Zuiderzee: verschil tussen versies

Zuiderzee (bekijk bron)

Versie van 6 okt 2012 15:22

12.062 bytes toegevoegd , 6 okt 2012

geen bewerkingssamenvatting

VisueelWikitekst

Anonieme gebruiker

imported>Jan Pieter Rottine

@@ Regel 1: / Regel 1: @@
+=='''Zuiderzee'''==
+De '''Zuiderzee''' heeft in de loop van de eeuwen verschillende vormen gehad.
+[[Bestand:
+[[Afbeelding:500vc ex leg copy.jpg|thumb|250px|Het Flevomeer rond 500 v.Chr.]]
+[[Afbeelding:800nc ex leg.jpg|thumb|250px|De Zuiderzee rond 800 n.Chr.]]
+[[Bestand:Slag op de Zuiderzee, 6 oktober 1573 (Abraham de Verwer, 1621).jpg|thumb|250px|De [[Slag op de Zuiderzee]], [[Abraham de Verwer]] (1573)]]
+[[Bestand:Overstroming Schellingwoude 1916.jpg|thumb|250px|Overstroming in [[Schellingwoude]] tijdens de watersnood van 1916]]
+[[Bestand:Planlely.jpg|thumb|250px|Plan Lely met de [[Afsluitdijk]] en droogleggingen.]]
+[[Bestand:Satellite image of Afsluitdijk, Netherlands (5.19E 53.02N).png|thumb|250px|Satellietfoto van de Afsluitdijk]]
+De '''Zuiderzee''' was een grote '''[[binnenzee]]''' in het '''noordelijk deel van [[Nederland]]'''. Met de voltooiing van de [[Afsluitdijk]] in [[1932]] werd deze zee voor het belangrijkste deel afgesloten. Het binnendijkse deel heet sindsdien [[IJsselmeer]] (waarvan het [[Markermeer]] weer is afgesplitst), het buitendijkse deel is onderdeel geworden van de [[Waddenzee]]. De oorspronkelijke oppervlakte was circa 5.900 km².
+== Algemeen ==
+Na het gereedkomen van de Afsluitdijk werd het binnendijkse water IJsselmeer genoemd, naar de rivier de [[IJssel]] die erin uitmondt. Het huidige IJsselmeer is nog maar ongeveer half zo groot als de oorspronkelijke zee. Het andere deel van de voormalige Zuiderzee is door [[inpoldering]]en land geworden. In het oostelijk en zuidoostelijke deel zijn drie [[polder]]s aangelegd. Deze vormen gezamenlijk de huidige provincie [[Flevoland]]. Het IJsselmeer is met de aanleg van de [[Houtribdijk]] in [[1976]] opgesplitst in twee delen. Het zuidelijke gedeelte wordt sindsdien [[Markermeer]] genoemd, naar het voormalige eiland [[Marken (Nederland)|Marken]] dat hierin ligt. Dit meer zou worden ingepolderd om zo de [[Markerwaard]] te vormen, maar dit polderplan is van de baan.
+== Ontstaan ==
+In het [[Subatlanticum]] bestond hier reeds een merencomplex en het werd rond het begin van de jaartelling door Romeinse auteurs ''Lacus Flevo'' ([[Flevomeer]]) genoemd. Dit merencomplex was toen nog verhoudingsgewijs klein en stond in verbinding met de zee door een riviermonding of misschien een nauwe zeearm, waarschijnlijk het Vliestroomkanaal, tussen wat later de eilanden [[Vlieland]] en [[Terschelling]] zouden worden. Het [[Marsdiep (zeegat)|Marsdiep]] was toen nog een riviermonding (''fluvium Maresdeop''). In deze periode stond de Zuiderzee nog bekend als ''[[Almere (meer)|Aelmere]]''. Gedurende de vroege middeleeuwen ging dit te veranderen. Onder invloed van de warme periode van 800-1200 steeg het zeeniveau. In 838 was er een eerste grote [[Stormvloed van 838|overstroming]], waarbij volgens twee bronnen een groot aantal plaatsen werd verwoest. Daarna bleef het ruim twee eeuwen rustig.
+De definitieve klap kwam met een serie van stormen in de 12e en vooral 13de eeuw, waarbij grote delen van het veenland wegsloegen. Het begon met de [[Sint-Julianavloed (1164)|Julianavloed]] in 1164. Na de overstromingsrampen van [[Stormvloed van 1212|1212]], [[Stormvloed van 1214|1214]] en 1219 ([[Sint-Marcellusvloed (1219)|eerste Sint Marcellusvloed)]] en 1248 brak het zeewater in het Almere in, waarbij naar verluidt de duinenrij bij [[Callantsoog]] werd weggeslagen. De natuurlijk ontstane barrières waren gebroken. Uit het binnenmeer was een binnenzee ontstaan. Na de stormramp van [[Stormvloed van 1282|1282]], waarbij de verbinding tussen [[Texel]] en het vasteland werd doorbroken, en de desastreuse [[St. Luciavloed (1287)| Sint Luciavloed]] in 1287, waarbij vele tienduizenden doden vielen, was dit proces voltooid en kwam de naam Zuiderzee algemeen in zwang. In de loop der eeuwen werd het oorspronkelijke zoete water steeds zouter, [[brak water]], en uiteindelijk werd de invloed van het zoute zeewater groter dan het [[zoet water]] uit de rivieren.
+== Handel en visserij ==
+De overlevende bewoners van het omliggende land maakten er het beste van en werden actief in de handel. [[Koopvaardij|Handelsschepen]] bevoeren de [[zee]]; [[havenstad|havensteden]] als [[Kampen (Overijssel)|Kampen]] en [[Harderwijk (Gelderland)|Harderwijk]] behoorden tot de [[Hanze]], en via de Zuiderzee voeren [[Vereenigde Oostindische Compagnie|VOC]]-schepen naar [[Hoorn (Noord-Holland)|Hoorn]] en [[Amsterdam]]. Ook werd er volop gevist. In [[1900]], toen de Zuiderzeevisserij op haar hoogtepunt was, waren er zo'n 3.000 [[platbodem]]s actief waarmee werd gevist op [[haring (vis)|haring]], [[ansjovis]], [[paling]], [[bot (vis)|bot]] en [[garnaal|garnalen]].
+Keerzijde waren de voortdurende overstromingen, waarbij vaak veel slachtoffers vielen.
+In de loop van de [[19e eeuw|negentiende eeuw]] rees het plan de Zuiderzee helemaal of gedeeltelijk in te polderen. Voor de internationale handelsvaart was de Zuiderzee toen al niet meer zo belangrijk. Inpoldering paste ook in het vooruitgangsgeloof van het tijdperk van de [[industriële revolutie]]. Het project zou veel nieuwe landbouwgrond opleveren, en zou de immer bedreigde [[kustlijn]] met ruim 250 kilometer inkorten. Dat laatste was van groot belang, omdat de Zuiderzee bekendstond als een woeste zee, die vaak voor overstromingen zorgde in het steeds dichter bevolkte Nederland.
+== Zuiderzeewerken ==
+In [[1886]] richtten enkele notabelen de [[Zuiderzeevereniging]] op, die moest onderzoeken of drooglegging haalbaar was. Ir. [[Cornelis Lely]] trad in [[1886]] als veelbelovend ingenieur bij deze vereniging in dienst. Hij ontwierp in [[1891]] het eerste plan voor de [[Afsluiting (topologie)|afsluiting]] van de Zuiderzee. In [[1913]], toen Lely inmiddels voor de derde maal [[minister]] van [[Ministerie van Verkeer en Waterstaat|Waterstaat]] was, werd inpoldering opgenomen in het regeringsprogramma - ondanks protesten van de [[visserij]]sector. Na de [[watersnood 1916|watersnood van 1916]] waren de geesten rijp voor het megaproject en twee jaar later ging het [[parlement]] akkoord. De [[Zuiderzeewet]] werd aangenomen.
+In juni [[1920]] werd het eerste deel van de [[Zuiderzeewerken]] aanbesteed: de aanleg van de 2,5 kilometer lange [[Amsteldiepdijk]] van [[Noord-Holland]] naar het [[eiland]] [[Wieringen]]. Bij dat project werd nuttige ervaring opgedaan die later van pas kwam bij de aanleg van de [[Afsluitdijk]]. In augustus [[1930]] werd de [[Wieringermeerpolder]] drooggelegd. Het is de enige Zuiderzeepolder geweest. De polder werd voor de afsluiting van de zee drooggelegd omdat er heel veel vraag was naar [[landbouw]]grond. De aanleg van de Afsluitdijk begon in januari [[1927]]. Op [[28 mei]] [[1932]] werd de [[dam (waterkering)|dam]] gesloten.
+[[File:Zuiderzeewerken.ogg|thumb|left|Zuiderzeewerken]]
+Tussen [[1936]] en [[1968]] is gewerkt aan de IJsselmeerpolders ([[Noordoostpolder]], [[Oostelijk Flevoland]] en [[Zuidelijk Flevoland]], de huidige provincie [[Flevoland]]). Aanvankelijk waren er plannen nog meer land in te polderen. Zo werd in [[1976]] nog dwars door het IJsselmeer de [[Houtribdijk]] aangelegd in verband met de geplande inpoldering van de [[Markermeer|Markerwaard]]. Deze is er nooit gekomen vanwege financiële redenen en toenemend verzet tegen verdere aantasting van het gebied rond de voormalige Zuiderzee. Op die manier heeft de omgeving aan de noordgrens van [[Amsterdam]] (De regio [[Waterland (regio)|Waterland]]) het oorspronkelijke "open" karakter behouden.
+De afsluiting had grote gevolgen voor de visserij en de [[Natuur (wereld)|natuur]], en betekende de nekslag voor de duizenden vissers die op de Zuiderzee hun boterham verdienden. Na de voltooiing van de Afsluitdijk veranderde de voormalige zee in een meer. Het water werd geleidelijk aan steeds zoeter. Nog een paar jaar hielden de [[haring (vis)|haring]] en de [[ansjovis]] stand, maar toen verdwenen ze. De [[bruinvis]] en de [[gewone zeehond]] waren toen al lang vertrokken. Veel vissers maakten gebruik van de [[Zuiderzeesteunwet]] en vroegen een uitkering aan. Anderen werden bijvoorbeeld pluimveehouder of boer. Ook [[vishandel]]aren, [[zeilmaker]]s en [[scheepsbouw|scheepbouwers]] werden werkloos. De geschiedenis van de Zuiderzeevisserij is uitgebreid in beeld gebracht door [[Peter Dorleijn]].
+== Huidige situatie ==
+[[Paling]] blijft een belangrijke bron van inkomsten voor de vissers, al klagen deze wel over de sterke toename van [[aalscholver]]s die zich ook met de vis voeden.
+Verder bieden het huidige IJsselmeer, de [[randmeer (water)|randmeren]] en [[Flevoland]] woon-, werk- en recreatiemogelijkheden en is er "nieuwe [[Landschap|natuur]]" ontstaan zoals de [[Oostvaardersplassen]] in [[Zuidelijk Flevoland]].
+== Voormalige Zuiderzeekust ==
+De voormalige kustlijn van de Zuiderzee kan nog gevolgd worden via de 400 kilometer lange Zuiderzee [[fietsroute]]. In Enkhuizen is het [[Zuiderzeemuseum]], waar, naast voorwerpen uit de geschiedenis van de Zuiderzeecultuur, ook een museumdorp is gebouwd met huizen uit diverse plaatsen rond de Zuiderzee.
+=== Vroegere Zuiderzeeplaatsen ===
+[[Afbeelding:Enkhuizen - Drommedaris.jpg|thumb|250px|De Drommedaris, stadspoort van Enkhuizen]]
+{{Zie hoofdartikel|Lijst van plaatsen aan of in de voormalige Zuiderzee}}
-De '''Zuiderzee''' heeft in de loop van de eeuwen verschillende vormen gehad.
+== Eilanden in de (voormalige) Zuiderzee ==
-In de loop van de geschiedenis was in het gebied van de latere '''Zuiderzee''' het Flevomeer en later de Almere gesitueerd.
+[[Afbeelding:Marken NASA.jpg|thumb|250px|Marken, eiland in het Markermeer]]
+Van de vijf eilanden die ten zuiden van de latere Afsluitdijk in de Zuiderzee lagen, bestaat alleen het voor [[Amsterdam]] liggende [[Pampus (eiland)|Pampus]] nog als een echt eiland. Ten noorden daarvan ligt [[Marken (Nederland)|Marken]], dat sinds de aanleg van een dam in 1957 feitelijk een [[schiereiland]] is. [[Wieringen]] is door de [[Wieringermeerpolder]] onderdeel geworden van het vaste land. Er zijn plannen geweest om het oorspronkelijke eiland weer los van het land te maken door middel van de aanleg van het [[Wieringerrandmeer]] tussen het [[Amstelmeer]] en het IJsselmeer. Dit project werd echter in 2010 afgeblazen.<ref>[http://www.rtvnh.nl/nieuws/50431/SP:+%27stekker+uit+Wieringerrandmeer%27 Stekker uit Wieringerrandmeer], www.rtvnh.nl</ref> [[Schokland]] en [[Urk]] zijn tenslotte opgegaan in de [[Noordoostpolder]]. Urk is nog wel een zelfstandige [[Nederlandse gemeente]].
+[[IJsseloog]] is een [[kunstmatig eiland]] in het [[Ketelmeer]] dat werd aangelegd vanwege [[milieu]]technische redenen.
+In 1997 is men begonnen met het aanleggen van het eiland [[Ramsplaat]] in de IJsselmonding van het Ketelmeer. Ten noorden van Andijk heeft men het eiland [[De Kreupel]] aangelegd met als doel om de voedselbronnen voor de vogels beter bereikbaar te maken. In de luwte van het ca. 70 ha grootte natuurproject is een aanlegsteiger met circa 20 aanlegplaatsen.
+In sommige bronnen wordt er ook nog over het eiland Villa gesproken in de Zuiderzee. Door de steeds grotere wordende Zuiderzee werd Nagele eerst een eiland voordat het helemaal opging in de Zuiderzee.
+== Herinnering aan de Zuiderzee ==
+* [[Willy van Hemert]] (tekst) en [[Joop de Leur]] (muziek) schreven het lied de [[Zuiderzeeballade]] ([[1958]]), waarin de vooruitgang en (vissers)geschiedenis werd beschreven.
+* [[Jan de Hartog]] schreef in 1967 het boek ''[[Herinneringen van een bramzijgertje]]''. ''...ik wist nu dat er eigenlijk niets verloren was gegaan; alleen was een kinderzee veranderd in een kinderland''.
+* De thema's Zuiderzee, inpoldering en IJsselmeer komen aan bod in het [[Zuiderzeemuseum]] in Enkhuizen en het [[Nieuw Land Erfgoedcentrum]] in Lelystad, en op [[Schokland]].
+== Trivia ==
+* Tijdens de [[Olympische Zomerspelen 1928]] in [[Amsterdam]] werd de Zuiderzee gebruikt voor het [[Zeilen op de Olympische Zomerspelen 1928|zeilen]].<ref>[http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1928/1928.pdf Official reports.]</ref>
+== Zie ook ==
+*[[Zuiderzee (departement)]], ''Zuyderzée'' als Frans [[departement (Nederlanden)|departement]].
+== Externe links ==
+*[http://www.zuiderzeemuseum.nl/ Zuiderzeemuseum]
+*[http://home.uni-one.nl/m1/fietsen/zuijderc.html Zuiderzeeroute]
+{{Appendix}}
+{{Commonscat|Zuiderzee}}
+{{Navigatie Zuiderzeewerken}}
+[[Categorie:Zuiderzee| ]]
+[[Categorie:Zuiderzeewerken]]
+[[Categorie:Binnenzee]]
+[[Categorie:Accommodatie tijdens de Olympische Zomerspelen 1928]]
 De Zuiderzee ontstond pas na enkele zware stormvloeden in de Middeleeuwen en na de storm van 1384? verdwenen de moer- of veengronden in het gebied van de Wadden geheel en kwam er een verbinding met de Almere tot stond. De nieuwe binnenzee werd vervolgens Zuiderzee genoemd.
- Pas bij de afsluiting van de Zuiderzee zou aan de ene kant van de Afsluitdijk het '''[[IJsselmeer]]''' ontstaan en aan de andere zijde kreeg het bovenliggende deel van de Zuiderzee een andere naam: de '''[[Waddenzee]]'''.
+<br>Pas bij de afsluiting van de Zuiderzee zou aan de ene kant van de Afsluitdijk het '''[[IJsselmeer]]''' ontstaan en aan de andere zijde kreeg het bovenliggende deel van de Zuiderzee een andere naam: de '''[[Waddenzee]]'''.
 De naam '''[[Afsluitdijk]]''' is enigszins misleidend. Het is '''geen dijk''' in de ware zin van het woord '''maar een dam'''. Zowel aan de kant van '''[[Noord-Holland]]''' als aan de kant van '''Fryslân''' zijn '''[[sluizen|spui- en schutsluizen]]''' in de '''[[Afsluitdijk]]''' gebouwd.
 <br>In een dijk zit geen enkel kunstwerk waar het water doorheen gevoerd kan worden van de ene naar de andere kant. Een dijk is een harde scheiding.