Lemmer en R.J. Cleveringsluizen: verschil tussen pagina's

Uit Wouda's Wiki
(Verschil tussen pagina's)
imported>Jan Pieter Rottine
Geen bewerkingssamenvatting
 
imported>Jan Pieter Rottine
Geen bewerkingssamenvatting
 
Regel 1: Regel 1:
=='''Lemmer'''==
Het '''complex R.J. Cleveringsluizen''' bevindt zich '''in de provinciale weg N 361''' naar '''Lauwersoog'''. Het gaat om '''[[spuisluizen]]''', de '''[[schutsluis]]''' voor het scheepvaartverkeer ligt bij [['''Lauwersoog''']].
'''Lemmer''' ([[Fysk (taal)|Fries]]: '''De Lemmer''') is een plaats in de '''gemeente Lemsterland''', provincie '''[[Fryslân]]'''. Het is één van Frieslands bekendste watersportplaatsen. In de zomermaanden is Lemmer '''een drukke badplaats''' en trekt behalve '''toeristen''' ook veel mensen uit omliggende plaatsen zoals Emmeloord, Urk, Joure aan die de '''vele terrassen''' opzoeken.


[[Bestand:Lemmer_2004_k.jpg|500×373px|link=]]
[[Bestand:Robbengatsluis_k.jpg|595×308px|link=]]


==='''Geschiedenis'''===
Met een '''[[spuisluis]]''' kan '''alleen onder natuurlijk verval water worden afgevoerd''', in dit geval van het '''[[Lauwersmeer]]''' naar de '''[[Waddenzee]]'''.
De eerste Lemsters vestigden zich op '''de plaats waar de Rien en de Zijlroede samenvloeien'''. Wanneer ze dat precies deden is niet bekend. Lemmer wordt in het begin van de 14e eeuw genoemd, maar nog eerder, in 1228, komt het onder de naam '''Lenna''' voor onder de stukken van de bisschop van Aartsbisdom Utrecht. Andere gebruikte benamingen zijn: Lyarich - Lyamerich - Lyaemer en vervolgens komt Lemmer. Er kan waarschijnlijk een verband worden gelegd met de naam '''Lammerbroeke'''. Deze naam komt in 1165 voor, als een eerdere vorm van Lemsterhoek, een kleine vestiging iets ten westen van het tegenwoordige Lemmer, die omstreeks 1400 door de Hollanders verwoest werd. Er volgde geen herbouw, maar de plek en de naam zijn nog steeds bekend, vooral bij schippers en vissers.


Geleidelijk groeide '''een nederzetting bij de uitmonding van de binnenwateren in de Zuiderzee''', een uitgelezen plaats voor koop- en ambachtslieden.
[[Bestand:LauwersmeerSluizen.jpg|700x202px|link=]]


[[Bestand:Lemmer aan Zuyderzee.jpg|600x721px|link=]]
Op het '''[[Lauwersmeer]]''' komen twee boezemstelsels samen: de '''[[Friese boezem]]''' en de '''[[Groningse boezem]]'''.
<br>De '''[[Friese boezem]]''' heeft een uitlaatpunt bij '''[[Dokkumer Nieuwe Zijlen]]'''.
<br>De Groningse boezem bij '''[[Zoutkamp]]'''. Tussen '''[[Zoutkamp]]''' en het gemaal''' [[De Waterwolf]]''' ligt de bergboezem. <br>De '''spuisluizen''' zijn in '''1969 geplaatst''' toen '''de [[Lauwerszee]] werd afgesloten''' en '''het [[Lauwersmeer]] ontstond'''. <br>Het sluizencomplex kreeg op dat moment de naam: '''Lauwerssluizen'''. Pas '''op 2 oktober 2007''' werd de naam gewijzigd in '''R.J. Cleveringsluizen'''.


Lemmer lag aan de '''[[Zuiderzee]]''' op een kwetsbare plaats en werd vaak onder Hollandse invloed gebracht. Dat gebeurde onder andere in 1197, toen graaf Willem I in Oosterzee een burcht liet bouwen in verband met de strijd tegen de heer van Kuinre. In Lemmer stond later ook een kasteel. Dat werd in 1422 gebouwd door Jan van Beieren, die door de [[Schieringers]] als beschermheer naar Friesland was geroepen. Hij werd ook wel Jan zonder Genade genoemd en hij zal in Lemmer zeker geen populaire figuur zijn geweest.
'''R.J. Clevering''' (1914 - 2013) was van '''1955 - 1979''' voorzitter ([[dijkgraaf]]) van het '''Waterschap Hunsingo'''.  


Ook Karel van Egmond, hertog van Geldre, bemoeide zich met Friesland. Hij liet in 1521 in Lemmer '''een blokhuis''' bouwen, een '''versterkt onderkomen voor een garnizoen'''. Twee jaar later droeg hij het over aan de Bourgondiërs. Hoe burcht, kasteel en blokhuis eruit gezien hebben is onbekend.
De spuisluizen bestaan uit '''drie bouwwerken''' met '''ieder vier spuikanalen'''. '''Twee''' van de drie bouwwerken staan '''op Fries grondgebied''' en '''één op Gronings grondgebied'''.


De Spanjaarden lieten het dorp ook niet met rust. '''Tijdens de Tachtigjarige Oorlog, in 1581, werd het door hen veroverd, tegelijk met de stad Sloten'''. Maar Bernhard von Galen, bisschop van Münster, stootte in 1672 zijn neus; het lukte hem niet om Lemmer te bezetten.
[[Bestand:Cleveringsluizen_Lauwersoog_k.jpg|600×429px|link=]]


[[Bestand:Schenk1.jpg‎|259x346px|link=]]
De spuisluizen worden '''opengezet als het eb op de Waddenzee is'''. Op dat moment is de '''stand van het buitenwater ([[Waddenzee]]) lager dan dat van het [[Lauwersmeer]]''' en kan het onder '''vrij verval''' naar buiten stromen, waarmee de '''[[boezem]]''' wordt '''ontlast''' en daarmee '''het overtollige water kwijt''' is.
'''Commandant Schenk, veroveraar van De Lemmer 1581'''


In '''1799 landden Britse troepen in Lemmer'''.
Dat water stroomt '''voor een belangrijk deel vanuit Friesland naar Dokkumer Nieuwe Zijlen''' en '''vanuit Groningen voor het Westerkwartier, Hunsingo en een deel van de kop van Drenthe via het Reitdiep''' naar het Lauwersmeer.  
<br>Er was oorlog tussen Groot-Brittannië en Frankrijk en daar kreeg de Republiek ook mee te maken.
<br>'''Engelse oorlogsschepen voeren de Zuiderzee op'''. De steden '''Enkhuizen, Medemblik en Stavoren werden bezet'''. Spoedig '''daarna''' kon men in '''Lemmer''' de forse '''oorlogsschepen''' zien naderen. Het Lemster beurtschip, waarmee de ondernemende Poppe Jans menige tocht naar Amsterdam had gemaakt, werd bij Urk overmeesterd. De passagiers werden naar Stavoren gebracht. Op 24 september verschenen '''twee Engelse oorlogsschepen voor de haven van Lemmer'''. Kapitein James Boorder ging in een sloep – onder dekking van een witte vlag – aan wal om de bestuurders te ontmoeten. Een opstekende storm noodzaakte hem de nacht in herberg De Wildeman door te brengen. Drie dagen later keerde hij terug en '''eiste Lemmer voor de Engelsen op''', met inbegrip van alle geladen schepen. '''Bij weigering zou heel Lemmer aan stukken worden geschoten'''.


[[Bestand:Engelse_aanval_op_Lemmer.jpg‎|350×329px|link=]]
Met '''enige regelmaat blijven de spuisluizen wel eens wat langer open''' staan dan strikt noodzakelijk is. Op '''dat moment stroomt er zout water van de [[Waddenzee]] naar het [[Lauwersmeer]]'''. 


'''Lemmer wees onvervaard de eis af'''. Het had inmiddels '''versterking''' gekregen '''van 500 gewapende boeren uit Het Bildt, die veldgeschut met zich meebrachten'''. Maar tegen de '''beschieting met Engelse veertien-, zestien- en achttienponds kogels''' was het dorp niet bestand. Anderhalf uur nadat de aanval was ingezet stak men op de kerktoren '''de vlag uit''' als teken van '''overgave'''. Op verschillende plaatsen in Friesland '''riepen patriotten burgers en soldaten op om Lemmer te bevrijden'''. Op 7 oktober waren er nog 260 soldaten en mariniers in het dorp. Om een aanval te water te voorkomen werden de vaarwaters met kettingen afgesloten.
Tot de zomer van 2012 is er vaak nagedacht over '''het vervangen van de spuisluizen door een nieuw elektrisch gemaal'''. De '''capaciteit''' zou '''15.000 m3 per minuut''' bedragen.  
<br>Ter vergelijking: '''[[De Cruquius]]''', bij de droogmaking van de Haarlemmermeer (1852 in bedijf): 2500 m3 per minuut, '''[[ir. D.F. Woudagemaal]]''' Lemmer (1920 in bedrijf): 4500 m3 per minuut en het '''[[J.L. Hooglandgemaal]]''' Stavoren (1967 in bedrijf) 9000 m3 per minuut.
<br>De geraamde kosten van het gemaal zouden '''minimaal 180 miljoen euro''' bedragen. De verwachting is dat het gemaal dan '''tien dagen per jaar''' zou gaan draaien.
<br>De hoge kosten en het geringe jaarlijks gebruik en de economische recessie, die in 2008 begon, heeft het besluit in de hand gewerkt om '''het gemaal definitief niet te bouwen'''.
De s'''puisluizen blijven gehandhaafd'''.


==='''Scheepvaart'''===
[[Bestand:
De '''Kromme Ie bij [[Teakesyl]]''', de '''Sylroede''' en de '''Rien''' zijn alle '''drie natuurlijke afwateringen''' voor het Friese boezemgebied. Ook de uitloop van de Linde (Lenne) werd in de middeleeuwen meermalen van De Kuinre naar De Lemmer verlegd.
Reeds '''in 1511 lag er bij De Lemmer al een sluis''' in het belangrijke '''(binnenduynse)''' '''vaarwater dat van Amsterdam over de Zuiderzee, door de sluis bij Lemmer, via Sloten, Sneek, Grou, leeuwarden en Dokkum naar Hamburg voerde'''.
<br>'''Het scheepvaartverkeer''' en alles wat met de bouw en het onderhoud van schepen te maken heeft vormde dan ook '''van ouds het voornaamste middel van bestaan voor de lemsters'''. Al '''in 1719''' was de bekende '''veerdienst op Amsterdam''' een feit.


[[Bestand:Lemster sluizen voor 1881 k.JPG|600×792px|link=]]
Aan '''spuien onder natuurlijk verval is één belangrijk nadeel''' verbonden: '''de waterstand van het buitenwater is niet te beïnvloeden'''. Als er een '''stevige noordwester storm''' staat (windkracht 8 of meer), dan wordt het water vanuit de '''[[Noordzee]]''' de '''[[Waddenzee]]''' ingeblazen. Er staat bij '''[[Lauwersoog]]''' een '''hogere waterstand dan onder normale weersomstandigheden'''. Omdat het buitenwater '''([[Waddenzee]])''' dan hoger staat dan het binnenwater '''([[Lauwersmeer]])''', '''kunnen de spuisluizen niet geopend worden''' en '''blijft het overtollige water''' uit de Friese en Groningse boezem op het Lauwersmeer staan. Dit '''kan een aantal dagen duren''' zonder dat er dan sprake is van een groot veiligheidsrisico. Het wordt echter anders '''als er ook sprake is van gelijktijdige overvloedige neerslag (regen)'''. In dat geval raken de beide '''[[boezem]]s''' vol of zelfs overvol. Het water kan letterlijk geen kant meer op.


De Rien mondde bij de oudste sluis in de Sylroede uit. Het "Dok" kent een sluis bij de '''blokjesbrêge''', de '''Binnenhaven''' van nu was '''destijds de buitenhaven'''.
Op '''dat moment is het noodzakelijk om mechanisch te gaan bemalen'''.
In 1888 wordt een nieuwe zeesluis en haven, zoals wij die nu kennen, in gebruik genomen. Ondertussen heet deze sluis in de volksmond al weer "de âlde slús". Voor deze sluis bevind zich nu een nieuwe ruime buitenhaven, ook is in deze buurt een uitgebreid industrieterrein en werfcomplex verrezen.
'''(zie de uitleg in de 3D film in het''' '''[[bezoekerscentrum van het Woudagemaal]]''')
 
[[Bestand:Sluis_Lemmer.JPG‎|400x267px|link=]]
 
==='''Visserij'''===
Pas in de '''tweede helft van de 19e eeuw''' werd '''de visserij''' voor De Lemmer van betekenis. Vanaf 1800 '''begint men met de botvangst''' die vlak onder de wal bij Lemmer wordt bedreven. De vissers wagen zich voorzichtig op zee om hun fuiken meteen onder de wal te plaatsen. Dan begint er een opleving in de visserij: in 1867 zijn er 10 botaken. In 1882 komt er een wettelijk verplichte registratie van vissersschepen: in Lemmer zijn er dan 37 schepen. In 1889 is dit aantal al uitgegroeid to 53 vaartuigen.
<br>Pas in 1877 worden er voor het eerst vissersschepen in Lemmer zelf gebouwd: het zijn twee aken, waarvan er in ieder geval één is gebouwd door Pier de Boer, een 36 voets botaak (10,20m)
Deskundigen leggen een verband tussen de tjotterachtige, Friese binnenaken en de steeds groter geworden schepen die de vissers op de Zuiderzee gingen gebruiken. De aken werden aangepast aan het ruimere water en de zich wijzigende visserijmethoden.
 
[[Bestand:Buitenhaven_Lemmer.jpg‎|350x227px|link=]]
'''Lemster vissers in de buitenhaven'''
 
De Lemster vissers visten vooral met fuiken, met staand want en met de kuil.
Naast bot en andere vissoorten wordt voor Lemmer vooral de vangst op haring en ansjovis van groot belang. De haring werd gerookt tot bokkingsoorten of ingelegd. De ansjovis kende afwisselend echte topjaren en jaren van een geringe opbrengst.
Uiteindelijk '''werd Lemmer een van de belangrijkste vissersplaatsen van Nederland''', mede dankzij haar vloot van 146 schepen.
Met de komst van de ['''[Afsluitdijk]]''' en de afsluiting van de Zuiderzee werd de visserij van Lemmer, evenals die van alle andere zuiderzeevissersdorpen, ernstig bedreigd. Een aantal vissers hebben de wijk genomen naar plaatsen als Den Oever en Den Helder. Andere vissers bleven lemmer trouw en hebben moeten ervaring dat hun positie langzamerhand verslechterde. Na enige decennia op zoetwatervissen te hebben gevist, zoals snoekbaars en paling is de visserij voor De lemmer verlopen.
 
==='''Lemster aak'''===
In feite kan er in het geheel niet worden gesproken van '''de''' aak. Met dit woord, dat in ieder geval '''al vanaf de 17e eeuw voorkomt''', worden immers een aantal geheel verschillende scheepstypen aangeduid en het woord komt in allerlei verbindingen voor, zoals '''visaak, botaak, mosselaak, palingaak, Wieringer-, Enkhuizer-, Workumer-, Lemsteraak. Ook wordt er gesproken over Hasselteraak, IJsselaak, boeieraak, zandaak, stevenaak en Rijnaak....'''
Vaak omvat het woord ronde en platbodemschepen met een gebogen voorsteven.
 
[[Bestand:LE 55 a.jpg|297x300px|link=]]
'''LE 55 onder volle tuigage'''
 
In oorsprong is de '''Lemster aak een echt werkschip voor de vissers'''. Deze schepen kennen de '''rustieke gebogen voorsteven, waarmee zij door de ervaring van de vissers uitgroeiden tot zeer soliede en zeewaardige schepen''', met bovendien een fraaie belijning. De '''vissermansaken''' hadden een l'''age achterboording en -steven''', zodat de netten gemakkelijk konden worden uitgezet of ingehaald. De vissers woonden en sliepen met hun gezinnen onder de voorplecht.
<br>Na 1900 werden er '''ook Lemster aken gebouwd in jachtuitvoering'''. Zij hebben meestal '''een kajuit over de volle lengte van de aak''' en werden '''voornamelijk gebruikt voor de pleziervaart'''. De bouw van deze aken heeft vanaf ongeveer 1950 '''een grote vlucht genomen''', er zijn '''vele honderden''' aken in jachtuitvoering gebouwd en dat gebeurt nog steeds, waarbij de aken s'''teeds groter worden, de achterstevens beduidend hoger''' worden uitgevoerd. Je kunt ze eigenlijk ook '''geen Lemster aken meer noemen in de oorspronkelijke zin van de betekenis'''. De Groene Draeck, het zeilschip van Koningin Beatrix, is een Lemster aak in jachtuitvoering.
 
[[Bestand:Lemsteraakjacht.jpg|424x599px|link=]]
'''Lemsteraak in jachtuitvoering'''
 
==='''Toerisme'''===
Door de aanleg van de '''[[Afsluitdijk]]''' en de inpolderingen werd de '''visserij van ondergeschikt belang'''. Lemmer heeft tegenwoordig vooral een '''centrumfunctie voor het zuiden van Friesland''' en het '''noorden van Flevoland (Noordoostpolder)'''. Ieder jaar is er de Lemsterweek, dit is een week vol evenementen waar per jaar zo'n 85.000 mensen op afkomen.
<br>Lemmer heeft '''een belangrijke scheepsbouw voor grote schepen''': ligging aan ruim water speelt hierbij een grote rol.
Vooral het toerisme heeft een grote vlucht genomen.
<br>Juist op het moment dat de visserij een sterke neergang beleefde, nam '''de watersport en recreatie in Nederland een grote vlucht''' door een sterke toename van de welvaart. Evenals bij andere voormalige Zuiderzeehavens werd Lemmer '''een belangrijk centrum voor de watersport''' die op het IJsselmeer ruim vaarwater vond. De '''havens werden geschikt gemaakt voor recreatievaart: motorboten, jachten, zeiljachten, maar ook de schepen van de bruine vaart vonden er hun ligplaats en faciliteiten'''.
Voor de Lemster economie betekent deze ontwikkeling een grote nieuwe kans. Naast Nederlanders verwelkomt Lemmer ook veel permanente Duitse gasten.
 
'''(bij het samenstellen van teksten en afbeeldingen is gebruikt gemaakt van:'''
<br>'''Binnendiken en slieperdiken yn Fryslân, door Ir. K. A. Rienks en Ir. G.L. Walther, Boalsert 1954'''
<br>'''diverse wikipedia-websites'''
<br>'''foto's uit: Frysk fotoarchief - www.tresoar.nl)'''

Versie van 5 nov 2013 15:46

Het complex R.J. Cleveringsluizen bevindt zich in de provinciale weg N 361 naar Lauwersoog. Het gaat om spuisluizen, de schutsluis voor het scheepvaartverkeer ligt bij '''Lauwersoog'''.

595×308px

Met een spuisluis kan alleen onder natuurlijk verval water worden afgevoerd, in dit geval van het Lauwersmeer naar de Waddenzee.

Op het Lauwersmeer komen twee boezemstelsels samen: de Friese boezem en de Groningse boezem.
De Friese boezem heeft een uitlaatpunt bij Dokkumer Nieuwe Zijlen.
De Groningse boezem bij Zoutkamp. Tussen Zoutkamp en het gemaal De Waterwolf ligt de bergboezem.
De spuisluizen zijn in 1969 geplaatst toen de Lauwerszee werd afgesloten en het Lauwersmeer ontstond.
Het sluizencomplex kreeg op dat moment de naam: Lauwerssluizen. Pas op 2 oktober 2007 werd de naam gewijzigd in R.J. Cleveringsluizen.

R.J. Clevering (1914 - 2013) was van 1955 - 1979 voorzitter (dijkgraaf) van het Waterschap Hunsingo.

De spuisluizen bestaan uit drie bouwwerken met ieder vier spuikanalen. Twee van de drie bouwwerken staan op Fries grondgebied en één op Gronings grondgebied.

600×429px

De spuisluizen worden opengezet als het eb op de Waddenzee is. Op dat moment is de stand van het buitenwater (Waddenzee) lager dan dat van het Lauwersmeer en kan het onder vrij verval naar buiten stromen, waarmee de boezem wordt ontlast en daarmee het overtollige water kwijt is.

Dat water stroomt voor een belangrijk deel vanuit Friesland naar Dokkumer Nieuwe Zijlen en vanuit Groningen voor het Westerkwartier, Hunsingo en een deel van de kop van Drenthe via het Reitdiep naar het Lauwersmeer.

Met enige regelmaat blijven de spuisluizen wel eens wat langer open staan dan strikt noodzakelijk is. Op dat moment stroomt er zout water van de Waddenzee naar het Lauwersmeer.

Tot de zomer van 2012 is er vaak nagedacht over het vervangen van de spuisluizen door een nieuw elektrisch gemaal. De capaciteit zou 15.000 m3 per minuut bedragen.
Ter vergelijking: De Cruquius, bij de droogmaking van de Haarlemmermeer (1852 in bedijf): 2500 m3 per minuut, ir. D.F. Woudagemaal Lemmer (1920 in bedrijf): 4500 m3 per minuut en het J.L. Hooglandgemaal Stavoren (1967 in bedrijf) 9000 m3 per minuut.
De geraamde kosten van het gemaal zouden minimaal 180 miljoen euro bedragen. De verwachting is dat het gemaal dan tien dagen per jaar zou gaan draaien.
De hoge kosten en het geringe jaarlijks gebruik en de economische recessie, die in 2008 begon, heeft het besluit in de hand gewerkt om het gemaal definitief niet te bouwen. De spuisluizen blijven gehandhaafd.

[[Bestand:

Aan spuien onder natuurlijk verval is één belangrijk nadeel verbonden: de waterstand van het buitenwater is niet te beïnvloeden. Als er een stevige noordwester storm staat (windkracht 8 of meer), dan wordt het water vanuit de Noordzee de Waddenzee ingeblazen. Er staat bij Lauwersoog een hogere waterstand dan onder normale weersomstandigheden. Omdat het buitenwater (Waddenzee) dan hoger staat dan het binnenwater (Lauwersmeer), kunnen de spuisluizen niet geopend worden en blijft het overtollige water uit de Friese en Groningse boezem op het Lauwersmeer staan. Dit kan een aantal dagen duren zonder dat er dan sprake is van een groot veiligheidsrisico. Het wordt echter anders als er ook sprake is van gelijktijdige overvloedige neerslag (regen). In dat geval raken de beide boezems vol of zelfs overvol. Het water kan letterlijk geen kant meer op.

Op dat moment is het noodzakelijk om mechanisch te gaan bemalen. (zie de uitleg in de 3D film in het bezoekerscentrum van het Woudagemaal)