geregistreerd op de Honeywell-Brown compensator.<br />
<br />
===Schoorsteenverliezen===<br />
De schoorsteentemperatuur is door T.N.O. met thermokoppel en milivoltmeter bepaald, door ons geregistreerd op de Honeywell-Brown compensator.<br />
<br />
Het CO{{sub|2}}-gehalte en het CO-gehalte zijn door steekproeven met Orsat-toestellen en Wallertoestel bepaald, terwijl het stoken door middel van een Firyte-shaker gecontroleerd werd.<br />
<br />
Bovendien registreerde T.N.O. het O{{sub|2}}-gehalte en CO-gehalte met een Hartman en Braun apparaat.<br />
<br />
===Voedingwatertemperatuur===<br />
De voedingwatertemperatuur is door T.N.O. met een kwikthermometer gemeten, en door ons op de compensator geregistreerd.<br />
<br />
===Asverliezen===<br />
De hoeveelheden doorval en slakken zijn na de proef op een bascule gewogen, waarna monsters werden genomen. De monsters zijn geanalyseerd ter bepaling van het gehalte onverbrande bestanddelen.<br />
<br />
===Stoomdruk===<br />
Onze manometer werd gecontroleerd met een geijkte manometer en bleek te kloppen.<br />
<br />
===Diversen===<br />
[[Bestand:Beproeving, meetapparatuur.jpg|miniatuur|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/f/fe/Beproeving%2C_meetapparatuur.jpg|Stille medewerkers achter de ketel.]]<br />
Behalve de genoemde voor de garantiebeproeving benodigde metingen zijn door ons nog enkele andere belangrijke waarden bepaald, te weten de rookgastemperatuur in de voorrookkast, de rookgastemperatuur na de ketel, de rookgastemperatuur na de oververhitter (OVO) en na de demper. Bovendien is de verzadigde stoomtemperatuur gemeten. Alles geregistreerd op de compensator. Bovendien mat T.N.O. de wandtemperaturen op verscheidene plaatsen ter beoordeling van de stralingsverliezen.<br />
<br />
{{citaat|Op de tafel links de milivoltmeter voor het bepalen van afgastemperatuur en oververhitte stoomtemperatuur. Daarnaast twee Orsat-apparaten voor het bepalen van CO{{sub|2}}‚ O{{sub|2}}, H{{sub|2}} en CO gehalte van de rookgassen. Geheel rechts op de tafel twee Fyrite CO{{sub|2}} meters, De bus op de tafel tussen de milivoltmeter en het linker Orsat-toestel tezamen met de bus daar vlak onder op de vloer vormen een Waller-toestel, waarmede het gemiddelde rookgasmonster getrokken wordt. De apparatuur in de rekken op de vloer vormen tezamen een registrerende O{{sub|2}}, en CO meting, fabrikaat Hartman & Braun. (T.N.O.). | Bijschrift bij foto; Stille medewerkers achter de ketel.}}<br />
<br />
==Verloop van de proeven==<br />
Op 25 januari zijn de meetinstrumenten opgesteld en aangesloten waarna een aantal waarnemingen gedaan werden.<br />
<br />
Allereerst bleek het interval tussen de opwerpperioden te groot te zijn, de temperatuur in de voorrookkast varieerde te veel en het CO{{sub|2}}-gehalte zakte telkens te ver weg, terwijl na het opstoken te veel CO gevormd werd. Het oorspronkelijke interval was 8 minuten.<br />
<br />
Het interval werd verkort tot 5 à 6 minuten. Gedurende 2 uur werd de ketel belast met 3,5 t/h met weinig variatie en hierbij zijn de volgende waarnemingen gedaan.<br />
<br />
* Temperatuur in voorrookkast 330 — 385 °C. Opgemerkt wordt dat deze temperatuur in werkelijkheid hoger is, daar deze door een niet afgeschermd thermokoppel zonder meer in de rookkast werd gemeten.<br />
* Temperatuur rookgassen na ketel: 260 — 275 °C.<br />
* Temperatuur rookgassen na oververhitter: 265 — 285 °C.<br />
* Temperatuur rookgassen na demper: 260 — 280 °C.<br />
* Temperatuur rookgassen in schoorsteenkanaal: 160 — 185 °C.<br />
* Temperatuur oververhitte stoom 300 — 340 °C.<br />
* Temperatuur voedingwater 63 — 73 °C.<br />
* Bij 14% CO{{sub|2}} was het CO-gehalte 0,2 — over 2%.<br />
* Bij 13% CO{{sub|2}} was het CO-gehalte 0,2 — 0,9%.<br />
* Bij 12% CO{{sub|2}} was het CO-gehalte nauwelijks waarneembaar.<br />
* Met stoken met nog dunner vuur daalt het CO{{sub|2}}-gehalte sterk.<br />
<br />
Tijdens deze voorproef bleek het lastig te zijn de voeding van de ketel regelmatig te houden daar deze sterk beïnvloed werd door het regelen van de voeding der overige ketels.<br />
<br />
Daarom is de proefketel door een aparte pomp over de tweede leiding gevoed. Dit gaf echter geen verbetering doordat de pulsatie nu zeer groot werd.<br />
<br />
Gedurende de nacht van 25 op 26 januari was de rookgastemperatuur na de ketel vrijwel gelijk aan de rookgastemperatuur na de oververhitter en wel 250 - 260 °C, de schoorsteentemperatuur 168 - 178 °C met kuilen tot 160 °C en pieken tot ruim 180 °C. De gemiddelde stoomproductie hierbij was 3 t/h.<br />
<br />
==Conclusies na de eerste voorproef==<br />
[[Bestand:Beproeving, machinehal.jpg|miniatuur|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/2/23/Beproeving%2C_machinehal.jpg|Waar de stoom blijft, de zuidelijke helft van de machinekamer.]]<br />
Het interval tussen het telkens opwerpen van kolen moet verkleind worden, circa 5 minuten lijkt voldoende kort.<br />
<br />
De brandstoflaagdikte zoals gestookt was, was te groot en moest dunner worden, doch oppassen voor to dun brandstofbed daar bij te dun stoken het CO{{sub|2}}-gehalte plotseling zeer sterk daalt.<br />
<br />
De afdichting tussen de uitlaattuit van de ketel en het stenen rookgaskanaal is onvoldoende of ontbreekt geheel. Er wordt hierdoor lucht het rookgaskanaal ingezogen. Hierdoor is de schoorsteentemperatuur en dus ook de trek lager dan mogelijk, bovendien geeft dit een vals beeld van het gestookte koolzuurgehalte in de rookgassen.<br />
<br />
De resultaten bij de voorproeven wijzen erop dat het bij een stoomproductie van circa 4 t/h gemakkelijker is een goede verhouding tussen CO{{sub|2}} en CO te stoken dan bij 3,5 t/h.<br />
<br />
Daar het personeel geen ervaring had met het stoken van Ess-nootjes, de garantiebrandstof, werd overeengekomen de proef te houden met een mengsel van half om half Ess en vetnootjes, waarmee een goede uitbrand werd verkregen.<br />
<br />
Echter was het interval tussen de opwerpperioden te groot, zodat het CO{{sub|2}}-gehalte telkens te ver wegzakte terwijl na het opgooien van kolen te veel onverbrand optrad. Bij het stoken van de normale stoomproductie bleek het gunstigst te zijn beurtelings op de linkerhelft van beide vuren 2 niet te grote scheppen kolen op te werpen, na het doorbranden hiervan op beide rechterhelften eveneens twee scheppen, daarna weer links enzovoorts.<br />
<br />
Voor de hogere belasting wordt het interval iets kleiner, doch de hoeveelheid per keer blijft vrijwel dezelfde.<br />
<br />
Bij de piekbelasting kan dit niet meer en moet per keer 3 flinke scheppen opgeworpen worden. Het onverbrand neemt dan echter toe.<br />
<br />
==Conclusies na de tweede voorproef==<br />
Na het afdichten van de aansluiting van de ketel op het rookgaskanaal blijkt het CO{{sub|2}}-gehalte na ketel en in het schoorsteenkanaal praktisch gelijk te zij, terwijl de temperatuur bijna gelijk is. De lekkage is nu te verwaarlozen klein.<br />
<br />
Het schoorsteenverlies is circa 14%, het gehalte onverbrande bestanddelen in de rookgassen circa 0,5%, indien de straling op 2% en het onverbrand in de slakken op 4% gesteld wordt, kan een ketelrendement van tegen de 80% verwacht worden. Daar dit voldoende boven het gegarandeerde rendement ligt, kan de garantieproef met deze instelling en wijze van stoken gehouden worden.<br />
<br />
==Resultaten van de proeven==<br />
[[Bestand:Beproeving, stoommachine.jpg|miniatuur|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/0/06/Beproeving%2C_stoommachine.jpg|Close-up van één der machines.]]<br />
Na het aanbrengen van de T.N.O. meetinstrumenten zijn de vuren schoongemaakt. Nadat de vuren weer bijgewerkt zijn, werd bij goed doorgebrande vuren de branstoflaag gelijk gestreken, de dikte bepaald en het waterpeil vastgelegd. Dit beginpunt van de proef was 14:55 uur.<br />
<br />
De stoomproductie en het waterpeil werden zo goed mogelijk constant gehouden.<br />
<br />
De waarnemingen zijn opgenomen in bijlage 2 en 3.<br />
<br />
Tegen 22 uur werden de vuren schoongemaakt, de slakken<br />
gewogen en bemonsterd, tevens hetzelfde voor de doorval.<br />
<br />
Even hiervoor werd de oververhitter roetgeblazen, de vlampijpen waren voor de proef geblazen, tijdens de proef was dit niet nodig.<br />
<br />
Tegen 23:30 uur waren de gewogen kolen op, het waterpeil werd op de streep van het begin gehouden en gewacht tot de brandstoflaag exact dezelfde dikte bereikt had als in het begin. Dit was om 23:25 uur het geval. In verband met het verwijderen van de laatste doorval werden de waarnemingen voortgezet tot 23:45 uur.<br />
<br />
De totale beproevingsduur bedroeg 8{{frac|1|2}} uur. Hierbij werden 1910 kg Essnootjes verstookt en 1858 kg vetnootjes, totaal 3768 kg of 443 kg/h.<br />
<br />
Hierbij werd 32,35 ton stoom geproduceerd of 3,8 t/h.<br />
<br />
Het verdampingscijfer is 32350 / 3768 = 8,58-voudig.<br />
<br />
Toegevoerd 740 - 67 = 673 kcal/kg.<br />
<br />
Ketelrendement bij een geschatte stookwaarde van 7425 kcal/kg : (8,58 &times; 673) / 7425 = 77,3%<br />
<br />
Indirect berekend ketelrendement:<br />
* Gemiddeld CO{{sub|2}}-gehalte: 10,6%<br />
* Gemiddeld CO-gehalte: 0,2%<br />
* Schoorsteenverlies 15,8%<br />
* Onverbrand in rookgas 2,1%<br />
* Stralingsverlies: 0,5% (geschat)<br />
* Onverbrand in slak: 1,2% (geschat)<br />
* Totaal verliezen: 19,6 %, indirect bepaald rendement 80,4%.<br />
<br />
Hieruit kan veilig geconcludeerd worden dat het ketelrendement bij een stoomproductie van 3,8 t/h of 17 kg/m{{sup|2}} VO een waarde van ruim 77% is, zodat het gegarandeerde ketelrendement ruim bereikt is.<br />
<br />
Na de officiële proeven zijn nog een tweetal proeven bij hogere belastingen gehouden teneinde vast te stellen hoe deze langere ketel zich gedraagt ten opzichte van de normale constructie. De waarnemingen hierbij zijn eveneens in bijlage 2 aangegeven.<br />
<br />
Uit deze proeven is gebleken dat een stoomproductie van 5,5 t/h of 23 kg/m{{sup|2}} V.O. zonder enig bezwaar en vrijwel zonder verlies aan rendement bereikt kan worden.<br />
<br />
Een belasting van 6,3 t/h of bijna 30 kg/m{{sup|2}} V.O. gaat echter gepaard met enige moeilijkheden. Het is namelijk lastig de stoomproductie te handhaven zonder grote toeneming van de verliezen in onverbrand in de rookgassen en de slakken. Slechts een zeer goede stoker kan deze belasting met redelijk rendement stoken.<br />
<br />
==Eigenschappen van de installatie==<br />
Het blijkt dat de ketelinstallatie tot een stoomproductie van omstreeks 4,5 t/h een zeer gunstig rendement heeft zonder het bedieningspersoneel bijzonder te belasten.<br />
<br />
Uit de waarnemingen kan nagegaan worden wat het rendement<br />
bij hogere belastingen zal zijn.<br />
* Bij een stoomproductie van 5,5 t/h:<br />
** Schoorsteenverlies: 18,0%<br />
** Onverbrand in rookgassen: 2,6%<br />
** Stralingsverlies: 0,5%<br />
** Onverbrand in slakken: 2,0%<br />
** Totaal der verliezen: 23,1%<br />
** Ketelrendement: 76,9%<br />
* Bij een stoomproductie van 6,3 t/h:<br />
** Onverbrand in rookgassen: 3,5%<br />
** Schoorsteenverlies: 20,0%<br />
** Stralingsverlies (geschat): 0,5%<br />
** Onverbrand in slakken (geschat): 4,0%<br />
** Totaal der verliezen: 28,0%<br />
** Ketelrendement circa: 72,0%<br />
<br />
Deze waarschijnlijke rendementen, tezamen met het verloop van enige andere belangrijke waarden, zijn aangegeven in de grafieken in bijlage 4.<br />
<br />
==Conclusies==<br />
# De gegarandeerde stoomproductie wordt zonder enige moeite ruimschoots bereikt.<br />
# Het gegarandeerde ketelrendement wordt overschreden.<br />
# De gunstigste ketelbelasting is 3 — 4{{frac|1|2}} t/h.<br />
<br />
==Opmerkingen==<br />
# De gunstigste stookwijze is beurtelings in beide vuurgangen gelijktijdig links 2 scheppen op te werpen en enkele minuten later beide vuurgangen rechts 2 scheppen. De frequentie te regelen naar de stoomdruk.<br />
# De rozetten in de vuurdeuren blijven steeds in de buurt van half open. De opening te regelen naar CO{{sub|2}}-gehalte, % onverbrand en kleur van de rook. Deze moet gemiddeld goed zichtbaar grijs zijn, doch nooit diepzwart.<br />
# De oververhitter moet roetgeblazen worden zodra de rookgastemperatuur na oververhitter meer dan 20 °C hoger is dan de rookgastemperatuur na ketel.<br />
# De vuren moeten om de 6 à 8 uren schoongemaakt worden afhankelijk van de stoomproductie.<br />
<br />
De juiste rendementen zullen blijken uit het T.N.O. rapport.<br />
<br />
==Bijlagen==<br />
===Bijlage 1===<br />
[[Bestand:Beproeving, CO2-gehalte.jpg|miniatuur|rechtop=2|gecentreerd|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/1/13/Beproeving%2C_CO2-gehalte.jpg|CO{{sub|2}}-gehalte in schoorsteenkanaal. Voorproef 26 januari 1956.]]<br />
<br />
===Bijlage 2===<br />
{| class="wikitable" style="margin: auto; text-align: center;"<br />
|+ Temperaturen en drukken, garantie&shy;beproeving 26 januari 1956.<br />
|-<br />
! Tijd, van - tot !! Aantal malen stoken !! Temp. voor&shy;rook&shy;kast (°C) !! Temp. rook&shy;gas na OVO (°C) !! Temp. rook&shy;gas na ketel (°C) !! Temp. rook&shy;gas in schoor&shy;steen&shy;kanaal (°C) !! Temp. verzad. stoom (°C) !! Druk verzad. stoom (ato) (*)!! Temp. voeding inlaat (°C)<br />
|-<br />
| 14:55-15:55 || &numsp;9x || 310-400 || 260-290 || 240-265 || 240-265 || 196-199 || 12,6-13,4 || 60-65<br />
|-<br />
| 15:55-16:55 || 12x || 340-410 || 260-295 || 250-270 || 250-270 || 197-199 || 12,8-13,4 || 63-67<br />
|-<br />
| 16:55-17:55 || 21x || 250-410 || 270-290 || 250-270 || 250-270 || 197-199 || 12‚8-13,4 || 65-69<br />
|-<br />
| 17:55-18:55 || 24x || 270-420 || 280-295 || 260-275 || 260-275 || 198-200 || 13‚0-13,6 || 67-70<br />
|-<br />
| 18:55-19:55 || 25x || 375-410 || 280-300 || 260-270 || 260-270 || 197-199 || 12,8-13,4 || 67-69<br />
|-<br />
| 19:55-20:55 || 27x || 380-416 || 285-305 || 260-270 || 265-275 || 197-199 || 12,8-15,4 || 67-72<br />
|-<br />
| 20:55-21:55 || 27x || 380-420 || 260-305 || 260-275 || 255-275 || 196-199 || 12,6-13,4 || 67-70<br />
|-<br />
| 21:55-22:55 || 16x || 250-410 || 255-265 || 255-265 || 250-260 || 194-197 || 12,1-12,8 || 66-67<br />
|-<br />
| 22:55-23:45 || 11x || 330-400 || 250-265 || 250-265 || 240-260 || 194-197 || 12,1-12,8 || 65-69<br />
|-<br />
| Gemiddeld || || 408 || 280 || 264 || 262 || 197 || 13,0 || 67<br />
|-<br />
|}<br />
<br />
* *) Inclusief temperatuurcorrectie - 3{{frac|1|2}} °C.<br />
* Oververhitte stoomtemperatuur volgens voorlopige cijfers T.N.O.: 328 °C.<br />
<br />
<br />
{| class="wikitable" style="margin: auto; text-align: center;"<br />
|+ Proef bij een stoomproductie van 5,5 t/h op 27 januari 1956.<br />
|-<br />
! Tijd, van - tot !! Aantal malen stoken !! Temp. voor&shy;rook&shy;kast (°C) !! Temp. rook&shy;gas na OVO (°C) !! Temp. rook&shy;gas na ketel (°C) !! Temp. rook&shy;gas in schoor&shy;steen&shy;kanaal (°C) !! Temp. verzad. stoom (°C) !! Druk verzad. stoom (ato) (*)!! Temp. voeding inlaat (°C)<br />
|-<br />
| 10:35-11:35 || 29x || 390-470 || 300-325 || 275-302 || 285-307 || 197-199 || 13,0-13,7 || 70-80<br />
|-<br />
| Gemiddeld || || 440 || 312 || 288 || 292 || || 13,55 || 75<br />
|-<br />
|}<br />
<br />
* Oververhitte stoomtemperatuur: 300-340 °C, gemiddeld 320 °C.<br />
* Trek 55% open, 25 mm, oververhitterklep half open.<br />
* Drukverlies in oververhitter circa 0,5 ato.<br />
<br />
<br />
{| class="wikitable" style="margin: auto; text-align: center;"<br />
|+ Proef bij een stoomproductie van 6,3 t/h op 27 januari 1956.<br />
|-<br />
! Tijd, van - tot !! Aantal malen stoken !! Temp. voor&shy;rook&shy;kast (°C) !! Temp. rook&shy;gas na OVO (°C) !! Temp. rook&shy;gas na ketel (°C) !! Temp. rook&shy;gas in schoor&shy;steen&shy;kanaal (°C) !! Temp. verzad. stoom (°C) !! Druk verzad. stoom (ato) (*)!! Temp. voeding inlaat (°C)<br />
|-<br />
| 12:20-12:56 || 14x || 440-560 || 290-310 || 290-335 || 290-315 || 199-202 || 13,7-13,9 || 71-74<br />
|-<br />
| Gemiddeld || || 495 || 300 || 310 || 305 || || 13,8 || <br />
|-<br />
|}<br />
<br />
* Oververhitte stoomtemperatuur: 280-330 °C, gemiddeld 305 °C.<br />
* Trek 100% open, 31 mm, oververhitterklep half open.<br />
* Drukverlies in oververhitter circa 0,7 ato.<br />
<br />
<br />
Tijdens de garantiebeproeving op 26 januari is de oververhitter om<br />
21.40 uur roetgeblazen. Hierbij daalden de gastemperaturen als volgt:<br />
* Rookgastemperatuur na oververhitter: van 300 naar 260 °C.<br />
* Rookgastemperatuur in schoorsteenkanaal: van 276 naar 260 °C.<br />
Hieruit volgt dat het economisch verantwoord ís meer roet te blazen, bijvoorbeeld om de 4 uren bij normale belasting en met kleinere interval bij hogere.<br />
<br />
===Bijlage 3===<br />
[[Bestand:Beproeving, stoomproductie.jpg|miniatuur|rechtop=2|gecentreerd|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/0/03/Beproeving%2C_stoomproductie.jpg|Stoomproductie en gastemperaturen. Garantiebeproeving 27 januari 1956.]]<br />
<br />
===Bijlage 4===<br />
[[Bestand:Beproeving, Temp enz.jpg|miniatuur|rechtop=1.25|gecentreerd|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/5/54/Beproeving%2C_Temp_enz.jpg|Temperaturen enz. Garantiebeproeving 27 januari 1956.]]<br />
<br />
==Bronnen, noten en/of referenties==<br />
<br />
[[Categorie:Techniek in ketelhuis en rookgasafvoer]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Ir._Wouda-gemaal_draait_nu_op_vier_nieuwe_ketelsIr. Wouda-gemaal draait nu op vier nieuwe ketels2024-01-24T16:18:00Z<p>Cierick Goos: Nieuwe pagina gemaakt</p>
<hr />
<div><div class="kolommen-3 krant"><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Leeuwarder Courant</div><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Donderdag 31 mei 1955.<ref>Ir. Wouda-gemaal draait nu op vier nieuwe ketels: Bedrijfszekerheid van provinciale boezembeheerser werd vergroot. (1955, 31 mei) ''Leeuwarder Courant: hoofdblad van Friesland'', p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 24-01-2024 van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010614418:mpeg21:p011</ref></div><br />
<br />
----<br />
<br />
{{krantenkop-1|Ir. Wouda-gemaal draait nu op vier nieuwe ketels}}<br />
{{krantenkop-2|Bedrijfszekerheid van provinciale boezembeheerser werd vergroot}} <br />
Nog niet zo heel lang geleden zagen we met een kloppend hart de dikke sneeuwlaag op de velden wegsmelten en het water in de sloten steeds hoger komen. Wat moet dat worden, hebben we gedacht, straks varen we, samen met wat huisraad, in een bootje rond of pikken forse militairen ons van het platje. Bedrijfschef Van der Meer van Tacozijl lachte echter maar een beetje: „We versieren het wel hoor, de zaak zit wel goed!” Kijk eens, dan beseft men pas goed, dat daar aan het hobbelige weggetje bij Lemmer, geheimzinnig achteraf, een pracht van een gemaal staat, een gemaal, dat er voor zorgt, dat we zelfs in de meest barre perioden droge benen houden. Zo'n gemaal is af en toe een open doekje waard.<br />
<br />
[[Bestand:De vier nieuwe ketels.jpg|miniatuur|240px|gecentreerd|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/5/50/De_vier_nieuwe_ketels.jpg|De vier nieuwe ketels, waar&shy;mee het Ir. Wouda&shy;gemaal zo nodig de strijd tegen het hoge bin&shy;nen&shy;water in Fries&shy;land kan aanbinden.]]<br />
<br />
Niet alle dagen verwerft het bedrijf vette koppen in krantenkolommen, maar vandaag komt het Ir. Wouda-gemaal, zoals „Tacozijl” officieel heet, toch in het nieuws: de nieuwe ketels, waar we al een keer over schreven, zijn gistermiddag door Werkspoor n.v. te Amster&shy;dam aan het provin&shy;ciaal bestuur over&shy;ge&shy;dragen. Het was een sobere plechtig&shy;heid. Naast de nieuwe ketels stonden vier gedepu&shy;teerden, mensen van Werkspoor, aannemers, vertegen&shy;woordigers van de provinciale waterstaat, personeel en wat andere belang&shy;stellenden. Een vrij groot gezelschap, dat aandachtig naar de toespraken luisterde. Hoofd&shy;ingenieur-directeur ir. G. L. Walther bracht de aanwezigen even in de sfeer, de adjunct-directeur van Werkspoor, de heer J. A. van der Veer roemde de goede samen&shy;werking en was er kennelijk mee ingenomen, dat zijn bedrijf de ketels, voor het gemaal, één van de belang&shy;rijkste van Europa, had mogen leveren, terwijl gedepu&shy;teerde J. L. Hoogland, die vergezeld was van de gedepu&shy;teerden mr. D. H. Okma, mr. P. E. van Krevelen en H. M. Gerbrandy en griffier der Staten mr. J. Woltjer, na een korte beschouwing de ketels met een handdruk overnam. Bij de thee in de machinekamer werden nog heel wat complimentjes gewisseld, grapjes gemaakt en pluimen gegeven, onder andere aan het adres van het personeel, dat spontaan enkele weken achtereen twaalf uren per dag in wolken stof werkte om maar op tijd klaar te kunnen komen.<br />
<br />
Over de geschiedenis van het Ir. Woudagemaal — ir. D. F. Wouda was als ere-gast aanwezig — kunnen we kort zijn, ze is bekend genoeg. Voor wie een geheugen&shy;steuntje nodig heeft dit: op 7 februari 1913 besloten de Staten van Friesland tot mechanische bemaling van Frieslands boezem. In 1920 begon het bedrijf bij Lemmer te draaien en daarmee had de provincie het grootste gemaal (capaciteit 250.000 m3) van Europa binnen de grenzen. Het heeft tot doel het boezem&shy;water van Friesland en een klein gedeelte van Groningen op peil te houden. De opper&shy;vlakte van het te bemalen gebied is 320.000 ha en de boezem beslaat 12.000 ha. Een verhouding van plus minus 1 op 26, zodat bij een regenval van bij voorbeeld vier millimeter het water ongeveer tien centimeter stijgt. In de loop van de tijd kwamen er echter steeds meer polder&shy;bema&shy;lingen, die het water in de boezem pompen. De capaciteit van „Tacozijl” is in verband daarmee te klein geworden.<br />
<br />
In het gemaal staan acht centrifu&shy;gaal&shy;pompen, aangedreven door vier stoom&shy;machines. Voor de stoom&shy;levering zorgden tot voor kort zes gecom&shy;bi&shy;neerde vuurgang&shy;vlampijp&shy;ketels, die echter te oud werden en door vier andere zijn vervangen, elk met een verwarmend oppervlak van 220 vierkante meter. De werkdruk is veertien atmosfeer en de ketels hebben een in de achter&shy;rook&shy;kast ingebouwde over&shy;verhit&shy;ter van 39 vierkante meter verwarmend oppervlak, waarin de stoom tot 330 graden Celsius wordt verhit. De totale maximum stoom&shy;productie is ongeveer 22 ton per uur. Daar het gemaal bij volle maal&shy;capaci&shy;teit maar 11.000 kilogram stoom per uur gebruikt, zou men zo nodig met twee ketels kunnen volstaan. Normaal werken echter drie ketels en blijft één in reserve. Door de compacte bouw van de nieuwe ketels bleek het mogelijk te zijn, een flinke werkplaats in het ketelhuis onder te brengen. Die werkplaats is echter nog niet klaar.<br />
<br />
Alles is even vlot gegaan. Ook het transport van de dertig&shy;duizend kilogram zware knapen. Op 8 october kon het bedrijf met de ketels gaan werken. De naderhand opgedane ervaringen laten niets te wensen over. Aan het gegaran&shy;deerde rendement werd ruimschoots voldaan en de capaciteit van zesduizend kilogram stoom kwam ook royaal boven het gegaran&shy;deerde uit. Gedepu&shy;teerde Hoogland, die na de overdracht enkele van boven&shy;staande gegevens noemde, had dan ook niets dan lof voor de geleverde prestatie.<br />
</div><br />
<br />
==Bronnen, noten en/of referenties==<br />
<references/><br />
<br />
[[categorie:Leeuwarder Courant]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Ketels_van_ir._Wouda-gemaal_bij_Lemmer_afgekeurdKetels van ir. Wouda-gemaal bij Lemmer afgekeurd2024-01-24T15:36:50Z<p>Cierick Goos: Foutje hersteld</p>
<hr />
<div><div class="kolommen-3 krant"><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Leeuwarder Courant</div><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Maandag 26 november 1951.<ref>Ketels van ir. Wouda-gemaal bij Lemmer afgekeurd: Tweede gemaal zal waarschijnlijk de eerste viool spelen. (1951, 26 november) ''Leeuwarder Courant: hoofdblad van Friesland'', p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 24-01-2024 van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010613124:mpeg21:p002</ref></div><br />
<br />
----<br />
<br />
{{krantenkop-1|Ketels van ir. Wouda-gemaal bij Lemmer afgekeurd}}<br />
{{krantenkop-2|Tweede gemaal zal waarschijnlijk de eerste viool spelen}}<br />
Veel eerder dan men verwacht had, zullen de machines van het ir. Wouda-gemaal bij Lemmer (Tacozijl) vernieuwd moeten worden. Het provinciaal gmaal draait nu ruim dertig jaar en men had verwacht, dat de stoomketels het nog minstens tien jaar zouden uithouden. Toen evenwel onlangs de ketels werden onderzocht — de provincie wilde graag weten, met welke levensduur in de toekomst nog was te rekenen — heeft het Rijkstoezicht op het Stoomwezen de stoomketels afgekeurd.... Er zal nu met de grootste spoed verandering in de machines moeten worden aangebracht. Het meest waarschijnlijk is, dat het ir. Wouda-gemaal in de toekomst electrisch zal worden aangedreven. Electrische aandrijving is weliswaar ongeveer even kostbaar als aandrijving met stoom of diesels, maar het heeft het voordeel op stoom, dat men onmiddellijk kan draaien en omdat men hier een transformator&shy;station bij de hand heeft, zou het — zeggen deskundigen — wenselijk zijn, hier electriciteit te gebruiken en voor het eventuele tweede gemaal diesels. Ook met diesels kan men dadelijk draaien en het is goed, dat de beide gemalen niet dezelfde wijze van aandrijving hebben in verband met de kwetsbaarheid.<br />
<br />
Gedeputeerde vragen, op de begroing 1952 alvast een millioen uit te trekken voor dit werk, dat zeker twee jaar zal vragen, en tegelijk een lening tot dit bedrag aan te gaan. Er is huns inziens aanleiding voor het vragen van een rijksbijdrage in de relatief hoge kosten. De minister van Verkeer en Waterstaat — die, zoals men zich zal herinnneren, op 26 September jongstleden met het college van Gedepu&shy;teerde Staten een bezoek bracht aan het gemaal — is door de Gedepu&shy;teerden reeds voorlopig omtrent deze zaak geïnformeerd.<br />
<br />
De Wet op het Stoomwezen bepaalt, dat alle ketelinstallaties veertig jaar, nadat zij in bedrijf zijn gesteld, moeten worden gekeurd. Vaak volgt afkeuring — zo lezen wij in de nota, die de Provinciale Waterstaat in overleg met ir. Monhemius van de Dienst Zuiderzee&shy;werken heeft gemaakt — maar het komt voor, dat vijf à tien jaar verlenging van de bedrijfsduur wordt toegestaan. Om te weten, wanneer vernieuwing van de ketels van het ir. Wouda-gemaal aan de orde zou komen, is thans reeds een onderzoek ingesteld, hoewel die keuring eerst in 1960 had behoeven te geschieden. De uitslag van dat onderzoek was verrassend: vernieuwing van de ketels op korte termijn blijkt noodzakelijk.<br />
<br />
Men kan, nu de gehele installatie voor de aandrijving vernieuwd moet worden, overwegen of men daarbij gebruik zal maken van stoom, electriciteit of diesels. Bij de beoordeling daarvan spelen verschil&shy;lende factoren een rol; niet echter de exploitatie&shy;kosten, die zijn practisch gelijk. Stoom, zeggen de deskundigen, heeft dit nadeel, dat men 24 uur moet rekenen voor het opstoken en dat er, behalve vaak kostbare tijd, ongeveer 1500 gulden mee gemoeid is, voor de machines kunnen draaien. Het voordeel van electriciteit en diesels is, dat ze onmiddellijk „startklaar” zijn; bij het gebruik van electriciteit zou men bovendien — wanneer het waterbezwaar niet al te groot is — alleen in de nachturen kunnen draaien, als het goedkope tarief geldt.<br />
<br />
Voor een juist boezembeheer is electrische bemaling te verkiezen boven andere oplossingen, aldus de nota. Deze conclusie wordt mede bepaald door de gunstige omstandigheid, dat er bij Lommer een transformator&shy;station staat. Het eventuele tweede gemaal, dat waarschijnlijk niet zo dicht bij een transformator&shy;station zal worden gebouwd, zou dan met diesels aangedreven kunnen worden. Als na de stichting van het tweede gemaal het ir. Wouda-gemaal als reserve wordt gebruikt — (wat er dus op zou wijzen, dat men zich een zeer krachtig nieuw gemaal voor ogen heeft gesteld, redactie L. C.) — zou men het Lemster gemaal bij voorkeur in de goedkope nachturen kunnen laten werken.<br />
</div><br />
<br />
==Bronnen, noten en/of referenties==<br />
<references/><br />
<br />
[[categorie:Leeuwarder Courant]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Nieuwe_hoofdingenieur_van_de_WaterstaatNieuwe hoofdingenieur van de Waterstaat2024-01-24T14:22:24Z<p>Cierick Goos: Nieuwe pagina gemaakt</p>
<hr />
<div><div class="kolommen-3 krant" style="column-fill: auto;"><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Leeuwarder Courant</div><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Dinsdag 14 januari 1947.<ref>Provinciale Staten: Twaalf millioen turven worden gedistribueerd: Nieuwe hoofdingenieur van de Waterstaat en directeur P.E.B.. (1947, 14 januari) ''Leeuwarder Courant: hoofdblad van Friesland'', p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 24-01-2024 van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010609919:mpeg21:p002</ref><ref>Het krantenartikel is ingekort en aangepast voor Wouda's wiki.</ref></div><br />
<br />
----<br />
{{krantenkop-2|Provinciale Staten}}<br />
{{krantenkop-1|Nieuwe hoofdingenieur van de Waterstaat}}<br />
<br />
Bij de ontslagaanvrag van den hoofd&shy;ingenieur van de Provinciale Waterstaat bracht de heer J. J. G. S. Falkena (PvdA) dank aan de scheidende functionaris ir. D.F. Wouda.<br />
<br />
Op voorstel van het college van Gedepu&shy;teerde Staten werd besloten, uit erkente&shy;lijkheid voor het vele werk van den heer Ir. Wouda het stoomgemaal te Tacozijl den naam „Ir. D.F. Wouda-gemaal” te geven. <br />
<br />
Na een besloten zitting werd overeen&shy;komstig de aanbeveling van Gedepu&shy;teerde Staten met algemeene stemmen benoemd tot hoofd&shy;ingenieur van de Provin&shy;ciale Waterstaat Ir. G. L. Walther te Leeuwarden, thans ingenieur bij de Provinciale Waterstaat.<br />
</div><br />
<br />
==Bronnen, noten en/of referenties==<br />
<references/><br />
<br />
[[categorie:Leeuwarder Courant]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Artikelen_in_de_Leeuwarder_CourantArtikelen in de Leeuwarder Courant2024-01-24T14:04:03Z<p>Cierick Goos: Inhoud aangevuld</p>
<hr />
<div>Deze pagina bevat een overzicht (met een korte samenvatting) van diverse artikelen die in de Leeuwarder Courant zijn verschenen en die zijn bewerkt tot pagina's op Wouda's Wiki.<br />
; 31-12-1909 [[De loozing van Friesland's boezemwater | De loozing van Friesland's boezemwater.]]<br />
: Verslag van een presentatie door de heer Th. M. Th. van Welderen baron Rengers, van Oenkerk, lid van Gedeputeerde Staten van Friesland, waarin hij de verwachtingen tempert van de te verwachte verbetering van de afwatering van Frieslands Boezem. Daarnaast pleit hij voor de afsluiting van de Lauwerszee en tegen het bouwen van een stoomgemaal.<br />
; 06-02-1913 [[Provinciale Staten van Friesland, zitting 06-02-1913 | Provinciale Staten van Friesland: Zitting van 6 Februari: Afstrooming van het boezemwater.]]<br />
: Verslag van het eerste deel van de vergaderderving van Provinciale staten waar beslist werd tot et bouwen van een stoomgemaal bij Tacozijl.<br />
; 07-02-1913 [[Provinciale Staten van Friesland, zitting 07-02-1913 | Provinciale Staten van Friesland: Vergadering van 7 Februari: Het afstroomingsvraagstuk.]]<br />
: Verslag van het tweede deel van bovengenoemde vergadering. Er werd aardig wat tijd genomen om de voorstellen te bespreken, vandaar dat er twee dagen voor nodig waren om tot een besluit te komen.<br />
; 20-02-1913 [[Het toekomstig watergemaal bij Tacozijl | Het toekomstig watergemaal bij Tacozijl.]]<br />
: Artikel over het geplande gemaal, wat dan wel een stoomgemaal genoemd wordt maar een dieselgemaal zal zijn.<br />
; 15-09-1916 [[De afstroomingswerken bij de Lemmer | De afstroomingswerken bij de Lemmer.]]<br />
: Artikel over de totstandkoming van de de plannen voor het verbeteren van de waterafvoer van de Friese boezem. Daarnaast een overzicht van stand van zaken bij de verschillende bouwwerkzaamheden en een verslag van een bezoek door leden van gedeputeerde staten aan verschillende bouwlocaties.<br />
; 04-05-1920 [[Het Stoomgemaal bij Tacozijl | Het Stoomgemaal bij Tacozijl]]<br />
: Verslag van een lezing door Wouda voor de bond van hoofden van de technische dienst van gemeentewerken in Friesland gevolgd door een bezoek aan het bijna voltooide gemaal.<br />
; 27-05-1920 [[Het Stoomgemaal bij Tacozijl, 27-05-1920 | Het Stoomgemaal bij Tacozijl.]]<br />
: Verslag van een lezing door Wouda voor de vereniging „Nijverheid”. Het artikel gaat vooral over de achtergronden achter het plan om een stoomgemaal bij Lemmer te bouwen. Voor een beschrijving van het gemaal zelf wordt verwezen naar het eerdere artikel van 4 mei.<br />
; 14-01-1947 [[Nieuwe hoofdingenieur van de Waterstaat]]<br />
: Aankondiging dat het gemaal hernoemd wordt in „Ir. D.F. Wouda-gemaal”.<br />
; 20-01-1947 [[Oost of West van Tacozijl, de Lemmer op de tweesprong | Oost of West van Tacozijl: De Lemmer op de tweesprong.]]<br />
: Artikel over het nog aan te leggen Prinses Margrietkanaal (dat toen nog niet zo hete), komt het ten oosten of ten westen van het gemaal te liggen.<br />
; 24-07-1947 [[Het Prinselijk gezin naar Friesland, boottocht met de Piet Hein | Het Prinselijk gezin naar Friesland: Boottocht met de Piet Hein.]]<br />
: Artikel over de komst van Prins Bernhard voor de herdoop van het gemaal in „Ir. D.F. Wouda-gemaal” en de rest van het programma dat daaromheen is opgesteld. Later zal ook Prinses Juliana en de kinderen zich bij hem voegen op hun motorjacht de Piet Hein.<br />
; 29-07-1947 [[Zegetocht van de Piet Hein over 't Sneekermeer, prins Bernhard houdt het Ir. Wouda-gemaal ten doop | Zegetocht van de Piet Hein over 't Sneekermeer: Prins Bernhard houdt het Ir. Wouda-gemaal ten doop.]]<br />
: Verslag van de herdoop van het gemaal in „Ir. D.F. Wouda-gemaal” door Prins Bernhard en van het overige programma van het bezoek door de Prins.<br />
; 31-07-1947 [[Pompen of verdrinken, Woudagemaal onmachtig | Pompen of verdrinken: Ir. Wouda-gemaal onmachtig.]]<br />
: Artikel over de noodzaak van het bouwen van een tweede boezemgemaal.<br />
; 17-01-1950 [[Het Woudagemaal draaide 57 etmalen aaneen | Het ir. Wouda-gemaal draaide 57 etmalen aaneen: Tacozijl maakte daarmee z'n op één na langste periode.]]<br />
: Bijna nieuw draai record voor het gemaal.<br />
; 27-10-1950 [[Ir. Walther sprak over het Lage Midden | Ir. Walther sprak over het Lage Midden: Wordt Botmeer vogelreservaat?]]<br />
: Verslag van een lezing door Walther (de opvolger van Wouda) over de waterstaatkundige problemen in het Lage Midden van Friesland en wat over de plannen voor de toekomst.<br />
; 26-11-1951 [[Ketels van ir. Wouda-gemaal bij Lemmer afgekeurd | Ketels van ir. Wouda-gemaal bij Lemmer afgekeurd: Tweede gemaal zal waarschijnlijk de eerste viool spelen.]]<br />
: Artikel over de onverwachts door het stoomwezen afgekeurde ketels en de ideeën voor het vernieuwen van de installaties in het gemaal en de ideeën voor een tweede boezemgemaal.<br />
;31-05-1955 [[Ir. Wouda-gemaal draait nu op vier nieuwe ketels | Ir. Wouda-gemaal draait nu op vier nieuwe ketels: Bedrijfszekerheid van provinciale boezembeheerser werd vergroot.]]<br />
: Artikel over de overdracht van de vier nieuwe Werkspoor stoomketels aan de provincie.<br />
<br />
[[categorie:Leeuwarder Courant| ]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Zegetocht_van_de_Piet_Hein_over_%27t_Sneekermeer,_prins_Bernhard_houdt_het_Ir._Wouda-gemaal_ten_doopZegetocht van de Piet Hein over 't Sneekermeer, prins Bernhard houdt het Ir. Wouda-gemaal ten doop2024-01-24T13:44:27Z<p>Cierick Goos: Nieuwe pagina gemaakt</p>
<hr />
<div><div class="kolommen-3 krant"><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Leeuwarder Courant</div><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Dinsdag 29 juli 1947.<ref>Zegetocht van de „Piet Hein” over 't Sneekermeer: Prins Bernhard houdt het Ir. Wouda-gemaal ten doop. (1947, 29 juli) ''Leeuwarder Courant: hoofdblad van Friesland'', p. 1 en 2. Geraadpleegd op Delpher op 24-01-2024 van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010610082:mpeg21:p001</ref></div><br />
<br />
----<br />
<br />
{{krantenkop-1|Zegetocht van de „Piet Hein” over 't Sneekermeer}}<br />
{{krantenkop-2|Prins Bernhard houdt het Ir. Wouda-gemaal ten doop}}<br />
Voor vele mensen in de Zuidwesthoek van onze provincie is de dag van gisteren een hoogtepunt geweest in hun leven: zij hebben Prins Bernhard gezien, zij hebben hem een kopje thee mogen aanbieden, zij hebbij voor hem gezongen of „geblazen”, zij hebben hem een kaas of een ander product van Friese bodem geoffreerd, of — zij hebben hem gespróken!<br />
<br />
[[Bestand:LC Wouda dankt de Prins nadat hij de nieuwe naam heeft onthuld.jpg|miniatuur|240px|gecentreerd|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/6/6e/LC_Wouda_dankt_de_Prins_nadat_hij_de_nieuwe_naam_heeft_onthuld.jpg|ir. Wouda dankt de Prins, nadat hij de nieuwe naam „Ir. D. F. Wouda-gemaal" heeft onthuld.]]<br />
<br />
Voor honderden Friezen en ook voor ons heeft deze eerste dag van het Prinselijk bezoek echter geculmineerd in de zegetocht van de „Piet Hein” over de Goëngarijpster Poelen en het Sneekermeer, toen daar tientallen, ja wellicht enkele honderden zeilboten, kruisers, motorpuffers en afgeladen stoomschepen als een machtige stoet achter het langzaam opstomende Prinselijk jacht door de Sybesloot en langs het Kolmeersland voeren. De Prins heeft hier kennis gemaakt met het Friese waterland op z'n mooist en als we zijn bewondering erover horen, geloven we te mogen aannemen, dat het bij deze eerste kennismaking niet zal blijven.<br />
<br />
Al nam dan de watersport op deze eerste dag van het Prinselijk bezoek aan onze provincie een zeer vooraanstaande plaats in, aan officiële bezoeken en plechtigheden heeft het niet ontbroken. Onmiddellijk nadat de Prins met zijn beide begeleiders Prof. Waterink en zijn secretaris Thomassen in zijn eigen en door hem zelfbestuurde Douglas op het Leeuwarder vliegveld was gearriveerd (vanwaar de Friese piloot van de Prins, Sonderman, het toestel naar Soesterberg terug vloog), begaf hij zich in gezelschap van de Commissaris der Koningin naar het stoomgemaal bij Lemmer, waar het volledig college van Gedeputeerde Staten, de tegenwoordige en de vroegere hoofd-ingenieur van de Provinciale Waterstaat Ir. Walther en Ir. Wouda en de waarnemend burgemeester van Lemsterland, De Blauw, hem opwachtten.<br />
<br />
Nadat het gezelschap door de bedrijfschef van het gemaal, de heer van der Meer, was rondgeleid, sprak buiten het gebouw de Commissaris der Koningin over de betekenis van het gemaal voor de Friese boezem, waarbij hij vooral de verdiensten van Ir. Wouda. de juist gepensionneerde hoofd&shy;ingenieur, in het licht stelde. Mr. Linthorst Homan memoreerde, dat ook andere personen in belangrijke mate aan de totstandkoming van het gemaal hebben meegewerkt en dat het plan heeft bestaan om aan het gemaal de naam van de oud-Gedeputeerde Th. baron van Welderen Rengers te verbinden, doch doordat deze initiatieven samen vielen, kon daar geen gepaste oplossing meer voor gevonden worden.<br />
<br />
Met het doorknippen van een touw, waardoor een wit doek viel. onthulde Prins Bernhard vervolgens de in sobere metalen letters in de muur aan de landzijde aan&shy;gebrachte naam van het gemaal „Ir. D. F. Wouda-gemaal”.<br />
<br />
Ir. Wouda dankte daarop de Commissaris en de Gedeputeerden voor het initiatief om het gemaal zijn naam te geven en de Prins om de „doopplechtigheid” te willen verrichtten. Deze eer is des te groter, aldus Ir. Wouda, nu het gemaal in menig critiek ogenblik zijn waarde heeft bewezen en bij de Friese bevolking die eerst sceptisch stond tegenover dit kostbare werk, populair is geworden.<br />
<br />
{{krantenkop-3|Een zanghulde te Lemmer}}<br />
Het gezelschap begaf zich vervolgens naar Lemmer, waar school&shy;kinderen, begeleid door de beide Lemster muziekcorpsen, de Prins toezongen. Zijne Hoogheid begaf zich vervolgens met zijn gevolg, de Commissaris en de ingenieurs Wouda en Walther aan boord van de „Plet Hein”, waarboven piloot Sonderman met het Prinselijk vliegtuig Inmiddels een begroetings&shy;rondje had „gedraaid”.<br />
<br />
{{krantenkop-3|De Prins in de Elfstedentocht?}}<br />
Een aardige plechtigheid had er plaats in Scharsterbrug, waar de „Piet Hein” op zijn weg naar het Sneekermeer, een ogenblik meerde. Daar werd een kort bezoek gebracht aan de ark „Rija” van de hulpbrugwachter Rinze van der Schuit, die met de Commissaris der Koningin verschillende ijstochten, onder meer de Elfmerentocht en de Elfstedentocht 1947 heeft gereden. Bij een kopje koffie met Friese koek heeft de Prins zeer belangstellend gevraagd naar de ervaringen gedurende de laatste Elfstedentocht en de wens te kennen gegeven, ook eens een Fries ijssportfestijn mee te maken. Naar wij vernemen, heeft Prins Bernhard daarbij de heer van der Schuit verzocht van te voren met hem te willen trainen.<br />
<br />
{{krantenkop-3|Grootse „vlootrevue”}}<br />
Alles wat in Sneek maar een boot had kunnen bemachtigen, leek wel naar de Sybesloot te zijn getrokken, waar tegen drieën tientallen bont gepavoiseerde boten en bootjes aan de oevers lagen of rusteloos op en neer kruisten. Toen de „Plet Hein” met de standaard in top langzaam uit de Noorder Oudeweg de Goëngarijpster Poelen opstoomde, schoten zij als een zwerm bijen er op af en krioelden er om heen in zo'n tempo, dat het een wonder mag heten, dat er geen schuiten gekraakt zijn. Als er iets gesneuveld is, dan is het 't Binnen&shy;aanvarings&shy;reglement, waartegen we in het bijzijn van zoveel waterpolitie en zoveel ambtenaren van de Provinciale Waterstaat nog nooit zovaak hebben zien zondigen!<br />
<br />
[[Bestand:Piet Hein op het Sneekermeer.jpg|miniatuur|240px|gecentreerd|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/f/f2/Piet_Hein_op_het_Sneekermeer.jpg|Een vloot van pleziervaartuigen stuwde om de „Piet Hein”, toen die Maandag&shy;middag langzaam over de Goënga&shy;rijpster Poelen en het Sneeker&shy;meer voer]]<br />
<br />
Maar toen de Piet Hein, na de „gastheren” van het Sneekermeer (burgemeesters en het bestuur der Sneeker Zeilclub) aan boord genomen te hebben, weer verder voer, kwam er orde in de stoet. Als de wolk van een snel opkomend onweer stormde het veld van zeilen achter het prachtige Prinselijke jacht aan en uit het feit, dat Prins Bernhard zijn kleuren&shy;film&shy;camera voor de dag haalde, spreekt wel, hoezeer hij genoten moet hebben. Friesland heeft zich op deze zomerse dag met een verkwikkende zeilbries ook wel op zijn mooist gepresenteerd!<br />
<br />
{{krantenkop-3|Kaas uit Akmarijp}}<br />
Met een afzonderlijke motorboot begaf het hoge gezelschap zich van de „Piet Hein” naar Uitwellingerga, waar de kanaalwerken in ogenschouw werden genomen, in het bijzonder de brug, waarmee men goede vorderingen maakt. Vervolgens werd een kort officieel bezoek gebracht aan het gemeentehuis van Haskerland te Joure, waarvoor in de „vlecke” grote belangstelling bestond. Wij zagen een der inwoners, die zijn borst met alle mogelijke decoraties behangen had en zo tussen de padvinders, die de weg afzetten, tegenover het gemeentehuis stond; wel een bewijs, hoezeer dit Prinselijk bezoek tot de mensen spreekt!<br />
<br />
Na Joure was Akmarijp aan de beurt, waar de Prins in tegen&shy;woordigheid van de Commis&shy;saris, de heer Thomassen, twee Gedepu&shy;teerden en Ir. Walther, de zuivelfabriek „De Lege Wâlden” bezocht. Nederlandse en Friese vlaggen woeien van de fabriek en huizen en het Akkrumer muziekcorps blies zich de wangen rond, toen de open Cadillac met de prinselijke standaard het fabriekterrein opzwenkte. Meer dan 'n half uur heeft Prins Bernhard zich laten voorlichten door directeur J. T. de Boer. die de hoge gast rondleidde door het laboratorium, de botermakerij, langs de centrifuge door de kaasmakerij, de opslagp&shy;laatsen en de melkpoede&shy;rafdeling, waar overal druk gewerkt werd. De Prins volgde met zeer grote belangstelling de wijze, waarop onze Friese zuivel wordt bereid en de grote „Goudse” kaas, die de directeur de Prins tenslotte overhandigde, zal hem kunnen overtuigen van de kwaliteit ervan.<br />
<br />
In een motorboot stak het gezelschap vervolgens de Goënga&shy;rijp&shy;ster Poelen en het Sneekermeer over naar Gauw, waar de Prins van de dertienhonderd jaar oude Groene dijk af het waterschap de Sneeker Oudvaart in ogenschouw nam en het gemaal bezichtigde. Het gezelschap keerde daarop naar de „Piet Hein” terug, waar het avondeten werd gebruikt.<br />
<br />
{{krantenkop-3|Besprekingen te Sneek}}<br />
Sneek was gisteravond uitgelopen om de Prins te ontvangen, toen die zich met de Commissaris en zijn gevolg te voet van de Jousterkade naar het stadhuis begaf. Voor het stadhuis werd de Prins een serenade gebracht, waarbij het Fries volkslied evenmin ontbrak als in Lemmer, Scharsterbrug en Akmarijp.<br />
<br />
In de raadszaal werden daarop ver&shy;schil&shy;lende vertegenwoordigers van handel, nijverheid, landbouw en veeteelt, van de geestelijkheid en het culturele leven in de Friese Zuidwesthoek aan de Prins voor&shy;gesteld, waarop acht sprekers hem in korte speeches inlichtten over dit deel van het gewest. De heer Sikkes sprak over de betekenis van de Zuid&shy;westhoek en wees er op, dat de bestaans&shy;bronnen vrij eenzijdig zijn, waarin, naar hij hoopte, industrie&shy;spreiding verbetering zou brengen. De rijksland&shy;bouw&shy;consulent Ir. van der Molen sprak over de landbouw, waarbij hij liet uitkomen, dat de melkproductie in dit gebied zeker nog met 25 procent verhoogd zal kunnen worden. De inspecteur van het lager onderwijs, de heer Sipkens, schetste de onderwijs&shy;situatie en het culturele leven; de heer Postma, rector van het Stedelijk Gymnasium, besprak de toestand van het hoger en middelbaar onderwijs. Ir. van der Poel gaf een overzicht van de industrie in dit gebied, waarbij hij er op wees, dat zowel C&A Brenninkmeijer, als Bervoets en Lampe hun bakermat in Sneek hadden en waarbij hij als proeve van Sneker „Industrie” de Prins een bus drabbelkoeken aanbood. Ds. de Ruiter zette de toestand op kerkelijk gebied uiteen, waarbij hij zich niet ontevreden betoonde; de burgemeester van Wonseradeel, de heer Reitsma, schetste de sociale aspecten van de Zuidwesthoek en tenslotte gaf de heer Gerbrandy, voorzitter van het waterschap Sneeker Oudvaart, de Prins een indruk van de strijd, die men In dit gebied tegen het water heeft moeten voeren.<br />
<br />
De burgemeesters van Wonsera&shy;deel en Hindeloopen hadden de Prins namens de Zuid&shy;west&shy;hoek tevoren enige specimen van Friese volkskunst aangeboden, namelijk een fraaie gemberpot uit Makkum en een porseleinkastje uit Hindeloopen.<br />
<br />
Jongedames in Fries costuum serveerden tijdens de besprekingen, die vandaag worden voortgezet, thee met drabbelkoeken.<br />
<br />
Naar wij vernemen, ligt het in de bedoeling, dat de Grouwster school&shy;jongens Vrijdag na de vlootrevue In Eernewoude, bij de Aegehoek op de Wijde Ee voor het Prinselijk gezin een wedstrijd met eigen gebouwde scheeps&shy;modellen zullen houden. Zoals wij al meldden, zullen die dag de zes studenten uit Holland-Michigan aan boord van de „Piet Hein” worden ontvangen. Drie hunner studeren aan Hope-College, dezelfde universiteit, die Prinses Juliana in 1941 het ere-doctoraat aanbood.<br />
</div><br />
<br />
==Bronnen, noten en/of referenties==<br />
<references/><br />
<br />
[[categorie:Leeuwarder Courant]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Het_Prinselijk_gezin_naar_Friesland,_boottocht_met_de_Piet_HeinHet Prinselijk gezin naar Friesland, boottocht met de Piet Hein2024-01-24T11:45:43Z<p>Cierick Goos: </p>
<hr />
<div><div class="kolommen-3 krant"><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Leeuwarder Courant</div><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Donderdag 24 juli 1947.<ref>Het Prinselijk gezin naar Friesland: Boottocht met de „Piet Hein”. (1947, 24 juli) ''Leeuwarder Courant: hoofdblad van Friesland'', p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 24-01-2024 van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010610078:mpeg21:p002</ref></div><br />
<br />
----<br />
<br />
{{krantenkop-1|Het Prinselijk gezin naar Friesland}}<br />
{{krantenkop-2|Boottocht met de „Piet Hein”}}<br />
In de week van Maandag 28 Juli tot Zaterdag 2 Augustus, zal het Prinselijk gezin een boottocht maken met de „Piet Hein” door Zuidoost-Friesland. De Prins zal zich Maandag te Lemmer aan boord van het jacht begeven. Donderdag voegt de Prinses met de kinderen zich bij hem.<br />
<br />
[[Bestand:Piet Hein.jpeg|miniatuur|240px|gecentreerd|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/5/52/Piet_Hein.jpeg|Motorjacht Piet Hein, bron: [https://stichtingpiethein.nl stichtingpiethein.nl] ]]<br />
<br />
Het A.N.P. verneemt het volgende over het programma van de tocht: Maandagochtend begeeft de Prins zich per auto van Leeuwarden naar Lemmer. Om 10 uur wordt hij daar verwelkomd door het volledige college der Gedeputeerde Staten en brengt dan een bezoek aan het stoomgemaal bij Tacozijl. Bij die gelegenheid zal het gemaal officieel zijn nieuwe naam Ir. Wouda-gemaal krijgen.<br />
<br />
Na de onthulling, die een plechtig karakter zal dragen, begeeft het gezelschap zich wederom naar Lemmer, waar de Prins aan boord gaat. Het jacht zet vervolgens koers naar het Tjeukemeer en vaart dan via Langweerder&shy;wielen naar het Sneeker&shy;meer. Het plan bestaat, dat de watersport&shy;liefhebbers uit Sneek en omgeving ter ere van het hoge bezoek een vlootparade zullen houden op het Sneeker&shy;meer. Hierna zal de Prins zich per auto via Joure begeven naar Akmarijp, waar hij de zuivel&shy;fabriek zal bezichtigen. Aan het Sneekermeer gaat de Prins weer aan boord om een tocht te maken, 's Avonds om 20 uur is de ontvangst op het stadhuis te Sneek. Vele vooraan&shy;staande personen uit Zuidoost-Friesland, onder wie alle burgemeesters uit die streek, zullen bij deze gelegenheid aan de Prins worden voorgesteld. Verschillende vraag&shy;stukken betreffende Zuidoost-Friesland zullen dan in de vorm van een informele bespreking worden behandeld.<br />
<br />
Dinsdagochtend is de Prins voor bespre&shy;kingen in Den Haag, maar in de middag zal hij wederom in het stadhuis te Sneek vertoeven, waar vertegenwoordigers van de Sneker burgerij aanwezig zullen zijn. Na afloop zal de hoge gast de thee in het oude burger&shy;weeshuis te Sneek gebruiken. Vervolgens begeeft hij zich per auto naar Bolsward, waar hij het stadhuis zal bezichtigen. De Prins zal de nacht doorbrengen aan boord van de „Piet Hein”, ergens aan een rustige ligplaats in de omgeving van het Sneekermeer.<br />
<br />
Woensdagochtend te ongeveer 9.30 uur wordt de Prins verwacht te Heerenveen. Ook hier zal er op het gemeentehuis een informele bespreking zijn over de vraagstukken van Zuidoost-Friesland. In de middag maakt de Prins een wandeling door het Oranjewoud en zal de thee in huize Oranjewoud gebruiken. Bij die gelegenheid zal de rijksarchivaris van Friesland een korte inleiding houden over de geschiedenis der Oranjes in Friesland, maar in het bijzonder over het zomerverblijf der Oranjes „Huize Oranjewoud”.<br />
<br />
Tijdens de autotocht door de Zuid&shy;oost&shy;hoek, die de Prins Donderdag&shy;ochtend op het programma heeft staan, zal hij een kort bezoek brengen aan het gemeentehuis te Wolvega met aansluitend daarop een bezoek aan het sanatorium „Beatrixoord” te Appelsga.<br />
<br />
Vervolgens begeeft de Prins zich naar Leeuwarden, waar hij Prinses Juliana en de Prinsesjes zal ontmoeten. Het Prinselijk gezin gaat dan aan boord van de „Piet Hein”, die achter de Prinsentuin voor de ontvangst klaar ligt. In de namiddag zullen de Prins en de Prinses, in gezelschap van de Commissaris der Koningin in Friesland, mr. H.P. Linthorst Homan, in het stadhuis te Leeuwarden de thee gebruiken. Het gehele gezelschap maakt vervolgens een boottocht rond de stad. Vrijdag maakt het Prinselijk gezin een rondvaart in de wateren in de omgeving van Grouw en Eernewoude. Het is niet uitgesloten, dat er bij die gelegenheid te Eernewoude wederom een grote vlootrevue gehouden zal worden bij het Prinsenhof.<br />
<br />
Zaterdag in alle vroegte zal het Prinselijke jacht de provincie verlaten via het Sneeker&shy;meer, Sneek, IJlst, Heeg, Galama&shy;dammen, om dan via Staveren het ruime IJselmeer te kiezen.<br />
</div><br />
<br />
==Bronnen, noten en/of referenties==<br />
<references/><br />
<br />
[[categorie:Leeuwarder Courant]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Oost_of_West_van_Tacozijl,_de_Lemmer_op_de_tweesprongOost of West van Tacozijl, de Lemmer op de tweesprong2024-01-24T11:07:34Z<p>Cierick Goos: Nieuwe pagina gemaakt</p>
<hr />
<div><div class="kolommen-3 krant"><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Leeuwarder Courant</div><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Maandag 20 januari 1947.<ref>Oost of West van Tacozijl?: De Lemmer op de tweesprong. (1947, 20 januari) ''Leeuwarder Courant: hoofdblad van Friesland'', p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 24-01-2024 van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010609924:mpeg21:p002</ref></div><br />
<br />
----<br />
<br />
{{krantenkop-1|Oost of West van Tacozijl?}}<br />
{{krantenkop-2|De Lemmer op de tweesprong}}<br />
<br />
{{krantenkop-3|Een bloeiende havenplaats of naar het museum}}<br />
De acht pompen van Tacozijl slaan juist een etmaal lang weer elke minuut hun vierduizend kubieke meter water naar buiten, als wij met enkele Lemster havenautoriteiten achter de dreigende, rokende schoorsteen de winderige „zeedijk” beklimmen. Voor ons ligt de egaal grijze massa van het IJselmeer, één onafgebroken ijsvlakte van de Friese tot de Noordhollandse kust, maar links van ons golft het open water al in „de zak van de Lemmer”. De havenmeester glundert en de dubbele rij koperen knopen spant zich eens zo strak over het onberispelijke zwart van zijn uniformjas. „En nu draait alleen Tacozijl nog maar”. Ja, als de drie zware electrische Heemafpompen van het nieuwe Noordoostpoldergemaal bij de Lemmer, die stuk voor stuk een even grote capaciteit hebben als hun collega's van Tacozijl (maar met z'n drieën natuurlijk niet kunnen tippen aan de „omzet” van de acht van 's werelds grootste gemaal!) ook nog zouden gaan draaien, zou er in een minimum van tijd geen schots meer te bekennen zijn tussen het Lemster licht op de Noordoostpolderdijk, het Ir. Wouda-gemaal en de Lemmer.<br />
<br />
De ijstoestand bij de Lemmer, is die dan nog punt van discussie? Inderdaad, lezer, U meende natuurlijk, dat met het besluit, dat de monding van het Fries—Gron. grootscheepvaarwater in de Lemmer komt de kous af was, maar dan weet U er het naadje niet van! Trouwens, dat is U niet kwalijk te nemen, want men heeft het in de Lemmer eigenlijk zelf ook nog maar pas ontdekt. Als ze alles geweten hadden, zouden ze destijds de vlaggen wel binnenshuis gelaten hebben, want nu blijkt, dat ze zich daar rondom de tramhaven blij gemaakt hebben met een dooie mus, dat ze — om nog eens op die kous terug te komen, waarvan ze het naadje niet wisten — haar op de kop dreigen te krijgen. Zoals de zaken er nu voor staan, zal de kanaalmond n.l. 2{{frac|1|2}} kilometer van de Lemmer komen, westelijk van het stoomgemaal van Tacozijl nog, óver het brede Stroomkanaal met zijn lange, smalle brug, waarop men onberispelijk recht moet kunnen rijden op straffe van minimaal een beschadigde auto en maximaal een duik in de diepte. Er is ook een plan-Oost. dat de monding en de sluis vlak bij de Lemmer zou brengen, maar volgens de ingenieurs van de waterstaat zijn er vier punten, die tegen het plan-Oost en vóór „West” pleiten. Eén daarvan is de ijsbezetting.<br />
<br />
Wij zijn naar de Lemmer getogen, niet alleen met de bedoeling om althans dit punt van de argumentatie van de adviescommissie aan de practijk te toetsen, maar bovenal om met de Lemsters te praten, iets wat slechts weinig autoriteiten, die de beslissing in handen hebben, schijnen te hebben gedaan. Is het bv. niet vreemd, dat een havenmeester, die 35 jaar ervaring heeft in de Lemmer, niet gehoord is?<br />
<br />
Wie als wij, na de vorstperiode on de dijk heeft gestaan, terwijl Tacozijl in werking was, moet wel instemmen met het verweer van de Lemsters als die zeggen, dat het gedeelte oostelijk van het Ir. Wouda-gemaal eerder vrij van ijs is dan het water westelijk daarvan.<br />
<br />
Hij zal daar echter een nog belangrijker ontdekking doen, n.l. deze, dat voor hem, die op de plaats staat, waar de ingenieurs zich de kanaalmonding denken, de Lemmer een dorp-in-de-verte is, waarvan je de torens ziet — wat dichterbij dan die van Sondel en Wijckel weliswaar —, maar waarheen je niet zal gaan om je brood te koopen.<br />
<br />
Geen schippersvrouw zal er aan denken, de wandeling van vijf kilometer te maken, als ze straks in Twellegea of in Grouw zo van het schip in de winkel kan stappen. En dat daar aan de overzijde van het Stroomkanaal een middenstander zijn zaak zal vestigen? Hij zou net zo goed zijn huis op het ijs kunnen bouwen.<br />
<br />
{{krantenkop-3|Wat zeggen de schippers?}}<br />
Wie nu toch zijn mast- of zeilmaker moet hebben, zal hij ingenomen zijn met die lange reis? Wij vragen ons trouwens af: wat zegt de schipperij van deze plannen? Als wij nagaan, dat de haven van plan-West zover westelijk komt, dat men niet meer in de luwte van de Noordoostpolderdijk zit en de rollers van het IJselmeer er bij zuidwestenwind (en in die hoek zit hij {{frac|2|3}} deel van het jaar!) volkomen vrij spel hebben, als wij bedenken, dat de schepen om de pier te ronden, die de haven voor de sluis moet beschermen, een ogenblik dwars op de golven komen te liggen, dan zouden wij toch wel graag eens het advies van een aantal deskundige binnenschippers b.v. uit de kringen van „Schuttevaer”, willen horen.<br />
<br />
{{krantenkop-3|„Bij U, over U en zonder U?”}}<br />
Tot dusverre heeft de Lemmer nog geen enkele stem in het kapittel gehad bij de beslissing welke weg het zal gaan van de tweesprong, waarop het nu tegen wil en dank is geplaatst: die naar een bloeiende havenplaats of die naar de rij van dode Zuiderzeestadjes, waarin het naast het schilderachtige Hindelopen maar een heel miserabel figuur zou slaan. Men is het daarmee in de Lemmer lang niet eens en is (ondermeer met een adres aan de Tweede Kamer) een actie begonnen voor plan-Oost dat — het zij hier ten overvloede vermeld — geen vinding van de Lemsters zelf is, doch een door de Waterstaat ontworpen plan Dit project houdt in, dat het haven- en sluiscomplex tussen de Lemmer en het stoomgemaal komt te liggen, juist westelijk van het huisje met het hek over de weg naar Gaasterland.<br />
<br />
Dertienhonderd meter is volgens het adres van de gemeente Lemsterland de afstand van deze plek tot de kom van het dorp; dat zou voor een schippersvrouw toch nog een wandeling van 2{{frac|1|2}} kilometer betekenen, zult U zeggen. Inderdaad, maar wie op dit punt heeft gestaan, ziet, dat hij hier bij de Lemmer staat, dat hier het plan van de Lemsters verwezenlijkt kan worden, het haven- en sluisgebied tot een deel van het dorp te maken. Hier zal de bakker, de kruidenier en de zeilmaker met een gerust geweten zijn bedrijf vestigen, zonder de afvalligheid van de Lemster huismoeders en vissers te behoeven te vrezen.<br />
<br />
{{krantenkop-3|Een zwakke argumentering.}}<br />
De argumenten, die tegen Oost pleiten, zijn volgens de waterbouwkundigen: de langere vaarweg (toegegeven: 400 meter op de 150 kilometer van Groningen naar Amsterdam , de stroom in het Stroomkanaal (toegegeven: hoogstens één zesde deel van het jaar staat er in het Stroomkanaal iets meer stroom dan op de Grote Brekken, de stroomsnelheid is ongeveer {{frac|1|5}} of {{frac|1|4}} van die der grote rivieren) de ijsbezetting (dat geven de Lemsters net toe) en de hogere kosten van aanleg van de voorhaven. Inderdaad, de voorhaven zal bij plan-Oost in zee moeten worden uitgebouwd terwijl men hem bij West in het land kan uitbaggeren. Maar dit als een argument tegen West aan te voeren, beschouwt men in de Lemmer als een zwak punt, want de totale aanlegkosten van plan-Oost zijn aanmerkelijk lager dan die van West, waar men bijna tweemaal zoveel zal moeten baggeren.<br />
<br />
Er is echter nog een ander punt en het zijn vooral de boeren, die hierin met de Lemsters instemmen: bij de uitvoering van plan-West zal men een nieuwe stjelp volkomen van zijn land scheiden en ook een ander „spul” middendoordelen. Bij Bij „Oost” zal men geheel gebruik kunnen maken van provinciale en waterschapsgrond, die dus niet onteigend behoeft te worden.<br />
<br />
{{krantenkop-3|Een toekomst vol mogelijkheden.}}<br />
Wanneer zometeen voor de Lemmer op de tweesprong gekozen wordt en het zou de vlag kunnen uitsteken, omdat het „Oost” geworden is, dan opent zich een toekomst vol mogelijkheden. Op sommige daarvan hebben wij elders al gewezen, enkele andere willen wij hier nog noemen. Met de kanaalmond in de beschutte inham bij de Lemmer bestaat de mogelijkheid om met eenvoudige middelen de Lemmer een van de prachtigste havencomplexen van het IJselmeergebied te bezorgen, door de aanleg van een strekdam van het piertje bij Tacozijl in de richting van het Lemster licht op de hoek van de Noordoostpolder. Men laat daar een opening van 250 meter vrij en de Lemmer heeft een haven van ruim drie vierkante kilometer waarin de laat van het IJselmeer binnenkomende schipper eenvoudigweg het anker er onder kan gooien en een lichtje in de mast kan hijsen. Bovendien houdt de geul langs de Noordoostpolderdijk hierdoor zichzelf veel langer op diepte dan twee jaar, zoals nu. En ten slotte zal men dan in de gelegenheid zijn, de ondiepe hoek tussen het tegenwoordige havenhoofd (het grote licht) en de weg naar Gaasterland door het slaan van een eenvoudige damwand en de ruimte daarachter op te spuiten met het vrijkomende zand, te maken tot goedkoop en uitstekend gelegen industrieterrein, waar niet geheid hoeft te worden en men een eigen ree voor de deur zal hebben.<br />
<br />
Dit alles, de hele toekomst van de Lemmer, staat en valt met de beslissing over de kanaalmond. Hopelijk zal morgen, als de kanalenverbetering in de Statenvergadering aan de orde komt, het eerste sprankje licht gloren, dat de nieuwe dageraad voor de Lemmer inzet.<br />
</div><br />
<br />
==Bronnen, noten en/of referenties==<br />
<references/><br />
<br />
[[categorie:Leeuwarder Courant]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=De_klassieke_Schotse_ketelDe klassieke Schotse ketel2024-01-20T21:08:47Z<p>Cierick Goos: Nieuwe pagina gemaakt</p>
<hr />
<div>Een Schotse ketel is een vuurgang-vlampijp ketel. De Schotse ketel werd veel gebruikt op schepen vooral door zijn compacte bouwwijze. Door de decennia heen zijn er heel veel varianten op dit ketel type ontwikkeld die we nu ook Schotse ketels noemen. Deze pagina beschrijft een "klassiek" type Schotse ketel.<br />
<br />
De Werkspoor vuurgang-vlampijp Ketels die nu in het gemaal staan vertonen aardig wat overeenkomsten met de hier beschreven ketels maar wijken op belangrijke punten ook aardig hiervan af. Voor meer informatie over de Werkspoor ketels zie bijvoorbeeld de [[Brochure Werkspoor vuurgang-vlampijpketels | brochure]] van Werkspoor hierover.<br />
<br />
==Schematische voorstelling en terminologie==<br />
Onderstaande beschrijving van een Schotse ketel is afgeleid uit het boek Stoomketels van Morré en Kloet uit 1940.<ref name="Morré">Morré, J.P.P., Kloet, T.J. (1940). ''Stoomketels.'' Geraadpleegd op 20-01-2024 van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB18D:053677000</ref> Het betreft een kolengestookte geklonken ketel. Dit type ketels werd vooral ingezet in schepen omdat ze compacter waren dan de toendertijd gebruikelijke landketels.<br />
<br />
<div style="margin: auto; text-align: center;"><ul style="margin: 0;><!--<br />
--><li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: top;">[[Bestand:Morré p.8 - fig.4.jpg|miniatuur|geen|x300px|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/0/02/Morr%C3%A9_p.8_-_fig.4.jpg|Dwarsdoorsnede, schematisch.]]</li><!--<br />
--><li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: top;">[[Bestand:Morré p.9 - fig.4.jpg|miniatuur|geen|x300px|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/3/3c/Morr%C3%A9_p.9_-_fig.4.jpg|Langsdoorsnede, schematisch.]]</li><br />
</ul></div><br />
<br />
[[Bestand:Lichtenbelt foto 2.jpg|miniatuur|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/4/47/Lichtenbelt_foto_2.jpg|Schotse ketel in aanbouw met drie vuren en gescheiden vlamkasten.]]<br />
In de schematische langs- en dwarsdoorsnede zijn met letters de verschillenden onderdelen van een typische Schotse ketel aangegeven, hieronder de verklaring van deze letters (L.T.W. = Laagste Toegestane Waterstand):<br />
<ol style="list-style-type:upper-alpha"><br />
<li>Cilindrische romp of mantel</li><br />
<li>Fronten, voorfront en achterfront</li><br />
<li>Vuurgang, stookbuis of stookkanaal</li><br />
<li>Vlamkast, bestaande uit:</li><br />
<ol start="5" style="list-style-type:upper-alpha"><br />
<li>Voorwand</li><br />
<li>Achterwand</li><br />
<li>Topplaat</li><br />
<li>Zijwand</li><br />
</ol><br />
<li value="10">Rookkast</li><br />
<li>Vlampijen en steunpijpen</li><br />
<li>Mangat</li><br />
<li>Rooster met roosterbaren</li><br />
<li value="20">vuurbrug</li><br />
</ol><br />
<br />
In tegenstelling tot enkele andere soorten van stoomketels bevindt zich bij een Schotse ketel de stookinrichting in de ketel en is geheel door water omgeven. Deze ketel wordt om die reden gerekend tot de ketels met een inwendige stookinrichting.<br />
<br />
De zijde van waar de ketel bediend en gevoed wordt is de voorkant, daar zit dus ook het voorfront. Het kolenvuur brand in de vuurgang, de vlammen en hete rookgassen stromen naar achteren richting de vlamkast. In de vlamkast verbranden de nog onverbrande gassen uit het kolenvuur. In de vlamkast verandert de stromingsrichting van de hete gassen, uit de vuurgang gaan de gassen omhoog en vervolgens weer naar voren door de vlampijpen. Vanwege deze omkering van de stromingsrichting van de rookgassen heet het ook wel een ketel met terugkerende vlam. De rookgassen verlaten aan de voorkant de ketel en worden dan verzameld in de rookkast en richting de schoorsteen geleidt.<br />
<br />
==Meerdere vuurgangen en vlamkasten==<br />
In de eerder afgebeelde schematische dwarsdoorsnede is één vuurgang getekend. Om een grotere capaciteit te verkrijgen werden de ketels met meerdere vuurgangen uitgerust. Dit konden twee, drie en soms zelfs vier vuurgangen zijn, of kortweg vuren. In de constructie van de ketel kon dan gekozen worden om het aantal vlamkasten gelijk te houden aan het aantal vuurgangen of om meerdere vuurgangen op een gezamenlijke vlamkast te laten uitkomen. <br />
<br />
===Gemeenschappelijke en gescheiden vlamkasten===<br />
[[Bestand:Lichtenbelt p.131.jpg|miniatuur|gecentreerd|rechtop=1.6|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/1/14/Lichtenbelt_p.131.jpg|Ketels met 2 vuren, één gemeenschappelijke, ander gescheiden vlamkast. In de langsdoorsnede (links) is geen verschil te zien.]]<br />
<br />
Ketels met drie vuren konden worden voorzien van één gemeenschappelijke of drie gescheiden of gesepareerde vlamkasten. Met vier vuren per ketel ontstonden nog meer mogelijkheden. Zie de schematische dwarsdoorsnedes in de afbeeldingen, deze zijn afkomstig uit Lichtenbelt (1926).<ref>Lichtenbelt, A.D.F.W. (1926) ''Het scheepsstoomwerktuig: Een handboek hoofdzakelijk ten dienste van hen die zich voorbereiden tot het staats-examen voor machinist ter koopvaardij.'' Eerste deel 1, stoomketels en toebehoren'' (8<sup>e</sup> druk). Nijgh & van Ditmar. Geraadpleegd op 20-01-2024, van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB24:064617000</ref><br />
<br />
<div style="margin: auto; text-align: center;"><ul style="margin: 0;><!--<br />
--><li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: top;">[[Bestand:Lichtenbelt p.132, 3 vuren.jpg|miniatuur|geen|x150px|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/e/ea/Lichtenbelt_p.132%2C_3_vuren.jpg|Varianten met 3 vuren (schematisch).]]</li><!--<br />
--><li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: top;">[[Bestand:Lichtenbelt p.132, 4 vuren.jpg|miniatuur|geen|x150px|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/0/02/Lichtenbelt_p.132%2C_4_vuren.jpg|Varianten met 4 vuren (schematisch).]]</li><br />
</ul></div><br />
<br />
===Enkelzijdig en dubbelzijdig===<br />
Als er een nog grotere capaciteit nodig was kon het vermogen van de ketels nog verder opgevoerd worden door ze dubbelzijdig uit te voeren. Deze ketels hebben aan twee zijden een voorfront en hebben geen achterfront, alles zit in één grote gemeenschappelijke waterruimte. Bij de dubbelzijdige ketels kon de vlamkast ook nog eens wel of niet gescheiden zijn tussen de vuurgangen aan weerszijden van de ketel. Hierdoor ontstonden er helemaal veel uitvoerings varianten bij de dubbelzijdige ketels.<br />
<br />
[[Bestand:Lichtenbelt p.132, dubbelzijdig.jpg|miniatuur|gecentreerd|rechtop=1.8|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/8/8e/Lichtenbelt_p.132%2C_dubbelzijdig.jpg|Dubbelzijdige ketels, schematische langsdoorsnede.]]<br />
<br />
==Verstevigingen, steuning van de ketel==<br />
Als de ketel onder druk gebracht wordt zal de stoomdruk de romp en fronten naar buiten willen doorbuigen terwijl de vuurgang, de vlamkast en de vlampijpen juist in elkaar gedrukt worden door de stoomdruk. Om te voorkomen dat de verschillende onderdelen doorbuigen en vervormen onder de stoomdruk moeten deze verstevigd worden.<br />
<br />
{{cquote|Voor slechts een deel van de ketelwanden is een enkele plaat stijf genoeg om weerstand te bieden aan de krachten, welke er tengevolge van den stoomdruk op werken. De gezamenlijke voorzieningen, die men treft om de wanden, waar zulks nodig is, te verstijven, noemt men de steuning van den ketel.|Morré en Kloet (1940), p.8}}<br />
<br />
Door de ronde vorm van de ketelromp heeft deze geen versteviging nodig. De vlakke fronten hebben echter wel extra ondersteuning nodig om te voorkomen dat deze door de druk bol gaan staan. Van de inwendige onderdelen heeft vooral de redelijk rechthoekige vlamkast versteviging nodig om te voorkomen dat de wanden naar binnen gedrukt worden.<br />
<br />
[[Bestand:Morré p.20 - fig.15.jpg|miniatuur|gecentreerd|rechtop=2.2|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/b/b1/Morr%C3%A9_p.20_-_fig.15.jpg|Dwars- en langsdoorsnede van een relatief kleine enkel vuurs Schotse ketel met ingetekende verstevigingen.]]<br />
<br />
Op bovenstaande tekening zijn de verschillende voorzieningen om de ketel te verstevigen ingetekend. Het gaat hierbij om een geklonken, relatief kleine Schotse ketel met een diameter van 2,3 meter en een lengte van 2,7 meter, voorzien van een enkel vuur.<br />
<br />
===Steekbouten===<br />
[[Bestand:Morré p.119.jpg|miniatuur|rechtop=0.6|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/7/7d/Morr%C3%A9_p.119.jpg|Steekbouten in verschillende uitvoeringen.]]<br />
Om de vlamkast te verstevigen en tevens op zijn plek te fixeren wordt de zijwand van de vlamkast met de romp van de ketel verbonden, dit gebeurd met zogenaamde steekbouten. In het geval van een enkelzijdige ketel wordt de achterwand van de vlamkast ook met steekbouten aan het achterfront van de ketel verbonden. Dit laatste heeft twee effecten, er wordt voorkomen dat de achterwand van de vlamkast naar binnen gedrukt wordt maar ook voorkomt het dat het achterfront naar buiten gedrukt wordt.<br />
<br />
De afstand die de steekbouten moeten overbruggen (de zogenaamde waterspaties) is ongeveer 15 tot 25 centimeter. Ze worden op onderlingen afstanden (steken) van circa 20 centimeter van elkaar geplaatst. Nadat de vlamkast(en) in de ketel op hun plaats gesteld zijn wordt met een lange tap de beide gaten tegelijk getapt.<br />
<br />
De steekbout is aan één zijde van een aangesmeed vierkant voorzien om deze erin te kunnen draaien. Als de bout op zijn plaats zit wordt dit vierkant eraf gezaagd. Om de bout verder te fixeren wordt de bout van moeren voorzien of omgeklonken. Dit moet nauwkeurig gebeuren omdat de verbinding niet alleen sterk maar ook nog eens waterdicht moet zijn.<br />
<br />
Als er meerdere vlamkasten in de ketel zijn worden deze ook onderling door steekbouten met elkaar verbonden.<br />
<br />
===Langssteunen===<br />
Om het bovenste gedeelte van de fronten te steunen worden het voor- en achter front met elkaar verbonden met lange bouten, de langssteunen. Deze bouten bevinden zich in de stoomruimte, boven het water oppervlak. Om voldoende toegang te houden in de ketel moeten de langsteunen in rechte rijen naast en boven elkaar geplaatst worden, horizontaal circa 40 centimeter uit elkaar en verticaal circa 30 centimeter uit elkaar. Deze afstand is flink groter dan bij steunbouten het geval is, de trekkracht in de langsteun is daardoor ook flink groter, daarom moeten de langssteunen ook flink zwaarder uitgevoerd worden.<br />
<br />
[[Bestand:Morré p.122, langssteun.jpg|miniatuur|rechtop=1.4|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/6/6b/Morr%C3%A9_p.122%2C_langssteun.jpg|Langssteun met dubbelingsplaat op voor- en achterfront.]]<br />
De aansluitingen van de langssteunen op de ketel fronten moeten niet alleen stoomdicht zijn maar ook flinke krachten kunnen overbrengen. De ketelplaat van de fronten moet hiervoor vaak plaatselijk versterkt worden bijvoorbeeld door het aanbrengen van dubbelingsplaten.<br />
<br />
De langssteunen worden aangebracht nadat de fronten aan de romp van de ketel zijn bevestigd. Om plaatsen van de langssteunen gemakkelijker te maken wordt vaak één zijde de diameter wat groter gemaakt dan aan de andere zijde. De langsteun kan dan gemakkelijker door de ketel gestoken worden.<br />
<br />
Door de jaren heen zijn er allerlei verschillende bevestigings methoden uitgedacht om de langssteunen aan de fronten te bevestigen, we gaan hier niet dieper in op deze verschillende varianten.<br />
<br />
===Brugsteunen===<br />
[[Bestand:Morré p.128.jpg|miniatuur|links|rechtop=1.6|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/f/f4/Morr%C3%A9_p.128.jpg|Geklonken brugsteun ter ondersteuning van de topplaat van de vlamkast.]]<br />
De vlakke topplaat van de vlamkast wordt, net als de achter- en zijwanden, gesteund door ingeschroefde bouten. Deze bouten kunnen in een Schotsen ketel echter niet bevestigd worden aan een met de topplaat evenwijdig lopende wand. Bij locomotiefketels kan dit wel waarvoor dan zogenaamde hemelbouten gebruikt worden. In plaats daarvan steunen de bouten af op een zogenaamde brugsteun. De uiteinden van deze brugsteunen staan op de voor- en achterwand van de vlamkast.<br />
<br />
Net als bij de steekbouten worden ook de bouten die de topplaat van de vlamkast met de brugsteun verbinden van een aangesmeed vierkant voorzien om ze in te kunnen draaien. Als de boout eenmaal geplaatst is wordt dit vierkant eraf gezaagd.<br />
<br />
De afbeelding toont een brugsteun uit plaatstaal dat door middel van klinknagels tot een brugsteun is gevormd, er bestaan ook brugsteunen die gegoten zijn.<br />
<br />
===Steunpijpen===<br />
[[Bestand:Morré p.140, vlam- en steunpijp.jpg|miniatuur|rechtop=1.2|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/8/84/Morr%C3%A9_p.140%2C_vlam-_en_steunpijp.jpg|Vlampijp (a) en steunpijp (b).]]<br />
Vlampijpen en steunpijpen lijken erg op elkaar. Beide dragen warmte over van de hete rookgassen, die door de pijpen stromen, aan het ketelwater aan de buitenzijde van de pijpen. Het grote verschil is dat een steunpijp nog een extra functie heeft, deze dient ook om het voorfront en de pijpplaat in de vlamkast met elkaar te verbinden en te verstevigen. Vergelijkbaar met een langssteun die het voor- en achter front trekvast met elkaar verbinden doet de steunpijp dit met het voorfront en de voorwand (ook wel pijpplaat genoemd) van de vlamkast.<br />
<br />
Omdat een steunpijp ook trekkrachten moet kunnen opnemen heeft deze een grotere wanddikte dan een vlampijp. De verbinding tussen de steunpijn en het voorfront en de vlamkastpijpplaat moet ook zodanig uitgevoerd worden dat deze flinke krachten kan overbrengen. De verbinding moet trekvast zijn.<br />
<br />
Een manier om een trekvaste verbinding te verkrijgen is de steunpijp van schroefdraad te voorzien en deze in de platen te schroeven. Zie bijgaande afbeelding. De steunpijpen worden na het indraaien uitgerold en aan de vlamkast zijde vaak omgekraald of afgelast.<br />
<br />
In de eerder afgebeelde doorsnede van een relatief kleine enkelvuurs Schotse ketel zijn de steunpijpen subtiel te onderscheiden van de vlampijpen. In het regelmatige patroon pijpen zijn sommige met een iets dikkere lijn getekend, dat zijn de steunpijpen. Van de totaal 80 pijpen zijn er 28 steunpijpen en 52 vlampijpen.<br />
<br />
==Doorontwikkeling van de Schotse ketel==<br />
Door innovaties op het gebied van de ketelbouw, gesteund door technologische verbeteringen in de metaalkunde en lastechniek ontstonden er verschillende varianten op deze klassiek Schotse ketel. De huidige Werkspoor vuurgang-vlampijpketels passen ook in deze ontwikkelingen.<br />
<br />
==Bronnen, noten en/of referenties==<br />
<references/><br />
<br />
[[Categorie:Techniek in ketelhuis en rookgasafvoer]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Wopke_Hettema,_StorkWopke Hettema, Stork2024-01-19T13:41:54Z<p>Cierick Goos: Inhoud aangevuld</p>
<hr />
<div>[[Bestand:Stoomverhalen, introductie.jpg|miniatuur|alt=Titelafbeelding van de Woudagemaal serie: Stoomverhalen|Titelafbeelding van de Woudagemaal serie: Stoomverhalen]]<br />
<br />
Op 5 december 2023 was het precies 25 jaar geleden dat het Woudagemaal de prestigieuze status van UNESCO Werelderfgoed ontving. Om deze mijlpaal te vieren en het rijke erfgoed van het gemaal te verkennen, is er een 25-delige podcastserie gemaakt.<br />
<br />
In deze podcastreeks komen mensen aan het woord die een bijzondere band hebben met het Woudagemaal. Van bezoekers die getuige waren van zijn majestueuze werking tot kinderen uit de buurt die opgroeiden naast dit icoon van waterbeheer. Van toegewijde vrijwilligers die het gemaal levend houden tot bekende gezichten uit Lemmer die hun herinneringen en verhalen delen.<br />
<br />
De podcast is een reis door de tijd, gezien vanuit verschillende oogpunten. En legt de verbinding tussen generaties en delen van de gemeenschap. Want het Woudagemaal is niet alleen van ons, maar van toekomstige generaties. De podcast is een eerbetoon aan het behoud van dit erfgoed en een manier om de rijke geschiedenis door te geven aan de generaties die nog komen.<br />
<br />
Deze wiki pagina is een transcriptie van een aflevering uit deze podcastserie "Stoomverhalen". De podcasts zijn te beluisteren op; [https://open.spotify.com/show/1oUmZhTJUoV12XF7VBMhUf Spotify], [https://www.youtube.com/watch?v=k5OXOLthvXo&list=PLMj5uY-7tHIFaAPXStoH2wLCeZQxe4aVe YouTube] en op [https://www.woudagemaal.nl/over-ons/podcast Woudagemaal.nl].<br />
<br />
Een overzicht van alle afleveringen in deze serie [[Stoomverhalen | is hier te vinden]]. <br />
{{clear}}<br />
<br />
==Introductie==<br />
De introductie is te beluisteren op [https://open.spotify.com/episode/3Gmzxh97BVFzzs6tOrJHNQ Spotify] en [https://www.youtube.com/watch?v=k5OXOLthvXo&list=PLMj5uY-7tHIFaAPXStoH2wLCeZQxe4aVe YouTube].<br />
<br />
In {{taal-Fries|Fryslân}} vind je een van Nederlands mooiste kroonjuwelen; het Ingenieur D.F. Woudagemaal. Het grootste stoomgemaal ter wereld dat nog werkt. {{taal-Fries|Wetterskip Fryslân}} zet deze monumentale stoomreus uit 1920 bij té hoge waterstanden nog altijd aan het werk, om ervoor te zorgen dat jij droge voeten houdt. Het gemaal staat dit jaar 25 jaar op de Werelderfgoedlijst van UNESCO!<br />
<br />
In de komende 25 podcasts ga ik, Renate Kuivenhoven (RK), in gesprek met verschillende mensen die op één of andere manier verbonden zijn aan dit gemaal. Van ingenieur Wouda's kleinzoon tot een kunstenares die kopjes maakt van het slib uit de stoomketels en iedereen die daar tussenin zit.<br />
<br />
Laat de geluiden van het gemaal je meevoeren naar het verleden en het nu: Luister naar de Woudagemaal serie: Stoomverhalen!<br />
<br />
==Aflevering 6: Wopke Hettema, Stork==<br />
[[Bestand:Stoomverhalen, aflevering 6.jpg|miniatuur|alt=Wopke Hettema in het machinegebouw met op de achtergrond de vliegwielen en centrifugaalpompen|Wopke Hettema in het machinegebouw met op de achtergrond de vliegwielen en centrifugaalpompen]]<br />
<br />
De zesde aflevering van deze podcastserie is te beluisteren op; [https://open.spotify.com/episode/3YOiKXtX2a3sXbAVke3Gon Spotify], [https://www.youtube.com/watch?v=pmUuEzYtqh4&list=PLMj5uY-7tHIFaAPXStoH2wLCeZQxe4aVe&index=2 YouTube] en [https://www.woudagemaal.nl/over-ons/podcast/aflevering-06-stoomverhalen-de-woudagemaal-serie-wopke-hettema.htm Woudagemaal.nl].<br />
<br />
'''RK:''' Welkom bij een nieuwe aflevering van Stoomverhalen, een 25-delige podcastserie met verhalen over het ingenieur D.F. Woudagemaal. Tegenover mij voor de microfoon: Wopke Hetema (WH) van Stork. Met zo'n prachtige naam kan ik natuurlijk zeggen {{taal-Fries|fan herten wolkom}}.<br />
<br />
'''WH:''' Dankjewel.<br />
<br />
'''RK:''' En hoe bijzonder, de pompen in de machinehal zijn meer dan 100 jaar geleden door Stork gemaakt. En jullie verzorgen nu nog steeds het onderhoud, dus hier zit vast een trots man.<br />
<br />
'''WH:''' Ja, absoluut. Dit is natuurlijk fantastisch om hier te mogen zitten en iets te mogen vertellen over wat wij doen bij het Woudagemaal.<br />
<br />
'''RK:''' En wat is dan precies jullie rol en jouw specifieke rol daarin?<br />
<br />
'''WH:''' Ik ben verantwoordelijk voor de commercie en de {taal-Engels|business development}} bij Stork. Tegenwoordig mooie Engelse namen natuurlijk. En voor Noord-Nederland, dus alles wat we hier doen komt eigenlijk langs mij.<br />
<br />
'''RK:''' Dus dat betekent dat je niet zozeer aan de machine zelf zit, maar de klussen binnenhaalt? Of hoe moet ik dat voor me zien?<br />
<br />
'''WH:''' Nee, het echte werk laat ik aan de professionals over. Ik vind techniek leuk en ik heb verstand van techniek, ik weet er veel van. Maar ik doe inderdaad het werk binnenhalen en de contracten sluiten. En we hebben andere mensen die het werk kunnen uitvoeren. Zo werkt het bij ons.<br />
<br />
'''RK:''' Ja. Wat heb jij persoonlijk met het gemaal?<br />
<br />
'''WH:''' Ja, het is ook wel... Kijk, ik kom natuurlijk uit Friesland. Ik ben geboren in een klein dorpje. Dus ja, het had ook in Fries gekund. Maar helaas doen we het in het Nederlands. Maar nee, het Woudagemaal is natuurlijk gewoon bekend, sowieso in Friesland, als een icoon en een iconisch gemaal. En toen ik bij Stork kwam werken en hoorde dat wij hier ook het onderhoud deden. Ja, dat is natuurlijk fantastisch. Dus de eerste beste mogelijkheid meteen wezen kijken. Wij zijn gelukkig in de positie dat we ook vriend zijn eigenlijk van het gemaal. Dus we krijgen ook een uitnodiging als het gemaal daadwerkelijk onder stoom staat. Ja, voor techneuten zoals ons is dat prachtig. Het is het mooiste wat er is.<br />
<br />
'''RK:''' Want wat gebeurt er dan met jou?<br />
<br />
'''WH:''' Ja, dat is... Kijk, weet je, techniek is leuk. En je kiest voor techniek of niet. En dat snap ik heel goed. Maar ik vind het fantastisch. En ik heb altijd de commercie met de techniek kunnen combineren in al mijn werk. Ja, en zo'n gemaal, die techniek van toen. Die eigenlijk nu nog steeds toepasbaar is. We hebben nog steeds heel veel stoom wat gebruikt wordt in de hedendaagse techniek. Maar ook gewoon lagers en pompen. We bouwen nog steeds pompen, bijna vergelijkbaar met die die daar staan. Alleen op een andere manier. Dus de techniek is eigenlijk nog steeds van deze tijd. Ondanks dat het meer dan 100 jaar oud is.<br />
<br />
'''RK:''' Ja, want wat typeert deze machines dan? Neem ons eens mee in hoe het vroeger ging en hoe het nu gaat. En als jullie mensen er aan moeten sleutelen, wat komen ze dan tegen?<br />
<br />
'''WH:''' Wat je van vroeger ziet. Vroeger werd heel veel gietijzer gebruikt. Dus alles werd eigenlijk gegoten. En eigenlijk de mechanische kant van de techniek, dat was eigenlijk het belangrijkste. En wat je nu ziet, is dat de elektrische kant van de techniek steeds belangrijker wordt. Dus het Woudagemaal is onder andere van het {{taal-Fries|Wetterskip}}. Dus die ook verantwoordelijk zijn voor andere gemalen en bruggen en dat soort dingen. Sluizen. Je ziet dat dat steeds meer op afstand bediend wordt. Steeds meer elektriciteit gaat erin. Computerbesturing, dat soort dingen. Vroeger niet. Dus het Woudagemaal is volledig mechanisch. Je hebt ketels, dan maak je stoom. Met die stoom drijf je de stoommachines aan. En die stoommachines zorgen dat de pomp gaat draaien. Het is eigenlijk zo simpel. En ook fantastisch om uit te leggen aan jeugd. En van hoe werkt nou eigenlijk techniek? Ja, hier staat de basis.<br />
<br />
'''RK:''' Dus de nieuwe pompen die jullie dan vandaag de dag maken, die zijn qua principe eigenlijk nog hetzelfde.<br />
<br />
'''WH:''' Exact gelijk. Water verplaatsen en dan zoveel mogelijk in een bepaalde tijd. En natuurlijk veranderd de wereld. We maken nu pompen die vis vriendelijk zijn. Dat als we stil staan de vissen er doorheen kunnen zwemmen. Het wordt allemaal anders. De besturingstechniek is allemaal anders. Maar het principe blijft hetzelfde.<br />
<br />
'''RK:''' En als er nou een collega van jou hier komt om aan de machines te sleutelen, wat is dan zijn taak? Of haar taak? Zijn het misschien ook wel dames?<br />
<br />
'''WH:''' Ja, we hebben jammer genoeg nog steeds alleen mannen. Heel veel mannen. We krijgen wel een aantal meer dames gelukkig. Dat vinden we ook hartstikke mooi. <br />
<br />
'''RK:''' Bij deze de oproep? Kom op, dames.<br />
<br />
'''WH:''' Ja, als er dames zijn die in de techniek willen werken, die mogen ons bellen. Dan gaan we graag met ze in gesprek. Maar nee, het zijn ook met name de oudere medewerkers die het fantastisch vinden. Die kennen dit. En dan moet je je voorstellen, het gaat met name om de lagertechniek die erin zit. Dan wordt het een beetje technisch. Maar er zitten glijlagers in.<br />
<br />
'''RK:''' Als jij het gewoon in Jip en Janneke taal houdt, dan mag het een beetje technisch worden.<br />
<br />
'''WH:''' Dan leg ik het in Jip en Janneke taal uit. De bewegende delen in de machines lopen over glijlagers. En glijlagers werden voor de Tweede Wereldoorlog toegepast. Daarna werden het allemaal kogellagers, zoals je die ook kent in je fiets. Maar die glijlagers zijn vrij speciaal. Als je die moet onderhouden, heb je bepaalde kennis nodig. En die kennis zit wel bij onze oudere medewerkers. Als er een medewerker van ons hier komt om onderhoud te doen, dan sturen we ook altijd een jonger iemand mee. A, die vindt het prachtig, maar B, ook om het te leren. Je kan dit niet meer op school leren of in boekjes. Je moet het echt zien. Dus die techniek is in de basis simpel. Maar omdat het allemaal zo precies komt, toch ook wel weer gecompliceerd. Er mag geen ruimte op de lagers ontstaan. Er komt heel veel geweld bij kijken. Misschien moet ik dat nog een klein beetje uitleggen. Maar als je van water stoom maakt, dan zet dat water honderd keer uit.<ref>Dit hangt echter wel van de druk af, in een stoomketel bij 12 barG is het volume van de gevormde stoom 132 maal het volume van het oorspronkelijke water. Bij een normale omgevingsdruk (0 barG en 100 °C) is het volume van de gevormde stoom maar liefst 1.600 maal het volume van het oorspronkelijke water.</ref> Dus je moet je voorstellen hoeveel kracht er vrijkomt op het moment dat je stoom maakt. Dus die machines moeten er wel tegen bestand zijn. En die werden vroeger zo degelijk gebouwd. Al honderd jaar gaat dat goed.<br />
<br />
'''RK:''' Maar er gaat natuurlijk wel eens wat stuk. En dan heb je te maken met een machine die al meer dan honderd jaar oud is. Je hebt het onderdeeltje nodig, maar het is er niet meer. Wat ga je dan doen?<br />
<br />
'''WH:''' Ja, we gaan het namaken. En daar heb je dan toch weer de hedendaagse techniek voor. Dus wij hebben 3D-scanners bijvoorbeeld. Dus we kunnen een onderdeel eruit halen wat volledig versleten is. Die scannen we 3D. Dan kunnen we ook zien hoe die oorspronkelijk was. En als we dat hebben hersteld in de computer, kunnen we dat zo naar onze draaibanken sturen en het onderdeel nieuw maken. Dus je kopieert eigenlijk het onderdeel zoals het was. En dat is wel fantastisch, want daarmee blijft het ook origineel tussen aanhalingstekens.<br />
<br />
'''RK:''' En moet dat of kan het niet anders?<br />
<br />
'''WH:''' Beide. Eén, het is natuurlijk een wens om het zo origineel mogelijk te houden. Maar twee, je kunt bijvoorbeeld glijlagers niet zomaar aanpassen naar kogellagers. Dat gaat gewoon weg niet. Dus als je het in de onderdelen, zoals het er nu in zit, of de werking zo wilt laten zijn zoals het nu is, dan moet je ze gewoon kopiëren. Feitelijk gewoon kopiëren.<br />
<br />
'''RK:''' En nou weten de machinisten en de stokers natuurlijk zelf ook heel veel. Hoe ziet dan die samenwerking tussen jullie, Stork mensen eruit, en de mensen die hier op het gemaal echt regelmatig rondlopen?<br />
<br />
'''WH:''' Je ziet ook dat het onderhoud eigenlijk wat wij doen, best wel meevalt. En dat komt omdat, wat jij zegt, de mensen die hier werken, en ook vrijwilligers werken, die kunnen heel veel zelf. En dat komt ook omdat de techniek niet heel ingewikkeld is. Totdat er echt wat moet gebeuren. Dus stel, je moet een lager vervangen. Dat is best wel risicovol werk. En dan komen wij om de hoek kijken. En het mooie is dat natuurlijk, de mensen die hier dagdagelijks zo rondlopen, die vinden dat fantastisch. Dus die staan er met de neus bij. En in principe een klus die je hier in een paar uur kan doen, kost hier altijd wel iets meer tijd. Omdat iedereen wil het zien. Iedereen wil meedenken. Iedereen wil meekijken. En dat maakt het ook leuk. Dat maakt het ook mooi.<br />
<br />
'''RK:''' Vroeger draaide hij natuurlijk op kolen. Tegenwoordig is dat anders. Dus er worden andere brandstoffen gebruikt. Maar die machines zijn gebouwd op het gebruik van kolen. Hoe kunnen die machines dan tegen de nieuwe brandstoffen van tegenwoordig? Want ik ben een leek.<br />
<br />
'''WH:''' Nee, maar dat is een hele goede vraag.<br />
<br />
'''RK:''' Leg het maar uit.<br />
<br />
'''WH:''' Het is echt een hele goede vraag. Kijk, uiteindelijk heb je... De stoom maak je door water op te stoken in ketels. En vroeger stookten we die ketels gewoon op met kolen. Maar je kan die ketels natuurlijk ook op een andere manier verwarmen. Je kan het met gas doen of met LNG<ref>LNG staat voor {{taal-Engels|Liquefied natural gas}} ofwel vloeibaar gemaakt aardgas.</ref> tegenwoordig. Dan hebben we iets hips. Dus als je maar iets hebt wat wil branden en wat water kan verwarmen.<br />
<br />
'''RK:''' En wat wordt er dan nu in gestopt?<br />
<br />
'''WH:''' Volgens mij wordt er nu hier met gas gestookt. Maar dat moeten we misschien even checken. Maar ik denk met gas.<ref>Dit is een misverstand. De ketels worden tegenwoordig gestookt met vloeibare brandstof, meer specifiek met HV100, een diesel brandstof gemaakt van plantaardige oliën.</ref> En uiteindelijk, als je die ketels dan verwarmt. Hier zitten vlampijpketels in. Het water wat er doorheen loopt wordt stoom. En de stoom drijft de machines aan. Dus dat verandert niet. Dus de aandrijving van de machines en de pompen is nog steeds gewoon stoom. Eigenlijk dus. Verdampt water. En hoe je dat stoom maakt. Ja, dat is een beetje evident zeg maar.<br />
<br />
'''RK:''' Maar Wopke, stoom is toch niet helemaal meer van deze tijd? Hoe kijk jij daarnaar?<br />
<br />
'''WH:''' Dat is ook wel een goede vraag. Mensen zeggen ja, stoom is van vroeger. Maar dat is helemaal niet waar. Wij bouwen nog steeds nieuwe stoomketels. Dus nieuwe ketels. Een voorbeeldje is bijvoorbeeld een vuilverbrandingsinstallatie. Dat vuil wordt verbrand. De warmte die daarmee gemaakt wordt. Dus dan maak je weer een... Het is eigenlijk ook een hele grote ketel. Veel groter dan deze. Daar zit ook water in. Dat water wordt ook stoom. Met dat stoom drijven we een turbine aan en maken we er stroom van. Dus eigenlijk kun je zeggen van huisvuil met stoom maak je stroom. Dat is eigenlijk perfect. En ook in de processen van een aantal chemische bedrijven en allerlei andere bedrijven is stoom gewoon een basisbehoefte die ze nodig hebben om hun proces te kunnen draaien.<br />
<br />
'''RK:''' En welke rol zou dat dan ook moeten hebben in de toekomstige energietransitie? Is dat nog iets wat nog steeds meedoet?<br />
<br />
'''WH:''' Absoluut. Kijk. We moeten nog steeds stroom maken. Er is niet voldoende stroom. En om stroom te maken is stoom best wel een goede oplossing. Moet je alleen wel iets verbranden om water tot stoom te maken. Maar als je iets hebt wat... Bijvoorbeeld wat biomassa of dat soort dingen zeg maar. Wat je uiteindelijk over hebt. Een soort restproduct. En je zou dat verbranden om er stoom van te maken. Is eigenlijk heel groen. Dus ja, stoom is nog steeds heel interessant en zal het ook blijven in de komende jaren.<br />
<br />
'''RK:''' Dus Wouda had toch echt wel een vooruitziende blik?<br />
<br />
'''WH:''' Absoluut. Absoluut. En die heeft hier een fantastisch gemaal neergezet. Wat ook de komende honderd jaar nog gewoon prima kan draaien.<br />
<br />
'''RK:''' En welk gemaal is in Nederland gebouwd waarvan je zegt... Dat is eigenlijk best wel vergelijkbaar met elkaar. Ga er ook eens even heen om te kijken.<br />
<br />
'''WH:''' Er zijn nog wel meerdere stoomgemalen. Er is een klein stoomgemaal, daar ben ik een keer geweest. De Tuut heet dat. Ergens in het land van Maas en Waal. Wat een beetje vergelijkbaar is, maar niet op deze schaal. Het Woudagemaal is dusdanig groot en kan dusdanig veel water verpompen. Dat heb je bijna niet. En zeker niet meer zo origineel als het hier is. Er zijn meer gemalen. We pakken de Waterwolf bij Elektra, ook een prachtig gemaal. Daar is toch alweer het nodige vervangen. Er zijn pompen in vervangen. Het is niet meer zo origineel als het Woudagemaal.<br />
<br />
'''RK:''' Ja, je hebt het al over die pomptechniek. Ik vind dat als leek best wel lastig te vatten. Dat zo'n gemaal, dan weet ik hoeveel liter kan verpompen. Maar als jij het aan schoolkinderen moet uitleggen bijvoorbeeld. Hoe maak jij dat dan beeldend? Wat wordt er op een dag eigenlijk doorheen gestouwd?<br />
<br />
'''WH:''' Dat is natuurlijk heel wisselend. Hoe groter je gemaal, hoe meer pompen, hoe groter de pompen. Hoe meer water je kan verpompen. Maar dat gaat echt met duizenden liters per minuut. Dat gaat echt heel snel. Dus daar moet je dan aan uitleggen met tankauto's aan kinderen. En dat doen we ook graag. Maar het gaat echt om grote hoeveelheden water die je van de een naar de andere kant pompt.<br />
<br />
'''RK:''' Heel wat anders. Het UNESCO predicaat. Daar hebben jullie natuurlijk ook mee te maken in jullie werk. Het kwam net al even aan de orde. Ze willen natuurlijk dat het uniek blijft. Origineel. In hoeverre wordt jullie werk beperkt, of misschien wel gestimuleerd juist, door dat predicaat?<br />
<br />
'''WH:''' Daar hebben we over nagedacht. Ik heb ook nog met onze monteurs gesproken. Ik zeg kijk, om het origineel te houden, moeten wij daar nou heel speciale dingen voor doen? En die monteur zegt, het valt wel mee, mits je maar, zeg maar {{taal-Engels|like for like}}, die onderdelen blijft vervangen. En je kan ook niet zomaar andere onderdelen erin stoppen. Dan werkt het gewoon niet meer.<br />
<br />
'''RK:''' Daar is ie niet op gemaakt.<br />
<br />
'''WH:''' Daar is ie niet voor gemaakt. Dus het is zaak dat we de onderdelen die we vervangen, dat we die kunnen blijven maken. Door de huidige techniek wordt dat eigenlijk steeds makkelijker. En ze liggen niet meer op de plank. Dus je moet ze echt maken.<br />
<br />
'''RK:''' En wat doet zo'n predicaat persoonlijk met jou? Een UNESCO predicaat, wat betekent dat? <br />
<br />
'''WH:''' Het is meer wel een beetje een gevoelsdingetje. Zo van, het is erkend dat dit wel echt uniek is wat hier staat. En ik hoop ook dat het, zeg maar, dat predicaat bij blijft dragen aan dat we dit gewoon in de lucht kunnen houden. Want het kost gewoon wel geld. Er werken hier veel vrijwilligers en uiteindelijk het {{taal-Fries|Wetterskip}} is hier verantwoordelijk voor. Maar het kost nog wel steeds heel veel geld. En wij vinden wel belangrijk dat dit soort techniek, wat eigenlijk de basis is van de huidige techniek, gewoon blijft bestaan. En dat je mensen hiermee naartoe kunt nemen en kan laten zien, zo werkt het toen, zo werkt het nu. En zie het verschil. Dus ja, voor ons is het heel belangrijk dat het zo blijft.<br />
<br />
'''RK:''' Ja. Aan het begin noemde je al even, we zijn vriend van het gemaal. Volgens mij mag ik dat vertalen naar {{taal-Engels|Company Member}}, alles moet natuurlijk wel een hippe naam hebben. Waarom zijn jullie {{taal-Engels|Company Member}}?<br />
<br />
'''WH:''' Nou, wat ik eigenlijk al zei, omdat we het heel belangrijk vinden dat dit blijft bestaan, zodat je kan laten zien hoe de techniek nu ontstaan is uit de techniek van vroeger. En dat er heel veel parallellen en raakvlakken in zitten. Daarnaast is het natuurlijk zo dat de machines die er staan, zijn eigenlijk allemaal stork. De ketels zijn stork, de pompen zijn stork, de stoommachine zelf is Jaffa, maar dat is in 1952 ook weer overgenomen door stork. Dus ja, we zijn ook wel trots dat dit hier staat. Dus ja, we willen wel heel graag dat dit gewoon blijft, behouden blijft, zeker voor de toekomst. Ook voor onze mensen, maar ook gewoon voor de rest van Nederland en de wereld. Want nogmaals, het is uniek.<br />
<br />
'''RK:''' En wat doet een {{taal-Engels|Company Member}} dan precies? Zit het vooral in een geldelijke bijdrage of zit het in andere dingen?<br />
<br />
'''WH:''' Ja, het zit bij ons deels in geldelijke bijdrage, maar ook deels wel in ondersteuning in het onderhoud. Daar moet je het een beetje in zoeken.<br />
<br />
'''RK:''' Wat wens jij het gemaal de komende eeuw toe?<br />
<br />
'''WH:''' Gewoon zo blijven draaien. Gewoon zo blijven draaien. En dan nog een eeuw en nog een eeuw. Want als je dit gewoon zo houdt en je blijft het onderhouden, zoals we nu doen en zoals de vrijwilligers dit doen, dan kan het nog jaren, honderden jaren kan het mee. En ook voor de volgende generaties, dit gewoon blijven bestaan.<br />
<br />
'''RK:''' Geloof jij echt dat deze machines nog een eeuw en nog een eeuw mee zouden moeten kunnen?<br />
<br />
'''WH:''' Honderd procent. Honderd procent.<br />
<br />
'''RK:''' Ongelooflijk.<br />
<br />
'''WH:''' Ja, absoluut. En dan kan ik wel zeggen, zoals we het nu bouwen, bouwden we het vroeger niet. Dat hoor je wel eens, vroeger was alles beter. Dat weet ik niet, het was anders. Maar het is wel dusdanig degelijk gebouwd, dat als je de kritische onderdelen tijdig vervangt, dan kan het zeker nog wel een eeuw mee.<br />
<br />
'''RK:''' En de jonge heren en hopelijk ook dames die hiernaar luisteren en denken, goh Wopke heeft echt een mooi verhaal, ik wil ook die watertechniek in, die pomptechniek. Wat moeten ze dan doen? Want jij bent natuurlijk ook ooit als klein mannetje begonnen.<br />
<br />
'''WH:''' Ja, weet je, het is heel lastig. Als je kijkt nu naar..., als je kijkt naar werkgelegenheid in Nederland en de twee beroepsgroepen waar de grootste vraag aan personeel is, is de eerste beroepsgroep is techneuten, techniek. En de tweede beroepsgroep is de industrie. En dat zijn nu net de twee groepen waar wij mee te maken hebben. Dus wij zijn naast haar op zoek, echt naar goede mensen. Dus als er mensen zijn die in de techniek willen, natuurlijk begint dat op school, maar ook al op school zitten of ze willen switchen, neem ook contact op met ons of neem contact op met je school. We hebben tig stageplaatsen, er zijn altijd banen beschikbaar. Dus ja, we zouden het fantastisch vinden als ook dit daarin bijdraagt. Dat mensen in de techniek gaan en techniek gaan studeren, want techniek heeft echt de toekomst.<br />
<br />
'''RK:''' Nou, het ligt hem niet aan jouw enthousiasme in ieder geval.<br />
<br />
'''WH:''' Dat hoop ik niet.<br />
<br />
'''RK:''' Ik zou de telefoon pakken en met Stork bellen. Van waar kan ik me melden? Want jullie kunnen ze gebruiken dus.<br />
<br />
'''WH:''' Absoluut, absoluut. Dus heel graag zelfs.<br />
<br />
'''RK:''' Bedankt dat je ons meenam in de wereld van het machineonderhoud.<br />
<br />
'''WH:''' Graag gedaan.<br />
<br />
'''RK:''' En heel veel succes met Stork en het bouwen van alle pompen die er nog gaan komen. <br />
<br />
'''WH:''' Zeker, heel veel. De eerste is nu in Zoutkamp waar we de pompen gaan leveren. Dus ook weer voor nieuw gemaal. Ja, dat is prachtig.<br />
<br />
'''RK:''' Genoeg te doen.<br />
<br />
'''WH:''' Dankjewel, zeker.<br />
<br />
'''RK:''' Dankjewel.<br />
<br />
==Bronnen, noten en/of referenties==<br />
<references/><br />
<br />
[[Categorie:Stoomverhalen]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Technische_tekeningen_Werkspoor_ketelsTechnische tekeningen Werkspoor ketels2024-01-10T15:01:24Z<p>Cierick Goos: Nieuwe pagina gemaakt</p>
<hr />
<div>[[Bestand:932 Uitgestalde tekeningen.JPEG|miniatuur|rechtop=0.75|Uitgestalde tekeningen bij het provinciaal archief.]]<br />
<br />
Deze tekeningen, gemaakt door de firma Werkspoor, ze zijn terug te vinden in het provinciaal archief.<ref>Archief van de Provinciale Waterstaatsdienst van Friesland (archief nr 9-01). ''Tresoar.'' Inventaris nummer 931: Stukken betreffende het verbeteren van de ketelinstallatie, met foto's.</ref><ref>Archief van de Provinciale Waterstaatsdienst van Friesland (archief nr 9-01). ''Tresoar.'' Inventaris nummer 932: Tekeningen behorend bij de stukken betreffende het verbeteren van de ketelinstallatie.</ref><br />
<br />
De tekeningen zijn soms zeer groot van formaat. Deze grote vellen papier zijn te groot voor de in de leeszaal aanwezige scanner, in plaats daarvan zijn er foto's van gemaakt. Wellicht komen de tekeningen in de toekomst nog beschikbaar als groot formaat scan, als dit gebeurd zullen ze de foto's vervangen.<br />
<br clear=all><br />
<br />
==Tekeningen serie M33614-xx==<br />
<div style="margin: auto; text-align: center;"><ul style="margin: 0;><!--<br />
--><li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: top;">[[Bestand:931 Ketel tekening.jpg|miniatuur|geen|x200px|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/5/5e/931_Ketel_tekening.jpg|Tekening No M33614-5. 4 Werkspoor vuurgang vlampijpketels, VO 220 m<sup>2</sup>, werkdruk 14 kg/cm<sup>2</sup>.]]</li><!--<br />
--><li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: top;">[[Bestand:932 M33614-6.JPEG|miniatuur|geen|x200px|Calque: M33614-6. Werkspoor vuurgang-vlampijpketel 220 m<sup>2</sup> VO, werkdruk 14 kg/cm<sup>2</sup> en oververhitter 320 °C.]]</li><br />
</ul></div><br />
<br />
==Tekeningen serie 500567-xx==<br />
<div style="margin: auto; text-align: center;"><ul style="margin: 0;><!--<br />
--><li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: top;">[[Bestand:932 500567-1 Ketel.JPEG|miniatuur|geen|x200px|Calque: 500567-1. Werkspoor vuurgang-vlampijpketel, werkdruk 14 kg/cm<sup>2</sup>, VO = 220 m<sup>2</sup>]]</li><!--<br />
--><li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: top;">[[Bestand:932 500567-3 Peilkolom.JPEG|miniatuur|geen|x200px|Calque: 500567-3. Peilkolom.]]</li><!--<br />
--><li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: top;">[[Bestand:932 500567-4 Ketelstoelen.JPEG|miniatuur|geen|x200px|Calque: 500567-4. Ketelstoelen.]]</li><!--<br />
--><li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: top;">[[Bestand:932 500567-5 Voorrookkast.JPEG|miniatuur|geen|x200px|Calque: 500567-5. Voorrookkast.]]</li><!--<br />
--><li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: top;">[[Bestand:932 500567-8 Achterrookkast.JPEG|miniatuur|geen|x200px|Calque: 500567-8. Achterrookkast.]]</li><!--<br />
--><li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: top;">[[Bestand:932 500567-11 Vlamkastdeur.JPEG|miniatuur|geen|x200px|Calque: 500567-11. Vlamkastdeur.]]</li><!--<br />
--><li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: top;">[[Bestand:932 500567-12 Leiding naar OVO.JPEG|miniatuur|geen|x200px|Calque: 500567-12. Leiding ketel naar oververhitter.]]</li><!--<br />
--><li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: top;">[[Bestand:932 500567-13 Bemetseling.JPEG|miniatuur|geen|x200px|Calque: 500567-13. Bemetseling en vlamkastafdichting.]]</li><!--<br />
--><li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: top;">[[Bestand:932 500567-14 Toegangsluik.JPEG|miniatuur|geen|x200px|Calque: 500567-14. Gietstukken voor toegangsluik in achterrookkast.]]</li><!--<br />
--><li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: top;">[[Bestand:932 500567-15 Waterafscheider.JPEG|miniatuur|geen|x200px|Calque: 500567-15. Waterafscheider.]]</li><!--<br />
--><li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: top;">[[Bestand:932 500567-18 Fundatie.JPEG|miniatuur|geen|x200px|Calque: 500567-18. Fundatie.]]</li><!--<br />
--><li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: top;">[[Bestand:932 500567-23 Sleutelbord.JPEG|miniatuur|geen|x200px|Calque: 500567-23 Sleutelbord met sleutels.]]</li><br />
</ul></div><br />
<br />
==Tekeningen serie 500568-xx==<br />
<div style="margin: auto; text-align: center;"><ul style="margin: 0;><!--<br />
--><li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: top;">[[Bestand:932 500568-1 Brandwerk.JPEG|miniatuur|geen|x200px|Calque: 500568-1. Brandwerk, RO 5 m<sup>2</sup>.]]</li><br />
</ul></div><br />
<br />
==Bronnen, noten en/of referenties==<br />
<br />
[[Categorie:Techniek in ketelhuis en rookgasafvoer]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Beschrijving_van_de_Werkspoor_vuurgang-vlampijpketelBeschrijving van de Werkspoor vuurgang-vlampijpketel2024-01-10T11:44:54Z<p>Cierick Goos: Inhoud aangevuld</p>
<hr />
<div>[[Bestand:931 WS Brochure voorkant.jpg|miniatuur|rechtop=0.5|link=Brochure Werkspoor vuurgang-vlampijpketels|[[Brochure Werkspoor vuurgang-vlampijpketels|Werkspoor brochure]]]]<br />
<br />
Deze pagina is gebaseerd op een beschrijving van de firma Werkspoor van door hun aangeboden vuurgang-vlampijpketels ter vervaging van de afgekeurede ketels. Het origneel is te vinden in het provinciaal archief.<ref>Archief van de Provinciale Waterstaatsdienst van Friesland (archief nr 9-01). ''Tresoar.'' Inventaris nummer 931: Stukken betreffende het verbeteren van de ketelinstallatie, met foto's.</ref> Hier is een [[media:931 Beschrijving van de WS ketel.pdf|link naar de ingescande versie (PDF)]] van dit document.<br />
<br />
Zie ook [[Brochure Werkspoor vuurgang-vlampijpketels|de brochure]] van de firma Werkspoor over deze ketels.<br />
<br />
Werkspoor had een octrooi op dit type stoomketel, zie het [[Nederlands octrooi 41025 | Nederland octrooi {{numéro}}41025]]. Deze Beschrijving is van een ketel gebaseerd op het tweede uitvoeringsvoorbeeld in het octrooi (figuur 4, 5 & 6).<br />
<br clear=all><br />
<br />
==Beschrijving van de "Werkspoor" vuurgang-vlampijpketel ([[Nederlands octrooi 41025|Ned. Octrooi {{numéro}}41025]])==<br />
[[Bestand:Werkspoor poster.jpg|miniatuur|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/9/98/Werkspoor_poster.jpg|Poster van de Werkspoor vuurgang-vlampijpketel]]<br />
===Ketel===<br />
De ketel bestaat uit één of twee vuurgangen, een cylindrische, geheel binnen de ketel liggende, vlamkast, een bundel vlampijpen, waardoor de rookgassen uit de vlamkast naar voren stromen en twee bundels vlampijpen, welke de gassen ter weerszijden van de vlamkast weer naar de achterzijde leiden.<br />
<br />
De vuurgang(en) is (zijn): gegolfd volgens het systeem Morison of Fox en is (zijn) van voldoende diameter voor het aanbrengen van een handgestookt rooster. De cylindrische vlamkast is geheel electrisch gelast en door electrisch gelaste rondnaden aan het achterfront en aan de vuurgang(en) verbonden. De cylindrische vorm is bij uitstek bestand tegen uitwendige druk, zodat omtreksteunen niet behoeven worden aangebracht. In de vlamkast zijn een aantal waterpijpen aangebracht, welke de vuurvaste achterwand beschermen en welke tevens een krachtige watercirculatie in de ketel te weeg brengen. Deze goede watercirculatie maakt het mogelijk, de ketel in zeer korte tijd op druk te brengen of om snel belastingsveranderingen te volgen. Zij heeft tevens een zeer gelijkmatige stoomontwikkeling ten gevolge, welke weer een gunstige invloed heeft op het vochtgehalte van de gevormde stoom. De alom gekoelde vlamkast biedt verder een uitstekende bescherming van de vlamkastpijpenplaat tegen overmatige verhitting of verbranding waardoor tevens lekkages van de walsverbindingen worden voorkomen.<br />
<br />
Voor- en achterfront zijn vlak en aan de omtrek omgehaald. De vlampijpen worden in geboorde, van een ril voorziene, gaten gewalst, terwijl de steunpijpen in van draad voorziene gaten worden geschroefd en daarna uitgerold. De fronten zijn door de benodigde trekankers verbonden.<br />
<br />
De ketel wordt uitgevoerd met electrisch gelaste vloei-ijzeren tubelures en stompen, mangatdeksels met knevels en bouten, een gegalvaniseerd stalen binnenvoedingpijp en een stalen spuipijp met flenzen.<br />
<br />
De gehele ketel wordt vervaardigd van prima basisch Siemens Martin vloei-ijzer met vastheids- en rekcijfers volgens de Nederlandse normalen. De vlam- en steunpijpen zijn naadloos en warmgewalst van prima Siemens Martin vloei-ijzer.<br />
<br />
[[Bestand:931 Ketel tekening.jpg|miniatuur|rechtop=2.0|gecentreerd|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/5/5e/931_Ketel_tekening.jpg|Tekening bij de aanbieding voor 4 Werkspoor vuurgang-vlampijpketels.]]<br />
<br />
===Voorrookkast===<br />
Aan de voorzijde is de ketel voorzien van een ronde plaatijzeren rookkast, welke met bouten tegen de ketel wordt bevestigd. In de rookkast wordt in het verlengde van de vuurgang(en) een plaatijzeren cylinder aangebracht, welke tegen het voorfront wordt bevestigd. Tegenover de vlam- en steunpijpen worden twee goedsluitende, met pakkingrand voorziene, plaatijzeren deuren aangebracht, welke aan de binnenzijde van brandplaten worden voorzien. De ruimte voor het omkeren van de rookgassen wordt rondom afgesloten met plaatijzeren schotten. De ruimte tussen en boven deze schotten, alsmede de ruimte tussen de deuren en brandplaten wordt opgevuld met isolatiemateriaal.<br />
<br />
Onderin de vlamkast bevinden zich één of twee luiken, welke toegang geven tot de mangaten.<br />
<br />
===Vlamkastafdichting===<br />
De vlamkast is aan de achterzijde afgesloten door een laag vuurvaste stenen, terwijl een tweede laag van isolatiestenen de warmte-uitstraling verhindert. De vuurvaste muur is bovendien beschermd door de waterpijpen, welke het grootste gedeelte van de stralende warmte van vlammen en gassen opvangen. Onderin bevindt zich tussen de pijpen, waar deze uit elkaar zijn gebogen, een luik, hetwelk van buitenaf door de achterrookkast toegankelijk is en waardoorheen de vlamkast kan worden geïnspecteerd respectievelijk schoongemaakt.<br />
<br />
===Achterrookkast===<br />
Aan de achterzijde van de ketel is eveneens een cylindrische plaatijzeren rookkast aangebracht, waarvan de dubbele achterwand geheel gevuld is met isolatiemateriaal. De rookkast is boven de pijpen ter hoogte van de vuurlijn afgesloten met plaatijzeren schotten.<br />
<br />
===Isolatie===<br />
De romp van de ketel alsmede de cylindrische gedeelten van de rookkasten worden geïsoleerd met een laag slakkenwol en afgewerkt met een plaatijzeren mantel met blanke sierbanden. Hierdoor ontstaat een fraai, glad uiterlijk.<br />
<br />
===Oververhitter===<br />
De oververhitter bestaat uit een aantal parallel geschakelde slangen van naadloos stalen pijp, welke met een in- en uitlaatverzamelkast zijn verbonden; laatstgenoemde zijn voorzien van de benodigde appendages. Verder is een vaste roetblaasinrichting aangebracht‚ waarmede tijdens het bedrijf van de ketel gewerkt kan worden.<br />
<br />
De oververhitter is in de achterrookkast gebouwd, achter de afdichting van de vlamkast. Boven in de vlamkastafdichting bevinden zich een of meerdere openingen, waardoor een deel der rookgassen vanuit de vlamkast door de oververhitter kan stromen, dat daarin tot de eindgastemperatuur van de ketel wordt afgekoeld.<br />
<br />
Het andere gedeelte der rookgassen volgt de gewone weg door de vlampijpen van de ketel en voegt zich onder de oververhitter weer bij het eerstgenoemde gedeelte.<br />
<br />
In de rookkast onder de oververhitter bevinden zich een tweetal kleppen, waarmede de hoeveelheid rookgassen die door de oververhitter stroomt, kan worden geregeld, waardoor de gewenste stoomtemperatuur kan worden ingesteld.<br />
<br />
==Bronnen, noten en/of referenties==<br />
<br />
[[Categorie:Techniek in ketelhuis en rookgasafvoer]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Brochure_Werkspoor_vuurgang-vlampijpketelsBrochure Werkspoor vuurgang-vlampijpketels2024-01-10T09:54:00Z<p>Cierick Goos: Inhoud aangevuld</p>
<hr />
<div>Deze pagina is gebaseerd op een brochure van de firma Werkspoor vuurgang-vlampijpketels. Het origneel is te vinden in het provinciaal archief.<ref>Archief van de Provinciale Waterstaatsdienst van Friesland (archief nr 9-01). ''Tresoar.'' Inventaris nummer 931: Stukken betreffende het verbeteren van de ketelinstallatie, met foto's.</ref> Door op een afbeelding te klikken wordt er een hogere resolutie van de afbeelding geopend.<br />
<br />
Werkspoor had een octrooi op dit type stoomketel, zie het [[Nederlands octrooi 41025 | Nederland octrooi {{numéro}}41025]]. Deze brochure beschrijft stoomketels gebaseerd op het tweede uitvoeringsvoorbeeld in het octrooi (figuur 4, 5 & 6).<br />
<br />
==Werkspoor vuurgang-vlampijpketel==<br />
[[Bestand:931 WS Brochure voorkant.jpg|miniatuur|rechtop=0.75|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/f/f3/931_WS_Brochure_voorkant.jpg|Werkspoor brochure]]<br />
[[Bestand:931 Brochure zijde 1.jpg|miniatuur|rechtop=0.75|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/5/54/931_Brochure_zijde_1.jpg|Brochure uitgeklapt, zijde 1]]<br />
[[Bestand:931 Brochure zijde 2.jpg|miniatuur|rechtop=0.75|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/4/49/931_Brochure_zijde_2.jpg|Brochure uitgeklapt, zijde 2]]<br />
Deze Werkspoor-ketel is een '''vrijstaande''' en '''geïsoleerde''' ketel, zodat dus geen uitwendige bemetseling nodig is, terwijl door de isolatie de warmteverliezen uiterst gering zijn.<br />
<br />
<br />
Deze Werkspoor-ketel bestaat uit:<br />
* '''1 of 2 vuurgangen,''' waarin alle mogelijke stookinrichtingen geplaatst kunnen worden;<br />
* '''inwendige, cilindrische vlamkast,''' deze is dus aan alle zijden watergekoeld en door haar vorm ideaal voor het opnemen van uitwendige druk; door de grote verbrandingsruimte en de kerende vlam heeft een goede vliegas-afscheiding plaats;<br />
* '''waterpijpen,''' die een krachtige watercirculatie veroorzaken, zodat snel opstoken mogelijk is;<br />
* '''2 pijpenbundels,''' waarvan de pijpplaat buiten de vlamstraling ligt en uitkomt in de<br />
* '''voorrookkast,''' die door goed afsluitbare deuren toegang geeft tot alle pijpen;<br />
* '''2 pijpenbundels,''' dienende voor verdere afkoeling der rookgassen, waardoor een hoog nuttig effect verkregen wordt, en die weer leiden naar de<br />
* '''achterrookkast,''' die voorzien is van een deurtje, waardoor de vlamkast zelfs tijdens het bedrijf gereinigd kan worden.<br />
<br />
<br />
[[Bestand:931 Brochure foto lassen.jpg|miniatuur|rechtop=1.25|gecentreerd|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/8/8b/931_Brochure_foto_lassen.jpg|Automatisch lassen volgens de Union-melt methode<ref>De Union-melt methode wordt tegenwoordig onder poeder lassen genoemd.</ref> van de langsnaad der ketelromp]]<br />
<br />
<br />
Deze Werkspoor-ketel kan worden geleverd in<br />
* '''electrisch gelaste uitvoering,''' hierdoor zijn dus alle klinknagels en tevens een eventuele aanleiding tot caustische brosheid vervallen; de ketel wordt<br />
* '''spanningsvrij gegloeid''' in een speciale oven, waarin de gehele ketel kan worden geplaatst. Ook kan de ketel worden uitgerust met<br />
* '''oververhitter of economiser''' gebouwd in de achterrookkast, die hiervoor bij uitstek geschikt is. Bij de oververhitter kan de stoomtemperatuur geregeld worden van iets boven de verzadigings-grens tot 380 °C, terwijl door de economiser een rendementsverbetering van 5–7% bereikt kan worden.<br />
<br />
<br />
<div class=ondertitel>De vuurgang-vlampijpketel is door haar korte en compacte bouw geschikt voor plaatsing in een ketelhuis met minimale afmetingen.</div><br />
<br />
<br />
[[Bestand:931 Brochure tekening.jpg|miniatuur|rechtop=2.0|gecentreerd|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/e/ee/931_Brochure_tekening.jpg|Principe tekening van de Werkspoor vuurgang-vlampijpketel met 2 vuurgangen]]<br />
<br />
<br />
{| class="wikitable" style="margin: auto; text-align: center;"<br />
|+ Gegevens van verschillende uitvoeringen van de ketel<br />
|-<br />
!<br />
! colspan="4" | Met 1 vuurgang<br />
! colspan="4" | Met 2 vuurgangen<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Verwarmd oppervlak (m<sup>2</sup>)<br />
| 80 || 100 || 120 || 135 || 150 || 180 || 200 || 250<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Diameter romp (mm)<br />
| 2500 || 2700 || 2900 || 3100 || 3200 || 3400 || 3500 || 3800<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Diameter vlamkast (mm)<br />
| 1700 || 1900 || 2050 || 2200 || 2200 || 2400 || 2500 || 2800<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Diameter vuurgangen (mm)<br />
| {{sfrac||900|1000}} || {{sfrac||1100|1200}} || {{sfrac||1200|1300}} || {{sfrac||1300|1400}}<br />
| {{sfrac||900|1000}} || {{sfrac||1100|1200}} || {{sfrac||1050|1150}} || {{sfrac||1200|1300}}<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Lengte tussen de fronten (mm)<br />
| 3700 || 3700 || 3750 || 3750 || 3800 || 3850 || 3850 || 3900<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Van vlamkast tot voorfront (mm)<br />
| 2800 || 2800 || 2850 || 2850 || 2900 || 2950 || 2950 || 3000<br />
|-<br />
| style="text-align: left;" | Totale lengte ± (mm)<br />
| 4500 || 4550 || 4600 || 4600 || 4700 || 4800 || 4800 || 4950<br />
|-<br />
|}<br />
<br />
<br />
[[Bestand:931 Brochure foto ketel.jpg|miniatuur|rechtop=2.0|gecentreerd|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/4/47/931_Brochure_foto_ketel.jpg|Voorzijde en achterzijde van een Werkspoor vuurgang-vlampijpketel met 1 vuurgang]]<br />
<br />
<br />
Werkspoor vervaardigt verder:<br />
* Sectie-waterpijpketels<br />
* Stijbuis-waterpijpketels, type WICK<br />
* Waterpijp-verwarmingsketels<br />
* Waterpijp-uitlaatgassenketels<br />
* Vlampijp-uitlaatgassenketels<br />
* Oververhitters<br />
* Economisers<br />
* Luchtverhitters<br />
* Watergekoelde roosters<br />
* Traproosters voor het stoken van afval<br />
* M.V.S kettingroosters met zone-indeling<br />
<br />
<br />
<div class=ondertitel>Werkspoor N.V. Amsterdam, april 1951</div><br />
<br />
<br />
==Bronnen, noten en/of referenties==<br />
<br />
[[Categorie:Techniek in ketelhuis en rookgasafvoer]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Nederlands_octrooi_41025Nederlands octrooi 410252024-01-09T16:21:20Z<p>Cierick Goos: Foutje hersteld</p>
<hr />
<div>Deze pagina is gebaseerd op Nederlands octrooi {{numéro}}41025.<ref>Werkspoor (1936). ''Vuurgangketel met een in dwarsdoorsnede cirkelvormige vlamkast en met vlampijpen, zoowel tusschen de vlamkast en de voorfrontplaat, als tusschen de vóór- en de achterfrontplaat van den ketel.'' (NL41025C). Octrooiraad Nederland. Geraadpleegd op 9-1-2024, van https://worldwide.espacenet.com/patent/search?q=pn%3DNL41025C</ref><br />
<br />
==Nederlands octrooi {{numéro}}41025==<br />
* Aanvrager: '''Werkspoor N.V.''', te Amsterdam.<br />
* Titel: '''Vuurgangketel met een in dwarsdoorsnede cirkelvormige vlamkast en met vlampijpen, zoowel tusschen de vlamkast en de voorfrontplaat, als tusschen de vóór- en de achterfrontplaat van den ketel.'''<br />
* Ingediend: 18 Februari 1936, 14 uur 49 min<br />
* Openbaar gemaakt: 15 Januari 1937<br />
<br />
De uitvinding heeft betrekking op een vuurgangketel van de in den titel omschreven bekende soort.<br />
<br />
Men kent vuurgangvlampijpketels, waarvan de vlamkast zoodanig is gevormd, dat zij niet behoeft te worden gesteund door middel van hemelankers en steunbouten (zie b.v. het Ned. octrooischrift No. 912).<ref>Monhemius, W. A. J. (1913). ''Schotse ketel zonder steunen.'' (NL912C). Octrooiraad Nederland. Geraadpleegd op 9-1-2024, van https://worldwide.espacenet.com/patent/search?q=pn%3DNL912C</ref> Bij ketels van dit type moet het vlakke achterfront extra worden versterkt, of men moet holle bodems voor de fronten gebruiken. Ook daaraan zijn bezwaren verbonden, zoodra de ketelmiddellijn betrekkelijk groot moet zijn. Bovendien moet het verschil tusschen de totale stoomdrukken op de voor- en achterfronten volgens een langen omweg worden opgenomen.<br />
<br />
Uit het Nederlandsche octrooischrift no. 21.013<ref>Hansen, P. (1928). ''Scheepsketel met horizontale of nagenoeg horizontale vlampijpen, aangesloten op een stookinrichting en met daaraan evenwijdig loopende pijpen, aangesloten op een uitlaatleiding van afgewerkte motorgassen.'' (NL21013C). Octrooiraad Nederland. Geraadpleegd op 9-1-2024, van https://worldwide.espacenet.com/patent/search?q=pn%3DNL21013C</ref> is bekend een vuurgangketel met een in dwarsdoorsnede cirkelvormige vlamkast en vlampijpen tusschen de vlamkast en de voorfrontplaat. Verder is die ketel voorzien van vlampijpen, welke zich. uitstrekken tusschen de voor- en de achterfrontplaat van den ketel. Deze laatste dienen voor het overdragen van warmte uit de verbrandingsgassen van een motor, welke aan het ketelvoorfront in een kast worden binnengelaten, door een bundel vlampijpen trekken naar een omkeerkast tegen het achterfront van den ketel en vervolgens door een tweeden bundel naar een uitlaatkast aan heb voorfront gaan. De vlakke achterplaat van de vlamkast van dien ketel moet met steunbouten aan het achterfront zijn verbonden.<br />
<br />
Ten slotte wordt nog gewezen op het Fransche octrooischrift no. 416.450, hetwelk achter een vuurgang en een daarachter opgesteld nest waterbuizen een cirkelvormige vlamkast vertoont, welke bij een uitvoering doorloopt tot het ringvormige ketelachterfront. De cirkelvormige opening in het achterfront is afgesloten met een vuurvast deksel. Bij een andere uitvoering volgens dat octrooischrift heeft de vlamkast een achterwand. in den vorm van een doorgediepten bodem met centralen hals. Deze hals is aangesloten aan het eveneens doorgediepte achterfront van den ketel.<br />
<br />
In den ketel volgens de uitvinding worden constructies gebruikt, die ook in de bovenaangehaalde octrooischriften zijn te vinden.<br />
<br />
Volgens de uitvinding is de rompplaat van de vlamkast met de achterfrontplaat van den ketel verbonden, of is de vlamkast met haar achterwandplaat door middel van een centralen hals aangesloten op de achterfrontplaat van den ketel en is de vlamkast, resp. de hals, door een deksel afgesloten, en bovendien zijn de korte vlampijpen, die de rookgassen van de cirkelvormige vlamkast naar de voorfrontplaat leiden, door omkeerkasten aan die frontplaat verbonden met de lange vlampijpen, die de rookgassen van de voorfrontplaat buiten langs de vlamkast naar de achterfrontplaat van den ketel brengen. Het deksel, dat de vlamkast afsluit, wordt niet overmatig verhit, omdat de vlammen langs den kortst mogelijken weg de vlampijpen opzoeken. De heetste gassen passeeren een bundel pijpen met den grootsten doortocht; de andere pijpenbundels hebben een kleineren gezamenlijken doortocht en zijn langer, zoodat de warmte op gunstige wijze wordt overgedragen.<br />
<br />
Constructief is de ketel volgens de uitvinding eenvoudig. De afwezigheid van steunen, hoewel ook bij bekende constructies als voordeel erkend, en de gunstige overbrenging van de krachten tusschen de pijpen- en frontplaten zijn voordeelen. De stoomruimte in den ketel is betrekkelijk groot, omdat de vlamkast, niettegenstaande haar cirkelvormige dwarsdoorsnede, niet tot een hoog niveau in den ketel reikt. Het verwarmende oppervlak van de langs de vlamkast loopende pijpen is aanzienlijk, zoodat het totale verwarmd oppervlak ten opzichte van de ketelmiddellijn groot is.<br />
<br />
Op de teekening is de uitvinding met twee uitvoeringsvoorbeelden toegelicht.<br />
<br />
<div style="margin: auto; text-align: center;"><ul style="margin: 0;><!--<br />
--><li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: top;">[[Bestand:NL41025C - Fig 1.jpg|miniatuur|geen|x340px|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/1/19/NL41025C_-_Fig_1.jpg|Fig. 1: Langsdoorsnede 1<sup>e</sup> variant]]</li><!--<br />
--><li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: top;">[[Bestand:NL41025C - Fig 2 & 3.jpg|miniatuur|geen|x340px|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/6/6b/NL41025C_-_Fig_2_%26_3.jpg|Fig. 2 & 3: Halve doorsnede en half achteraanzicht 1<sup>e</sup> variant]]</li><br />
</ul></div><br />
<br />
Volgens fig. 1, 2 en 3 (langsdoorsnede, halve doorsnede en half achteraanzicht) heeft de ketel vlakke voor- en achterfronten en is de pijpenplaat van de vlamkast cirkelvormig. De achterwand 2 is bol; de coaxiale hals is vastgelascht aan de flens 4 van de cirkelvormige opening in het achterfront. Een met vuurvast materiaal bekleed deksel 5 sluit de aldus gevormde opening af. De nesten vlampijpen 6 leiden de gassen van de vlamkast naar de voorzijde van den ketel; de nesten pijpen 7 brengen de gassen, nadat zij zijn omgekeerd in de omkeerkasten 8, naar de rookkast 9. Langsankers 10, verstekingsplaten 11 en hoeksteunen 12 steunen de ketelfronten. De hals 3, 4 brengt belangrijke krachten over.<br />
<br />
Bij het uitvoeringsvoorbeeld volgens fig. 4, 5 en 6 komen de deelen 1, 6, 7, 8 en 9 overeen met de door deze cijfers aangeduide deelen van den anderen ketel.<br />
<br />
<div style="margin: auto; text-align: center;"><ul style="margin: 0;><!--<br />
--><li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: top;">[[Bestand:NL41025C - Fig 4.jpg|miniatuur|geen|x340px|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/b/be/NL41025C_-_Fig_4.jpg|Fig. 4: Langsdoorsnede 2<sup>e</sup> variant]]</li><!--<br />
--><li style="display: inline-block; margin: 0.5em; vertical-align: top;">[[Bestand:NL41025C - Fig 5 & 6.jpg|miniatuur|geen|x340px|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/1/19/NL41025C_-_Fig_5_%26_6.jpg|Fig. 5 & 6: Halve doorsnede en half achteraanzicht 2<sup>e</sup> variant]]</li><br />
</ul></div><br />
<br />
De omtreksflens van de pijpenplaat der vlamkast wordt verlengd met een cylindrische omtreksplaat 13, welke is verbonden met de cirkelvormige flens 14 van het achterfront. De aldus gevormde groote doortocht is afgesloten met de inwendig bekleede schijf 15, welke voorzien is van het luik 16. Waterpijpen 17 vormen een scherm voor deze afsluiting. Door de met het luik 16 afgesloten opening kan men in de vlamkast komen voor het nazien van de vlampijpeinden.<br />
<br />
===Conclusie.===<br />
Vuurgangketel met een in dwarsdoorsnede cirkelvormige vlamkast en met vlam pijpen zoowel tusschen de vlamkast en de voorfrontplaat als tusschen de voor- en de achterfrontplaat van den ketel, met het kenmerk, dat de rompplaat van de vlamkast met de achterfrontplaat van den ketel is verbonden, of dat de vlamkast met haar achterwandplaat door middel van een centralen hals aansluit op de achterfrontplaat van den ketel, en dat de vlamkast, resp. de hals, door een deksel is afgesloten, en dat de verschillend lange vlampijpen door één of meer omkeerkasten aan de voorfrontplaat van den ketel onderling in verbinding staan.<br />
<br />
==Bronnen, noten en/of referenties==<br />
<references/><br />
<br />
[[Categorie:Publicaties]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Toespraak_door_Wouda_bij_de_offici%C3%ABle_ingebruiknameToespraak door Wouda bij de officiële ingebruikname2024-01-08T19:31:33Z<p>Cierick Goos: Nieuwe pagina gemaakt</p>
<hr />
<div>Dit is de toespraak die Wouda hield bij de officiële ingebruikname van het gemaal. Deze tekst is als uitgetijpt vel bewaard gebleven in het provinciaal archief.<ref>Archief van de Provinciale Waterstaatsdienst van Friesland (archief nr 9-01). ''Tresoar.'' Inventaris nummer 926: Aantekening houdende de rede van de Hoofdingenieur van de Provinciale Waterstaat uitgesproken bij de in gebruikneming van het gemaal.</ref> Deze pagina geeft een leterlijke weergave van de orginele tekst.<br />
<br />
<br />
----<br />
<br />
<br />
<div class=ondertitel>Rede van van den Hoofdingenieur van den provincialen waterstaat van Friesland op 7 October 1920.</div><br />
<br />
<br />
Het zij mij vergund, met toestemming van Uwe Majesteit, met betrekking tot de werken, welke thans zijn voltooid, het volgende mede te deelen.<br />
<br />
Het gebied, dat zijn water op Frieslands boezem loost, heeft een grootte van 293900 H.A.<ref>H.A. staat voor hectare.</ref>‚ waarvan 286433 H.A. in deze provincie en 7467 H.A. in de provincie Groningen zijn gelegen. De gronden namelijk in laatstgenoemde provincie en behoorende tot het voormallige Munnekezijlvest, brengen thans hun water naar Frieslands boezen.<br />
<br />
Die boezem, bestaande uit verschillende meren waarvan, het Tjeukemeer, het Slotermeer, het Heegermeer, de Fluessen en de Morra, het Sneekermeer en het Bergumermeer wel de grootste zijn, uit een uitgebreid net van kanalen en vaarten, heeft een oppervlakte van pl.m. 26000 H.A. bij normale waterstanden, waaronder zijn te verstaan die, welke zich bewegen om en bij 0.20 M. + Z.P.<ref>Z.P. staat voor zomerpeil, hier gaat het om het Fries zomerpeil (FZP, gelijk aan NAP -0,66 meter).</ref> Bij hooge waterstanden is de oppervlakte van den boezem tengevolge van het onderlopen van boezemlanden en zomerpolders, ongeveer tweemaal zoo groot.<br />
<br />
Tot nu toe beschikte de boezem enkel over natuurlijke loozingsmiddelen, dat zijn een 12-tal zeesluizen, welke vrij regelmatig over de kust zijn verdeeld. Bij de meestheerschende, n.l. de westelijke winden is echter een deel dezer sluizen werkeloos, doordien het laagwater in zee niet daalt beneden den boezemstand. Het gevolg daarvan is, dat veelal in het voorjaar, des winters bij zeer hooge standen en een enkele keer in den zomer de boezem niet voldoende is te beheerschen.<br />
<br />
Gedurende langen tijd heeft men de verbetering van dezen onvoldoenden toestand gezocht in de afsluiting van de Lauwerszee en de vorming van een ruimen bergboezem binnen den afsluitdijk. De in 1896 benoemde Staatscommissie en de in 1902 ingestelde Lauwerszeecommissie hebben dit vraagstuk grondig onderzocht. De laatstgenoemde Commissie kwam tot de slotsom, dat de verbetering van de afwatering van Frieslands boezem moest worden gezocht in eene combinatie van de afsluiting van de Lauwerszee met eene bemaling aan de Zuidkust der provincie.<br />
<br />
Na nauwgezette overweging heeft in 1910 de toenmalige Minister van Waterstaat beslist, dat de indijking van de Lauwerszee ontijdig is te achten, en dat de verbetering van de afstrooming van Frieslands boezem moet worden gevonden in de stichting van voldoend krachtige gemalen.<br />
<br />
In Februari 1913 besloten de Staten van Friesland tot de stichting van een stoomgemaal van 750 W.P.K..<ref>W.P.K. staat voor [[Grootheden en eenheden#Waterpaardenkracht (W.P.K.)|Waterpaardenkracht]].</ref> Later is dit vermogen in verband met de plannen tot verbetering van de Linde, volgens welke het Lindewater op Frieslands boezem zal worden afgestroomd, op 900 W.P.K. gebracht. Deze 900 W.P.K. komen overeen met een wateropbrengst van 4000 M<sup>3</sup> per minuut bij een opvoerhoogte van 1 M. Dit vermogen is verdeeld over 8 centrifugaalpompen, elk met een opbrengst van 500 M<sup>3</sup> per minuut. Deze pompen worden 2 aan 2 gedreven door een tandem compound stoommachine van pl.m. 625 E.P.K.<ref>E.P.K. staat voor [[Grootheden en eenheden#Effectieve paardekracht (E.P.K.)|Effectieve paardenkracht]].</ref> De benoodigde stoom wordt geleverd door zes Piedboeufketels, waarvan één dient als reserve.<br />
<br />
Met eene korte toelichting moge ik U de inrichting en de bouw van het gemaal verduidelijken. Het machinegebouw rust op een fundeeringsplaat van gewapend beton, lang 82{{sfrac||1|2}} M. en breed 44{{sfrac||1|2}} M. Deze plaat draagt op pl.m. 1950 palen, waarvan die, welke steeds verticaal zijn belast, in hout, en die welke zijn geplaatst onder de gedeelten van het gebouw, welke onder sommige omstandigheden aan opwaarts gerichte druk kunnen zijn blootgesteld‚ in gewapend beton zijn uitgevoerd. Deze gedeelten der fundeeringsplaat zijn aan de genoemde gewapende betonpalen verankerd.<br />
<br />
Op de fundeeringsplaat waarven de bovenkant op 3.40 ÷ Z.P.<ref>In oude teksten wordt met het ÷ teken min bedoelt. Met 3.40 ÷ Z.P. wordt bedoelt 3,40 meter onder zomerpeil.</ref> ligt, rusten de zuig- en persbuizen der pompen, welke, voorzoover daarin geen vacüum optreedt, eveneens in gewapend beton zijn uitgevoerd. De 16 zuigbuizen zijn regelmatig over de boezemzijde van het gemaal verdeeld en monden twee aan twee uit tusschen gemetselde penanten. Elke twee penanten vormen de toevoer van één pomp, daartusschen zijn de eenigszins hellende krooshekken aangebracht en de vlotten, welke het vormen van luchtkolken tegengaan, terwijl hier een afsluiting door schotbalken is aan te brengen. In het gemaal ligt boven de zuigbuizen een keldervloer, waarop de werktuigen der condensatieinrichting zijn geplaatst. Aan de zeezijde monden de persbuizen van telkens twee pompen uit tusschen penanten, welke de hoofden van een keersluis vormen. In deze sluishoofden bevinden zich stormdeuren, waarvan de bovenkant reikt tot 4.10 M. + N.A.P.‚ overeenkomende met de hoogte van den zeedijk. Deze deuren worden gesloten bij hevigen storm, wanneer niet behoeft te worden gemalen. Een golfbreker, lang 220 M. is aan de Westzijde van het afvoerkanaal aangelegd ter beveiliging van het geheele werk. Het gebouw is zoodanig ingericht, dat het waterkeerend is tot den hoogst bekenden zeestand van 2.50 M. + N.A.P.<br />
<br />
In het ketelhuis zijn de zes stoomketels tot drie blokken vereenigd. Elk blok rust op een gewapende betonconstructie, dragende op palen. De fundeering van het ketelhuis zelve is geheel vrij gehouden van die der ketels. De rookkanalen, tot twee groepen vereenigd, monden uit in den schoorsteen van 60 M. hoogte.<br />
<br />
Het water wordt aan het gemaal toegevoerd uit de Groote Brekken door een nieuw aangelegd stroomkanaal met een bodembreedte van 68 M., een diepte van 3 M. ÷ Z.P. en een breedte op den waterspiegel van 90 M. Op haar beurt wordt de Groote Brekken gevoed uit het Tjeukemeer door de Follegasloot, door de Haringsloot, uit het Slotermeer en uit de meer Noordelijk gelegen meren door een nieuw aangelegd stroomkanaal tusschen de Brekken en de Koevorde, lang 4 K.M., met een bodembreedte van 44 M., een diepte van 3 M. ÷ Z.P. en een breedte op den waterspiegel van 62 Meter.<br />
<br />
Per etmaal zal dit stoomgemaal, dat op dit oogenblik het grootste is in Europe, 6 millioen M<sup>3</sup> water naar zee kunnen voeren. Ten einde U bij het vormen van een voorstelling van een dergelijke hoeveelheid te hulp te komen, zou ik het volgende kunnen opmerken.<br />
<br />
Wanneer men nagaat, hoe lang het bekende Nieuwe Kanaal te Leeuwarden, dat een breedte heeft van 40 M. en een diepte van 2.20 M. bij den tegenwoordigen waterstand‚ zou moeten zijn om in één etmaal geheel leeg te worden gemalen, dan komt men tot een lengte van juist 70 K.M., dat is ongeveer van Leeuwarden tot Meppel.<br />
<br />
Een andere becijfering leert, dat al het water, dat zich in het Sneekermeer bevindt, in twee etmalen kan worden uitgeslagen.<br />
<br />
Wanneer straks het sein daartoe zal klinken, zullen de machines in werking worden gebracht. Daarna zullen ongeveer 15 minuten verloopen, alvorens de pompen geheel met water zijn gevuld en de machines het vereischte aantal omwentelingen hebben bereikt. Dan zullen de pompen haar volle vermogen ontwikkelen.<br />
<br />
Ik moge eindigen met een kort woord van dank te brengen aan allen, die met groote toewijding mij bij het ontwerpen en de uitvoering van dit werk hebben ter zijde gestaan.<br />
<br />
Moge dit gemaal het zijne bijdragen tot vermeerdering van de welvaart der provincie Friesland.<br />
<br />
==Bronnen, noten en/of referenties==<br />
<references/><br />
<br />
[[categorie:Voorgeschiedenis bemaling Frieslands boezem]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Het_nieuwe_stoomgemaal_bij_LemmerHet nieuwe stoomgemaal bij Lemmer2024-01-03T15:30:46Z<p>Cierick Goos: Toegankelijkheid verbeterd</p>
<hr />
<div>Deze wiki pagina is gebaseerd op een kranten artikel uit 1920 over de officiële opening van het gemaal.<ref>Koninklijk bezoek aan Lemmer & Het nieuwe stoomgemaal bij De lemmer. (1920, 8 oktober). ''Nieuwe Rotterdamsche Courant'', p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2024 van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010025091:mpeg21:p001</ref> Toen werd het nog het Provinciaal Stoomgemaal genoemd of zoals het in het artikel het gemaal bij Lemmer. Pas bij de pensionering van de heer Wouda heeft het de naam Woudagemaal gekregen.<br />
<br />
==Koninklijk bezoek aan Lemmer==<br />
[[Bestand:PWS 05645.jpg|miniatuur|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/9/90/PWS_05645.jpg|alt=Zwart wit foto van koningin Wilhelmina, prins Hendrik en diverse hoogwaardigheidsbekleders bij een open auto met publiek op de achtergrond.|Aankomst in Lemmer.<ref name="pws">Bron: Fotoarchief Provinciale Waterstaat Friesland.</ref>]]<br />
[[Bestand:PWS 05642.jpg|miniatuur|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/5/51/PWS_05642.jpg|alt=Zwart wit foto van koningin Wilhelmina, prins Hendrik en diverse hoogwaardigheidsbekleders|Ontvangst in Lemmer.<ref name="pws"/>]]<br />
<br />
De Koningin en de Prins hebben gisteren een bezoek gebracht aan Lemmer en het nieuwe stoomgemaal tussen Lemmer en Tacozijl. Zij werden daarbij vergezeld door de commissaris van de koningin in Friesland, mr. P.A.V. baron van Harimma thoe Slooten.<br />
<br />
Hare Majesteit en zijne Koninklijke Hoogheid kwamen per auto van Wolvega in Lemmer aan, waar de burgemeester van Lemsterland, de heer Pollema, hen ontving en rondleidde. Er waren erebogen opgericht, en de gehele vissersvloot had de vlag uitgehangen. Hare Majesteit werd uitbundig toegejuicht.<br />
<br />
Met de auto werd naar het nieuwe stoomgemaal gereden, waar werd plaats genomen in de ruime machinekamer. Op het teken van de Koningin werden de acht pompen van het gemaal in werking gesteld.<br />
<br />
Om twee uur vertrokken de Koningin, de Prins en de commissaris der Koningin richting Tacozijl. Het gezelschap reed door Gaasterland en over de Galamadammen naar Workum, van daar namen ze een trein naar Leeuwarden.<br />
<br />
Bij aankomst op het station van Leeuwarden stond de burgemeester klaar om de vorstelijke gasten te verwelkomen. Ze reden via de Wirdumerdijk en St. Jacobstraat naar het voormalige stadhouderlijk paleis, dat nu in gebruik is als woning van de commissaris van de Koningin. Hier werd gedineerd en brachten ze de nacht door.<br />
<br clear=all><br />
<br />
==Het nieuwe stoomgemaal bij Lemmer==<br />
[[Bestand:PWS 05644.jpg|miniatuur|links|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/f/f3/PWS_05644.jpg|alt=Zwart wit foto van koningin Wilhelmina die achter de burgemeester aan de trap tegen de dijk bij de uitwateringssluis oploopt, van achter een raam kijkt een vrouw toe.|Aankomst bij de uitwateringssluis in Lemmer.<ref name="pws"/>]]<br />
[[Bestand:PWS 05643.jpg|miniatuur|links|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/0/0e/PWS_05643.jpg|alt=Zwart wit foto van koningin Wilhelmina, prins Hendrik en diverse hoogwaardigheidsbekleders op de dijk bij de uitwateringssluis.|Vertrek bij de uitwateringssluis in Lemmer.<ref name="pws"/>]]<br />
<br />
Tijdens de officiële ingebruikname van het grote boezemgemaal bij Lemmer, gisteren in aanwezigheid van de Koningin en de Prins, heeft de commissaris der Koningin in Friesland, mr. P.A.V. baron van Harinxma thoe Slooten, een toespraak gehouden, waaruit het volgende is afgeleid:<br />
<br />
Eerder was het idee om de waterstaatkundige situatie in Friesland en de beheersing van waterstanden in de Friese boezem uitsluitend te verbeteren door de natuurlijke afvoer naar zee te optimaliseren. Dit concept werd nadrukkelijk losgelaten toen de Staten van Friesland op 7 februari 1913 besloten over te gaan tot het bemalen van de Friese boezem. Hieraan voorafgaand was een uitgebreide studie uitgevoerd naar de waterstaatkundige situatie van Friesland. Deze studie begon in 1896 met de benoeming van een commissie, de eerste Lauwerszee-commissie genoemd, die haar werkzaamheden in 1900 beëindigde. In 1902 werd zij opgevolgd door een tweede Lauwerszee-commissie, die in 1904 haar rapport indiende. Daarna heeft het nog tot 1912 geduurd voordat de Gedeputeerde Staten op 5 december de voorstellen aanbood aan de Provinciale Staten. Dit heeft geleid tot de uitvoering van de bouwwerkzaamheden, waarvan wij nu de voltooiing vieren.<br />
<br />
Uitdrukkelijk wil ik hier in herinnering brengen, dat het de minister van waterstaat Regout was, die door het instellen van een rijkssubsidie van 40% van de kosten, de uitvoering van deze werkzaamheden mogelijk maakte.<br />
<br />
Vervolgens heeft de commissaris van de Koning de mannen geëerd die hebben bijgedragen aan de voorbereidende studie voor de recent voltooide verbeteringen in de waterstaatkundige situatie van Friesland. Onder hen bevond zich professor Dijxhoorn uit Delft, die niet alleen betrokken was bij de uitwerking en implementatie van de plannen, maar ook samenwerkte met de hoofdingenieur van de provinciale waterstaat van Friesland, de heer Wouda, met betrekking tot het mechanische aspect. Daarnaast wordt de heer Wouda erkend voor zijn bijdrage aan de voorbereiding van het Statenvoorstel, waarbij hij het college van Gedeputeerde Staten ondersteunde, de algemene plannen uitwerkte, aanpaste waar nodig om verbeteringen aan te brengen of kosten te verminderen, en ten slotte de uitvoering ervan coördineerde. Ondanks dat de uitvoering grotendeels plaatsvond onder zeer ongunstige omstandigheden (door de Eerste Wereldoorlog), heeft zijn vastberadenheid alle uitdagingen overwonnen en deze indrukwekkende werken tot stand gebracht.<br />
<br />
[[Bestand:PWS 05640.jpg|miniatuur|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/f/f1/PWS_05640.jpg|alt=Zwart wit foto van koningin Wilhelmina, prins Hendrik en diverse hoogwaardigheidsbekleders naast een aantal auto's. De open auto op de voorgrond is van het merk Spyker.|Aankomst bij de directiekeet, op de achtergrond is de versiering langs de weg naar het gemaal te zien.<ref name="pws"/>]]<br />
<br />
De realisatie van de machine-installatie, die naar alle waarschijnlijkheid de grootste bemalingsinstallatie van Nederland en wellicht zelfs van Europa is, werd uitgevoerd door de machinefabriek Jaffa in Utrecht, eigendom van de heren H. en J. Smulders. Ondanks de uitdagingen die voortkwamen uit de Eerste Wereldoorlog, slaagden zij erin deze indrukwekkende krachtinstallatie te voltooien.<br />
<br />
Het machinegebouw is gebouwd door de gebroeders Broersma uit Harlingen. Ook zij slaagden erin de niet te onderschatten uitdagingen die zich tijdens de bouw voordeden te overwinnen. Ze hebben deze complexe constructie, inclusief een ingewikkelde fundering, succesvol voltooid.<br />
<br />
De hoofdingenieur van de provinciale waterstaat van Friesland, de heer Wouda, heeft vervolgens in [[Toespraak door Wouda bij de officiële ingebruikname|een toespraak]] enkele technische details gedeeld.<br />
<br />
Het gebied dat zijn water afvoert naar de Friese boezem beslaat een oppervlakte van 293.900 hectare, waarvan 286.433 hectare zich in de provincie Friesland bevindt en 7.467 hectare in de provincie Groningen. Het gebied in de provincie Groningen behoorde voorheen tot het Munnekezijlvest en watert nu af naar de Friese boezem.<br />
<br />
{| class="wikitable" style="float:left; margin-right: 30px; text-align: center;"<br />
|+ Oppervlakte van de Friese boezem afhankelijk van de waterstand.<ref>''Lauwerzee-verslag 1904.'' (1904). Hoitsema. Geraadpleegd op Delpher op 30-12-2023 van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB18A:018683000</ref><br />
|- style="vertical-align:top;"<br />
! scope="colgroup" colspan="2" | Boezemstand (m)<br />
! scope="col" rowspan="2" | Boezem&shy;oppervlak <br/> (ha)<br />
|- style="vertical-align:top;"<br />
! scope="col" | t.o.v. FZP <br />
! scope="col" | t.o.v. NAP<br />
|-<br />
| 0.00 || -0,66 || 26.000<br />
|-<br />
| 0.20 || -0,46 || 26.000<br />
|-<br />
| 0.25 || -0,41 || 32.100<br />
|-<br />
| 0.30 || -0,36 || 43.200<br />
|-<br />
| 0.35 || -0,31 || 50.300<br />
|-<br />
| 0.40 || -0,26 || 55.200<br />
|-<br />
| 0.45 || -0,21 || 57.800<br />
|-<br />
| 0.50 || -0,16 || 58.600<br />
|-<br />
| 0.55 || -0,11 || 58.800<br />
|-<br />
| 0.60 || -0,06 || 58.900<br />
|-<br />
|}<br />
<br />
De Friese boezem bestaat uit diverse meren, waarvan het Tjeukemeer, het Slotermeer, het Heegermeer, de Fluessen en de Morra, het Sneekermeer en Bergumermeer de grootste zijn. Daarnaast omvat het een uitgebreid netwerk van kanalen en vaarten. De totale oppervlakte bedraagt ongeveer 26.000 hectare (ha) bij normale waterstanden, gedefinieerd als die rond 0,20 meter boven het Fries Zomerpeil (afgekort FZP, gelijk aan NAP -0,66 meter). Bij hoge waterstanden neemt de oppervlakte van de boezemlanden toe als gevolg van het overstromen van boezemlanden en zomerpolders, en is dan ongeveer tweemaal zo groot.<br />
<br />
Tot op heden had de boezem alleen natuurlijke afvoermiddelen, namelijk een twaalftal zeesluizen die vrij gelijkmatig langs de kust zijn verspreid. Als er een sterke wind staat, die meestal uit het westen komt, kan de zeewaterstand flink opgestuwd worden. In deze gevallen kan een deel van deze sluizen niet lozen omdat het laagwater in zee niet onder het niveau van de boezem daalt. Het resultaat hiervan is dat de boezemwaterstand niet adequaat te beheersen is. Dit komt geregeld voor in het voorjaar, tijdens winterse hoogwaterstanden, en af en toe in de zomer.<br />
<br />
Gedurende lange tijd heeft men geprobeerd de ontoereikende situatie te verbeteren door de Lauwerszee af te sluiten en een ruime bergboezem te creëren (het Lauwersmeer). De Staatscommissie, benoemd in 1896, en de Lauwerszee-commissie, opgericht in 1902, hebben dit vraagstuk uitgebreid onderzocht. De laatstgenoemde commissie concludeerde dat de verbetering van de waterafvoer van de Friese boezem gezocht moest worden in een combinatie van het afsluiten van de Lauwerszee en het bouwen van een gemaal aan de Zuidkust van de provincie. Alleen verbeteren van de spui capaciteit zou onvoldoende verlichting brengen, er moest gepompt gaan worden.<br />
<br />
[[Bestand:PWS 05700.jpg|miniatuur|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/5/59/PWS_05700.jpg|alt=Zwart wit foto van een grote stoet mensen voorop gegaan door koningin Wilhelmina en Wouda.|Na de officiële ingebruikname, aan de zeezijde van het gemaal.<ref name="pws"/>]]<br />
<br />
Na grondige overweging heeft de toenmalige minister van waterstaat in 1910 geoordeeld dat het afsluiten van de Lauwerszee onnodig was.<ref>Op 25 mei 1969 werd de Lauwerszee alsnog afgesloten.</ref> In plaats daarvan moet de verbetering van de waterafvoer van Frieslands boezem gezocht worden in de oprichting van voldoende krachtige gemalen.<br />
<br />
In februari 1913 besloten de Provinciale Staten van Friesland tot de oprichting van een stoomgemaal met een vermogen van 750 waterpaardenkrachten (W.P.K.).<ref>Het vermogen van een gemaal, vroeger uitgedrukt in waterpaardenkrachten (W.P.K.), is het vermogen dat daadwerkelijk nuttig gebruikt wordt bij het opvoeren van het water. Door stromingsweerstanden en andere verliezen wordt het werkelijk benodigde vermogen aan de as van de pomp aanzienlijk groter. Dit as-vermogen werdt vroeger uitgedrukt in effectieve paardekrachten (E.P.K.).</ref> Later, in verband met de plannen voor de verbetering van de afstroming van de Linde, waarbij het Lindewater naar Frieslands boezem zou worden afgevoerd, is het vermogen verhoogd tot 900 W.P.K. Dit vermogen komt overeen met een wateropbrengst van 4000 kubieke meter per minuut bij een opvoerhoogte van 1 meter. Dit is verdeeld over acht centrifugaalpompen, elk met een capaciteit van 500 kubieke meter per minuut. Deze pompen worden per twee aangedreven door een tandem-compound stoommachine met een vermogen van ongeveer 625 effectieve paardenkrachten (E.P.K.). De benodigde stoom wordt geleverd door zes Piedboeuf-ketels, waarvan één als reserve dient.<br />
<br />
Het machinegebouw is gefundeerd op een gewapende betonnen plaat van 82,5 meter lang en 44,5 meter breed. Deze plaat wordt gedragen door ongeveer 1950 heipalen. De heipalen die permanent worden belast, zijn gemaakt van hout. Onder de delen van het gebouw die, onder bepaalde omstandigheden, een opwaartse druk kunnen ervaren zijn heipalen van gewapend beton toegepast. Op deze delen van het gebouw zijn de koppen van de gewapende betonnen palen in de funderingsplaat verankerd. <br />
<br />
[[Bestand:PWS 05641.jpg|miniatuur|links|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/7/75/PWS_05641.jpg|alt=Zwart wit foto van een stoet mensen voorop gegaan door koningin Wilhelmina en Wouda.|Weer terug bij de directiekeet.<ref name="pws"/>]]<br />
<br />
De bovenkant van de funderingsplaat bevind zich op een hoogte van 3,40 meter onder Normaal Amsterdams Peil (NAP). Op de funderingsplaat rusten de zuig- en persbuizen van de pompen. Deze buizen zijn voor zover er geen geen vacuüm in optreedt vervaardigd uit gewapend beton. De 16 zuigbuizen zijn gelijkmatig verdeeld over de zijde van de boezem van het gemaal en monden twee aan twee uit tussen gemetselde penanten. Elk paar penanten vormt de toevoer voor één pomp, met daar tussenin enigszins hellende krooshekken en [[vlotten]] om de vorming van luchtkelken tegen te gaan. Hier kan een afsluiting met [[schotbalken]] worden aangebracht. Boven de zuigbuizen in het gemaal bevindt zich een keldervloer waarop de apparatuur voor de condensatie-inrichting is geplaatst. Aan de zeekant monden de persbuizen van telkens twee pompen uit tussen penanten, die de koppen van een keersluis vormen. In deze sluishoofden bevinden zich [[vloeddeuren|stormdeuren]], waarvan de bovenkant reikt tot 4,10 meter boven NAP wat overeenkomt met de hoogte van de zeedijk. In zee is een 220 meter lange golfbreker aan de westzijde van het afvoerkanaal aangelegd ter beveiliging van het gemaal. Het gebouw is ontworpen om water te keren tot aan de hoogst bekende zeestand van 2,50 meter boven NAP.<br />
<br />
In het ketelhuis zijn de zes stoomketels gegroepeerd tot drie blokken. Elk blok rust op een gewapende betonconstructie die wordt ondersteund door heipalen. De fundering van het ketelhuis zelf is volledig losgekoppeld van die van de ketels. De rookkanalen, samengevoegd in twee groepen, leiden naar de schoorsteen die een hoogte heeft van 60 meter.<br />
<br />
Het water wordt naar het gemaal geleid vanuit de Groote Brekken via een nieuw aangelegd stroomkanaal. Dit kanaal heeft een bodembreedte van 68 meter, een diepte van 3 meter onder Fries Zomerpeil, en een breedte op de waterspiegel van 90 meter. De Groote Brekken wordt op haar beurt gevoed door het Tjeukemeer via de Follegasloot en de Haringsloot, evenals uit het Slotermeer en de meer noordelijk gelegen meren. Dit gebeurt door middel van een nieuw aangelegd stroomkanaal tussen de Brekken en de Koevorde, dat 4 kilometer lang is.<ref>Dit stroomkanaal is nu onderdeel van het Prinses Margrietkanaal.</ref> Dit kanaal heeft een bodembreedte van 41 meter, een diepte van 3 meter onder Fries Zomerpeil, en een breedte op de waterspiegel van 62 meter.<br />
<br />
[[Bestand:Beekman, plaat 21.jpg|miniatuur|gecentreerd|rechtop=2.5|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/2/25/Beekman%2C_plaat_21.jpg|alt=Kaart van noord Nederland met daarin met verschillende kleuren aangegeven de verschillende afwateringsgebieden.|Afwateringsgebieden in het noorden des lands. Met rode Romeinse cijfers zijn de 12 sluizen (zijlen in het Fries) langs de Friese kust aangegeven. De normale hoog- en laagwaterstanden t.o.v NAP voor de Friese kust zijn aangegeven in rode cijfers.<ref>Beekman, A. A. (1909-1912). ''Platen behorende bij polders en droogmakerijen.'' Van Cleef. Geraadpleegd op Delpher op 03-01-2024 van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB21:041126000:00070</ref>]]<br />
<br />
Dit stoomgemaal, momenteel het grootste in Europa, is in staat om dagelijks 6 miljoen kubieke meter water naar zee af te voeren. Al het water dat zich in het Sneekermeer bevindt zou in twee dagen door het gemaal kunnen worden weggepompt.<br />
<br />
De heer Wouda sloot af met de hoop dat dit gemaal zal bijdragen aan de welvaart van de provincie Friesland.<br />
<br />
Vervolgens gaf de Koningin het startsein voor het aanzetten van de machines.<br />
<br />
De minister van waterstaat was verhinderd de ceremonie bij te wonen vanwege ambtelijke verplichtingen.<br />
<br />
==Bronnen, noten en/of referenties==<br />
<references/><br />
<br />
[[categorie:Publicaties]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Karlijn_Postma,_kunstenaresKarlijn Postma, kunstenares2024-01-02T11:00:30Z<p>Cierick Goos: Inhoud aangevuld</p>
<hr />
<div>[[Bestand:Stoomverhalen, introductie.jpg|miniatuur|alt=Titelafbeelding van de Woudagemaal serie: Stoomverhalen|Titelafbeelding van de Woudagemaal serie: Stoomverhalen]]<br />
Op 5 december 2023 was het precies 25 jaar geleden dat het Woudagemaal de prestigieuze status van UNESCO Werelderfgoed ontving. Om deze mijlpaal te vieren en het rijke erfgoed van het gemaal te verkennen, is er een 25-delige podcastserie gemaakt.<br />
<br />
In deze podcastreeks komen mensen aan het woord die een bijzondere band hebben met het Woudagemaal. Van bezoekers die getuige waren van zijn majestueuze werking tot kinderen uit de buurt die opgroeiden naast dit icoon van waterbeheer. Van toegewijde vrijwilligers die het gemaal levend houden tot bekende gezichten uit Lemmer die hun herinneringen en verhalen delen.<br />
<br />
De podcast is een reis door de tijd, gezien vanuit verschillende oogpunten. En legt de verbinding tussen generaties en delen van de gemeenschap. Want het Woudagemaal is niet alleen van ons, maar van toekomstige generaties. De podcast is een eerbetoon aan het behoud van dit erfgoed en een manier om de rijke geschiedenis door te geven aan de generaties die nog komen.<br />
<br />
Deze wiki pagina is een transcriptie van een aflevering uit deze podcastserie "Stoomverhalen". De podcasts zijn te beluisteren op; [https://open.spotify.com/show/1oUmZhTJUoV12XF7VBMhUf Spotify], [https://www.youtube.com/watch?v=k5OXOLthvXo&list=PLMj5uY-7tHIFaAPXStoH2wLCeZQxe4aVe YouTube] en op [https://www.woudagemaal.nl/over-ons/podcast Woudagemaal.nl].<br />
<br />
Een overzicht van alle afleveringen in deze serie [[Stoomverhalen | is hier te vinden]].<br />
<br clear=all><br />
<br />
==Introductie==<br />
De introductie is te beluisteren op [https://open.spotify.com/episode/3Gmzxh97BVFzzs6tOrJHNQ Spotify] en [https://www.youtube.com/watch?v=k5OXOLthvXo&list=PLMj5uY-7tHIFaAPXStoH2wLCeZQxe4aVe YouTube].<br />
<br />
In {{taal-Fries|Fryslân}} vind je een van Nederlands mooiste kroonjuwelen; het Ingenieur D.F. Woudagemaal. Het grootste stoomgemaal ter wereld dat nog werkt. {{taal-Fries|Wetterskip Fryslân}} zet deze monumentale stoomreus uit 1920 bij té hoge waterstanden nog altijd aan het werk, om ervoor te zorgen dat jij droge voeten houdt. Het gemaal staat dit jaar 25 jaar op de Werelderfgoedlijst van UNESCO!<br />
<br />
In de komende 25 podcasts ga ik, Renate Kuivenhoven (RK), in gesprek met verschillende mensen die op één of andere manier verbonden zijn aan dit gemaal. Van ingenieur Wouda's kleinzoon tot een kunstenares die kopjes maakt van het slib uit de stoomketels en iedereen die daar tussenin zit.<br />
<br />
Laat de geluiden van het gemaal je meevoeren naar het verleden en het nu: Luister naar de Woudagemaal serie: Stoomverhalen!<br />
<br />
==Aflevering 4: Karlijn Postma, kunstenares==<br />
[[Bestand:Stoomverhalen, aflevering 3.jpg|miniatuur|alt=Karlijn Postma aan de boezemzijde van het Woudagemaal|Karlijn Postma aan de boezemzijde van het Woudagemaal]]<br />
De derde aflevering van deze podcastserie is te beluisteren op; [https://open.spotify.com/episode/5TK5LXlKRQAKbTeUuycpFX Spotify], [https://www.youtube.com/watch?v=QJRbRodCITw&list=PLMj5uY-7tHIFaAPXStoH2wLCeZQxe4aVe&index=1 YouTube] en [https://www.woudagemaal.nl/over-ons/podcast/aflevering-03-stoomverhalen-de-woudagemaal-serie-karlijn-postma.htm Woudagemaal.nl].<br />
<br />
'''RK:''' Welkom bij een nieuwe aflevering van stoomverhalen, een 25-delige podcastserie met verhalen over het ir. D.F. Woudagemaal. Vandaag een vrouw in de podcast, die iets heel bijzonders doet met het slib uit de ketels van het Woudagemaal. Dat maakt nieuwsgierig. Welkom, Karlijn Postma. Jij bent kunstenares en vertelt ons straks alles over de mooie producten die jij maakt, die ook in de winkel bij het Woudagemaal worden verkocht. Allereerst: wie is Karlijn Postma en hoe ontstond jouw band met het gemaal?<br />
<br />
'''KP:''' Dankjewel dat ik hier mag zijn. Ja, mijn band met het Woudagemaal: eigenlijk ging ik hier vaak langs, als puber. Ik woonde in Harich en moest geregeld naar Zwolle voor mijn eerste opleiding op het Cibap, en toen was het hier gewoon. Ik wist eigenlijk niet precies wat het was, en wat het deed, maar het was er gewoon. Na wat omzwervingen in grote steden kwam ik weer terug in Friesland, en woon ik inmiddels in Oosterzee, en heb ik ook een atelier in Oosterzee, aan het water, aan het Tjeukemeer. Daar ontstond eigenlijk pas mijn eerste verlangen om meer te weten te komen over het Woudagemaal. Ik ging steeds naar het water en ik dacht, ah, daar moet ik iets mee. Ik wilde me heel graag verbinden met de omgeving, andere ondernemers en dat soort dingen. Toen dacht ik: het Woudagemaal is hier zo'n icoon, ik ga gewoon eens een keer een mailtje sturen om te vragen of zij een soort afvalmateriaal hebben waar ik iets mee kan als kunstenaar. Geen idee wat, ik kan verschillende dingen, maar ik dacht: ik stuur gewoon een mailtje.<br />
<br />
'''RK:''' Hoe werd daarop gereageerd?<br />
<br />
'''KP:''' Heel snel, van, we hebben hier wel een soort afvalmateriaal dat in de ketels ligt; geen idee of je daar wat mee kan. Dus dat kreeg ik terug, en ik zei, dat weet ik ook niet, maar ik kom wel wat ophalen en dan ga ik wel wat proberen.<br />
<br />
'''RK:''' En toen kwam je hier aan, je kende het Woudagemaal van vroeger, je zag dat prachtige gebouw staan, het was er gewoon, en toen zag je het van dichtbij.<br />
<br />
'''RK:''' En wat kwam er toen bij jou binnen?<br />
<br />
'''KP:''' Ik vond het wel heel indrukwekkend. En ik dacht ook wel: dat ik dit nooit heb geweten, dat ik er nooit ben geweest.<br />
<br />
'''RK:''' Hoe kan dat, denk je? Om het toch allemaal maar zo gewoon vinden, en het voor waar aannemen dat het er nu eenmaal is?<br />
<br />
KP :Tja, ik weet het niet. Vanuit school ook: kijk, ik zat natuurlijk ook in Balk en in Sneek op school, dus het was misschien ook niet helemaal mijn regio. Met school zijn we er sowieso nooit naartoe geweest, en verder, ja, ik weet het ook niet. Mijn ouders waren misschien meer van naar het bos gaan en naar het strand gaan, en de natuur in. We hadden een grote tuin, dus zij hadden andere dingen die zij met ons deden.<br />
<br />
'''RK:''' En toen lag er ineens slib voor jou klaar. Hoe ging dat?<br />
<br />
'''KP:''' Nou ja, ze waren het eigenlijk de eerste keer een beetje vergeten, dat ik zou komen, want ze zeiden, dan gaan we weer stoken, en dat was de voorjaarsvakantie of de herfstvakantie, een van de twee.<br />
<br />
'''RK:''' En dat zijn de opleidingsdagen, dan gaat het gemaal aan, en dan komt er dus van alles vrij in de ketel.<br />
<br />
'''KP:''' Ja, en toen zeiden ze, dan bewaren we daarna het slib voor jou. Maar goed, toen kwam ik hier, en toen zeiden ze, ja, eh, het is niet helemaal goed gegaan, het slib is alweer teruggegooid, en we hebben hier nog wel een zakje met droog slib voor je.<br />
<br />
'''RK:''' Want je hebt nat slib en droog slib, hoe zit dat?<br />
<br />
'''KP:''' Hoe ze het mij hebben uitgelegd, is dat de ketels eerst voor een deel afkoelen, en dan bezinkt eigenlijk het slib, naar beneden.<br />
<br />
'''RK:''' Onder de ketels daar stroomt al het water om het op gang te brengen.<br />
<br />
'''KP:''' Precies, dat pompen ze uit het Friese boezemwater, de ketels in. Dus dat is eigenlijk gewoon waar ze mee stoken, en dan bezinkt het slib, en dat slib blijft onderin liggen omdat het zwaarder is. Het zijn een soort kleine zanddeeltjes. Ze pompen het uiteindelijk leeg, maar het slib blijft zitten, en dat schrapen ze eruit met een soort lepel, en dat is het natte slib dat overblijft. Ze krijgen niet alles eruit. Dan laten ze ketels nog verder afkoelen, maar dan , doordat de ketels nog steeds een beetje warm zijn, verdampt het water en blijft er droog slib over, droge zanddeeltjes.<br />
<br />
'''RK:''' Dus jij ging met een emmertje droog slib en een emmertje nat slib - zo stel ik het me voor-, ging jij naar huis en toen?<br />
<br />
'''KP:''' Eigenlijk alleen met een emmertje droog slib, want dat natte hadden ze alweer teruggegooid. Ja, en toen had ik een klein beetje slib. Ik wist mijn god niet wat voor materiaal het was, maar ik dacht hier kan ik vast iets mee, met keramiek. Dus ik ben gaan experimenteren. Eerst maar eens gewoon wat vierkante tegeltjes, een beetje erdoorheen mengen en een beetje eroverheen strooien, wel mengen met water nog, erop kwasten en kijken wat dat doet.<br />
<br />
'''RK:''' En dan de oven in en kijken wat er gebeurt?<br />
<br />
'''KP:''' Ja. Je hebt twee keer stook, je hebt de biscuitstook en daarna de glazuurstook.<br />
<br />
'''RK:''' Hoe noem je dat eerste?<br />
<br />
'''KP:''' De biscuitstook.<br />
<br />
'''RK:''' Dan wordt het een biscuitje?<br />
<br />
'''KP:''' Ja. En eigenlijk verandert het van klei al naar een zachte steensoort, en daarna krijg je pas de glazuurstook, waarin hij de volledige hardheid krijgt, en porselein bijvoorbeeld ook waterdicht wordt. Maar die tussenvorm heb je nodig om te kunnen glazuren, of te schuren om het zachter te maken, het product.<br />
<br />
'''RK:''' Hoe lang heb je erover gedaan om dat product een beetje te leren kennen en te weten wat je ermee kunt?<br />
<br />
'''KP:''' Totaal wel een jaar. Ik ben er natuurlijk niet volledig mee bezig geweest, want ik had ook andere projecten lopen, maar het wel een jaar voordat je een materiaal leert kennen. Dat je weet wat je ermee kan, en de producten die ermee kan maken, en hoe het werkt.<br />
<br />
'''RK:''' En hoe kwam je op het idee om er dan kopjes van te maken? Het hadden natuurlijk ook mooie tegeltjes kunnen blijven.<br />
<br />
'''KP:''' Ja. Ja, zeker. Eigenlijk om dat ik daarvoor ook heel veel bezig was met kopjes en met servies, dus ontstond voor mij heel snel het idee, hoe mooi zou het zijn als je hier koffie uit kon drinken, of thee? Dus daar begon het. Maar ik heb er ook tegels mee gemaakt; grotere tegels die je kan toepassen voor met name keukens, of waar je het eigenlijk maar zou willen. Dus het is heel divers.<br />
<br />
'''RK:''' Ik heb de kopjes gezien, en ik kan zeggen, mensen: ze zijn prachtig. Ze zijn te koop in de winkel bij het Woudagemaal, en waarschijnlijk ook op je website, denk ik?<br />
<br />
'''KP:''' Zeker.<br />
<br />
'''RK:''' Met een podcast kun je ze helaas niet zien, maar als je ze nu moet omschrijven, hoe zien die kopjes eruit?<br />
<br />
'''KP:''' Ik heb eigenlijk twee varianten. Ik heb een bruine variant waarin ik het natte slib gebruik als glazuur; daarin vervangt het slib glazuur, omdat ik erachter kwam dat het natte slib volledig van zichzelf glazuurt. Dat vind ik een hele mooie variant, omdat ik daardoor dus ook en afvalmateriaal gebruik, maar ook een ander materiaal niet meer nodig heb. En daarnaast gebruik ik het droge slib, dat meng ik echt door de gietklei heen, porselein gietklei, en dan krijg je een soort donkere spikkeltjes in je keramiek, dat is de tweede variant.<br />
<br />
'''RK:''' En hebben de kopjes dan ook nog verschillende vormen?<br />
<br />
'''KP:''' Ja, ze hebben verschillende maten, dus voor theebekers en voor koffie en voor cappuccino, maar gebruik ze vooral zoals jij ze zou willen, want ik vind het ook heel lekker om in koffiekopjes thee te serveren, omdat het lekkere kleine kopjes zijn.<br />
<br />
'''RK:''' En moet je ze ook op een andere manier behandelen dan een ander koffie- of theekopje?<br />
<br />
'''KP:''' Nee.<br />
<br />
'''RK:''' Mag je er alles mee doen?<br />
<br />
'''KP:''' Ja, ja. Het kan ook gewoon in de vaatwasser, het is hartstikke sterk. Alles wat je laat vallen, dat kan een keer kapot, maar het is gewoon heel sterk en vaatwasserbestendig.<br />
<br />
'''RK:''' Na een jaar had je door hoe dat materiaal werkte, en hoe je het moest bewerken, en toen moest er een ontwerp komen. Hoe ben je bij dat ontwerp gekomen?<br />
<br />
'''KP:''' Ik heb vooral ook wel gekeken naar het gebouw van het Woudagemaal. In het water heb je een soort bogen zitten, waar ze het water naar binnen laten, en dat zijn eigenlijk de onderkanten geworden van mijn kopjes. Ik wou ze zo rond mogelijk hebben, omdat die bogen ook een mooi ronding hebben.<br />
<br />
'''RK:''' Mooi. En de naam is Silt; waarom die naam?<br />
<br />
'''KP:''' Ik ben heel erg gaan zoeken naar wat een mooie naam was voor dit project. Uiteindelijk kwam ik erachter dat silt ook hele kleine zanddeeltjes betekent, maar ik vond ook silt met een "s" een hele mooie verwijzing naar zilt met een "z", wat ooit de Zuiderzee is geweest, en het zilte water heb je gehad, dus die combinatie vond ik heel mooi.<br />
<br />
'''RK:''' Je zegt, die zandkorreltjes, dat zijn dan voornamelijk zandkorreltjes en andere delen die achterblijven, vind je ook wel eens iets geks terug in het materiaal dat je meekrijgt?<br />
<br />
'''KP:''' Nee, eigenlijk niet. Soms heb ik wel eens staalborsteltjes gevonden, en toen heb ik ook aan Rein gevraagd, wat is dit nou eigenlijk?<br />
<br />
'''RK:''' Is Rein de stoker, die de ketels onderhoudt?<br />
<br />
'''KP:''' Ja. Ja. Dus hoe kan dit, zit dit nou in het Friese boezemwater, of ook weleens een boutje of zo. Waarschijnlijk zijn die harde haartjes van een staalborstel van als zij ketels schoonschrapen. Dat komt daar dus vandaan. Maar soms ook wel wat grotere stukjes staal.<br />
<br />
'''RK:''' Hoe ruikt het als je ermee aan de gang gaat?<br />
<br />
'''KP:''' Het ruikt naar niets, eigenlijk. Je moet je voorstellen, het is het Friese boezemwater waar je ook in zwemt zomers. Dus het heeft niet echt een geur.<br />
<br />
'''RK:''' En welke kleur heeft het?<br />
<br />
'''KP:''' Heel vies bruin, haha, onze Friese waterkleur.<br />
<br />
'''RK:''' Je hebt de kopjes, en zijn je nog meer dingen die je ermee wilt gaan maken?<br />
<br />
'''KP:''' Ik heb sowieso ook urnen, die ik ermee maak.<br />
<br />
'''RK:''' Urnen? Hoe kwam je daarbij?<br />
<br />
'''KP:''' Ja, het grappige is dat ik dat dus niet per se weet, maar ergens is op mijn pad gekomen dat ik dacht, hee, ik wil eigenlijk andere producten maken, ook met meer betekenis, en is de uitvaartbranche eigenlijk bij mij op mijn pad gekomen, ben ik ook bij het crematorium in Heerenveen langs geweest, van hee, hoe werkt jullie branche, waar is behoefte aan? Dit is wat ik maak, en zouden jullie behoefte hebben aan een urn, want voordat ik zo'n branche induik en denk okee, dit gaat een gat in de markt worden, is het wel goed om een beetje onderzoek te doen. Zij hebben mij heel erg geholpen daarmee, en vervolgens ben ik gaan ontwerpen en heb ik twee varianten dus ook weer, met het bruine glazuur en met de donkere spikkels. Kleine urnen gemaakt, waar je ook een theelichtje in kunt doen in het dekseltje.<br />
<br />
'''RK:''' Wat bijzonder.<br />
<br />
'''KP:''' Ja, heel bijzonder.<br />
<br />
'''RK:''' Heb je nog meer plannen, zijn er nog meer projecten die je in je hoofd hebt, en welke dan?<br />
<br />
'''KP:''' Ja, ik ben bezig om ook lampen ermee te maken, en je hebt een speciaal soort porselein dat lichtdoorlatend is, en als je daar dan ook het droge slib doorheen mengt, en je zet een lampje aan, dan krijg je dus een hele mooie zachte, warme gloed door het keramiek heen. Maar je ziet die spikkels, die zijn niet lichtdoorlatend, maar daardoor zie je ze heel duidelijk tevoorschijn. Het is wel heel moeilijk porselein om mee te werken, dus ik heb tot nog toe heel veel vervormingen en heel veel scheuren, maar ik ben bezig om te kijken of ik mijn ontwerp van de lamp aan kan passen zodat dat probleem getackeld wordt.<br />
<br />
'''RK:''' En wanneer is hij verkrijgbaar?<br />
<br />
'''KP:''' Dat ligt dus aan het proces. Aan het ontwerp.<br />
<br />
'''RK:''' Hoe snel het gaat.<br />
<br />
'''KP:''' Ja, daar kan ik nu nog niets van zeggen. Nee, want daar ben ik dus echt al wel twee jaar mee bezig.<br />
<br />
'''RK:''' Als de mensen graag een kopje willen, hoe kunnen ze die dan het beste kopen en welke oplages maak je?<br />
<br />
'''KP:''' Ja, oplages, kan heel groot, ik heb ook wel voor bedrijven als relatiegeschenk, heb ik ook wel gemaakt. Dus dan kopen ze echt wat groter in. Vind ik ook heel leuk om te doen. Dan maak ik er helemaal een speciaal pakketje van, en kleine oplages kan ook. Dus één kan ook, maar dertig kan ook, vijftig kan ook. Het is niet een heel grootschalig bedrijf, maar ik houd van het kleinschalige en het persoonlijke. Mensen kunnen het kopen bij mij, via de website, of gewoon langskomen, dat kan ook. Of hier dus bij het Woudagemaal.<br />
<br />
'''RK:''' Maar nou draait het gemaal niet dagelijks; hoe kom je dan toch aan voldoende slib?<br />
<br />
'''KP:''' Er komt best wel veel slib uit de ketels, en ik heb zo weinig nodig, dat ik echt wel al heel veel emmers heb, nu. Zelfs als ze twee keer per jaar draaien, heb ik tot nu toe steeds echt wel genoeg.<br />
<br />
'''RK:''' En hoe houd je het dat goed?<br />
<br />
'''KP:''' Ja, tot nu toe blijft het gewoon goed. Ja, ja.<br />
<br />
'''RK:''' Het is gewoon wondermateriaal!.<br />
<br />
'''KP:''' Ja, ja! Ik weet niet of het uiteindelijk een keer niet meer goed is, want het is natuurlijk uiteindelijk wel stilstaand water, maar tot nu toe als ik iedere keer emmers open, is het nog goed.<br />
<br />
'''RK:''' Ja, wat bijzonder zeg, wat maak jij mooie dingen.<br />
<br />
'''KP:''' Dank je.<br />
<br />
'''RK:''' Nou heeft het gemaal het UNESCO predicaat; hoe belangrijk is dat predicaat voor het gemaal, denk je? En ook voor jouw werk?<br />
<br />
'''KP:''' Ja, ik vind het vooral heel belangrijk dat bepaalde plekken of gebouwen, of waar veel historie in zit, dat dat echt bewaard blijft.<br />
<br />
'''RK:''' En dat gebeurt met het predicaat.<br />
<br />
'''KP:''' Ja, dat vind ik wel. Ik denk dat dat daardoor wel echt meer beschermd wordt.<br />
<br />
'''RK:''' En hoe draag je het verhaal van het gemaal uit bij je kopjes? Heb je daar op je website een verhaal over? Hoe pak je dat aan?<br />
<br />
'''KP:''' Ja, ik heb er natuurlijk sowieso wel een soort uitleg bij nodig, want als je het voor het eerst ziet, weet je natuurlijk niet hoe het gemaakt is.<br />
<br />
'''RK:''' Wat zijn dit voor spikkels?<br />
<br />
'''KP:''' Geen idee, ja, wel een leuk glazuurtje, wat eroverheen zit, maar het verhaal maakt het juist zo bijzonder. En, ja, dat vertel ik er altijd bij, of ik heb het op mijn website staan, of anderen die het verkopen die hebben het op hun website staan, vertellen het erbij.<br />
<br />
'''RK:''' Kopjes, lampjes, urnen, het is heel bijzonder. Neem een kijkje op de website van Karlijn, zou ik zeggen. Wat is de website?<br />
<br />
'''KP:''' [https://www.karlijnpostma.com/ www.karlijnpostma.com.]<br />
<br />
'''RK:''' Ik maak natuurlijk een beetje reclame voor je. Wat wens jij het gemaal de komende eeuw toe?<br />
<br />
'''KP:''' Vooral dat het blijft bestaan. En blijft werken ook. Dat de geschiedenis levend blijft.<br />
<br />
'''RK:''' Mooi. Heel erg bedankt voor je verhaal. We gaan allemaal jouw mooie kopjes kopen, zou ik zeggen. En succes met al je projecten<br />
<br />
'''KP:''' Dankjewel.<br />
<br />
[[Categorie:Stoomverhalen]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Gemaalontwerp_uit_1904Gemaalontwerp uit 19042023-12-30T14:28:04Z<p>Cierick Goos: Inhoud aangevuld</p>
<hr />
<div>In 1902 werd er een commissie opgericht, de Lauwerszee-commissie, met als opdracht te onderzoeken hoe de waterbeheersing in de provincies Friesland en Groningen verbeterd kon worden. Dit draaide om het plan om de Lauwerszee af te sluiten (waar zowel de provincie Friesland als de Provincie Groningen op afwateren). Deze commissie kwam met adviezen voor het verbeteren van de afwatering van de Friese boezem richting de Lauwerszee (wat Lauwersmeer is gaan heten na de afsluiting). Daarnaast adviseerde de commissie ook om een stoomgemaal te bouwen in de buurt van Lemmer.<br />
<br />
De commissie heeft de overtuiging dat er niet langer met de uitvoering van de plannen tot verbetering van de waterafvoer "gedraald mag worden". En besluit daarom de plannen voor stoombemaling verder uit te laten werken. De grote bemalings capaciteit in combinatie met de geringe opvoerhoogte zorgt ervoor dat de kosten van het gemaal behoorlijk zullen afwijken van de eenheidsprijzen (per waterpaardenkracht) die normaal gehanteerd worden. De commissie besluit Prof. J. C. Dijxhoorn "Hoogleeraar in de werktuigbouwkunde aan de Polytechnische school te Delft" te vragen de plannen voor het stoomgemaal verder uit te werken. Dijxhoorn ontwerpt een gemaal met verticale stoommachines, welke door middel van tandraderen langzaam lopende centrifugaalpompen met verticale as aandrijven.<br />
<br />
In 1904 kwam de commissie met het zijn eindverslag.<ref>''Lauwerzee-verslag 1904.'' (1904). Hoitsema. Geraadpleegd op Delpher op 30-12-2023 van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB18A:018683000</ref><ref name="Teekeningen">''Lauwerzee-verslag 1904: Teekeningen en Kaarten.'' (1904). Hoitsema. Geraadpleegd op Delpher op 30-12-2023 van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB18A:048904000</ref> De aanbevelingen van de commissie zijn niet (direct) overgenomen. Dijxhoorn schrijft hierover in het ''Ingenieur'' artikel ''[[De werktuigen van het provinciaal stoomgemaal]]'': "De plannen van de Lauwerzee-commissie zijn niet door de Hooge Regeering overgenomen. De Provinciale Besturen van Friesland en van Groningen hebben echter later afzonderlijk de boezembemaling ter hand genomen."<br />
<br />
[[Bestand:Lauwerszee comm - B.9, Uitsnede locatie.jpg|miniatuur|center|rechtop=2.2|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/2/25/Lauwerszee_comm_-_B.9%2C_Uitsnede_locatie.jpg|Locatie van het te bouwen gemaal, nabij Tacozijl.<ref>Dit is een uitsnede van een grotere kaart, de volledige kaart is: Lauwerzee commissie 1904, Teekeningen en Kaarten, Bijlage IX, ''Overzicht van de toevoerkanalen naar de stoomgemalen nabij Tacozijl'' [[Media:Lauwerszee comm - B.9, Overzicht van de toevoerkanalen.jpg|[Link naar tekening]]]</ref>]]<br />
<br />
==Uitgangspunten van de commissie==<br />
===Locatie===<br />
Voor de bouw van het stoomgemaal met bijbehorende kanalen en andere bouwwerken was een terrein voorzien in de nabijheid van Tacozijl (een uitwateringssluis). "Een vlak terrein, weiland, gelegen aan de zuidzijde van de Groote Brekken, van waar uit een buitenkanaal behoort te worden aangelegd naar zee, uitmondende op ruim 1 kilometer afstand oostelijk van Tacozijl en bij de uitmonding van eene in den zeedijk te leggen keersluis."<br />
<br />
Deze locatie is vrij dichtbij de locatie waar het gemaal uiteindelijk gebouwd is.<br />
<br />
[[Bestand:Lauwerszee comm - B.8, Situatie van de stoomgemalen nabij tacozijl.jpg|miniatuur|center|rechtop=2.2|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/3/32/Lauwerszee_comm_-_B.8%2C_Situatie_van_de_stoomgemalen_nabij_tacozijl.jpg|Situatie van de stoomgemalen nabij tacozijl.<ref name="Teekeningen"/>]]<br />
<br />
[[Bestand:Lauwerszee comm - B.8, Detail gemaal.jpg|miniatuur|rechtop=0.75|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/7/73/Lauwerszee_comm_-_B.8%2C_Detail_gemaal.jpg|Binnensluis of spuisluis met aan weerszijden een stoomgemaal, ketelhuis en woningen voor het personeel.<ref name="B.8">Dit is een uitsnede van een tekening, de volledige tekening is: Lauwerzee commisie 1904, Teekeningen en Kaarten, Bijlage VIII, ''Situatie van de stoomgemalen nabij Tacozijl'' [[Media:Lauwerszee comm - B.8, Situatie van de stoomgemalen nabij tacozijl.jpg|[Link naar tekening]]]</ref>]]<br />
Het voorgestelde ontwerp ziet er nogal anders uit dan we nu gewend zijn. De constructie van het gemaal gedeelte bestaat uit een (spui)sluis in het midden met stoomgemalen aan weerszijden daarvan. Omdat het dus feitelijk om twee onafhankelijke stoomgemalen gaat wordt in de beschrijving ook het meervoud gebruikt (stoomgemalen). Na het gemaal komt het water in en tussenstukje, waarna het door een zeesluis naar zee kan stromen.<br />
<br />
===Capaciteit van het gemaal===<br />
De Lauwerszee-commisie onderzocht de periode "van groot waterbezwaar" in augustus 1894 en wat ervoor nodig zou zijn om dit te beperken. De commissie concludeerde dat er in de twee weekse periode van wateroverlast 65 miljoen m<sup>3</sup> water extra afgevoerd had moeten worden om de gevolgen aanvaardbaar te houden.<br />
<br />
Voor de bemalings capaciteit van het gemaal werd daarom geadviseerd:<br />
* 65 miljoen m<sup>3</sup> in een periode van 14 dagen,<br />
* ofwel afgerond 4.650.000 m<sup>3</sup> per etmaal.<br />
* Waarbij het gemaal 23 uur per dag maalt (1 uur per dag was nodig voor controles en onderhoud),<br />
* ofwel afgerond 202.000 m<sup>3</sup> per uur (dit komt overeen met 3.367 m<sup>3</sup> per minuut of 56 m<sup>3</sup> per seconde).<br />
<br />
Dit is de capaciteit van het beoogde gemaal bij een opvoerhoogte van 1 meter. Bij een lagere opvoerhoogte moet het gemaal meer kunnen leveren, maximaal 275.000 m<sup>3</sup> per uur. Bij een hogere opvoerhoogte moet het gemaal kunnen blijven malen tot een opvoerhoogte van 1,60 meter, hierbij mag de opbrengst lager zijn.<br />
<br />
===Opvoerhoogte===<br />
De eerdergenoemde ontwerp opvoerhoogte van 1 meter is als volgt opgebouwd:<br />
* Binnenwater (bij het gemaal) op zomerpeil (het Friese zomerpeil (afgekort FZP of ZP) komt overeen met 0,66 m onder NAP).<br />
* Buitenwater (Zuiderzeestand) 0,90 m boven zomerpeil (komt overeen met 0,24 m boven NAP).<br />
* Binnenwaterstand in de boezem 0,05 m boven zomerpeil. Bij het in werking zijn van het gemaal wordt lokaal de boezemstand tot zomerpeil neergemalen.<br />
* Voor het verval vanaf het gemaal, door de buitensluis tot zee wordt 10 cm aangehouden.<br />
<br />
Bij lagere binnenwaterstanden moet er nog tot 0,20 m onder zomerpeil gemalen kunnen worden. Bij hogere zeewaterstanden dan 1,60 meter boven zomerpeil (0,95 m boven NAP) worden de sluisdeuren van de keersluis gesloten en wordt er niet gemalen.<br />
<br />
Variatie in buitenwaterstand komt door eb en vloed, dit verschil is echter maar circa 0,20 meter. Een grotere invloed heeft de wind, opstuwing (door de wind) van het water in de Zuiderzee geeft een grotere variatie in buitenwaterstanden. Verwachte variatie in waterstanden wanneer het gemaal in bedrijf zal zijn:<br />
* Binnenwater; tussen 0,20 en 0,40 m boven zomerpeil (-0,46 tot -0,26 m t.o.v. NAP).<br />
* Buitenwater; tussen 0,70 en 0,90 m boven zomerpeil (+0,04 tot +0,24 m t.o.v. NAP).<br />
Op basis van bovengenoemde getallen is de verwachting dat de werkelijke opvoerhoogte voor het gemaal meestal nog een stuk onder de ontwerp opvoerhoogte van 1 meter zal liggen.<br />
<br />
===Vermogen===<br />
Een capaciteit van 202.000 m<sup>3</sup> per uur bij een opvoerhoogte van 1 meter levert een vermogen van 750 Waterpaardekrachten (W.P.K.). Uitgedrukt in moderne eenheden komt het vermogen van 750 WPK overeen met 550 kW (kilowatt).<br />
<br />
===Spuimogelijkheid===<br />
Het gemaal moet voorzien worden van een spuisluis. Vooral in het voorjaar kan er op deze wijze dan water gespuid worden. De commissie vind dit zeer nuttig. De waterstanden in de Friese boezem lagen toen een stuk hoger dan het huidige streefpeil, hierdoor kon er op de Zuiderzee gespuid worden.<br />
<br />
Er is toen al voorzien dat wanneer de Zuiderzee afgesloten zal worden de mogelijkheid ontstaat om zoet IJsselmeerwater de Friese boezem in te laten. Inmalen van zoetwater door het gemaal bij tacozijl wordt niet nodig geacht omdat het waterhoogte verschil tussen het te vormen IJsselmeer en de Friese boezem voldoende zal zijn.<br />
<br />
[[Bestand:Lauwerszee comm - B.8, Detail zeesluis.jpg|miniatuur|links|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/2/20/Lauwerszee_comm_-_B.8%2C_Detail_zeesluis.jpg|Zeesluis of keersluis in de zeedijk.<ref name="B.8"/>]]<br />
===Keersluis===<br />
In die tijd vond men het nogal risicovol om een grote constructie in een zeedijk op te nemen. Men was bang dat dit een zwak punt zou kunnen zijn, het bezwijken van een dergelijk constructie zou dan een groot gat in de zeedijk kunnen veroorzaken. Men hield zich liever bij techniek die zich al bewezen had, namelijk relatief smalle sluizen in een zeedijk. Hierom is er destijds gekozen voor een (breed)gemaal een stukje landinwaarts en een relatief smalle zeesluis in de zeedijk.<br />
<br />
De keersluis in de zeedijk waar de opbrengst van het gemaal door naar zee stroomt krijgt een breedte van 18 meter en een slagdrempel op 3 meter onder zomerpeil. In de uitwerking is de opening opgesplitst in 3 openingen van ieder 6 meter breed.<br />
<br />
===Aantal maaldagen===<br />
Op basis van de waargenomen boezemwaterstanden in de jaren 1883-1898 kwam Hoofdingenieur H. E. de Bruijn tot een inschatting van het te verwachte aantal draaidagen. Zijn inschatting was; gemiddeld 12 etmalen per jaar, dit is inclusief het testen van de installaties (een half etmaal elke winter en een kwart etmaal elke zomer). Hij gaf al aan dat het aantal maaldagen zeer wissend zal zijn, uit zijn berekening volgde totaal 10 etmalen in de vijfjarige periode van 1883-1887 en 115 etmalen in de vijfjarige periode van 1894-1898.<br />
<br />
Om aan de veilige kant te blijven is de commissie in haar berekeningen uitgegaan van een inzet van gemiddeld 15 dagen per jaar. De commissie schrijf over het beperkte aantal draaidagen het volgende:<ref>Lauwerzee-verslag 1904, hoofdstuk VII, §5 - Raming van het aantal maaldagen, pagina 97.</ref><br />
<br />
{{citaat|Hoewel van meer dan eene zijde als bezwaar tegen bemaling wordt aangevoerd de korte periode van werking per jaar, wordt dit argument door de commissie in geen enkel opzicht gedeeld; zij meent toch, dat de beantwoording van de vraag of stoombemaling gewenscht is, alleen beheerscht wordt door de overweging of haar nut opweegt tegen de kosten. De schade alleen in 1894 en die in latere jaren aan den landbouw in Friesland toegebracht, acht de commissie reeds van dien aard dat de kosten, voor bemaling vereischt, als een nuttige uitgave te beschouwen zijn.}}<br />
<br />
==Het gemaal ontwerp van prof. J.C. Dijxhoorn==<br />
Om een goed onderbouwd kostenoverzicht te krijgen van het beoogde gemaal wordt professor Dijxhoorn ingeschakeld. Hij onderbouwd de keuze voor de te gebruiken bemalingswerktuigen, stoommachines en dergelijke. En geeft onderbouwing aan de te verwachten bedrijfskosten zoals het kolenverbruik.<br />
<br />
===Keuze der wateropvoerwerktuigen===<br />
[[Bestand:Lauwerszee comm - B.14, Uitsnede pomp.jpg|miniatuur|rechtop=0.65|Bovenaanzicht van één van de pompen met verticale as, het pomphuis, aan- en afvoerkanalen zijn geheel onder de machinevloer geconstrueerd.<ref name="B.14">Dit is een uitsnede van een tekening, de volledige tekening is: Lauwerzee commisie 1904, Teekeningen en Kaarten, Bijlage XIV, ''Stoomgemalen nabij Tacozijl'' [[Media:Lauwerszee comm - B.14, Stoomgemalen nabij Tacozijl.jpg|[Link naar tekening]]]</ref>]]<br />
<br />
Bij stoomgemalen met een opvoerhoogte tussen de 2 en 4 meter hebben centrifugaalpompen "zonder twijfel" de voorkeur, zowel wat aanlegkosten betreft als wat betreft de onderhouds- en bedrijfskosten. Het is de vraag of deze keuze voor centrifugaalpompen ook de meest geschikte is voor een gemaal met zeer geringe opvoerhoogte (dikwijls 0,50 meter en nog wel minder). Omdat het gemaal maar zelden gebruikt wordt zal de keuze van de wateropvoerwerktuigen meer bepaald worden door de aanleg- en onderhoudskosten. Het rendement (kolenverbruik per waterpaardekracht) is minder van belang.<br />
<br />
Dit doet de keuze op centrifugaalpompen vallen, immers:<br />
* Centrifugaalpompen hebben lage aanleg- en onderhoudskosten ten opzichte van schepraderen, pompen en vijzels.<br />
* Bij afnemende opvoerhoogte zullen centrifugaalpompen een hoger opbrengst hebben zonder dat het toerental verhoogd hoeft te worden. Dit wordt als een groot voordeel gezien in verband met de sterk wisselende opvoerhoogte van dit gemaal.<br />
<br />
Omdat de te verpompen waterhoeveelheid zeer groot is en de opvoerhoogte maar erg klein is hebben wrijvingsverliezen een grote invloed. Denk hierbij aan de wrijvingsverliezen in de aan- en afvoerkanalen en in het pomphuis zelf. Er wordt daarom gekozen voor centrifugaalpompen met een verticale as. <br />
<br />
Over hevel-centrifugaalpompen wordt geschreven:<ref>Lauwerzee-verslag 1904, hoofdstuk X, § 2 - Keuze der wateropvoerwerktuigen, pagina 144.</ref><br />
<br />
{{citaat|Het is voor dit geval dus niet rationeel om, zooals bij hevel-centrifugaalpompen geschiedt, het water eerst door een zuigleiding te leiden naar eene pomp, die boven den hoogsten buitenwaterstand wordt geplaatst, en het daarna weder omlaag te voeren. Zulke buisleidingen zouden wegens hare groote lengte den bedoelden schadelijken weerstand verhoogen.}}<br />
<br />
Interessant genoeg zijn in het uiteindelijke ontwerp voor het gemaal wel hevel-centrifugaalpompen gebruikt. Het rendement daarvan viel ook wat tegen.<br />
<br />
Bij de centrifugaalpompen met een verticale as ligt het slakkenhuis op zijn kant. Door het slakkenhuis geheel onder water te bouwen zijn de aan- en afvoerleidingen maar heel kort, waardoor de wrijvingsverliezen heel laag zijn. <br />
<br />
De waaiers kunnen met een bovenloopkraan uit de pomphuizen getild worden, dit dient voor onderhoud, om vrije lozing (spuien) mogelijk te maken en voor het verwijderen van vreemde voorwerpen die in de waaier klem kunnen komen te zitten.<br />
<br />
Centrifugaalpompen met verticale as zijn tot dan toe maar weinig in Nederlandse gemalen toegepast. Genoemd wordt dat het stoomgemaal in Drongelen ook pompen heeft met verticale as. ook wordt genoemd dat dit type centrifugaalpompen veel voorkomen in Noord-Duitsland en in westelijke staten van Amerika. Een ander toendertijd zeer bekende toepassing zijn de vijf centrifugaalpompen met verticale as die te Khatatba op de Nijl uitslaan. Deze leveren bij 32 omwentelingen per minuut ieder 360 m<sup>3</sup> per minuut met een opvoerhoogte van 3 meter. <br />
<br />
[[Bestand:Khatatbeh schematisch.jpg|miniatuur|rechtop 2|gecentreerd|Schematische dwarsdoorsnede van het gemaal Khatatba. <ref>Beekman, A.A. (z.d). ''Platen behorende bij polders en droogmakerijen''. Geraadpleegd op Delpher op 30-12-2023 van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB21:041126000</ref>]]<br />
<br />
In het ontwerp van Dijxhoorn zijn 8 grote bemalingspompen voorzien. Ieder van deze centrifugaalpompen zal bij een opvoerhoogte van 1 meter 420 m<sup>3</sup> water per minuut kunnen opvoeren en bij een opvoerhoogte van 0.5 meter ongeveer 575 m<sup>3</sup> per minuut. De grootste opvoerhoogte, waarmede de centrifugaalpompen dienst zullen doen, bedraagt 1.60 meter waarbij de wateropbrengst dan ongeveer 350 m<sup>3</sup> per minuut zal zijn.<br />
<br />
De grote capaciteit per pomp vraagt om grote waaiers. Een lage opvoerhoogte vraagt echter een lage omtreksnelheid aan de buitenomtrek van de waaier. Samen geeft dit een laag toerental voor de waaiers, tussen 24 en 34 omwentelingen per minuut afhankelijk van de opvoerhoogte.<br />
<br />
{| class="wikitable" style="margin: auto;"<br />
|+ Hoofdafmetingen pompen<br />
|-<br />
| Waaier diameter || 3,6 m<br />
|-<br />
| Diameter van de toevoerpijp onder de pomp || 2,55 m<br />
|-<br />
| Kleinste doorsnede aanzuigkanaal || 5,1 m<sup>2</sup><br />
|-<br />
| Kleinste breedte aanzuigkanaal || 2,55 m<br />
|-<br />
| Kleinste hoogte aanzuigkanaal || 2,0 m<br />
|-<br />
|}<br />
<br />
Per machinelokaal zijn er vier centrifugaalpompen met verticale as, deze worden per twee pompen door één stoommachine aangedreven. Er is een haakse overbrenging nodig om de uitgaande as van de stoommachine aan de verticaal staande as van de centrifugaalpompen te verbinden. Hiervoor wordt een tandwiel overbrenging gekozen (met kegelraderen ofwel kamwielen). Om de stoommachine effectiever te laten werken is het gewenst om deze op een hoger toerental te laten draaien dan de pompen. Deze wens laat zich gemakkelijk combineren met de gekozen haakse tandwiel overbrenging, een overbrengingsverhouding van 2 op 1 wordt gekozen. De stoommachines draaien dan twee maal zo snel als de pomp waaiers.<br />
<br />
[[Bestand:Lauwerszee comm - B.14, Uitsnede machinelokaal.jpg|miniatuur|center|rechtop=2.2|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/2/22/Lauwerszee_comm_-_B.14%2C_Uitsnede_machinelokaal.jpg|Bovenaazicht van één van de twee machinelokalen met vier centrifugaalpompen en twee stoommachines per machinelokaal.<ref name="B.14"/>]]<br />
<br />
===Keuze der stoomwerktuigen===<br />
Voor de keuze van de stoommachines redeneert Dijxhoorn als volgt: Eenvoudige constructie in verband met het geringe aantal draaidagen. Moderne middelen om stoomverbruik te verminderen zoals oververhitte stoom zijn niet op hun plaats. Ook geen hoge stoomdruk zoals dit bij tripple expansie machines gebruikt wordt. Compound machines (expansie in twee trappen) met een keteldruk van ongeveer 8 kg/cm<sup>2</sup> "zijn de aangewezen stoomwerktuigen voor dit geval". De voorkeur gaat uit naar verticale stoomwerktuigen, dit in verband met lagere slijtage aan de cilinders en pakkingbussen ten opzichte van horizontale stoommachines. Ook hebben verticale machines minder vloeroppervlak nodig waardoor de machinekamer kleiner kan.<br />
<br />
De keuze valt op verticale compound stoommachines met ieder één hogerduk cilinder en twee lagedruk cilinders, waarbij de krukken op de krukas 120° ten opzichte van elkaar verdraaid zijn. Dit geeft een rustige loop wat prettig is voor de kamwiel overbrenging. De lagedruk zuigers zullen even zwaar worden als de hogedruk zuiger zodat het geheel geheel gebalanceerd is. Per stoommachine zijn er twee vliegwielen voorzien, aan weerszijden van de hogedruk cilinders.<br />
<br />
Voor het vermogen van de stoommachines wordt berekend dat 550 indicateur-paardekrachten (IPK) voldoende zal zijn. Echter wordt er wel van uitgegaan dat dit vermogen zonder bezwaar tot 700 indicateur-paardekrachten kan worden opgevoerd. Het aantal omwentelingen, dat deze stoomwerktuigen per minuut maken, kan naar behoefte worden gewijzigd van ongeveer 44 tot 66<br />
per minuut (in verband met de variatie in opvoerhoogte)<br />
<br />
{| class="wikitable" style="margin: auto;"<br />
|+ Hoofdafmetingen stoommachine<br />
|-<br />
| 1 hogedruk cilinder, diameter || 0,93 m<br />
|-<br />
| 2 lagedruk cilinders, diameter || 1,07 m<br />
|-<br />
| Zuigerslag || 0,9 m<br />
|-<br />
| Tandwielen op de machine-as, diameter || 1,05 m<br />
|-<br />
| Tandwielen op de pompassen, diameter || 2,1 m<br />
|-<br />
|}<br />
<br />
===Keuze der stoomketels===<br />
[[Bestand:Lauwerszee comm - B.14, Uitsnede ketelhuis.jpg|miniatuur|rechtop=1.2|link=https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/8/84/Lauwerszee_comm_-_B.14%2C_Uitsnede_ketelhuis.jpg|Bovenaazicht van één van de twee ketelhuizen ieder met eigen kolenloods en schoorsteen.<ref name="B.14"/>]]<br />
Om niet in "buitengewoon groote afmetingen te vervallen" kiest Dijxhoorn voor Lancashire-ketels, 3 stoomketels per stoommachine, 6 per ketelhuis en 12 totaal. Per ketelhuis is er één schoorsteen. Reserve ketels worden niet nodig geacht, bij uitval van een ketel bij het grootste vermogen kunnen de andere ketels bijspringen, desnoods met een wat hoger kolenverbruik.<br />
<br />
In verband met het te verwachten grote verbruik van steenkolen worden de kolenbergplaatsen dicht bij de stookplaaten gesitueerd. De kolenloods bevind zich aan de waterkant zodat de kolen gemakkelijk uit schepen direct in de kolenloods gelost kunnen worden.<br />
<br />
{| class="wikitable" style="margin: auto;"<br />
|+ Hoofdafmetingen stoomketels<br />
|-<br />
| Verwarmd oppervlak || 110 m<sup>2</sup><br />
|-<br />
| Stoomdruk || 8 kg/cm<sup>2</sup><br />
|-<br />
| Diameter || 2,5 m<br />
|-<br />
| Inwendige diameter van de binnenvuurgangen || 0,9 m<br />
|-<br />
| Lengte van de binnenvuurgangen || 10,5 m<br />
|-<br />
|}<br />
<br />
<br />
===Kolenverbruik===<br />
Het kolenverbruik wordt, wanneer de pompen met eene opvoerhoogte van 1 meter werken, begroot op hoogstens 2,8 kg/uur per waterpaardekracht. Dit kolenverbruik is in het geval van een gewoon normaal bedrijf. Wanneer er bij een beproeving, wanneer<br />
alle voorzorgen worden genomen om een zuinig kolenverbruik te bereiken, zal men tot een lager cijfer kunnen komen.<br />
<br />
Bij een grotere opvoerhoogte dan 1 meter zal het kolenverbruik per waterpaardekracht gunstiger zijn; bij een kleinere opvoerhoogte zal het daarentegen meer bedragen.<br />
<br />
Bij een verbrandingswaarde van steenkool van 35 MJ/kg komt het genoemde verbruik van 2,8 kg/uur neer op 27.222 W. Dit is per waterpaardenkracht, één waterpaardekracht komt overeen met 735,5 W. Door deze twee getallen te delen op elkaar wordt het rendement van de gehele installatie gevonden; 735,5 / 27.222 * 100% = 2,7 %. Dit rendement is exact gelijk aan het rendement dat is gemeten bij de garantiemetingen van het uiteindelijk gebouwde gemaal, zie de pagina ''[[Rendement]]'' voor details.<br />
<br />
==Personeel==<br />
Om tot een goede schatting van de bedrijfskosten te komen is het ook nodig om te weten hoeveel mensen er nodig zijn om het gemaal te bedienen. Dit wordt opgesplitst in een aantal personeelsleden in vaste dienst en een (groter) aantal die ingehuurd kunnen worden op het moment dat het gemaal moet draaien.<br />
<br />
Vaste personeelsleden:<br />
* 1 chef-machinist (werktuigkundige).<br />
* 4 machinisten, waarvan één als plaatsvervanger van de chef-machinist.<br />
* 4 stokers.<br />
<br />
Los ingehuurd personeel:<br />
* 4 hulpmachinisten.<br />
* 20 stokers.<br />
<br />
Wanneer het gemaal moet draaien wordt het personeel verdeeld in een dag- en een nachtploeg (2 ploegendienst).<br />
<br />
==Kosten==<br />
In het verslag van de commissie wordt uitgebreid ingegaan op de te verwachten kosten van de stoombemaling in Friesland, zowel de bouwkosten als de operatione kosten worden hier uitgebreid gespecificeerd. Op deze pagina zullen we daar niet verder op ingaan.<br />
<br />
==Bronnen, noten en/of referenties==<br />
<references/><br />
<br />
[[Categorie:Voorgeschiedenis bemaling Frieslands boezem]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Begrafenis_prof_Dijxhoorn,_zeer_groote_belangstelling_uit_breeden_kringBegrafenis prof Dijxhoorn, zeer groote belangstelling uit breeden kring2023-12-30T11:49:18Z<p>Cierick Goos: </p>
<hr />
<div><div class="kolommen-3 krant"><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Delftsche Courant</div><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Maandag 26 mei 1941.<ref>Begrafenis prof. ir J. C. Dijxhoorn: Zeer groote belangstelling uit breeden kring. (1941, 26 mei) ''Delftsche courant: nieuwsblad voor Delft en Delfland'', p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 30-12-2023 van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010319288:mpeg21:p005</ref></div><br />
<br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">'''DELFTSCH NIEUWS'''</div><br />
<br />
----<br />
<br />
{{krantenkop-1|Begrafenis prof. ir J. C. Dijxhoorn.}}<br />
{{krantenkop-2|Zeer groote belangstelling uit breeden kring.}}<br />
<br />
Zaterdagmiddag is op de begraafplaats<br />
Oud Eik en Duinen te 's-Gravenhage<br />
het stoffelijk overschot van<br />
prof. ir J. C. Dijxhoorn, oud-hoogleeraar<br />
aan de Technische Hoogeschool<br />
en eerelid van het Instituut van Ingenieurs.<br />
<br />
<br />
[[Bestand:Delftsche Courant, Prof Dijxhoorn.jpg|miniatuur|gecentreerd|x249px|Prof. ir J. C. Dijxhoorn.]]<br />
<br />
{{krantenkop-3|Wie er waren.}}<br />
Aanwezig waren o.m. professor ir C.<br />
L. van der Bilt, waarnemend burgemeester<br />
van Den Haag, de presidentcurator<br />
en de curator van de Technische<br />
Hoogeschool, ir F. J. de Vogel en<br />
J. Klopper, de rector-magnificus professor<br />
dr C. J. van Nieuwenburg, de<br />
president en algemeen secretaris van<br />
den Raad van Bestuur van het Instituut<br />
van Ingenieurs, dr ir J. A. Ringers<br />
en ir. Wouter Cool. Voorts merkten<br />
wij op de hoogleeraren en oudhoogleeraren:<br />
Weys, Pritzelwitz van<br />
der Horst, ter Meulen, Boerma, Siertsema,<br />
Muysken, namens de vereeniging<br />
van Delftsche ingenieurs, Grutterink,<br />
Reinders, ter Linden, Gips, Westendorp,<br />
Dorgelo, Koch, Nelemans,<br />
Brender à Brandis, directeur van het<br />
gasbedrijf, van Den Haag; Thierens, de<br />
Haas, Kist, Haringhuizen en Meyer.<br />
Voorts merkten we op ir P. M. Montijn,<br />
directeur H.T.M.; A. J. Mollinger,<br />
lector Technische Hoogeschool; ir H.<br />
Grevers, directeur Rijksnijverheids&shy;labora&shy;torium<br />
te Delft; jhr ir C. v. Wetler,<br />
directeur N.V. „Begeer” te Voorschoten,<br />
H. Kolff Gzn., mr. H. J. Romeyn,<br />
buitengewoon lid van den Octrooiraad,<br />
ir. Tuyl Schuitemaker, J. T.<br />
Schot, ir. M. C. Sissingh, oud-directeur<br />
van het gasbedrijf te Rotterdam, W. A.<br />
van Hoeven, ambtenaar Technische<br />
Hoogeschool, ir B. Bölger, D. C. Endert,<br />
ir A. Knape en ir K. van der<br />
Pols, de beide directeuren en de onder&shy;directeur<br />
van de Rotterdamsche Droog&shy;dok<br />
Mij., ir F. C. Wirtz, directeur van<br />
het Rijksinstituut voor brandstoffeneconomie,<br />
ir J. L. Huijsinga, oud-secretaris<br />
der ver&shy;eeniging van Delftsche ingenieurs,<br />
waarvan de overledene eerelid<br />
was, ir F. Mulder, namens de directie<br />
van Wilton Fijenoord, F. Nobel,<br />
gep. hoofdingenieur van het G.B. in<br />
Indië, J. A. Muller, oud-hoofd van een<br />
ambachtsschool in Indië, J. A. G. James,<br />
gep. kolonel, W. C. J. J. baron van<br />
Voorst tot Voorst, dijkgraaf van Delfland,<br />
luitenant-generaal b.d. W. J. C.<br />
Schuurman en mr. H. H. Helb. respectievelijk<br />
voorzitter en secretaris van<br />
de vereeniging „de Sfinx”, D. de Jong,<br />
oud-directeur Gouver&shy;nements&shy;bedrijven<br />
in Indië, dr ir W. J. Mulder, hoofdingenieur<br />
Paketvaart, mr A. W. Schippers,<br />
ir W. A. van der Meulen, oud-hoofdingenieur<br />
Waterstaat in Ned.Indië, J. Borren, directeur Stork-Conrad<br />
te Haarlem, Het gezelschap Leeghwater,<br />
waarvan de over&shy;ledene eere&shy;voorzitter<br />
was, werd vertegen&shy;woordigd<br />
door de heeren P. J. de Lint, president.<br />
<br />
{{krantenkop-3|Verscheidene sprekers.}}<br />
In de aula werd het woord gevoerd<br />
door den oud-minister van Waterstaat,<br />
prof. dr ir J. Kraus, die namens de<br />
vrienden een woord van afscheid<br />
sprak, waarbij hij wees op de vele<br />
voortreffelijke kwaliteiten van prof.<br />
Dijxhoorn.<br />
<br />
Ir De Vogel, president-curator, zeide,<br />
dat een zeer rijk en werkzaam leven<br />
is afgebroken. Professor Dijxhoorn was<br />
op het gebied der techniek zeer veelzijdig<br />
ontwikkeld. Het college van<br />
curatoren heeft er dan ook behoefte<br />
aan een eere-saluut aan dezen man te<br />
brengen. Hier past een woord van de<br />
allergrootste waardeering en dank. Als<br />
docent en als geleerde stond hij bovenaan.<br />
Hij was bemind door de studenten,<br />
omdat hij hun in alle opzichten<br />
ter wille was. Spreker memoreerde als<br />
mijlpalen in het leven van prof. Dijxhoorn<br />
de stichting van het gebouw<br />
voor Werktuig&shy;kunde en Scheeps&shy;bouwkunde<br />
en van het gebouw Machine&shy;werktuig&shy;kunde.<br />
<br />
Gedurende drie jaren<br />
was hij rector-magnificus. Dit is een<br />
taak, die werkelijk niet te hoog kan<br />
worden aangeslagen. Hij volbracht de<br />
taak met al zijn krachten en al zijn<br />
bezieling.<br />
<br />
Prof. Ter Linden, voorzitter van de<br />
afdeeling Werktuigkunde en Scheepvaart,<br />
zeide, dat de leden van de afdeeling <br />
groote waardeering en hoogachting<br />
hebben voor den overledene. Geen<br />
taak was hem te zwaar en geen moeite<br />
te veel. Honderden oud-leerlingen zullen<br />
met groote dankbaarheid aan hem<br />
terugdenken. Professor Dijxhoorn<br />
was een geboren constructeur, die met<br />
weinig veel bereikte. Zijn aandacht<br />
was niet beperkt tot enkele speciale<br />
onderdeelen van de techniek. Talrijke<br />
publicaties legden getuigenis af van<br />
zijn veelzijdigheid. De pompgemalen<br />
en de bemalings&shy;instal&shy;laties hadden zijn<br />
bijzondere voorliefde.<br />
<br />
Hij was op dit terrein een erkend<br />
deskundige. Vele installaties zijn door<br />
hem ontworpen of verbeterd. Aan<br />
den ontwik&shy;kelings&shy;gang van de werktuig&shy;bouwkunde<br />
heeft hij een actief<br />
aandeel genomen. Ook deze spreker<br />
wees op de opoffer&shy;ings&shy;gezindheid en<br />
de liefde voor zijn leerlingen.<br />
<br />
Dr ir J. A. Ringers, president van<br />
het Instituut van Ingenieurs, zeide, dat<br />
professor Dijxhoorn de zeldzame onderscheiding ten deel was gevallen tot<br />
eerelid van het Instituut benoemd te<br />
zijn. Door zijn kennis van zaken heeft<br />
hij zijn leerlingen en de mannen van<br />
de practijk op een hooger niveau gebracht.<br />
<br />
Ir Muller sprak een woord van afscheid<br />
van Wilton Fijenoord, van welke<br />
maatschappij de overledene directeur<br />
is geweest. De heer P. J. de Lint president van Leeghwater, wees er op,<br />
dat prof. Dijxhoorn dat contact schiep,<br />
dat noodzakelijk is voor een goede<br />
studie. Ook na zijn pension&shy;neering<br />
bleef hij warme belang&shy;stelling toonen<br />
voor Leeghwater. Baron van Voorst<br />
tot Voorst, dijkgraaf van Delfland,<br />
wees er op, dat professor Dijxhoorn<br />
een belangrijk aandeel heeft gehad in<br />
den bouw van de gemalen te Schiedam<br />
en Maassluis, die tot de belangrijkste<br />
van ons land behooren. Nadat<br />
nog een oud-concierge van de Technische<br />
Hoogeschool gesproken had<br />
dankte een schoonzoon, ir. Staring, voor de<br />
belangstelling.<br />
<br />
De organist speelde in de aula Ases Tod van Grieg, Treurmarsen van Chopin en een treurmarsch van Beethoven.<br />
</div><br />
<br />
==Bronnen, noten en/of referenties==<br />
<references/><br />
<br />
[[categorie:Delftsche Courant]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Prof._Dijxhoorn,_op_79-jarige_leeftijd_overledenProf. Dijxhoorn, op 79-jarige leeftijd overleden2023-12-30T10:43:27Z<p>Cierick Goos: Nieuwe pagina gemaakt</p>
<hr />
<div><div class="kolommen-3 krant"><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Delftsche Courant</div><br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">Vrijdag 23 mei 1941.<ref>Prof. ir J. C. Dijxhoorn †: Op 79-jarige leeftijd overleden. (1941, 23 mei) ''Delftsche courant: nieuwsblad voor Delft en Delfland'', p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 24-12-2023 van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010319286:mpeg21:p005</ref></div><br />
<br />
<div style="text-align:left; text-indent: 0;">'''DELFTSCH NIEUWS'''</div><br />
<br />
----<br />
<br />
<br />
<div style="text-align:center; text-indent: 0; font-size:150%;">'''Prof. ir J. C. Dijxhoorn. †'''</div><br />
<div style="text-align:center; text-indent: 0; font-size:125%;">Op 79-jarige leeftijd overleden.</div><br />
<br />
<br />
Te 's-Gravenhage is op den leeftijd van 79 jaar overleden prof. ir J. C. Dijxhoorn, in leven hoogleeraar aan de Technische Hoogeschool.<br />
<br />
[[Bestand:Delftsche Courant, Prof Dijxhoorn.jpg|miniatuur|gecentreerd|x249px|Prof. ir J. C. Dijxhoorn.]]<br />
<br />
Johan Christiaan Dijxhoorn werd 24 Febr. 1862 te Rotterdam geboren, bezocht er de lagere school, ging daarna naar een kweekschool te Voorburg en enkele jaren op de H.B.S. te Amersfoort om daarna aan de Polytechnische school alhier te gaan studeeren, waar hij in 1883 het diploma van werktuigkundig ingenieur verwierf.<br />
<br />
Zijn eerste practijkjaren bracht hij door bij Lees Anderson te Glasgow, op het teeken&shy;bureau van het Etablissement Fijenoord en bij den ingenieur H. P. N. Halbertsma, destijds te Rotterdam gevestigd. Voorts was hij van 1884 tot 1886 ingenieur bij de Dingler'sche Maschinenfabrik te Zweibrücken, van 1886 tot 1888 directeur van de Machinefabriek Katendrecht te Rotterdam, van 1889 tot 1893 ingenieur bij de machinefabriek der firma Haniel u. Lueg te Dusseldorp en van 1893 tot 1899 ingenieur bij het etablissement Fijenoord te Rotterdam.<br />
<br />
15 Juli 1899 werd hij hoogleeraar in de werktuigkunde aan de Polytechnische School en bij haar omzetting in een Technische Hooge&shy;school tot hoogleeraar aan die onderwijs&shy;inrichting.<br />
<br />
Ook tijdens zijn hoogleeraarschap bleef de band met de practijk bewaard en werd zijn advies voor belangrijke water- en werkbouw&shy;kundige werken dikwijls gevraagd.<br />
<br />
Zoo zijn volgens zijn raad, advies of ontwerp uitgevoerd, de werken van het stoomgemaal van het hoogheemraadschap Schieland van het boezemgemaal van Friesland nabij Lemmer, van „Electra” bij Zoutkamp, van waterleidingen in Tilburg, Rotterdam en Hilversum.<br />
<br />
Prof. Dijxhoorn heeft tal van artikelen in binnen- en buitenlandsche<br />
technische tijdschriften geschreven o.a. in het Tijdschrift van het Kon. Instituut van Ingenieurs, het Zeitschrift des Vereins deutscher Ingenieure, The Engineer, De Ingenieur en de Journal für Gasbeleuchtung en de Proceedings of the Institute of Engineers and Shipbuilders in Scotland, verschenen bijdragen van zijn hand. In 1925 gaf hij een studie „Water&shy;opvoer&shy;werktuigen” in het licht.<br />
<br />
Hij was lid van den Octrooiraad en van den Onderwijsraad en is 2 October 1924 ter gelegenheid van zijn zilveren jubileum als hoogleeraar op grootsche wijze gehuldigd.<br />
<br />
Prof. Dyxhoorn, die sinds 1931 eerelid van het Kon. Instituut van Ingenieurs was en sinds 1909 ridder in de Orde van den Ned. Leeuw, wordt Zaterdag 24 dezer te 12 uur op Oud Eik en Duinen begraven.<br />
<br />
<div style="text-align:center; text-indent: 0; font-size:100%;">⁂</div><br />
<br />
Bij de bovengenoemde huldiging in verband met zijn zilveren jubileum als hoog&shy;leeraar werd de overledene toegesproken door prof. Feldmann, die eraan herinnerde dat prof. Dijxhoorn op 3 October 1889 zijn lessen aan de Polytechnische School begon met een rede „Over eenige eigenschappen van centifugaal&shy;pompen voor polder- en boezemgemalen”<ref>Onder een andere titel op deze wiki gepubliceerd: ''[[Bijdrage tot de theorie der centrifugaal-pompen]]''</ref> en dat hij ongeveer 20 jaar later bij de overdracht van het rectoraat een voordracht hield „Over den vooruitgang in de constructie en de toepassing der water&shy;opvoer&shy;werktuigen voor polders en boezems”.<ref>Onder een andere titel op deze wiki gepubliceerd: ''[[De Werktuigen voor het bemalen van onze Polders en Boezems|De Werktuigen voor het bemalen van onze Polders en Boezems gedurende de laatste twintig jaren]]''</ref> Prof. Feldmann constateerde lijn in deze ontwikkeling, een stijgende lijn van vooruitgang, waaraan het noeste werk en de liefdevolle toewijding aan alle details van constructie, bewerking en beproeving, die prof. D. kenmerkten, niet vreemd waren. Dat bij de vermeerderde toepassing dezer moderne pompen ook de Nederlandsche nijverheid in steeds stijgende mate werd betrokken was eveneens voor een groot deel te danken aan zijn werk. De vereeniging „Nederlandsch Fabrikaat” betuigde haar erkentelijkheid voor dit streven door prof. D. in verband met zijn jubileum haar gouden legpenning te verleenen. Prof. F. wees op de verdiensten van prof. D. voor de voltooiing en inrichting van het laboratorium voor werktuig&shy;bouw&shy;kunde en op de bijzondere wijze waarop hij in de moeilijke jaren 1916—1919 de belangen der T.H. behartigde.<br />
</div><br />
<br />
==Bronnen, noten en/of referenties==<br />
<references/><br />
<br />
[[categorie:Delftsche Courant]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Luzette_Kroon,_dijkgraafLuzette Kroon, dijkgraaf2023-12-27T13:07:03Z<p>Cierick Goos: Inhoud aangevuld</p>
<hr />
<div>[[Bestand:Stoomverhalen, introductie.jpg|miniatuur|alt=Titelafbeelding van de Woudagemaal serie: Stoomverhalen|Titelafbeelding van de Woudagemaal serie: Stoomverhalen]]<br />
Op 5 december 2023 was het precies 25 jaar geleden dat het Woudagemaal de prestigieuze status van UNESCO Werelderfgoed ontving. Om deze mijlpaal te vieren en het rijke erfgoed van het gemaal te verkennen, is er een 25-delige podcastserie gemaakt.<br />
<br />
In deze podcastreeks komen mensen aan het woord die een bijzondere band hebben met het Woudagemaal. Van bezoekers die getuige waren van zijn majestueuze werking tot kinderen uit de buurt die opgroeiden naast dit icoon van waterbeheer. Van toegewijde vrijwilligers die het gemaal levend houden tot bekende gezichten uit Lemmer die hun herinneringen en verhalen delen.<br />
<br />
De podcast is een reis door de tijd, gezien vanuit verschillende oogpunten. En legt de verbinding tussen generaties en delen van de gemeenschap. Want het Woudagemaal is niet alleen van ons, maar van toekomstige generaties. De podcast is een eerbetoon aan het behoud van dit erfgoed en een manier om de rijke geschiedenis door te geven aan de generaties die nog komen.<br />
<br />
Deze wiki pagina is een transcriptie van een aflevering uit deze podcastserie "Stoomverhalen". De podcasts zijn te beluisteren op; [https://open.spotify.com/show/1oUmZhTJUoV12XF7VBMhUf Spotify], [https://www.youtube.com/watch?v=k5OXOLthvXo&list=PLMj5uY-7tHIFaAPXStoH2wLCeZQxe4aVe YouTube] en op [https://www.woudagemaal.nl/over-ons/podcast Woudagemaal.nl].<br />
<br />
Een overzicht van alle afleveringen in deze serie [[Stoomverhalen | is hier te vinden]]. <br />
{{clear}}<br />
<br />
==Introductie==<br />
De introductie is te beluisteren op [https://open.spotify.com/episode/3Gmzxh97BVFzzs6tOrJHNQ Spotify] en [https://www.youtube.com/watch?v=k5OXOLthvXo&list=PLMj5uY-7tHIFaAPXStoH2wLCeZQxe4aVe YouTube].<br />
<br />
In {{taal-Fries|Fryslân}} vind je een van Nederlands mooiste kroonjuwelen; het Ingenieur D.F. Woudagemaal. Het grootste stoomgemaal ter wereld dat nog werkt. {{taal-Fries|Wetterskip Fryslân}} zet deze monumentale stoomreus uit 1920 bij té hoge waterstanden nog altijd aan het werk, om ervoor te zorgen dat jij droge voeten houdt. Het gemaal staat dit jaar 25 jaar op de Werelderfgoedlijst van UNESCO!<br />
<br />
In de komende 25 podcasts ga ik, Renate Kuivenhoven (RK), in gesprek met verschillende mensen die op één of andere manier verbonden zijn aan dit gemaal. Van ingenieur Wouda's kleinzoon tot een kunstenares die kopjes maakt van het slib uit de stoomketels en iedereen die daar tussenin zit.<br />
<br />
Laat de geluiden van het gemaal je meevoeren naar het verleden en het nu: Luister naar de Woudagemaal serie: Stoomverhalen!<br />
<br />
==Aflevering 4: Luzette Kroon, dijkgraaf==<br />
[[Bestand:Stoomverhalen, aflevering 4.jpg|miniatuur|alt=Luzette Kroon op één van de penanten aan de boezemzijde van het Woudagemaal|Luzette Kroon op één van de penanten aan de boezemzijde van het Woudagemaal]]<br />
De vierde aflevering van deze podcastserie is te beluisteren op; [https://open.spotify.com/episode/00sqHFC9uf1NgAiLqc94jE Spotify], [https://www.youtube.com/watch?v=QKUsKrPZFOU&list=PLMj5uY-7tHIFaAPXStoH2wLCeZQxe4aVe&index=4 YouTube] en [https://www.woudagemaal.nl/over-ons/podcast/aflevering-04-stoomverhalen-de-woudagemaal-serie-luzette-kroon.htm Woudagemaal.nl].<br />
<br />
'''RK:''' Welkom bij een nieuwe aflevering van Stoomverhalen, een 25-delige podcastserie met verhalen over het ingenieur D.F. Woudagemaal.<br />
Iemand die alles weet van het waterbeheer in {{taal-Fries|Fryslân}} en dit samen met het dagelijks bestuur van {{taal-Fries|Wetterskip Fryslân}} in goede banen leidt. En ons daar graag in meeneemt tijdens deze podcast. Van harte welkom dijkgraaf Luzette Kroon (LK) en voorzitter van de Stichting Werelderfgoed Nederland.<br />
<br />
'''LK:''' Dankjewel.<br />
<br />
'''RK:''' Wat betekent het gemaal voor u als dijkgraaf? Daar ben ik heel benieuwd naar.<br />
<br />
'''LK:''' Ja, het gemaal is voor mij een icoon. Een icoon voor het waterwerk. Een staaltje van waterwerk van toen, maar ook nog voor nu. En het laat heel goed zien hoe wij Nederland hebben ontwaterd om Nederland bewoonbaar te krijgen. En het feit dat het toen der tijd nog net zo functioneel was als dat het nu is, dat geeft wel aan dat waterwerk iets is van een langetermijnvisie.<br />
<br />
'''RK:''' Absoluut. Kunt u zich nog herinneren dat u voor het eerst hier kwam? Was dat al in de rol van dijkgraaf of daarvoor al?<br />
<br />
'''LK:''' Bij het gemaal bedoel u?<br />
<br />
'''RK:''' Ja.<br />
<br />
'''LK:''' Nee, dat was in de rol van dijkgraaf van {{taal-Fries|Wetterskip Fryslân}}. En dat was direct al tijdens draaiweken, want ik ben begonnen begin februari. En toen hadden we al vrij snel die eerste draaiweek. En toen heb ik het gemaal in werking gezien. Ja, en wat je dan ziet, ja, dat is zo gigantisch mooi. Dat is, ja, dat is waterwerk pur sang.<br />
<br />
'''RK:''' En bijna mysterieus, hè? De stoom die dan naar buiten komt, dat doet toch iets met je als mens als je dat ziet?<br />
<br />
'''LK:''' Jazeker. En dat doet mij er ook aan denken dat een gemaal als het Woudagemaal, dat is zo'n unieke plek om mensen verhalen te vertellen over het waterwerken. Zo'n stukje werelderfgoed, dat leeft verhalen, zeg maar. En dat kun je heel mooi duidelijk maken, wat wij doen als waterschappen aan de hand van de werking van zo'n gemaal. Maar ook door daar, nou, wat wij hebben gedaan, ook een bezoekerscentrum bij te zetten.<br />
<br />
'''RK:''' Ja, want wat betekent dit gemaal dan precies voor het Friese watersysteem? En wellicht ook wel voor het nationale watersysteem. Kunt u ons daarin meenemen, het belang van het gemaal voor echt het hele Friese systeem? <br />
<br />
'''LK:''' Ja. In eerste instantie is het gemaal neergezet als een zeegemaal. Toen was de Zuiderzee nog in "full swing", zeg maar. In 1932 is het IJsselmeer ontstaan. En het gemaal is in 1920 gereed gekomen. Dus je ziet ook die grote deuren aan de buitenkant zijn ook vloeddeuren. Dus het gemaal was ingezet als een zeegemaal. Door het afsluiten van de zee en het ontstaan van het IJsselmeer heeft het een iets andere functie gekregen. Het hoeft niet meer stormvloeden te doorstaan. Maar tegelijkertijd, de maalfunctie is nog net zo belangrijk als toen het werd neergezet. Alleen, we pompen het nu in het IJsselmeer. En dan moet het via het IJsselmeer naar de zee toe gebracht worden. Dus dat doen we nog steeds. Bij het gemaal laten we ook vaker water in. Want we hebben in het gebied ook enorm veel behoefte aan zoetwater. Wat niet altijd op het gewenste moment valt.<br />
<br />
'''RK:''' Ja.<br />
<br />
'''LK:''' Dus naast dat we een gemaal hebben waarbij we water naar buiten brengen. Zorgen we ook steeds dat het Friese watersysteem gevuld wordt vanuit dat IJsselmeer waar het Woudagemaal aan ligt.<br />
<br />
'''RK:''' Dus dan fungeert die eigenlijk ook als kraan?<br />
<br />
'''LK:''' Nou, dat doen we bij de inlaat die vaak bij het gemaal ligt. Daar laten we water in. Dus dan zet je de kraan aan. En anders dan moet je zorgen dat het afgevoerd wordt. Dat klopt. <br />
<br />
'''RK:''' En stel, het wordt heel slecht weer komende week, hoogwater, hij moet aan. Wat is dan precies uw rol? Geeft u het laatste seintje van kom op, hij moet aan?<br />
<br />
'''LK:''' Nou, inmiddels is dat niet meer zo. Misschien was dat in het verleden wel zo. Het is wel zo dat als kritieke toestanden ontstaan, dat we crisisoverleg hebben. Er wordt wel altijd meegedeeld. Maar het is zo dat ons boezemsysteem, ons systeem van het watermanagement, is zo goed op elkaar afgestemd. En onze mensen weten zo goed op basis van de gegevens die we aangeleverd krijgen. Maar ook de gegevens die we verzamelen. Dat het een automatisme is dat er wordt gesteld; "het is nu verstandig om het gemaal aan te zetten". En daar hebben we onze boezembeheerders van dienst, met een mooi woord. Die kunnen dat constateren en dat wordt meegedeeld. En dan gaat hij aan.<br />
<br />
'''RK:''' Dus u hoeft niet meer met de hamer te tikken om het ook echt aan te laten zetten? <br />
<br />
'''LK:''' Nee, dat hoeft niet. Dat gaat allemaal, nou niet volautomatisch. Want u weet, een gemaal moet opgestart worden. Maar dan wordt er een signaal gegeven. Dan worden de vrijwilligers, dat zijn de mensen die bij ons afgezien in dienst zijn. Dat zijn onze eigen medewerkers die we opgeleid hebben. Die worden geïnformeerd. En dan komt een team bij elkaar. En dan wordt er besproken wat er nodig is en hoe snel we kunnen opstarten. En dat kan, ja, als alles goed loopt, kan dat best snel. Maar het is niet zo dat, een knopje om is het niet. Uiteindelijk moeten toch tandwielen omgezet worden, alles moet aan geslingerd worden. Er moet voldoende stoom zijn opgebouwd in de ketels, voldoende druk in de ketels opgebouwd zijn voordat het gemaal kan draaien. Dus het is niet zoals bij een elektrisch gemaal. We zetten de knop om en hij doet het.<br />
<br />
'''RK:''' Nee, zeker niet.<br />
<br />
'''LK:''' Dit is echt nog even het goede handwerk.<br />
<br />
'''RK:''' Ja, en het duurt ook echt wel even voordat die letterlijk op stoom is.<br />
<br />
'''LK:''' Dat klopt.<br />
<br />
'''RK:''' Nou, even eerlijk, hoe het gemaal er nu bij staat, is dat nog wel van deze tijd een stoomgemaal?<br />
<br />
'''LK:''' Nou, is het van deze tijd? Het is nostalgie. Het is werelderfgoed. En een van de belangrijke punten van dit werelderfgoed is, en dat noemen we een uniek waardevol onderdeel, waarvan gesteld wordt dat dat behouden moet blijven, willen we werelderfgoedstatus houden. Dat zijn waardes, de {{taal-Engels|unique value}}, zeg maar. En dat is dat het een nog werkend stoomgemaal is. Dus op het moment dat het geen stoomgemaal meer zou zijn, op het moment dat hij niet meer zou werken, dan betekent het dat hij zijn status ter discussie komt te staan. Is nog niet dat je hem helemaal kwijt bent, maar dan moeten we er wel over praten. En wat wij wel doen, kan dat nog in deze tijd? Nou, het kan nog steeds, maar wat wij proberen is dat zo duurzaam mogelijk te doen. Dus op dit moment werken wij met biodiesel die we gebruiken om de ketels zeg maar aan te jagen.<br />
<br />
'''RK:''' Ja, en ziet u voor u dat dit nou nog 100 jaar zo door kan gaan?<br />
<br />
'''LK:''' Ik hoop dat het nog 100 jaar werelderfgoed blijft, dus dat hij daardoor wel bijdraait. Op dit moment is het zo dat we niet elke week het Woudagemaal bijzetten. Het is heel uniek als we hem naast de draaiweek ook inzetten. De afgelopen tijd is dat wel wat, elk jaar wel een keer gebeurd, de afgelopen twee, drie jaar. Maar het is niet gezegd dat dat elk jaar moet. Dat hangt af van de hoeveelheid water die is gevallen en de snelheid waarmee we het kunnen afvoeren.<br />
<br />
'''RK:''' Ja.<br />
<br />
'''LK:''' En het Woudagemaal zetten we echt alleen voor nood bij.<br />
<br />
'''RK:''' Ja, en nou hebben jullie natuurlijk heel veel in jullie gereedschapskist, als het stormseizoen is of wat ook maar. Maar wat betekent het in de praktijk voor jullie om echt een UNESCO werelderfgoed in jullie gereedschapskist te hebben? Brengt dat heel veel extra druk of zorgen met zich mee of extra werk? Hoe moet ik dat voor me zien?<br />
<br />
'''LK:''' Ja, het feit dat iets een werelderfgoedstatus heeft, maakt dus ook dat je daar een stukje geschiedenis, waterschapsgeschiedenis hebt, wat je graag wilt behouden voor toekomstige generaties. Ook daar vind ik dat wij als waterschappen een taak hebben. Net wat ik zei, we kunnen heel mooi ook het verhaal van het water vertellen bij zo'n stukje werelderfgoed. En tegelijkertijd, ja, zou je het nu nog een keertje zo neerzetten? Nee. Op het moment dat wij nu een gemaal zouden moeten bouwen, dan wordt het een elektrisch gemaal die inderdaad heel snel aan- en uit kunnen schakelen. En dat is het Woudagemaal niet. En tegelijkertijd, we hebben het Woudagemaal, voor nood kunnen we hem inzetten. En het is een prachtig icoon van waterwerk.<br />
<br />
'''RK:''' Absoluut. Nou heeft u wel eens gezegd dat knappe koppen, zoals Wouda, anno nu harder nodig zijn dan ooit, met de klimaatverandering. Welke uitdagingen ziet u voor de toekomst allemaal? En wat betekent dat ook voor het gebruik van deze stoomreus?<br />
<br />
'''LK:''' Knappe koppen zullen we altijd nodig blijven hebben. En Wouda was natuurlijk een ingenieur, een techneut bij uitstek. En de vraag is, hebben we naar de toekomst toe juist meer techneuten nodig? Of hebben we juist meer mensen nodig die ons helpen om het natuurlijke, zeg maar, van het watersysteem ook weer een beetje terug te brengen? En hoe we dat op een handige manier kunnen doen. En ik denk ook dat we andere, type knappe koppen nodig hebben. Mensen die heel goed weten hoe we met data om kunnen gaan, hoe we data goed kunnen inzetten. Dus al die gegevens die we verzamelen over het weer, over de hoeveelheid neerslag, over de snelheid waarmee we kunnen afvoeren. Dat allemaal beundelen en zorgen dat we daar goede adviezen op krijgen. Maar ook mensen die heel goed weten, hydrologen bijvoorbeeld, van waar kunnen we het water het beste opvangen om te zorgen dat we, als het valt, dat we het kunnen vasthouden? En zeker ook weer gebruiken voor droge periodes. Want die zullen we steeds vaker meegaan maken in de toekomst. Dus we hebben andere knappe koppen nodig dan alleen maar de techneuten zoals degene die de gemalen bouwen.<br />
<br />
'''RK:''' Ja, en de knappe koppen van de toekomst, dat is de jeugd van nu. Wat doen jullie bij het {{taal-Fries|Wetterskip}} om de jeugd echt te enthousiasmeren voor het waterbeheer? Want we hebben ook de junior dijkgraaf in de podcast. Dus dat is natuurlijk één mooie manier om de jeugd aan te spreken. Maar hoe binden jullie de jeugd aan je? <br />
<br />
'''LK:''' Jazeker. Onze jeugd dijkgraaf is daar een prachtig voorbeeld van. En die zetten we ook in om te zorgen dat de jongeren van de leeftijd van de jeugd dijkgraaf, zeg maar, dat we daar meer bereik bij krijgen. Want dat zijn niet meestal de mensen die het waterschap automatisch opzoeken. En tegelijkertijd doen we heel veel aan educatie. Dat doen we vanaf al heel jonge leeftijd op basisscholen, komen we met lespakketten nodigen mens uit, ondersteunen met allerlei pakketten, steunen we anderen die op de een of andere manier in educatie werken. En het bestuur heeft besloten om een jeugdraad in te stellen. Daar zijn we nu volop mee bezig. We hebben acht hele enthousiaste jongeren bij elkaar gekregen. En die gaan ons gevraagd en ongevraagd van advies voorzien op allerlei beleidszaken. En dat gebeurt zowel naar het bestuur als naar de organisatie, naar onze ambtenaren toe.<br />
<br />
'''RK:''' Ja, mooi. En als u jongeren, treft en u zegt, nou, ik ben de dijkgraaf, weten ze dan wat u doet? Of hoe legt u uw functie eigenlijk uit aan de jeugd? <br />
<br />
'''LK:''' Nou, ik denk dat echt heel veel mensen niet weten wat een dijkgraaf doet.<br />
<br />
'''RK:''' Nee, nou vertel het ons.<br />
<br />
'''LK:''' En het is wel een hele, het is een hele mooie titel.<br />
<br />
'''RK:''' Ja.<br />
<br />
'''LK:''' Een dijkgraaf is de voorzitter. Het is de voorzitter van het algemeen bestuur. Dat is het hoogste orgaan van een overheidsorganisatie als een waterschap is. Dat is een prachtige functie. Het heeft ook een hele mooie status, zo'n dijkgraaf. Je bent voorzitter, zoals ik al zei, van het algemeen, maar ook van het dagelijks bestuur, die dus bezig is met de dagdagelijkse aansturing van de organisatie. En daaronder hebben we natuurlijk ook de hele laag met de ambtenaren die natuurlijk de uitvoering zelf ter hand nemen. En dagelijks bestuur en zeker ook de dijkgraaf daarin zijn eigenlijk een beetje de verbinding tussen de organisatie, tussen het algemeen bestuur, maar zorgen ook voor de verbinding met andere organisaties. Bijvoorbeeld andere overheden, maar ook heel veel stakeholders in het gebied. Dus je bent zeg maar het boegbeeld, het visitekaartje en het olievrouwtje.<br />
<br />
'''RK:''' Ja, een beetje zoals de burgemeester voor de gemeente is en de commissaris van de Koning voor de provincie, bent u dat voor het {{taal-Fries|Wetterskip}}. Mag ik dat zo zeggen?<br />
<br />
'''LK:''' Dat mag je zeker zo zeggen.<br />
<br />
'''RK:''' We hebben het net al over het belang van het UNESCO predicaat gehad, maar u bent ook voorzitter van de stichting Wereld Erfgoed Nederland. Wat doet deze stichting dan precies?<br />
<br />
'''LK:''' Deze stichting is een verzameling van alle dertien werelderfgoederen, UNESCO werelderfgoederen, die Nederland kent. En de stichting behartigt de belangen van die werelderfgoederen. We zorgen voor een gezamenlijke lobby, voor gezamenlijke educatie. We werken aan een gezamenlijk verhaal en aan de gezamenlijke promotie. Al met al een organisatie voor en door de leden. En we doen heel veel zelf. We zitten de {{taal-Engels|siteholders}} van al die dertien UNESCO werelderfgoed sites, die Nederland, het Koninkrijk der Nederlanden, kent. Want er zit er ook eentje op Curaçao. Dat is Willemstad.<br />
<br />
'''RK:''' Ja. En wat is dan het gezamenlijke verhaal wat jullie uit willen stralen? <br />
<br />
'''LK:''' Nou, dat is ook het verhaal van het belang van de erfgoederen in het totale verhaal van UNESCO. UNESCO is opgericht na de Tweede Wereldoorlog ook. Het gaat over educatie, het gaat over wetenschap en het gaat over erfgoederen. En die binding, en te zorgen dat je mensen opleiding geeft, dat je wetenschap stimuleert, dat je de verhalen van die erfgoederen en dat je ook de cultuur daarin behouden wilt, ten behoeve van het grotere geheel. En dat is de vrede er bewaren. En juist in een tijd als deze denk ik dat het heel erg goed is dat we daar wat vaker bij stilstaan.<br />
<br />
'''RK:''' Extra van belang, absoluut. Nou, is het gemaal al meer dan een eeuw oud. Wat wenst u het gemaal de komende eeuw toe?<br />
<br />
'''LK:''' Ik wens het gemaal toe dat zij heel veel mensen gaat ontmoeten. Zeg maar in het gemaal dat ze die kan omarmen. Om te vertellen hoe belangrijk waterbeheer is voor de delta die Nederland is. Voor het feit dat wij onder zee wonen, onder zeeniveau wonen. En dat we dat toch met ons watersysteem, met onze waterschap, met alle water partners zeg maar in Nederland zodanig weten te doen dat we droge voeten houden. En dat zo'n gemaal daar staat als icoon van trots. Dat we dat als Nederlanders met elkaar kunnen. En tegelijkertijd aan de rand van het water. En het water wat eigenlijk enerzijds ons heel liefdevol kan omarmen maar tegelijkertijd een grote vijand kan zijn. En dat we dat besef dat de natuur, dat het water zeg maar een enorme kracht is. En dat we daar niet altijd tegen bestand zijn. En ik denk dat het Woudagemaal daar voor mij in elk geval een prachtig icoon van is. Dus nogmaals kom langs, kom dat Woudagemaal zelf bezoeken. En ontdek zelf hoe belangrijk en hoe mooi dat is.<br />
<br />
'''RK:''' Prachtig gezegd. Volgens mij is dat ook een hele mooie afsluiter voor deze podcast. Bedankt dijkgraaf dat u ons hebt meegenomen in uw taak. En heel veel succes met het passen op deze prachtige stoomreus. En natuurlijk ook heel veel succes met alle water uitdagingen die nog op ons af gaan komen.<br />
<br />
'''LK:''' Dankjewel. En heel veel succes verder met de podcast, want ik ben heel erg benieuwd naar alle afleveringen.<br />
<br />
'''RK:''' Ja, mooi. Bedankt!<br />
<br />
[[Categorie:Stoomverhalen]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=In_bedrijf_stellenIn bedrijf stellen2023-12-19T16:38:35Z<p>Cierick Goos: Inhoud aangevuld</p>
<hr />
<div>De tekst van deze pagina is gebaseerd op een document van maart 1978 door H.M. Krekt, de toenmalige gemaalchef. Het orgineel van dit document is [https://wiki.woudagemaal.nl/w/images/d/dd/In_bedrijf_stellen%2C_Krekt_1978.pdf met deze link] te bekijken.<br />
<br />
Tegenwoordig worden de ketels niet meer met stookolie gestookt, voorwarmen van de stookolie en overschakelen hierop is daarom niet meer van toepassing. Of er door de jaren heen nog meer zaken in het opstartprotocol zijn gewijzigd is de redactie van Wouda's Wiki niet bekend.<br />
<br />
==Voorbereidingen voor in bedrijf stellen==<br />
Wanneer er kans bestaat dat het gemaal in bedrijf moet worden gesteld, moet er voor gezorgd worden dat de ketels bedrijfsklaar zijn. Om een ketel bedrijfsklaar te krijgen is het nodig dat:<br />
* De ketel zowel in- als uitwendig schoon is.<br />
* De binnen voedingsleiding gemonteerd is.<br />
* De bochten van de peilglas kolom aan de binnenzijde van de ketel aangebracht zijn, de bovenste omhoog en onderste naar beneden gericht.<br />
* De blackfluit in orde is.<br />
* Het mangat deksels schoon is. Het onderste mangat deksel kan alvast worden geplaatst.<br />
<br />
==Opstoken van de ketels==<br />
Bij opdracht voor in bedrijf gaan (twee ketels zijn voldoende voor 90 omwentelingen per minuut van de<br />
machines):<br />
* In elke ketel 5 kilo trinatrium fosfaat doen en een kilo caustic soda.<br />
* Ketels volpompen met elektromotor pomp tot het water in het peilglas net boven de laagst toegestane waterstand staat.<br />
* Boven mangat deksels plaatsen.<br />
* Hoofdstoomafsluiter op ketel vol open zetten.<br />
* Aftap afsluiters achter aan de ketel vol open zetten.<br />
* Afsluiter vanaf oververhitter vol vol openen, wanneer er stoom wordt gevormd kan deze door de oververhitter stromen en wordt deze niet oververhit (stoom temperatuur na de oververhitter niet boven 370 °C laten komen).<br />
* Ketels opstoken met gasolie (diesel).<br />
* Tijdens het opstoken de oververhitter schuif gesloten houden zolang er nog niet voldoende stoom door de oververhitter stroomt.<br />
* Wanneer er ongeveer 3 kg/cm<sup>2</sup> druk op de ketel staat:<br />
** Alvast stoom toegelaten naar de heater voor het verwarmen van de stookolie.<br />
** Via de hulpleiding wat stoom naar de condensaat bakken in de kelder om deze te verwarmen.<br />
** Wanneer de machines allen in de aanzet stand staan en de aftappen in hoofdstoomleiding in de machinekamer geopend zijn dan kan ook de hoofd stoomafsluiter achter de ketels wat worden geopend (een halve slag). De aftap afsluiter van de oververhitter kan dan worden dichtgezet.<br />
* De hoofd stoomafsluiter achter de ketels, in overleg met de bedrijfschef, geleidelijk aan verder open zetten. Dit zodat wanneer de ketel bijna de volle druk heeft de afsluiter geheel is geopend.<br />
<br />
Tijdens het opstoken:<br />
* De bouten van de mangat deksels regelmatig natrekken tot de ketel de volle druk heeft bereikt (14 atmosfeer).<br />
* Wanneer de stookolie voldoende warm is (70 °C) dan overgaan op stoken op stookolie, zie schema oliestookleidingen.<br />
* Klaarmaken van de filters voor het reinigen van het condensaat. De houtwol bakken plaatsen en een reserve klaar zetten.<br />
* De verschillende wachten indelen, voor het verzorgen van de filters wordt assistentie gevraagd van personeel district 3, hiertoe overleg plegen met de opzichter van de werkplaats van de Prinses Margrietsluis. De wachten worden ingedeeld zoals is aangegeven in het rooster, dit rooster wordt aangepast naar omstandigheden.<br />
<br />
==Bedrijfsklaar maken van de machines==<br />
===De hoofd stoommachines===<br />
* Bij opdracht tot in werking stellen van het gemaal worden de machines in de aanzet stand gezet. De merktekens op de zijas en het zijaslager no 3 staan dan tegenover elkaar, de moeren van de vliegwielbouten staan dan richting de torninstallatie (vliegwielbouten horizontaal).<br />
* Bij alle machines wordt de hogedruk schuifstang van de hogedruk inlaatschuif aan de tuimelaar gekoppeld.<br />
* Alle afsluiters aan de bedieningskolom worden open gezet.<br />
* Regulateur pal aan het verstelbare excentriek controleren of deze goed in de nok zit.<br />
* Controleren of de cilinder voetbouten in de juiste stand staan. Op de koppen van de cilinder voetbouten is met centerpunten een "V" ingeslagen, deze "V" moet voor staan. De bouten zijn namelijk excentrisch afgedraaid, daar ze anders klemmen en uitzetten van de machine verhinderen tijdens het voorwarmen. Deze bouten mogen ook nooit worden vastgezet daar ook tijdens draaien van de machine er altijd werking in lengte richting van de machine is<br />
* Alle punten welke tijdens bedrijf worden gesmeerd worden met de hand voorgesmeerd.<br />
* Oliepotten en smeertoestellen worden gevuld met de daarvoor geschikte olie (cilinderolie wordt eerst voorverwarmd).<br />
* De machines worden voorverwarmd met een druk van 2 à 3 atmosfeer aan de hogedruk cilinder en ongeveer 1 atmosfeer aan de lagedruk cilinder. Wanneer de keteldruk oploopt gaat er meer stoom naar de machines en moeten de hoofdafsluiters dichter gedraaid worden om de voorwarm druk gelijk te houden. De afsluiters aan de ketels worden tijdens het voorwarmen geleidelijk verder open gedraaid zodanig dat wanneer de machines warm zijn deze vol open staan. <br />
* Wanneer de druk aan de lagedruk cilinder is opgelopen tot 1 atmosfeer kan de aftap afsluiter aan de bedienings kolom gesloten worden. Wanneer dit kan is te zien aan de aftappen in de condensaatbakken, er komt hier dan geen water maar stoom vrij. Na sluiten van de aftap afsluiter loopt het condensaat via de condenspot naar de condensaatbak.<br />
* Wanneer de aftap afsluiter van de lagedruk cilinder is gesloten kan ook de aftap afsluiter voor de hoge druk cilinder wat geknepen worden.<br />
* De afsluiters voor voorwarming van de lagedruk cilinder ook dan aanpassen, zodat de druk circa 1 atmosfeer blijft.<br />
<br />
===De kelder installaties===<br />
* De aftapafsluiters in de hoofdstoomleiding worden allen open gezet, wanneer er stoom vanaf de ketels wordt toegelaten. Hierdoor worden ook de leidingen op bedrijfstemperatuur gebracht.<br />
* Tijdens het voorwarmen van de condensatiemachines de machines af en toe tornen, beurtelings de koppen of de moeren van de bouten van het vliegwiel boven. De aanzetstand van de condensatiemachines is in tegenstelling tot de hoofdmachines met de bouten van het vliegwiel verticaal.<br />
* De afgewerkte stoom afsluiter staat tijdens het voorwarmen dicht en de cilinderkranen open en tevens staat de afsluiter aan schuifkast open.<br />
* De hoofdstoomafsluiter zover openen dat er circa 2 kg/cm<sup>2</sup> druk op de machine staat. Tijdens oplopen van de stoomdruk aan de ketels de druk aan de machine houden op deze voorwarm druk.<br />
* De stoomafsluiter naar de ejecteur op de waterkast van de condensor vol open en tevens de afsluiter aan ejecteur zelf vol open. Hierdoor wordt de lucht uit de waterkasten van het koelwater circuit gezogen en vult de koelruimte zich met koelwater. Hierdoor wordt dan ook al enigszins de stoom vanaf de hoofdmachines gekoeld.<br />
* De olie in de oliekoeler voorverwarmen door de stoom toe te laten via de hulpstoomleiding. Als de oliekoeler flink handwarm is de stoom afsluiter weer sluiten.<br />
* Het water in de condensaatbak voor verwarmen. Bij aanzetten van de machine kan men dan wat warm water laten opzuigen in de condensor, de luchtpomp pakt dan vaak beter aan.<br />
<br />
==Bijzetten van de machines==<br />
* Wanneer de hoofd machines en de condensatie machines op de bedrijfs temperatuur zijn kan worden begonnen met het bijzetten van de machines. De afsluiters aan de ketels zijn dan inmiddels vol geopend.<br />
** De bedrijfs temperatuur is voor de hogedruk cilinder ± 160 °C<br />
** De bedrijfs temperatuur is voor de lagedruk cilinder ± 120 °C<br />
** De stoom temperatuur aan de ketels moet dan 320 °C zijn en de keteldruk 14 atmosfeer.<br />
** Wanneer de machines tijdens het draaien geheel zijn doorverwarmd is de temperatuur aan de hogedruk cilinder 285-300 °C en de aan de lagedruk cilinder 125-135 °C.<br />
* Eerst worden de condensatie machines bijgezet:<br />
** De afgewerkte stoom afsluiter vol open zetten<br />
** Olie in het carter laten lopen uit de oliekoeler, flink boven het merk op het peilglas.<br />
** Cilinder smeertoestel bijzetten.<br />
** Controleren of oliepot op circulatie pomp is gevuld.<br />
** Pers afsluiters aan de condensaatpomp openen.<br />
** Controleren of de koelwater ruimte van condensor gevuld is.<br />
** Machine door het dode punt tornen.<br />
** Stoomafsluiter langzaam openen tot er 2 à 3 atmosfeer op de meter staat.<br />
* De condensatie machine draait nu. <br />
* Lagedruk cilinder kranen sluiten.<br />
* Indicateur kranen aan lagedruk cilinder van de hoofd machines sluiten.<br />
* Afsluitertje aan afgewerkte stoom leiding van hoofd machines sluiten.<br />
* Controleren of er water in de condensaatbak stroomt vanaf de luchtpomp. Is dit niet het geval dan wat lucht toelaten in de condensor via peilglas kranen en tevens de suppletie afsluiters iets openen in de meeste gevallen zal de condensor dan het condensaat wel loslaten. Op de luchtpomp zitten twee handwieltjes hiermee kan men een stel kleppen meer of minder vrijslag geven dit ook om gemakkelijker aan pakken van luchtpomp te bevorderen.<br />
* Wanneer er voldoende vacuüm aan de condensor is kan begonnen worden met bijzetten van de hoofd machines. Normaal wordt altijd begonnen met machine A (de verste gerekend vanaf ketelhuis).<br />
* Eerst olie laten bijzetten vanaf de condensatie machine (bruine leiding). Afsluiter tegen muur bij condensaatbak. Machinist zorgt dat er voldoende olie in het carter van de condensatie machine blijft, bijvullen vanaf oliekoeler.<br />
* Afsluitertje aan bedienings kolom voor oliedruk regelen zover dicht draaien tot er 2,5 kg/cm<sup>2</sup> druk op de leiding staat.<br />
* Bouten aan excentriek tuimelaars vastzetten, (LD tuimelaars).<br />
* Wat olie over excentriek en regulateur gieten in regulateurbak.<br />
* Eerst alle aftap afsluiters vol openen om eventueel achter gebleven condensaat weg te laten stromen.<br />
* Wanneer de manometers geen druk meer aangeven dan de aftap afsluiters weer dichtzetten.<br />
* Voorwarm afsluiter moet dicht gedraaid zijn, dit vooral goed controleren. Indien deze afsluiter open blijft staan wordt de lagedruk zuiger en cilinder oververhit. Bij open blijven staan van de voorwarm afsluiter gaat er oververhitte stoom naar de <br />
lagedruk cilinder deze stoom heeft een temperatuur van bijna 300 °C de lage druk zuiger zet dan te veel uit en loopt onherroepelijk vast in de cilinder met alle nadelige gevolgen hiervan.<br />
* Inlaatschuifstangen, tuimelaars en excentrieken worden eerst voor gesmeerd.<br />
* Het moment is dan aan gebroken om de machine in bedrijf te stellen.<br />
<br />
===Starten hoofdmachine en pompen===<br />
* Twee machinisten tornen de machine door het dode punt.<br />
* Torn spaak geheel aantrekken en handel in de pal vastzetten.<br />
* De chef opent de hoofdstoom afsluiter een driekwart slag en als de machine ronddraait dan ongeveer 2 atmosfeer op de manometer zodat machine een 60 omwentelingen per minuut maakt (zie toeren teller).<br />
* Als de machine loopt dan moeten de pompen vol water worden gezogen. Hiertoe worden de afsluiters aan de pompen geopend de grote afsluiter opzij van de pompen moeten dicht staan.<br />
* Een van de machinisten opent de stoom afsluiter onder bij de keldertrap zodat de stoom naar de ejecteurs van de vacuümketel stroomt en er vacuüm in de ketel ontstaat (aftap afsluiter aan de vacuümketel moet dicht staan en stoomafsluiters en ejecteur geopend).<br />
* De lucht wordt nu uit de pompen gezogen en water erin.<br />
* Wanneer de (draaiende) waaiers in het water komen gaat de machine langzamer lopen en moet er meer stoom worden toegelaten.<br />
* Wanneer er water in de peilglazen aan de pompen komt worden eerst de luchtafsluiters opzij aan de pompen gesloten en daarna de afsluiter achter aan de pompen, de machine laat men dan ongeveer een 70 omwentelingen per minuut maken.<br />
* Deze draaisnelheid van de machine regelt men door de hoofd stoomafsluiter meer of minder te openen en niet met de regulateur. (De regulateur staat afgesteld op 90 omwentelingen per minuut. Deze wordt alleen verstelt als de opvoerhoogte verandert. De opvoerhoogte is het verschil in waterhoogte tussen boezem water en buiten water. Het verschil tussen ZP (zomerpeil) en N.A.P. is 66 cm.)<br />
* Wanneer de eerste machine zo in bedrijf is gesteld dan wordt de stoom weer van de ejecteur afgezet, daar deze veel stoom neemt en niet langer open blijft staan dan strikt noodzakelijk is.<br />
* Daarna gaat men de 2<sup>e</sup> en vervolgens de 3<sup>e</sup> en 4<sup>e</sup> machine in bedrijf stellen.<br />
* Tijdens het bijzetten is een der machinisten in de kelder om de condensatie machines te controleren en op order van de chef olie naar de hoofd machines te laten lopen. Wanneer alle machines draaien kunnen alle aftap afsluiters worden gesloten.<br />
* De machines worden dan daarna ook afgesteld op het gewenste aantal omwentelingen per minuut, meestal 90 omwentelingen per minuut.<br />
<br />
Tijdens bedrijf wordt regelmatig alles gecontroleerd op de goede werking om de twee uren worden diverse punten uit de hand gesmeerd cilinderolie en machine olie toestel wordt één maal per wacht gevuld en wel om 12, 20 en 4 uur.<br />
<br />
Het cilinder olie verbruik wordt gemeten, dit moet ongeveer een 80 mm per 8 uur zijn bij 90 omwentelingen per minuut.<br />
<br />
==Olie vrij maken van het condensaat==<br />
De condensaatbakken in de kelder van de machinekamer zijn onder verdeeld in diverse bakken, het<br />
condensaat vanaf de luchtpomp stroomt hierdoor de olie die in het condensaat<br />
zit gaat dan voor een groot deel boven drijven, dit wordt afgeroomd. In het<br />
laatste vak staat een standpijp waarin om het half uur een napje trinatrium fosfaat<br />
en een napje aluminium sulfaat gedoseerd wordt. Dit heeft de eigenschap<br />
om de olie die dan nog in het water zit samen te binden tot een vlokmassa.<br />
Deze vlokmassa en condensaat wordt naar het ketelhuis geperst door de<br />
condensaatpomp door filters en de vlokmassa blijft voor de filterdoeken hangen<br />
en het condensaat komt olie vrij in de voedingtank en wordt dan door de voedingpomp<br />
naar de ketels gepompt.<br />
<br />
In de condensaatbak achter in de kelder is een onthardings apparatuur gemaakt<br />
hierbij wordt ook per half uur een napje trinatrium gedaan afhankelijk van de<br />
hoeveelheid water welke moet worden gesuppleerd.<br />
<br />
De filters in het ketelhuis worden dagelijks gereinigd om beurten, door de<br />
filterman. In de ochtenddienst één en in de middagdienst de tweede, bij 90<br />
omwentelingen per minuut van de machines is dit veelal wel voldoende. Moet er harder<br />
worden gedraaid dan is het reinigen ook vaker nodig. Filterdruk maximaal 10 meter<br />
waterkolom condensaat. Zoveel mogelijk via één filter laten stromen daar de<br />
filters anders alle twee gelijk vuil zijn en men condensaat weg moet laten<br />
lopen. De houtwolbakken verschonen naar omstandigheden.<br />
<br />
In de condensaatbak in het ketelhuis wordt 4 maal per wacht een halve liter aluminiumsulfiet<br />
toegevoegd en 1 maal een liter caustic soda.<br />
<br />
==Einde draaiperiode==<br />
Bij einde van de draaiperiode moet de olie uit het carter van de condensatie<br />
machines, in de oliekoeler gepompt worden. Dit om bij weer in bedrijf gaan te<br />
kunnen worden verwarmt, tevens worden de tuimelaar stangen van hogedruk inlaat<br />
losgenomen om gemakkelijker de hogedruk inlaatschuif te kunnen verzetten. De moeren<br />
van de lagedruk tuimelaars worden los gedraaid om vrij in krimpen zijas niet te<br />
beletten. DE indicateur kranen worden geopend, alle aftapafsluiters idem om uit dampen<br />
van machines en leidingen te bevorderen.<br />
<br />
Ook worden de pompdeksels aan één zijde open gezet voor drogen van de<br />
pompen inwendig.<br />
<br />
H.M. Krekt, maart 1978<br />
<br />
[[Categorie: Het gemaal in bedrijf]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Geert_Lammers,_stokerGeert Lammers, stoker2023-12-18T14:03:32Z<p>Cierick Goos: Inhoud aangevuld</p>
<hr />
<div>[[Bestand:Stoomverhalen, introductie.jpg|miniatuur|alt=Titelafbeelding van de Woudagemaal serie: Stoomverhalen|Titelafbeelding van de Woudagemaal serie: Stoomverhalen]]<br />
Op 5 december 2023 was het precies 25 jaar geleden dat het Woudagemaal de prestigieuze status van UNESCO Werelderfgoed ontving. Om deze mijlpaal te vieren en het rijke erfgoed van het gemaal te verkennen, is er een 25-delige podcastserie gemaakt.<br />
<br />
In deze podcastreeks komen mensen aan het woord die een bijzondere band hebben met het Woudagemaal. Van bezoekers die getuige waren van zijn majestueuze werking tot kinderen uit de buurt die opgroeiden naast dit icoon van waterbeheer. Van toegewijde vrijwilligers die het gemaal levend houden tot bekende gezichten uit Lemmer die hun herinneringen en verhalen delen.<br />
<br />
De podcast is een reis door de tijd, gezien vanuit verschillende oogpunten. En legt de verbinding tussen generaties en delen van de gemeenschap. Want het Woudagemaal is niet alleen van ons, maar van toekomstige generaties. De podcast is een eerbetoon aan het behoud van dit erfgoed en een manier om de rijke geschiedenis door te geven aan de generaties die nog komen.<br />
<br />
Deze wiki pagina is een transcriptie van een aflevering uit deze podcastserie "Stoomverhalen". De podcasts zijn te beluisteren op; [https://open.spotify.com/show/1oUmZhTJUoV12XF7VBMhUf Spotify], [https://www.youtube.com/watch?v=k5OXOLthvXo&list=PLMj5uY-7tHIFaAPXStoH2wLCeZQxe4aVe YouTube] en op [https://www.woudagemaal.nl/over-ons/podcast Woudagemaal.nl].<br />
<br />
Een overzicht van alle afleveringen in deze serie [[Stoomverhalen | is hier te vinden]]. <br />
<br clear=all><br />
<br />
==Introductie==<br />
De introductie is te beluisteren op [https://open.spotify.com/episode/3Gmzxh97BVFzzs6tOrJHNQ Spotify] en [https://www.youtube.com/watch?v=k5OXOLthvXo&list=PLMj5uY-7tHIFaAPXStoH2wLCeZQxe4aVe YouTube].<br />
<br />
In {{taal-Fries|Fryslân}} vind je een van Nederlands mooiste kroonjuwelen; het Ingenieur D.F. Woudagemaal. Het grootste stoomgemaal ter wereld dat nog werkt. {{taal-Fries|Wetterskip Fryslân}} zet deze monumentale stoomreus uit 1920 bij té hoge waterstanden nog altijd aan het werk, om ervoor te zorgen dat jij droge voeten houdt. Het gemaal staat dit jaar 25 jaar op de Werelderfgoedlijst van UNESCO!<br />
<br />
In de komende 25 podcasts ga ik, Renate Kuivenhoven (RK), in gesprek met verschillende mensen die op één of andere manier verbonden zijn aan dit gemaal. Van ingenieur Wouda's kleinzoon tot een kunstenares die kopjes maakt van het slib uit de stoomketels en iedereen die daar tussenin zit.<br />
<br />
Laat de geluiden van het gemaal je meevoeren naar het verleden en het nu: Luister naar de Woudagemaal serie: Stoomverhalen!<br />
<br />
==Aflevering 2: Geert Lammers, stoker==<br />
[[Bestand:Stoomverhalen, aflevering 2.jpg|miniatuur|alt=Geert Lammers in het ketelhuis van het Woudagemaal|Geert Lammers in het ketelhuis van het Woudagemaal]]<br />
De tweede aflevering van deze podcastserie is te beluisteren op; [https://open.spotify.com/episode/4iOJGNucOPFVp1cSTdVjQE Spotify], [https://www.youtube.com/watch?v=SsxkFP4e0io&list=PLMj5uY-7tHIFaAPXStoH2wLCeZQxe4aVe&index=1 YouTube] en op [https://www.woudagemaal.nl/over-ons/podcast/aflevering-02-stoomverhalen-de-woudagemaal-serie-geert-lammers.htm Woudagemaal.nl].<br />
<br />
'''RK:''' Welkom bij een nieuwe aflevering van stoomverhalen, een 25-delige podcastserie met verhalen over het ir. D.F. Woudagemaal.<br />
In het Woudagemaal zijn er meerdere functies. Je hebt machinisten, wachtchefs en stokers, die zich vooral bekommeren om de ketels van het gemaal. En vandaag neemt Geert Lammers (GL) ons mee in dit hele stookproces. Geert, wat mooi dat je er bent.<br />
<br />
'''GL:''' Nou, graag.<br />
<br />
'''RK:''' Welkom.<br />
<br />
'''GL:''' Ja, dank je.<br />
<br />
'''RK:''' Waarom wilde je zo graag stoker worden?<br />
<br />
'''GL:''' Ja, dat was destijds, dat je ging solliciteren, en toen kreeg ik die functie als stoker. Ik had net zo goed machinist kunnen worden, maar het is stoker geworden.<br />
<br />
'''RK:''' Hoe oud was je?<br />
<br />
'''GL:''' Oei, dan moet ik heel lang terug, ik dacht vierentwintig. Ik ben in 1988 hier gekomen en ik ben nu zestig, ja, rond de tweeëntwintig, meen ik.<br />
<br />
'''RK:''' Een jong mannetje.<br />
<br />
'''GL:''' Ja ik ben nog een jonge jongen, ja.<br />
<br />
'''RK:''' Vertel eens even, wat doet een stoker precies?<br />
<br />
'''GL:''' Ja, dat is nu natuurlijk heel anders dan vroeger met kolen. Het is nu met olie, en sinds kort met hele nieuwe olie, HV100, diesel, en we hadden stookolie, dus het is echt heel anders dan toen.<br />
<br />
'''RK:''' Het is duurzamer.<br />
<br />
'''GL:''' Een stuk duurzamer, en het is schoner.<br />
<br />
'''RK:''' Dan begin je met olie, maar ik ben echt een leek, he? Dus dat stookproces moet op gang komen, en wat is dan jouw taak?<br />
<br />
'''GL:''' Eerst vullen we de ketels met water, gewoon boezemwater, dat pompen we in de ketel, en als die op peil is dan zetten we de brander erin, het vuur erin. Dan proberen we zo gauw mogelijk de ketel op druk te krijgen en op temperatuur, de stoomtemperatuur, de hele santenkraam, zeg maar, dat het mooi geleidelijk aan opstookt. Daar worden de machines mee voorverwarmd zodra we stoom hebben, en de waterbakken die er zijn, en ja, zo gaat het ongeveer, in die zin.<br />
<br />
'''RK:''' En voor de mensen die nog nooit in het gemaal geweest zijn: er staan 4 hele grote ketels. Even voor het beeld: hoeveel liter water gaat daarin?<br />
<br />
'''GL:''' In één ketel gaat vierentwintig ton. Dat is, even gauw rekenen, vierentwintigduizend liter per ketel.<br />
<br />
'''RK:''' Gigantische ketels.<br />
<br />
'''GL:''' Dat zijn grote dingen, ja.<br />
<br />
'''RK:''' En moeten ze alle vier tegelijk aan?<br />
<br />
'''GL:''' Nee, we stoken er meestal twee op. En als dan de opvoerhoogte heel groot is op het IJsselmeer, dus dan moet het vanuit Friesland het IJsselmeer op, en met een dikke storm of zo, dan stuwt het water hier omhoog, en dan kan die machine dat eigenlijk niet aan, dan pakken we een derde ketel erbij. Dus dan wordt dat hele proces onder het draaien, want dat is dan al aan het draaien, dan wordt er een derde ketel bijgezet en dan heb je net wat meer capaciteit om de machine te laten draaien.<br />
<br />
'''RK:''' Maar als de boel eenmaal op gang is, wat is jouw taak dan? Moet je dan dingen in de gaten houden, of loopt het dan?<br />
<br />
'''GL:''' Op zich loopt het wel, maar je moet natuurlijk altijd scherp blijven op van alles en nog wat. De temperatuur van de stoom moet goed zijn, die zit rond de 320-335 graden stoomtemperatuur, mooie droge stoom, dat komt doordat er aan de achterkant van de ketel een oververhitter zit. Dus de natte stoom die we produceren in de ketel die komt door een oververhitter heen, die eigenlijk door de uitlaatgassen opgestookt wordt, en dan krijg je mooie droge stoom, en dat is voor de machines ook veel beter. Je kunt waterslag krijgen, en dan knalt het spul uit elkaar, en dat moet ook weer niet.<br />
<br />
'''RK:''' Dan wordt het een gevaarlijke situatie.<br />
<br />
'''GL:''' Dan wordt het een gevaarlijke situatie, dus ja, je houdt het waterpeil van de ketel in de gaten, de stoomdruk hou je in de gaten, de temperatuur van de olie, nee, olie hebben we nu niet meer. We hadden voorheen ook nog de stookolie, die moest je dan op temperatuur houden, maar ja, dat is nu HV100 en dat brandt ook veel mooier dan de stookolie.<br />
<br />
'''RK:''' Mensen die hier weleens geweest zijn tijdens draaidagen die kunnen zich vast wel dat magische beeld herinneren, van stoom die buiten eruit komt, dat is niet de hele dag door dat die stoom te zien is. Hoe werkt dat precies?<br />
<br />
'''GL:''' Dat is stoom die bij de machines vrijkomt. De stoom die we produceren, de eerste stoom, zeg maar, die wordt door de machines heen geblazen, naar buiten toe, dus dat verdwijnt gewoon in de lucht, en dan zie je die mooie stoomwolken, en als die temperatuur in de machines zit, dan is het haast wel zover dat je in bedrijf gaat, dus dan zetten ze de machines ook aan. Maar dan komt ook de goede, de droge stoom in beeld, zeg maar, om alles goed droog te verhitten. Dus dat is alleen bij het opstarten, die wolken van genot.<br />
<br />
'''RK:''' Dus als het letterlijk op stoom is, dan zie je dat dus niet meer, dan heb je de stoom nodig.<br />
<br />
'''GL:''' Dan wordt alles gebruikt om te draaien.<br />
<br />
'''RK:''' Nou ben je ooit stoker geworden, maar toen moest je dat vanzelf wel leren. Dan zijn er elke keer opleidingsdagen, voor stokers in opleiding. Wat gebeurt er tijdens zo’n opleiding?<br />
<br />
'''GL:''' Ja, die jonge jongens die er nu bij komen, die moet je toch een beetje wegwijs maken in dit gebeuren. Ik heb het vroeger ook geleerd van collega’s. Er zijn erbij die hebben het bij de marine geleerd, omdat ze daar ook wel met stoom werken, maar ik heb dat echt van mijn collega’s ook moeten leren. Toen destijds, toen ik hier kwam, stonden we met zijn drieën op een wacht, kwamen er dus machinisten en een stoker, en ik zeg het dan alleen nog maar voor de ketels, en af en toe kwam er dan een bij je staan, en die legde je dan uit hoe is wat. En in de loop van de jaren, want ik vind persoonlijk wel dat hoe vaker dat ze daar staan, hoe langer dat ze daar staan, dan leren ze ook steeds meer. Ik ben nou op een moment dat ik denk, o, ja. Je vergeet nog weleens wat, omdat je eigenlijk te weinig draait, maar goed, je leert dat, en dat probeert je die jonge jongens ook. De kijk van bijvoorbeeld de vlammen in de ketel afstellen, naar voren of naar achteren, vroeger was het de gewone stookolie en dan zagen ze die gloed erin en dat bulderde volop. Dan kon je dat goed zien maar die HV100 dat is veel schoner en die vlam is ook doorzichtiger dus dat moet je allemaal op elkaar afstellen.<br />
<br />
'''RK:''' Je bent nu 60, dus je hebt al heel wat draaiuren erop zitten, maar het is natuurlijk wel zo, het is ook wel lastig om je kennis te onderhouden, want je doet het een paar keer per jaar. Hoe blijf je dan up-to-date?<br />
<br />
'''GL:''' Nou ja, je hebt de dagen dat we wel draaien, natuurlijk, voor het publiek of voor het echie, zeggen we dan weleens, ja dan. Als je weer een keer wordt ingezet, dan gaat het ook wel weer automatisch. Je moet er gewoon goed bij blijven met je hoofd, in de zin van scherp blijven, van die dingen, het gehoor, een lager van de brander die begint te jammeren, bijvoorbeeld, dan hoor je dat, of er is iets anders. Ik weet nog wel, vroeger, toen ik er net was en nog steeds, ik nog, ik ben een beetje een lollig type, gek, af en toe gek, enne, toen stond ik voor de ketel en in een keer begon ik te schreeuwen, WHOEHOE, zo, weet je wel, en toen kwam mijn wachtchef, die komt "wat gebeurt hier?" Echt zo van:<br />
<br />
'''RK:''' "Komt dat uit die machines??"<br />
<br />
'''GL:''' Die dacht, ik zit met mijn handen ergens in, weet je wel? Hij zei: "Wil je dat nooit meer doen?" Ik zei, ja natuurlijk niet, maar dat gaat automatisch, natuurlijk. Zulke dingen.<br />
<br />
'''RK:''' Ja, dat is net te gek doen.<br />
<br />
'''GL:''' Je kunt wel gek zijn, maar je moet de kop ook erbij houden.<br />
<br />
'''RK:''' Ja. En die pijp, die 60 meter lange pijp, hoe belangrijk is die voor het stookproces?<br />
<br />
'''GL:''' Nou ja, die is in zoverre belangrijk: je moet trek hebben op de ketel, en hoe langer de pijp, hoe meer trek je krijgt. Maar soms is het van dat trieste, mistige weer, en dan is er geen wind, of wat, ja dan heb je amper trek. Vroeger gooiden we in de uitlaat van de pijp – achter de ketel zit een gat – en daar gooiden we dan strobalen in, om even warmte erin te krijgen, zodat er wat trek komt. Dat is thuis met een houtkachel ook zo, dan wil het niet branden, en op een gegeven moment begin je een beetje warmte erin te krijgen, en dan krijg je trek. En dat is hier ook zo. Dus die pijp is wel degelijk belangrijk. En vroeger helemaal, want in die periode dat ze nog op kolen stookten ging het ook zo dat de vissers uit Lemmer die amper centen hadden, en niet meer konden vissen, dan zagen ze de pijp roken, en dan wisten ze: als de bliksem naar Lemmer daar, dan konden ze helpen kruien. Dan kruiden ze de kolen naar het ketelhuis toe, en dan kregen ze voor die dag kregen ze misschien 2 hele gulden, en dan hadden ze toch weer wat centen.<br />
<br />
'''RK:''' Dan hadden ze in de winter ook werk.<br />
<br />
'''GL:''' Dan hadden ze in de winter werk. Dan hadden ze toch nog een paar centen verdiend.<br />
<br />
'''RK:''' Er kwam rook uit de pijp, en dat was voor hen dan eigenlijk witte rook, om te zeggen, we moeten er zijn, ja.<br />
<br />
'''GL:''' Nu is het wel bijzonder. Als je goed stookt, dan heb je geen rook.<br />
<br />
'''RK:''' Net als met een houtkachel.<br />
<br />
'''GL:''' Precies. Je moet goed stoken, en dan heb je geen rook. Er kan weleens een pluimpje witte rook zijn, maar dan is het meestal waterdamp wat dan uit de pijp erbij komt. Maar op een gegeven moment is het genoeg doorgewarmd, dan zie je geen rook. Is tie wel aan? Ja, hij is wel aan, maar dat zie je niet.<br />
<br />
'''RK:''' En het is bij jou een beetje een paplepel verhaal, toch, met {{taal-Fries|pake en heit}}? Hoe zit dat precies?<br />
<br />
'''GL:''' Nou, paplepel, ja. Mijn opa heeft hier achttien jaar rondgelopen zeg maar. Die man was tuinman, die onderhield hier de tuinen bij de huisjes en de groentetuin voor zijn baas dan, zulke dingen, en daarbij ging hij dan stoken. Maar ja, dat stoken was soms een hele winter, dan stond het gemaal continu aan. Dat was een hele andere tijd dan heden ten dage. Onze {{taal-Fries|pake}} heeft dat achttien jaar gedaan. Ik zei {{taal-Fries|pake}}, maar het is officieel opa, want we zeiden altijd opa. En onze vader die is hier op een gegeven moment 8, nee, 4 jaar invalkracht geweest. Die heeft gewoon, in die periode van de provincie Fryslân, toen het gemaal er ook was, waren er werknemers van de provincie die hier werkten, maar dan waren ze ook weleens ziek, en dan kwam mijn vader als invaller, die deed dat nogal eens, nou ja, en op een gegeven moment, bij mijn vorige werkgever, daar ging het spul op de fles, en toen zei mijn vader: "Ze zoeken nog iemand bij het stoomgemaal. Is dat niet iets voor jou?" Ik zei, "wat moet ik doen dan?" Hij zei, die bel ik wel even. Nou, toen heeft hij geïnformeerd; hij moest van alles en nog wat kunnen doen. Dat doe ik nog steeds. Ik moet van alles en nog wat doen. En uiteindelijk zit hier nu vanaf mijn tweeëntwintigste.<br />
<br />
'''RK:''' Dat gemaal draait natuurlijk niet hele weken. Wat doe je dan de rest van de weken?<br />
<br />
'''GL:''' Ik zit bij de TD dus, bij het technisch onderhoud, en daar zit ik hoofdzakelijk in de poldergemalen.<br />
<br />
'''RK:''' Bij het {{taal-Fries|Wetterskip}}.<br />
<br />
'''GL:''' Bij het {{taal-Fries|Wetterskip}}, ja.<br />
<br />
'''RK:''' Maar al het nu hoog water wordt, slecht weer, het bruist al een beetje bij de collega’s, want hij moet haast weer aan, en dan krijg je dat telefoontje van hup, stoken, Geert.<br />
<br />
'''GL:''' Ja.<br />
<br />
'''RK:''' Wat voel je dan?<br />
<br />
'''GL:''' Nou ja goed, ik voel het anders dan vroeger. Je ziet op een gegeven moment ook wel aan het weer: het kan ieder moment weleens gebeuren. Nou ja, tegenwoordig hebben we allemaal een app, dus we hebben een groepsapp, en daarin wordt dan gezegd: "Hou er rekening mee, Geert, het gemaal kan weleens even aan". Nou, dan houd ik er rekening mee, dan ga ik niet te ver weg. Je blijft wat in de buurt, een klusje vlakbij Lemmer bijvoorbeeld, zodat ik binnen een bepaalde tijd er zijn kan. ...<br />
<br />
'''RK:''' En in hoeverre is een draaidag een uitputtingsslag, want ik ben er geweest tijdens een draaidag. Het wordt best wel heet bij die ketels.<br />
<br />
'''GL:''' Het wordt aangenaam warm, ja, klopt inderdaad.<br />
<br />
'''RK:''' En hoe houd je zelf dan het hoofd koel?<br />
<br />
'''GL:''' Je kunt van alles, er is melk, er is van alles. Je hebt eten. Je moet gewoon, ik weet niet, je moet gaan. Automatisch, denk ik.<br />
<br />
'''RK:''' En wat ruik je, als je daar bent?<br />
<br />
'''GL:''' Wat ruik je? Ja, de geur van stookolie is er nu niet meer. Maar, eh, het is een oliegeur, brandstofgeur.<br />
<br />
'''RK:''' Na al die jaren ruik je het al haast niet meer.<br />
<br />
'''GL:''' Nee, niet erg, nee, nee. Je ruikt het wel. We hebben weleens een proefsessie gedaan op andere olie, op bio-olie, en toen zeiden ze thuis: wat heb je gedaan, heb je in een snackbar gewerkt? Dan zit gewoon die geur erin, dat is gewoon verwerkte olie van snackbars en dat is omgezet in een bepaalde olie en dat ruik je.<br />
<br />
'''RK:''' Ja.<br />
<br />
'''GL:''' De provincie had boten die die brandstof gebruikte, als ze dan in de sluislagen, dan rook men die olie en dan zeiden ze: nou daar komt de patatboer aan.<br />
<br />
'''RK:''' Maar dat is nu niet meer zo.<br />
<br />
'''GL:''' Dat is nu niet meer zo. Gelukkig hebben we nu hele mooie brandstof. <br />
<br />
'''RK:''' Geven jullie het gemaal ook een bijnaam, als stokers en machinisten?<br />
<br />
'''GL:''' Tja, er is ooit een film van gemaakt, de kathedraal van de stoom, of zo. Maar het is geen kathedraal.<br />
<br />
'''RK:''' Maar die kathedraal heeft wel de UNESCO status, wat betekent dat voor jouw werk als stoker? Wordt dat er anders van?<br />
<br />
'''GL:''' Nou, in die periode dat het nu UNESCO is, is het wel drukker geworden met publiek. Dat is een ding wat zeker is. Er is in die periode van, wat is het nu, 24 jaar, geloof ik, dus ja, is er een hoop veranderd. Ook voor het publiek. Na een aantal jaar is er een bezoekerscentrum gekomen. In het begin waren er gewoon wat vrijwilligers die rondleidingen gaven. Dat deden wij voorheen zelf. Dan kwamen mensen op hun fiets, die wilden het zien, en dan leidden wij ze rond. En dan gingen ze weer weg. Maar goed, het werd steeds drukker en drukker en drukker, en er moesten rondleiders komen, er moest een organisatie komen, en nou ja, daar zitten we nu in. Dit waren vroeger de huisjes, de personeelshuisjes. Nu is het een grote, ja, wat zal ik zeggen, speeltuin, nee, dat kan niet, natuurlijk. Het is een grote organisatie geworden.<br />
<br />
'''RK:''' Dan word je ook meer op je vingers gekeken tijdens de rondleidingen.<br />
<br />
'''GL:''' Ja, ze proberen dat wel af te schermen met touwen, dat ze niet voor je staan. Dat was voorheen ook nog weleens een probleem. Dan was er wat en dan kon je er amper doorheen, en dan moest je je banen door een rij van mensen. Dat werkte niet, en dat hebben ze later aangepast met touwen en andere dingen, ook voor de veiligheid van de mensen en ook voor jezelf.<br />
<br />
'''RK:''' Laatste vraag, Geert. Het gemaal is al een eeuw op stoom; wat wens je het gemaal de volgende eeuw toe? Nou, als het er over 100 jaar nog staat, en het draait zoals het nu draait, dan hebben ze het goed gedaan. Maar verder, ja, het is een hele andere techniek, en ik hoop dat er in de toekomst nog heel veel collega’s zullen zijn die hier nog een hoop plezier kunnen hebben.<br />
<br />
'''RK:''' En wij zijn ondertussen wat wijzer geworden over het stookproces. Hartstikke bedankt, en succes met alle draaidagen die er nog komen.<br />
<br />
'''GL:''' Dankjewel. <br />
<br />
[[Categorie:Stoomverhalen]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Jettie_de_Boer,_gemaalchefJettie de Boer, gemaalchef2023-12-17T14:41:09Z<p>Cierick Goos: Inhoud aangevuld</p>
<hr />
<div>[[Bestand:Stoomverhalen, introductie.jpg|miniatuur|alt=Titelafbeelding van de Woudagemaal serie: Stoomverhalen|Titelafbeelding van de Woudagemaal serie: Stoomverhalen]]<br />
Op 5 december 2023 was het precies 25 jaar geleden dat het Woudagemaal de prestigieuze status van UNESCO Werelderfgoed ontving. Om deze mijlpaal te vieren en het rijke erfgoed van het gemaal te verkennen, is er een 25-delige podcastserie gemaakt.<br />
<br />
In deze podcastreeks komen mensen aan het woord die een bijzondere band hebben met het Woudagemaal. Van bezoekers die getuige waren van zijn majestueuze werking tot kinderen uit de buurt die opgroeiden naast dit icoon van waterbeheer. Van toegewijde vrijwilligers die het gemaal levend houden tot bekende gezichten uit Lemmer die hun herinneringen en verhalen delen.<br />
<br />
De podcast is een reis door de tijd, gezien vanuit verschillende oogpunten. En legt de verbinding tussen generaties en delen van de gemeenschap. Want het Woudagemaal is niet alleen van ons, maar van toekomstige generaties. De podcast is een eerbetoon aan het behoud van dit erfgoed en een manier om de rijke geschiedenis door te geven aan de generaties die nog komen.<br />
<br />
Deze wiki pagina is een transcriptie van een aflevering uit deze podcastserie "Stoomverhalen". De podcasts zijn te beluisteren op; [https://open.spotify.com/show/1oUmZhTJUoV12XF7VBMhUf Spotify], [https://www.youtube.com/watch?v=k5OXOLthvXo&list=PLMj5uY-7tHIFaAPXStoH2wLCeZQxe4aVe YouTube] en op [https://www.woudagemaal.nl/over-ons/podcast Woudagemaal.nl].<br />
<br />
Een overzicht van alle afleveringen in deze serie [[Stoomverhalen | is hier te vinden]]. <br />
{{clear}}<br />
<br />
==Introductie==<br />
Deze introductie is te beluisteren op [https://open.spotify.com/episode/3Gmzxh97BVFzzs6tOrJHNQ Spotify] en [https://www.youtube.com/watch?v=k5OXOLthvXo&list=PLMj5uY-7tHIFaAPXStoH2wLCeZQxe4aVe YouTube].<br />
<br />
In {{taal-Fries|Fryslân}} vind je een van Nederlands mooiste kroonjuwelen; het Ingenieur D.F. Woudagemaal. Het grootste stoomgemaal ter wereld dat nog werkt. {{taal-Fries|Wetterskip Fryslân}} zet deze monumentale stoomreus uit 1920 bij té hoge waterstanden nog altijd aan het werk, om ervoor te zorgen dat jij droge voeten houdt. Het gemaal staat dit jaar 25 jaar op de Werelderfgoedlijst van UNESCO!<br />
<br />
In de komende 25 podcasts ga ik, Renate Kuivenhoven (RK), in gesprek met verschillende mensen die op één of andere manier verbonden zijn aan dit gemaal. Van ingenieur Wouda's kleinzoon tot een kunstenares die kopjes maakt van het slib uit de stoomketels en iedereen die daar tussenin zit.<br />
<br />
Laat de geluiden van het gemaal je meevoeren naar het verleden en het nu: Luister naar de Woudagemaal serie: Stoomverhalen!<br />
<br />
==Aflevering 1: Jettie de Boer, gemaalchef==<br />
[[Bestand:Stoomverhalen, aflevering 1.jpg|miniatuur|alt=Jettie de Boer in de machinehal van het Woudagemaal|Jettie de Boer in de machinehal van het Woudagemaal]]<br />
De eerste aflevering van deze podcastserie is te beluisteren op [https://open.spotify.com/episode/3M9fS8XbIacn2OdChtG7oE Spotify], [https://www.youtube.com/watch?v=Ty3urHIT2A8&list=PLMj5uY-7tHIFaAPXStoH2wLCeZQxe4aVe&index=2 YouTube] en [https://www.woudagemaal.nl/over-ons/podcast/aflevering-01-stoomverhalen-de-woudagemaal-serie-jettie-de-boer.htm Woudagemaal.nl].<br />
<br />
'''RK:''' Welkom bij een nieuwe aflevering van Stoomverhalen, een 25-delige podcastserie met verhalen over het ingenieur D.F. Woudagemaal. Ja, naar deze podcast heb ik al een tijdje uitgekeken, want we hebben vandaag de gemaalchef in ons midden. Een functie die al meerdere keren is benoemd door andere podcastgasten. Jettie de Boer (JdB), van harte welkom.<br />
heel mooi dat je bent aangeschoven, maar voordat we naar je werk gaan als gemaalchef ben ik heel benieuwd wat je in het dagelijks leven doet.<br />
<br />
'''JdB:''' Goedemorgen.<br />
<br />
'''RK:''' Goedemorgen.<br />
<br />
'''JdB:''' In het dagelijks leven ben ik assetcoördinator waterlopen inclusief kunstwerken. Dat is een hele mond vol, zeker. Maar met ons team zorgen wij ervoor dat de waterlopen in onze provincie geschoond worden en onderhouden worden.<br />
<br />
'''RK:''' Ook heel belangrijk.<br />
<br />
'''JdB:''' Ook heel belangrijk waterschapswerk.<br />
<br />
'''RK:''' Maar bij hoog water, dan mag jij op een andere manier in actie.<br />
<br />
'''JdB:''' Ja, als er hoog water is dan krijg ik een telefoontje en dan moeten we inderdaad heel snel naar Lemmer en het gemaal gaan opstarten met het team.<br />
<br />
'''JdB:''' Ja, als er hoogwater is dan krijg ik een telefoontje en dan moeten we inderdaad heel snel naar Lemmer en het Gemaal gaan opstarten met het team. <br />
<br />
'''RK:''' Wat houdt het werk van de gemaalchef in? <br />
<br />
'''JdB:''' Gemaalchef is breder dan alleen het draaien van het gemaal. Het is ook het onderhouden en in stand houden van het gemaal. Dus niet alleen denken aan de ketels en de machines, maar ook aan het gebouw en het terrein. En natuurlijk, de ploeg, de ploegmensen die moet draaien op het gemaal, die moet opgeleid worden. Dus daar moet ook aandacht voor zijn.<br />
<br />
'''RK:''' Maar dat klinkt alsof je eigenlijk twee banen hebt, want wat je nu omschrijft, dat is toch ook bijna een dagtaak, zou je zeggen? <br />
<br />
'''JdB:''' Je zou het bijna denken, maar dat is niet helemaal een dagtaak omdat we niet heel vaak in bedrijf hoeven. Mijn hoofdbaan is echt wel de assetcoördinatie. En ja, het gemaal, het klinkt als een bijbaan, dat klinkt misschien niet helemaal positief, maar dat kost minder tijd. <br />
<br />
'''RK:''' En hoe vaak ben je hier dan te vinden, in Lemmer?<br />
<br />
'''JdB:''' Ik ben hier sowieso te vinden als we in bedrijf moeten. Ik probeer ook elke week wel even een dagje langs te komen. <br />
<br />
'''RK:''' Maar dacht jij vroeger al, ik word gemaalchef?<br />
<br />
'''JdB:''' Nou, niet helemaal. Ik had namelijk nog nooit gehoord van gemaalchef toen ik klein was. Mijn eerste kennismaking met het gemaal, dat was zo 'n 30 jaar geleden alweer. Toen liep ik stage bij het waterschap. En mijn toenmalige stage begeleider zei; het gemaal is in bedrijf, je moet er nu heen. Dus ik met collega stageloper in de bus van Leeuwarden naar Lemmer met heel slecht weer. En dat was mijn eerste kennismaking met het gemaal. En dat heeft wel heel veel indruk gemaakt, maar toen had ik ook nog niet het idee ik moet hier gemaalchef worden. Dat is eigenlijk pas een jaar of acht geleden geweest toen ik eigenlijk per toeval hier weer eens kwam. <br />
<br />
'''RK:''' Maar even terug naar 30 jaar geleden, die stage, je kwam hier aan. Maar wat dacht je toen?<br />
<br />
'''JdB:''' Ja, wat denk je? Je bent 18 jaar, je weet nog niet zoveel natuurlijk. En ja, heel indrukwekkend, heel indrukwekkend. En ja, het is een beleving ook hoor. Je ruikt en je hoort en je voelt. En dat is, ja, ik vond het enorm indrukwekkend dat gemaal.<br />
<br />
'''RK:''' En acht jaar geleden zette je de stap van ik ga ervoor.<br />
<br />
'''JdB:''' Ja, misschien moet je er aan toe zijn om zo iets te doen, maar toen was ik hier en toen dacht ik echt, ja hier wil ik wel een rol spelen bij dit gemaal. Ja, super mooi.<br />
<br />
'''RK:''' En waren er al eerder vrouwen jou voor gegaan?<br />
<br />
'''JdB:''' Nee, nee.<br />
<br />
'''RK:''' Je had een primeur.<br />
<br />
'''JdB:''' Ik heb de primeur, ik ben de allereerste vrouw die inderdaad bij het gemaal werkzaam is.<br />
<br />
'''RK:''' Nou, en als het gemaal dan aan moet, je krijgt een telefoon, wat voel je dan? <br />
<br />
'''JdB:''' Nou, toch wel gezonde spanning hoor, want ja, je doet het niet elke dag. En dus als je weer een keer voor het echt hier, zoals we dat wel een beetje zeggen, soms voor het echt hier aan moet, ja dan heb je wel gezonde spanning hoor, dan slaap je nacht nog slecht. En dan ga je de volgende dag heen en dan ga je ervoor met z'n allen weer.<br />
<br />
'''RK:''' En neem ons eens mee in zo 'n dag, hij moet aan. En dan, welke stappen moet jij als gemaalchef dan allemaal doorlopen om het eigenlijk soepel te laten verlopen? <br />
<br />
'''JdB:''' Ja, ik doe dat niet alleen, we zijn hier met een ploeg mensen en alleen samen kunnen we dit gemaal in werking krijgen. Maar we beginnen 's ochtends met het vullen van de ketels. Nou, daar zijn we al een uurtje onderweg, dan moet het opgestookt worden. <br />
<br />
'''RK:''' En vullen van de ketels, daar gaat dan het water in?<br />
<br />
'''JdB:''' Ja, er gaat buiten water in en er gaat 25.000 liter in, dus daar gaat best wel heel veel water in. En dat duurt ook een hele tijd voordat je dat aan de kook hebt, zeg maar. Daar gaat wel twee tot drie uur overheen weer, dus dan zijn we al een half dag onderweg. En als we dan de eerste stoom hebben, dan kunnen we onze keldermachines en hoofdmachines voorverwarmen.<br />
<br />
'''RK:''' Is dat ook het moment dat je dat magisch effect hebt? Met al die rookpluimen voor het gemaal?<br />
<br />
'''JdB:''' Ja, voordat wij eigenlijk de hoofdstoommachines in bedrijf stellen, heb je al die stoom buiten. Of eigenlijk gecondenseerde stoom wat je ziet.<br />
<br />
'''RK:''' Want hij moet het kwijt?<br />
<br />
'''JdB:''' Ja, we moeten het kwijt en de stoom heeft dan nog niet de juiste condities om te gebruiken in de hoofdmachines. Dat is eigenlijk nog te nat, en dat gaat een heel technisch verhaal worden nu.<br />
<br />
'''RK:''' Ja, nou dat hoeft op zich niet. En de vervolgstappen dan? Dan is het water aan de kook? <br />
<br />
'''JdB:''' Ja, dan is het water aan de kook, dan hebben we eerst de stoom en als dan de machines in de kelder warm genoeg zijn, dan kunnen we die gaan aanzetten, want die moeten als eerste aan. Die zijn eigenlijk ter ondersteuning van de hoofdstoommachines. En daarna, ja, dan moeten die hoofdstoommachines aan. Maar dan hebben we eerst weer wat meer mensen nodig, want we beginnen met ongeveer vijf, zes mensen. Maar als we de hoofdstoommachines aan willen zetten, dan zijn we ongeveer met z'n tienen om alles, om die alle posities te bemensen, zeg maar.<br />
<br />
'''RK:''' Dus echt het op stoom brengen van het gemaal, dat vraagt het meeste werk?<br />
<br />
'''JdB:''' Ja, dat vraagt het meeste werk en het voorverwarmen, dat kost heel veel tijd.<br />
<br />
'''RK:''' Ja. En welke mensen stuur jij dan allemaal aan op zo'n dag?<br />
<br />
'''JdB:''' We hebben een stoker staan, we hebben vaak een stoker in opleiding, een machinist.<br />
<br />
'''RK:''' Die de ketels dan bemannen?<br />
<br />
'''JdB:''' Ja, klopt. En we hebben een machinist en een machinist in opleiding in de machinehal. We hebben een wachtchef die eigenlijk deze mensen aanstuurt. Er is ook nog een filterman, we hebben een aantal filters waar allemaal filterdoeken in moeten. Hij regelt dat. En dat is ongeveer de groep waar we mee opstarten. En eigenlijk hebben we een dubbele ploeg als we de hoofdstoommachines aan willen zetten.<br />
<br />
'''RK:''' En je zegt al, het is echt teamwork, we doen het met z'n allen. Dus ik zie jou niet voor me als iemand die dan met de zweep rondloopt. Maar hoe ging dat dan bijvoorbeeld vroeger als je die verhalen hoort? Jouw functie vroeger en nu, hoe verschilt dat met elkaar?<br />
<br />
'''JdB:''' Nou, wat het wel verschilt is dat de gemaalchef toen veel meer zelf de machines opstartte en de mensen echt wel aanstuurde. En tegenwoordig doen we het echt met z'n allen. Er moeten meer mensen gewoon de handelingen beheersen, zeg maar. Zodat als ik er niet zou zijn dat ze het dan nog steeds in bedrijven kunnen stellen. En dat is ook zo inmiddels. Het is nu niet meer van één persoon afhankelijk.<br />
<br />
'''RK:''' En in hoeverre ken jij de machines dan? Of gaat het er vooral om dat je weet hoe je iedereen aanstuurt?<br />
<br />
'''JdB:''' Ja, ik kan het bedienen. Maar als we echt problemen krijgen of storingen of mankementen. Ja, dan heb ik echt wel de wachtchefs nodig hoor. Want daar zit echt wel de meeste kennis.<br />
<br />
'''RK:''' En je hebt je eigen kantoortje in de hal.<br />
<br />
'''JdB:''' Jazeker.<br />
<br />
'''RK:''' Dat ziet er heel mooi uit.<br />
<br />
'''JdB:''' Ja, dat is een toplocatie om te werken.<br />
<br />
'''RK:''' Dan waan je je echt weer in de vorige eeuw. Als je in die hal staat en dat kantoortje van jou ziet.<br />
<br />
'''JdB:''' Ja, en als ik daar werk heb je dat al. Maar als wij in bedrijf zijn dan heb ik dat echt. Dan draaien wij en dan waan ik me in de wereld van Wouda.<br />
<br />
'''RK:''' Prachtig. En wat zijn nou de belangrijkste dingen om op te letten als die aangaat? Je noemde net al even hoe dat proces gaat. Maar wat is nou een ding waar je 's nachts van wakker ligt en denkt... Oh, maar dat moet ik niet vergeten.<br />
<br />
'''JdB:''' Nou, het is met name veiligheid, want we hebben het over stoom en dat wordt zo zijdelings wel eens even genoemd. Maar er zit heel veel energie in stoom. En als we in bedrijf zijn hebben we ook bezoekers. Want we zijn ook nog een museum. En je moet natuurlijk wel zorgen dat het voor iedereen veilig is. Voor onze mensen om veilig te werken. En voor de gasten om hier veilig op bezoek te komen. Dat vind ik wel een hele belangrijke.<br />
<br />
'''RK:''' En hoe let je daar dan extra op? Wat kun je doen om het veilig te houden?<br />
<br />
'''JdB:''' Om onze mensen heel goed op te leiden. En ze steeds bewust te houden van waar de gevaren zitten. En dan is het goed te doen hoor. Dan kan iedereen hier veilig zijn. Maar dat vind ik wel een hele belangrijke. En daarnaast moeten we ervoor zorgen dat het gemaal nog een tijdje meegaat. Dus onderhoud en smeren is heel belangrijk. Ik zeg altijd, we {{taal-Fries|smarren oer en te folle}}. Dus we smeren eigenlijk veel te veel. Als ik het zo mag zeggen. En dat is puur om slijtage te voorkomen.<br />
<br />
'''RK:''' Je zegt het al, die veiligheid is heel erg van belang. Gaat er verder wel eens wat mis bij het opstarten? Puur technisch gezien. Heb je spannende momenten gehad?<br />
<br />
'''JdB:''' We hebben wel eens spannende momenten gehad. Dat een machine niet aangaat als we dat graag willen. Dat die stil blijft staan. En dan moeten we op dat moment handelen natuurlijk. Vaak zetten we deze dan even stil en gaan we vast naar de volgende machine om hem aan te zetten. Zodat we later even rustig kunnen kijken wat er precies aan de hand is. Maar we hebben ook wel eens onderdelen die stuk gaan waar we snel actie op moeten ondernemen. We hebben wel eens gehad dat de overdrukbeveiliging in werking ging van de hoofdstoommachines. Nou, dat wil je niet weten. Want er zitten hele grote veren op de machine. En dan knalt dat en dan schrik je. Dus dan weet je eerst ook niet wat er aan de hand is.<br />
<br />
'''RK:''' En waarom gaat die beveiliging erop? Omdat die denkt dat de druk te hoog wordt?<br />
<br />
'''JdB:''' Dan wordt de druk ook te hoog. En dan moeten we echt wel de machines uit gaan zetten. En eerst alles weer even resetten. Om te kijken wat er aan de hand is. Maar dat zijn echt wel hele spannende momenten. Want ja, we draaien al heel weinig. En dit komt gewoon heel weinig voor.<br />
<br />
'''RK:''' En toen ik jou in actie zag tijdens een van de opleidingsdagen. Toen viel het me op dat jullie op de werkvloer in de machinehal. Allemaal heel goed aan het luisteren waren. Terwijl ik alleen maar lawaai hoorde. Maar vanwaar dat luisteren? Wat hoor je dan?<br />
<br />
'''JdB:''' Wat we doen als we eenmaal in bedrijf zijn. Is inderdaad luisteren en kijken. En we luisteren met name naar afwijkende geluiden. Of die er zijn.<br />
<br />
'''RK:''' Tikjes?<br />
<br />
'''JdB:''' Ja, tikjes of pufjes. Dat kan van alles zijn. Elke machine heeft eigenlijk zijn eigen geluid. En als je hier al wat langer rondloopt. Dan weet je wat dat geluid is. En dan weet je dus ook wat de afwijkende geluiden zijn. En ja, als er afwijkende geluiden zijn. Dan is er wat aan de hand.<br />
<br />
'''RK:''' En dan zegt Jettie we moeten ingrijpen. En even toch een beetje die techniek in. Want het is een ontzettend groot gemaal. Er gebeurt heel veel. Qua liters water. Maar als je het nou een beetje behapbaar wilt maken. Voor de luisteraar. En we hebben het over liters. Wat wordt er rondgepompt op zo'n dag?<br />
<br />
'''JdB:''' Wij verpompen 4 miljoen liter water per minuut. Dus elke minuut 4 miljoen liter water. En als je dat een beetje behapbaar wilt maken, dan kun je zeggen dat; als je een Olympisch zwembad helemaal vult, dat we die binnen 35 seconden leeg is.<br />
<br />
'''RK:''' Zo, dat is echt in een mum van tijd.<br />
<br />
'''JdB:''' Dat is echt in een mum van tijd. Buiten zie je dat bijna niet. Want als wij een hele dag draaien. Een etmaal lang. Dan hebben we nog geen halve centimeter van het waterpeil afgehaald. Maar ja er gaat wel heel veel water de zee in.<br />
<br />
'''RK:''' Zoo, bizar. Welke draaidag is jou het meeste bijgebleven? In al die tijd.<br />
<br />
'''JdB:''' Ik weet niet of dat speciaal een van de draaidagen is. Eigenlijk is het moment dat wij in bedrijf gaan, elke keer als we aangaan. Als we dan het hele proces hebben gehad. En we hebben echt gezamenlijk als team, hebben we hem weer in bedrijf kunnen stellen. Dan heb ik altijd een beetje een gevoel van trots. Dat we dat toch weer voor elkaar hebben gekregen. Daar kan ik echt wel van genieten.<br />
<br />
'''RK:''' Dat zie ik ook aan je. De mensen kunnen dat niet zien. Maar ik zie hier echt wel een stralende gemaal chef zitten. En dat snap ik. Want het is natuurlijk ook wel een hele eervolle taak. Dat je zo'n stoomreus, eigenlijk mag leiden. En die stoomreus, die heeft het UNESCO predicaat. Wat betekent dat. Voor jouw werk als gemaalchef?<br />
<br />
'''JdB:''' Voor mij persoonlijk. Zeg ik. Is het niet van belang. Want ik vind het sowieso mooi. Om hier te kunnen werken. Maar wat het wel voor mij vertelt. Is dat er ook andere mensen zijn. Die dit gemaal zo mooi vinden. Dat het bewaard moet blijven. En dat is dan de waarde. Die er voor mij aan zit.<br />
<br />
'''RK:''' Want je geeft aan. Hij moet toch draaien. Dus ik doe mijn ding wel. Maar als er dan toch eens wat stuk is. En er moet wat vervangen worden. Het is wel een stukje erfgoed. Is dat dan ook extra ingewikkeld. Omdat het allemaal origineel moet blijven. Of hoe werkt zoiets?<br />
<br />
'''JdB:''' Dat zit er wel aan. Niet alle onderdelen worden meer standaard gemaakt. Dus daar moet je wel weer originele onderdelen voor terug plaatsen. Dat kan wel eens een uitdaging zijn. Maar tot nu toe gaat dat goed.<br />
<br />
'''RK:''' Gelukkig zijn er heel veel techneuten. Die jou daar dan weer bij helpen.<br />
<br />
'''JdB:''' Jazeker, ja.<br />
<br />
'''RK:''' Wat wens jij het gemaal de komende eeuw toe?<br />
<br />
'''JdB:''' Dat we nog lang mogen draaien. En dat we nog lekker kunnen genieten daarvan.<br />
<br />
'''RK:''' Dus aan de ene kant. Het liefst hoog water. Als burger heb je dat misschien liever niet. Maar als gemaalchef misschien wel. Hoe gaat dat in jouw hoofd?<br />
<br />
'''JdB:''' Als gemaalchef wil ik zo nu en dan wel wat hoog water. Dat je echt, voor het waterschap, die kerntaken uitvoert. Wegpompen van het water. Tegenwoordig, met de droogte moet je natuurlijk niet alles willen wegpompen. Maar zo nu en dan. Als gemaalchef wil ik wel wat hoog water.<br />
<br />
'''RK:''' Ja dat snap ik. We zitten nu in de herfst, wat verwacht jij van het seizoen 2023-2024?<br />
<br />
'''JdB:''' Het is altijd afwachten. Afgelopen januari hebben we nog gedraaid voor het echie. We hebben twee weken terug nog getraind, komende februari staat er weer een trainingsweek op het programma en voor de rest is het afwachten.<br />
<br />
'''RK:''' Ja, dat maakt het natuurlijk ook zo spannend, van wanneer gaat dat telefoontje weer. Van wie krijg jij het seintje {{taal-Fries|it giet oan}}?<br />
<br />
'''JdB:''' We hebben een aantal boezembeheerders van dienst. Boezem is al het Friese water dat we hebben in de meren en kanalen. Daar hebben wij beheerders op en die bepalen of wij als gemaal bijgezet gaan worden. Daar krijg ik dan een telefoontje van.<br />
<br />
'''RK:''' Nu maar afwachten Wanneer die telefoon weer gaat.<br />
<br />
'''JdB:''' Ja, altijd spannend.<br />
<br />
'''RK:''' Heel veel succes en bedankt dat je ons weer wat wijzer hebt gemaakt over jouw functie, van gemaalchef.<br />
<br />
'''JdB:''' Dankjewel.<br />
<br />
[[Category:Stoomverhalen]]</div>Cierick Gooshttps://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=StoomverhalenStoomverhalen2023-12-17T14:31:05Z<p>Cierick Goos: Inhoud aangevuld</p>
<hr />
<div>[[Bestand:Stoomverhalen, introductie.jpg|miniatuur|alt=Titelafbeelding van de Woudagemaal serie: Stoomverhalen|Titelafbeelding van de Woudagemaal serie: Stoomverhalen]]<br />
Op 5 december 2023 was het precies 25 jaar geleden dat het Woudagemaal de prestigieuze status van UNESCO Werelderfgoed ontving. Om deze mijlpaal te vieren en het rijke erfgoed van het gemaal te verkennen, is er een 25-delige podcastserie gemaakt.<br />
<br />
In deze podcastreeks komen mensen aan het woord die een bijzondere band hebben met het Woudagemaal. Van bezoekers die getuige waren van zijn majestueuze werking tot kinderen uit de buurt die opgroeiden naast dit icoon van waterbeheer. Van toegewijde vrijwilligers die het gemaal levend houden tot bekende gezichten uit Lemmer die hun herinneringen en verhalen delen.<br />
<br />
De podcast is een reis door de tijd, gezien vanuit verschillende oogpunten. En legt de verbinding tussen generaties en delen van de gemeenschap. Want het Woudagemaal is niet alleen van ons, maar van toekomstige generaties. De podcast is een eerbetoon aan het behoud van dit erfgoed en een manier om de rijke geschiedenis door te geven aan de generaties die nog komen.<br />
{{clear}}<br />
<br />
==De afleveringen==<br />
De jubileum podcastserie is van start gegaan op de exacte dag waarop het Woudagemaal 25 jaar geleden tot UNESCO Werelderfgoed werd gekroond. Daarna volgt iedere week op dinsdag een nieuwe aflevering in de podcastserie. De podcasts zijn te beluisteren op [https://open.spotify.com/show/1oUmZhTJUoV12XF7VBMhUf Spotify], [https://www.youtube.com/watch?v=k5OXOLthvXo&list=PLMj5uY-7tHIFaAPXStoH2wLCeZQxe4aVe YouTube] en op [https://www.woudagemaal.nl/over-ons/podcast Woudagemaal.nl].<br />
<br />
Op deze pagina staan de afleveringen opgesomd en zijn er links opgenomen naar pagina's op Wouda's Wiki met transcripties van de verschillende afleveringen (zodra de transcripties beschikbaar gekomen zijn).<br />
<br />
<div class="kolommen-2"><br />
# [[Jettie de Boer, gemaalchef]]<br />
# [[Geert Lammers, stoker]]<br />
# [[Karlijn Postma, kunstenares]]<br />
# [[Luzette Kroon, dijkgraaf]]<br />
# [[Rintje en Elly, Lemsters]]<br />
# [[Wopke Hettema, Stork]]<br />
# Henk Kats, vrijwilliger<br />
# Theo Haarsma, machinist<br />
# [[Merel Tesselaar, junior dijkgraaf]]<br />
# Janita Tabak, wethouder cultuur<br />
# Wieger de Jong, restauratiedeskundige<br />
# Paul Wouda, kleinzoon ir. D.F. Wouda<br />
# Hilma en Pieter, Lemsters<br />
# Floriaan Zwart, directeur VVV waterland<br />
</div><br />
<br />
[[Category:Publicaties]]<br />
[[Category:Stoomverhalen]]</div>Cierick Goos