Anonieme gebruiker
Bestand:Eiland Marken Vissershaven k.jpg en Het Stoomgemaal bij Tacozijl, 27-05-1920: verschil tussen pagina's
(Verschil tussen pagina's)
Nieuwe pagina aangemaakt over verslag in de LC van een lezing door Wouda
Geen bewerkingssamenvatting Label: Geüpload via server |
imported>Cierick Goos (Nieuwe pagina aangemaakt over verslag in de LC van een lezing door Wouda) |
||
Regel 1: | Regel 1: | ||
[[Bestand:Kop Leeuwarder Courant.jpg|link=]] | |||
<div style="column-count:2; column-gap: 32px;"> | |||
<div style="text-align:center;"> | |||
Leeuwarder Courant <br> | |||
van Donderdag 27 Mei 1920.<br> | |||
DERDE BLAD.<br> | |||
---- | |||
'''Het Stoomgemaal bij Tacozijl.''' | |||
</div> | |||
<div style="text-indent: 2em; text-align:justify;"> | |||
Het departement Leeuwarden der vereeniging | |||
„Nijverheid" hield gisteravond in de zaal van de | |||
Coöperatieve Zuivelbank een vergadering, waarin | |||
de heer D. F. Wouda, hoofdingenieur van den | |||
provincialen waterstaat, sprak over het | |||
stoomgemaal bij Tacozijl. | |||
Nadat de voorzitter, mr. G. A. Boon, de vergadering | |||
bekend had gemaakt met de teleurstellingen, | |||
door het departement ondervonden bij het | |||
beleggen van vergaderingen, deelde hij mede, dat | |||
voor de excursie heden naar Tacozijl, ten einde | |||
onder leiding van den heer Wouda het stoomgemaal | |||
te bezichtigen, zich een veertigtal leden | |||
hadden aangegeven. | |||
De heer Wouda, hierna zijn rede aanvangende, | |||
begon met te zeggen dat de provincie | |||
Friesland waterstaatkundig uit drie gedeelten | |||
bestaat:<br> | |||
   1. het gebied van Friestands boezem;<br> | |||
   2. het gebied van Oost- en Westdongeradeel;<br> | |||
   3. het lindegebied. | |||
Onder Frieslands boezem is te verstaan het | |||
groote samenstel van meren, plassen, kanalen en | |||
vaarten, dat met elkaar in open gemeenschap | |||
staande, enkel door de zeesluizen van de zee is | |||
gescheiden. Het beheer van dien boezem berust | |||
reeds sedert eeuwen bij de provincie, wat op zichzelf | |||
wel iets bijzonders is, daar in andere | |||
provinciën voor het beheer van den boezem | |||
afzonderlijke bestuurslichamen bestaan, zooals waterschappen, heemraadschappen en hoogheemraadschappen. | |||
Op dien boezem wordt het water gebracht van | |||
ongeveer 293,900 H.A. land, waarvan 286,433 H.A. | |||
in Friesland en 7467 H.A. in de provincie | |||
Groningen. Gronden, behoorende tot het | |||
Munnekezijlverlaat, zijn na de opruiming van het | |||
verlaat te Stroobos op Frieslands boezem gaan | |||
afwateren. | |||
De grootte van den boezem is bij normalen | |||
stand | |||
0.20 M. + Z.P. 26,000 H.A.; | |||
0.30 M. + Z.P. 43,200 H.A.; | |||
0.40 M. + Z.P. 55,200 H.A.; | |||
0.50 M. + Z.P. 58,600 H.A.; | |||
0.60 M. + Z.P. 58,900 H.A. | |||
Deze cijfers wijzigen zich voortdurend | |||
bij de de vooortgaande inpoldering. | |||
Door de buitengewoon groote oppervlakte van | |||
den boezem is de verhouding lusschen land en | |||
water, de zoogenaamde waterberging, zeer gunstig. | |||
Bij normalen stand bedraagt zij ongeveer | |||
1/11 en bij de hoogste standen ongeveer 1/5. In de | |||
aanliggende boezems van Hunzingo eu Westerkwartier | |||
is het ongeveer 1/75, wat dus beteekent, | |||
dat eenzelfde regenval op laatstgenoemde boezems | |||
een zevenmaal grootere stijging veroorzaakt | |||
dan op dien van Friesland. | |||
De boezem beschikt over de volgende loozingsmiddelen: | |||
de Friesche sluis, Dokkumer Nieuwezijlen, | |||
Roptazijl, Harlingen, Makkum, Workum, | |||
Molkwerum, Stavoren, Schoterzijl, Tacozijl, Lemmer | |||
en Hindeloopen, die echter bij de meest | |||
heerschende winden, n.l. die uit, westelijke richting, | |||
voor een deel werkeloos liggen, doordat het | |||
dagelijksch laagwater blijft boven den boezemstand. | |||
Gevolgen hooge waterstanden en overstroomingen. | |||
Plannen om hierin verbetering te brengen zijn | |||
al heel oud. De geheele vorige eeuw ging heen | |||
met het aanbrengen van partieele verbeteringen, | |||
bestaande in het verruimen van bestaande kanalen | |||
en het graven van nieuwe stroomkanalen, o.a. | |||
de Nieuwe Zwemmer en het kanaal van de Kletstervaart | |||
naar de Leijen (1880—1889). Toch werd | |||
ook hiermede geen toestand verkregen, waarmee | |||
op den duur kon worden volstaan. Integendeel | |||
deden zich factoren voor, die een nadeeligen | |||
invloed hadden op de afwateringsverhoudingen | |||
van Frieslands boezem en die deze verbeteringen | |||
hebben opgeheven. | |||
Na 1884 zullen ongeveer 10,000 H.A. boezemland | |||
zijn ingepolderd, waarmede dus de waterberging | |||
bij standen hooger dan plus minus 0.30 M. | |||
+ Z.P. is verkleind. In de bemaling der polders | |||
zijn, belangrijke verbeteringen aangebracht, | |||
zoowel door het plaatsen van vele windmotoren | |||
als door den bouw van stoomgemalen. | |||
De kanaliseering van de Tjonger in 1887—1888 | |||
is mede van zeer grooten invloed geweest op het | |||
waterbezwaar van den Frieseben boezem. | |||
Terwijl het vermogen van de loozingsmiddelen van | |||
den boezem onveranderd is gebleven, is het | |||
waterbezwaar beduidend grooter geworden, met als | |||
gevolg hiervan, dat de waterstanden hooger | |||
worden, hetgeen door den spreker met cijfers wordt | |||
gestaafd. | |||
Afdoende verbetering is gezocht in afsluiting | |||
van de Lauwerzee, waarvan het eerste plan is | |||
gemaakt in 1847, doch dat herhaaldelijk werd | |||
gewijzigd. In 1896 werd een Staatscommissie | |||
benoemd, die in 1902 met een plan tot afsluiting | |||
kwam, n.l. een gescheiden bergboezem in de | |||
Lauwerzee, waarop Friesland en Groningen | |||
zouden afwateren. | |||
Dit plan vond echter groote tegenkanting, | |||
vooral van den hoofdingenieur van den Rijkswaterstaat | |||
H. E. Bruyn, die een gemeenschappelijken | |||
bergboezem en bemaling aan de zuidkust | |||
bepleitte. Een groote boezem als die van Friesland | |||
behoorde volgens hem niet naar één punt uit te | |||
wateren, wat groot verhang en groote stroomkanalen | |||
geeft. | |||
Dit werd aanleiding tot de benoeming in 1902 | |||
van de bekende Lauwerzee-commissie, die in | |||
1904 verslag uitbracht, waarin vervat het voorstel | |||
tot afsluiting van de Lauwerzee en stoombemaling | |||
bij Tacozijl. In de omgeving van Tacozijl | |||
zijn groote waterreservoirs in de nabijheid van | |||
de kust en een geringe opvoerhoogte door de | |||
geringe getijbeweging. Het kolenverbruik is vrijewel | |||
evenredig aan de opvoerhoogte, waarom de | |||
zuidkust de aangewezen plaats is voor een | |||
bemaling. | |||
Het provinciaal bestuur, dat beide niet noodig | |||
achtte, opende onderhandelingen met de regeering | |||
over de uitvoering van de afsluitingswerken, | |||
doch zij vond deze te duur in verhouding tot het te | |||
bereiken resultaat en meende, dat de afwatering | |||
van Frieslands boezem moest worden verbeterd | |||
door voldoend krachtige stoomgemalen. | |||
Wat de kosten der afsluitingswerken met | |||
toevoerkanalen enz. in Friesland betreft (met 16 | |||
sluizen elk van 6 M. wijdte), deze zouden ongeveer | |||
ƒ 9 millioen bedragen, terwijl een stoomgemaal | |||
van 750 waterpaardekracht aan de Zuidkust | |||
op ƒ 1.9 millioen kwam. | |||
Men wist nu, in welke richting de oplossing was | |||
te zoeken, vooral ook, daar de regeering bereid | |||
bleek, voor het stichten van stoomgemalen het | |||
verleenen van rijkssubsidie te bevorderen. | |||
Het maken van een plan voor een gemaal bij | |||
Tacozijl werd opgedragen aan de heeren Kermpees | |||
en van Krimpen, terwijl in Februari 1913 | |||
door de Staten van Friesland werd besloten lot | |||
oprichting van twee gemalen, waarvan voorloopig | |||
één zou worden uitgevoerd. Het plan omvatte | |||
een met Dieselmotoren gedreven gemaal, dat | |||
eenigszins landwaarts bij Tacozijl zou worden | |||
geplaatst, in den zeedijk een zeesluis die het | |||
uitschotkanaal afsloot en verder een toevoerkanaal | |||
uit de Brekken en een stroomkanaal Koevorden — | |||
Groote Brekken. | |||
Spreker is van meening, dat men door dit | |||
besluit te nemen het zekerst werkend, het | |||
goedkoopste en het vlugst uit te voeren middel tot | |||
verbetering van de afwatering heeft gekozen. | |||
Met de afsluiting van de Lauwerzee zou veel | |||
meer tijd gemoeid zijn geweest. | |||
Met de uitvoering van het werk is niet onmiddellijk | |||
begonnen, daar eerst de belastingwet en | |||
de subsidieeringswet moesten zijn aangenomen. | |||
Thans is bepaald, dat 2/3 deel der renten en | |||
aflossingen der stichtingskosten, alsmede 2/3 deel van | |||
de kosten van exploitatie en onderhoud der werken | |||
zal worden gevonden uit de opbrengst eener | |||
bijzondere belasting, te heffen krachtens art. 126 | |||
septies der provinciale wet, waarbij van de | |||
geschatte pachtwaarde van de ongebouwde eigendommen | |||
percenten worden geheven. Het rijk | |||
verleent een subsidie van 40 pct. in de kosten. | |||
De tijd, hiermee gemoeid, ging evenwel niet | |||
ongebruikt voorbij. De plannen werden nader | |||
onderzocht en wijzigingen voorgesteld ten aanzien | |||
van plaats, inrichting en vermogen. | |||
Wat de plaats aangaat, deze werd thans | |||
bepaald bij Teroelsterkolk in plaats van bij | |||
Tacozijl, hetgeen een besparing meebracht van | |||
ƒ 100,000. | |||
Ten opzichte van de inrichting werd aan | |||
stoommachines de voorkeur gegeven, daar | |||
Dieselmotoren, hoewel ze veel vóór hebben, in | |||
aanschaffing en exploitatie enorm duur zijn. | |||
Het vermogen, eerst bepaald op 750 waterpaardekracht, | |||
werd in verband met de Lindeplannen | |||
opgevoerd tot 900 W.P.K. Ook werd | |||
de vraag overwogen, of het gemaal niet electrisch | |||
moest worden gedreven, doch naar de eenstemmige | |||
meening van de professoren Dijxhoorn en | |||
Feldmann te Delft en den spreker verdiende dit | |||
geen aanbeveling en zou, werd de stroom van de | |||
centrale te Leeuwarden betrokken, de exploitatie | |||
van het gemaal ƒ 70,000 per jaar meer kosten | |||
dan met een eigen stoombedrijf. De rentebesparing | |||
door geringere aanlegkosten zou hiertegen | |||
op verre na niet opwegen. Hierbij kwam nog | |||
het technische bezwaar, dat de wisselende | |||
opvoerhoogten, die een wisselend aantal toeren van | |||
de pompen met zich brengen, voor een stoommachine | |||
geen verschil maakt, doch een electromotor | |||
verdraagt dit niet. | |||
In de winterzitting der Staten van 1914 werd | |||
tot deze wijziging besloten en onmiddellijk daarna | |||
met de uitvoering begonnen. | |||
De begrooting voor het oorspronkelijke plan, | |||
n.l. ƒ 1,850,000, behoefde niet te worden | |||
gewijzigd, omdat spreker had becijferd, dat met de | |||
besparing, welke door de voorgestelde wijzigingen | |||
werd verkregen, het grooter vermogen ruim kon | |||
worden betaald. | |||
De werken bestaan in het eigenlijke stoomgemaal | |||
en de toeleidingskanalen. Wat deze | |||
laatsten betreft vertelde spreker o.a., dat het | |||
gemaal wordt gevoed uit de Groote Brekken, door | |||
een groot stroomkanaal, uitgevoerd van Mei—Dec. | |||
1915, dat meer dan tweemaal zoo breed is | |||
als het Nieuwe Kanaal en een lengte heeft van | |||
1893 M. Op de kruising met den kunstweg | |||
Lemmer—Tacozijl—Sondel is een doorlaatbrug | |||
gemaakt met een wijdte van 70 M. tusschen de | |||
landhoofden. In het midden een ophaalbrug van | |||
8 M. wijdte voor het doorlaten van schepen met | |||
materialen en kolen. Verder een kanaal van | |||
Groote Brekken tot Koevorde, uitgevoerd van | |||
Maart 1916 tot Juli 1917, lang 4000 M. en een | |||
breedte op Z.P. van 62 M. Waar de rijksweg | |||
Sneek—Lemmer en de weg Sloten—st.Nioolaasga | |||
het Kanaal snijden is een draaibrug gebouwd | |||
met twee twee openingen van 9 M. met het oog op den | |||
scheepvaartweg Groningen—Lemmer, die in | |||
aanmerking komt langs dit kanaal te worden verlegd. | |||
Het vraagstuk van de grondberging was een | |||
moeilijk vraagstuk; er kwam heel wat los, n.l. | |||
749,000 M³. te Spannenburg en 367,000 M³. te | |||
Lemmer. Dank zij de wijze van werken, werd | |||
het hier gelukkig opgelost. De kanalen werden | |||
geheel door baggering lot stand gebracht, de | |||
grond in bakken vervoerd en door een zuiger op | |||
den wal geperst, Bij Lemmer werden oude dijksputten | |||
aangekocht en een deel van het Idskenhuizermeer | |||
in het noorden, met de uitgebaggerde | |||
aarde gevuld en zoo tot land gemaakt. Bij Lemmer | |||
is het reeds in volle cultuur en zelfs voorzien | |||
van een boerderijtje. | |||
Zoo krijgt nu de Groote Brekken het water | |||
toegevoerd van het Tjeukemeer uit het oosten, | |||
het Slotermeer uit het westen, het Sneekermeer, | |||
Langweerderwielen, Heegermeer enz. uit het | |||
noorden; de voeding laat dus niets te wenschen | |||
over. | |||
Hierna behandelde de heer Wouda het eigenlijke | |||
stoomgemaal, voor den inhoud waarvan wij | |||
verwijzen naar het uitvoerig verslag in ons | |||
[[Leeuwarder Courant - 4 mei 1920 | nummer van 4]] | |||
dezer van de lezing, te Lemmer | |||
gehouden voor den „Bond van hoofden van den | |||
technischen dienst in Friesland", Alleen mag nog | |||
even gereleveerd wat de spreker zeide naar aanleiding | |||
van de capaciteit van het gemaal, om | |||
4000 M³. water per minuut uit te werpen. Om | |||
duidelijk te maken, wat zulk een capaciteit | |||
beteekent, zeide hij, dat het gemaal al het water, | |||
dat zich in het Nieuwe Kanaal bevindt tusschen | |||
de eerste en de tweede brug, in 20 minuten zou | |||
kunnen uitslaan. | |||
Wat kosten aangaat, deze zijn door den oorlog, | |||
waardoor materialen en werkkrachten zooveel | |||
duurder werden, heel wat grooter geworden. | |||
Bedroeg de oorspronkelijke raming ƒ 1,850,000, | |||
thans komen de totaalkosten ongeveer op | |||
ƒ 2,500,000. | |||
De spreker, die zulk een groot aandeel in dit | |||
voor de provincie Friesland hoogst belangrijke | |||
werk heeft gehad, ontving van den voorzitter een | |||
hartelijk woord van dank en van de vergadering | |||
een welgemeend applaus. | |||
</div></div> | |||
==Bronnen== | |||
# Het Stoomgemaal bij Tacozijl. ''Leeuwarder courant: Derde blad'', (1920, 27 mei)<br> Geraadpleegd op 05-03-2022, van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010601892:mpeg21:p009 | |||
<br> | |||
[[Category:Publicaties]] |