imported>Jan Pieter Rottine |
imported>Cierick Goos |
| Regel 1: |
Regel 1: |
| '''Bouw van het stoomgemaal bij Tacozijl ([[ir. D.F. Woudagemaal]])'''
| | De Nieuwe Zijlen bij Dokkum zijn al enkele eeuwen oud. |
| | De sluis werd aangelegd, nadat het [[Dokkumergrootdiep]] in 1729 van de zee werd afgesloten. De sluis bestaat uit: 2 spuisluizen en 1 schutsluis. Via de spuisluizen was het mogelijk om het overtollige water vanuit de [[Friese boezem]] naar de [[Waddenzee]] af te voeren. Via de schutsluis kon het scheepvaartverkeer vanuit het [[Dokkumergrootdiep]] naar de [[Waddenzee]] varen. |
|
| |
|
| '''Het politieke besluit''' om een boezemgemaal te gaan bouwen was al '''in 1913 door Provinciale Staten van Friesland''' genomen. Hiermee was een '''eind gekomen aan decennialang overwegen''', afwegen, uitstellen en soms kwam van uitstel ook afstel. Na het besluit namen de '''voorbereidingen drie jaar''' in beslag en zodoende werd er '''pas in 1916 begonnen met de bouw'''.
| | [[Bestand:Dokkumer_Nieuwe_Zijlen_k.jpg|600×450px|link=]] |
|
| |
|
| Als '''opzichters''' werden aangesteld: R. Miedema, R. Sollaart en W. Anema. In het '''bouwteam''' zat uiteraard ook de '''hoofdingenieur van Provinciale Waterstaat: ir. D.F. Wouda'''.
| |
|
| |
|
| Op '''1 november 1916''' vindt de '''aanbesteding''' 's middags om 12.00 uur plaats in Leeuwarden. Aannemers konden '''inschrijven voor verschillende onderdelen uit het bestek''': baggeren en de bouw van schoorsteen, ketelhuis en de machinehal.
| | Via de [[zijl|zijlen]] stroomt het overtollige water uit de Friese boezem onder vrij verval naar de Lauwerszee. |
| | Hierbij zijn eb en vloed van groot belang. Alleen als de stand van het buitenwater (Lauwerszee) lager is dan het water in de boezem kan er water worden afgevoerd door de sluisdeuren te openen. |
|
| |
|
| Voor het maken van de '''funderingsput en daarmee het uitbaggeren''' van deze put haalde '''S. Krikke samen met Y. Dikkerhoorn''' uit Gorredijk de opdracht binnen. Zij zouden '''f 0.60 per m3''' ontvangen. De grond die uit de bouwput afkomstig was zou in de '''[[Teroelsterkolk]]''' worden gestort op aangewezen plaatsen.
| | Nadat de [[Lauwerszee]] in 1968 was afgesloten en het [[Lauwersmeer]] werd, fungeert het meer als groot opslagreservoir voor het water uit Friesland, maar tevens uit een deel van de provincie Groningen. |
|
| |
|
| De opdracht voor de '''bouw van de machinehal en het ketelhuis''' werd binnengehaald door de '''gebroeders Joh. en Jac. Broersma in Alkmaar''' voor een bedrag van '''f 764.400,-''', daarmee was dit bouwbedrijf de laagste inschrijver. Het verschil met de hoogste bieding van f 200.000,-. De gebroeders W. en H. Geveke in Gorredijk hadden ingeschreven voor f 960.000,-.
| | Bij [[Lauwersoog]] zijn twee soorten sluizen: [[spuisluis]] en [[schutsluis]]. Met een [[spuisluis]] kan er alleen water worden afgevoerd van het Lauwersmeer naar de Waddenzee. Met een [[schutsluis]] kan het scheepvaartverkeer via een sluis worden ,,geschut" van het ene naar het andere water. |
|
| |
|
| Nu de belangrijkste aannemers bekend zijn, kunnen er '''afspraken''' gemaakt worden: '''waar komt de bouwput, hoe ver uit de teen van zeedijk van de Zuiderzee (5 meter) in een talud van 4 op 1 en hoe diep gaat deze worden'''. Vrij snel na de aanbesteding worden daar in het bouwteam de eerste afspraken over gemaakt.
| | Behalve eb en vloed is het ook van belang om te weten uit welke richting de wind waait. Bij een stevige noordwester wordt het water in de [[Waddenzee]] tot ver in het oostelijk deel van de Waddenzee opgestuwd. Dat kan als gevolg hebben dat de spuisluizen niet geopend kunnen worden, omdat de stand van het buitenwater hoger is dan op het Lauwersmeer. In dat geval moet er gewacht worden op een moment waarop het buitenwater weer lager staat. Soms kan dat een paar dagen duren. Hoe voller het Lauwersmeer staat hoe penibeler de situatie wordt. |
|
| |
|
| Het '''eerste tastbare en zichtbare werk is het opwerpen van een kade'''. Wouda verschijnt met enige regelmaat op de bouwplaats om te overleggen, maar ook om de stand van zaken in ogenschouw te nemen, hij is uiteindelijk '''hoofdverantwoordelijke'''.
| | [[Bestand:Sluizen_Lauwersoog.jpg|600×450px|link=]] |
|
| |
|
| In '''november''' wordt de eerste '''baggermachine''' aangevoerd, een '''sleepboot en vier bakken''' en een '''schip geladen met steenkool'''. Hiermee kan het baggerwerk beginnen. Er zijn '''2 grondwerkers, 3 arbeiders en 6 timmerlieden, 7 baggerlieden en 2 stokers op de bouwplaats aan het werk'''. Enkele weken later komt ook de '''tweede baggermachine''' op de bouwplaats aan.
| |
|
| |
|
| Voor het '''maken van de sluisdeuren''' wordt vastgesteld dat er '''per deur 700 stuks verzinkte spijkers van 12 cm''' nodig zijn.
| | De Dokkumer Nieuwe Zijlen hebben nog steeds een belangrijke functie in het [[waterbeheer]], en vooral de afvoer van water in de provincie Fryslân. Een sluis is een veel goedkopere manier om water uit de boezem te krijgen dan een gemaal. |
|
| |
|
| Vanaf '''eind november''' komen er enorme transporten op gang: '''1736 heipalen voor het machinegebouw''' en '''576 voor ketelhuis en schoorsteen'''. In het begin komen al deze ladingen op de bouwplaats. Daar worden de heipalen '''gecontroleerd en voorzien van een F''' als ze zijn goedgekeurd en gebruikt kunnen worden. Gaandeweg ontstaan er de nodige problemen. De '''afgekeurde palen''' moeten binnen acht dagen van de bouwplaats zijn weggehaald en '''vervangen door nieuwe'''. Omdat dit niet correct wordt nagevolgd wordt er besloten wordt om de heipalen voortaan '''bij het tramstation van Lemmer onder andere op spint''' te keuren. De afgekeurde palen liggen dan ook niet langer in de weg.
| | De aanvoerroute voor de Dokkumer Nieuwe Zijlen loopt via de Nieuwe Vaart bij Zwaagwesteinde (De Westerein), de Petsloot en de Nieuwe Zwemmer naar het Oude Dokkumerdiep. Bij Dokkumer Nieuwe Zijlen stroomt het water via het Dokkumer Diep naar het Lauwersmeer. |
| | Omdat de wateraanvoer in het verleden tamelijk gebrekkig verliep zijn de Nieuwe Vaart en de Nieuwe Zwemmer etc. als aanvoerroute breder gemaakt en uitgediept waardoor de capaciteit toenam. |
|
| |
|
| In '''december''' wordt ook de '''schaftkeet geplaatst''', zodat de '''werklieden droog en beschut''' kunnen zitten tijdens de schaft. Vanaf dit moment (december 1916) worden er '''steeds meer materialen ingekocht''' en '''op afroep in Tacozijl afgeleverd'''. Vlak voor kerst komt er nog ene partij van''' 47.798 kg betonijzer''' aan op de bouwplaats. Inmiddels is het het dermate '''slecht weer''' geworden dat er nauwelijks meer doorgewerkt kan worden. De schaftkeet was dus niet voor niets maar '''buitenwerk was er tot januari gedurende enkele weken niet meer bij'''. Wouda is eindverantwoordelijk, maar soms gaat de opzichter naar een leverancier om de materialen te keuren zoals het '''gegalvaniseerde draad''' en het '''hout voor de sluisdeuren'''.
| | Dokkumer Nieuwe Zijlen (Fries: Dokkumer Nije Silen is een buurtschap in de gemeente Dongeradeel, provincie [[Fryslân|Friesland]]. Het ligt ten oosten van Engwierum aan de Provinciale weg N358. |
|
| |
|
| Op '''19 maart 1917''' gaat Miedema '''voor het hout naar Middelburg''', op de terugweg gaat hij ook bij '''Louis Smulders en Co. in Utrecht''' '''([[Machinefabriek Jaffa]])''' langs om de laatste besprekingen te voeren over '''de machines''' die geplaatst zullen worden:''' hoge en lage drukcilinders''' en de '''centrifugaalpompen'''. Omdat Miedema toch langs Leeuwarden komt gaat hij ook bij Wouda langs. Op 22 maart is hij weer terug op de bouwplaats.
| | De sluis Dokkumer Nieuwe Zijlen, waaraan het buurtschap zijn naam te danken heeft, zijn de sluizen (oud-Nederlands: [[zijl|zijlen]]), die aangelegd zijn bij het afsluiten van het [[Dokkumergrootdiep]] in 1729. De sluis bestaat uit drie sluiskolken. Twee daarvan konden door schepen worden gebruikt. De derde werd alleen gebruikt voor het spuien van water in de [[Lauwerszee]]. Na de afsluiting van de [[Lauwerszee]] in 1969 verloren de Dokkumer Nieuwe Zijlen haar functie als zeesluizen. |
|
| |
|
| '''Begin januari 1917''' komt er nog een opzichter in dienst: P. Buwalda, niet duidelijk is wat de taakafbakening tussen de verschillende opzichters is geweest.
| | Voor de geschiedenis van de afwatering van Friesland vanaf de Middeleeuwen via talloze [[zijl|zijlen]]: |
| | zie [[Zijlen en sluizen in breed perspectief]] |
|
| |
|
| Het wordt een '''provinciaal stoomgemaal'''. Behalve dat Wouda met regelmaat op de bouwplaats verschijnt, zijn op 15 januari de '''Commissaris der Koningin en Gedeputeerde L. van de Zwaag vanuit Leeuwarden naar Tacozijl''' gekomen om zich in aanwezigheid van Wouda op de hoogte te stellen van de werkzaamheden. Enkele maanden later, in april, laat '''het volledige college''' zich op de bouwplaats zien.
| | [[Bestand:DokkumerNijeSilen_b.jpg|320×240px|link=]] |
|
| |
|
| '''Begin maart''' wordt er een '''stelling''' opgebouwd waar de werklieden gebruik van kunnen maken bij het '''inelkaar zetten van de sluisdeuren'''
| |
|
| |
|
| De '''plaatsing van een waarschuwingsbord aan de noordzijde''' van de brug bij de Zijlroede moet voorkomen dat er schade ontstaat, doordat de schippers een telefoondraad over het hoofd zien en de schippers worden er zo op de '''draadverbinding''' attent gemaakt. Het advies wordt '''om met gestreken mast te passeren''' en anders zullen ze de schade aan de kabel uit eigen zak op tafel moeten leggen. | | De Dokkumer Nieuwe Zijlen lagen tot de [[gemeentelijke herindeling]] van 1984 in de voormalige gemeente Oostdongeradeel. |
|
| |
|
| Op '''13 april''' komen de '''acht taatsen en keuspotten voor de sluisdeuren''' met een gezamenlijk gewicht van '''3317 1/2 kg''' aan.
| | In 1723 besloten Gedeputeerde Staten van Friesland dat het Dokkumergrootdiep vanwege het overstromingsgevaar moest worden afgesloten. |
|
| |
|
| Bij het werk zijn '''twee schepen''' gebruikt: '''de Senior (schipper: H. Havers)''' en '''Jetta (schipper: D. Timmer)''' voor het '''vervoer'''en '''van stortsteen'''. De opzichter kon meten of de schepen voldoende waren geladen door ze '''langs de ijksteen''' te laten afmeren.
| | Twee gedeputeerden werden als commissarissen belast met de overdijking van het Dokkumerdiep en met de aanleg der Dokkumer Nieuwe Zijlen. |
| | Het waren Michael Onuphrius thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg, grietman van Dantumadeel, die zowel op het terrein van de wiskunde als op dat van de werktuigbouwkunde bijzonder bedreven was, en Philip Frederik Vegelin van Claerbergen, grietman van Haskerland, die evenals zijn collega over dezelfde vaardigheden beschikte. |
|
| |
|
| '''Eind april''' is de '''funderingsput vrijwel gereed en droog''', althans de put moet worden '''drooggehouden met behulp van een locomobie'''l, een kleine stoommachine. Echter '''bij controle blijkt dat de put door de aanwezige ,,morsgrond" niet op diepte is'''. Het gaat om een '''verschil van 20 centimeter'''. Volgens een opgemaakt rapport '''is er 31.715,85 m3 bagger uit de put''' gekomen, tegen een prijs van f 0.60 per m3.
| | Nadat het werk in 1729 voltooid was was, werd een gedenktekenen opgericht ter eeuwige nagedachtenis, zoals de tekst van het gedenkteken luidt, van de overdijking van het Dokkumerdiep. Tevens wordt vermeld, dat zesduizend roeden dijk Oostergo zullen behoeden van wateroverlast. |
|
| |
|
| Nu alle voorbereidingen zijn getroffen lijkt '''het moment, waarop de bouw daadwerkelijk zal gaan beginnen een stap dichterbij'''. Op verschillende punten worden '''ijkpunten aangebracht'''. Op de '''boerderij van Bakker''' wordt '''een steen ingemetseld die op 1.59 m + NAP is ingemetseld'''. Op de '''directiekeet is de bovenkant van een spijker op 46.8 cm -/- NAP''' nog zo'n ijkpunt. Er zijn er meer aangebracht, dit alles om het gebouw recht op te kunnen bouwen.
| | De daadwerkelijke afsluiting van het diep geschiedde in tegenwoordigheid van beide commissarissen. Ook hun wapens kregen een plek op het gedenkteken. |
| | De daadwerkelijk aanleg van het sluizencomplex met drie spuikanalen geschiedde door de Leeuwarder architect Claas Bockes Balck. De waterbouwkundige Willem Loré was verantwoordelijk voor de bouw van de bijbehorende afsluitdijk. |
|
| |
|
| '''In me'''i komt de '''eerste heistelling''' uiteindelijk zullen er '''drie''' in gebruik zijn om de '''vele honderden palen te heien'''. Dat gaat in hoog tempo '''begin juni zitten er al 1112 palen in de grond'''. Op '''12 mei wordt de eerste paal geslagen''', alle palen waren bij de keuring '''genummerd''' en waarschijnlijk was daardoor duidelijk '''waar welke paal van welke lengte''' moest komen. De eerste palen zijn genummerd 1765 tot en met 1772. Of er festiviteiten waren bij het slaan van de echte ,,eerste" paal wordt niet duidelijk.
| | In 1834 vond er een restauratie plaats. |
| | Na het afsluiten van de [[Lauwerszee]] in 1969 werd 150 meter ten zuiden van de sluis de Willem Lorésluis (schutsluis) aangelegd. |
|
| |
|
| [[Bestand:Aanleg_fundering_en_heiwerk.jpg|600×367px|link=]]
| |
| '''Vanaf '''november 1916''' zijn er '''enorme hoeveelheden bouwmaterialen''' aangevoerd'''
| |
|
| |
|
| Nadat er eerder al problemen waren met de '''dennenstammen die als heipaal werden gekeurd'''; vroegen '''de sluisdeuren''' ook om extra overleg. De aannemer legde een '''nogal laconieke houding aan de dag waar het gaat om de behandeling van het geleverde hou'''t. Een dreigement hielp, als de aannemer niet wat zorgvuldiger met het hout om zou gaan dan zou de partij afgekeurd worden en nieuw hot zou voor zijn rekening aangekocht worden. Tevens wordt '''er op aangedrongen om bekwaam personeel in te zetten bij het maken van sluisdeuren''', kennelijk was er bij de opzichter twijfel ontstaan.
| | Voor een historisch overzicht, zie:[[Zijlen en sluizen in breed perspectief]] |
|
| |
|
| Terwijl opzichter Miedema naar Zwolle reist om het '''beschoeihout te keuren''' blijft opzichter Jansma de heiwerkzaamheden nauwlettend volgen of er geen onregelmatigheden zijn (toch afgekeurde palen gebruiken of te weinig slagen voor het inheien van een paal).
| |
|
| |
|
| In '''juni 1917''' maakt Miedema nog een bijzondere reis: eerst naar Amsterdam naar het bureau van de Rijkscommissie en het bureau van het Syndicaat in 's Gravenhage. Bij de Rijkscommissie zal worden getracht om het '''belang van de bouw van het stoomgemaal onder de aandacht te brengen'''. Deze bouw moet '''concurreren met andere bouwprojecten'''. Een besluit zal binnen enkele dagen worden genomen. Als het project prioriteit heeft dan zal het bureau ook zorg moeten dragen voor voldoende '''bouwmaterialen'''.
| | (Bij het samenstellen van de tekst en afbeeldingen is o.a. gebruik gemaakt van de website: |
| <br>Bij het bureau van het Syndicaat wordt '''gesproken over''' de levering van '''voldoende cement'''. De te leveren cement zal rechtstreeks naar Lemmer worden verzonden en niet eerst naar Harlingen. Het bestellen van de '''volledige benodigde hoeveelheid is''' gelet op de omstandigheden (WO I 1914 - 1918) '''niet mogelijk'''. Er zal genoegen moeten worden genomen met '''deelleveringen'''. De '''prijs van cement blijft voortdurend stijgen'''. Wouda had '''400.000 kg nodig''', waarvan al '''125.000 kg''' was '''geleverd tegen een prijs van f 65,- per 1000 kg'''. Dan stijgt de prijs van f 66,- naar f 78,75.
| | http://secure.wikimedia.org/wikipedia/nl/wiki/Sluis_Dokkumer_Nieuwe_Zijlen |
|
| |
|
| In '''juli''' is de '''betonmolen defect''', de opzichter wil dat de werklieden '''handmatig de hoeveelheden mengen''' en verder gaan met het werk. Zij geven er de brui aan en willen wachten op de gerepareerde betonmolen.
| |
|
| |
|
| Begin augustus wordt er een '''begin gemaakt met het opmetselen van de schoorsteen''', na '''een week is er al 2 meter''' van de schoorsteen zichtbaar.
| | [[Category:Waterbeheer]] |
| | |
| Vanwege de festiviteiten op 8 en 9 augustus in Lemmer wordt er niet of nauwelijks gewerkt.
| |
| Kort daarna gaat opzichter Jansma naar Arnhem om een woonark te bekijken. Jansma was '''één van de opzichters''', maar heeft geen dienstwoning en moet volgens Wouda '''zelf maar voor woonruimte zorgen'''.
| |
| Het werk aan de '''sluisdeuren''' vordert gestaag,''' in augustus is de vierde al in de maak in de speciaal daarvoor gebouwde stellage'''.
| |
| | |
| '''Over de hele funderingsput wordt na het inheien van de palen een grindlaag aangebracht''', inclusief het ontgronden en het aanbrengen van '''20 cm. grind''' kost dit werk''' f 5000,-'''
| |
| In '''augustus''' wordt er onder andere gewerkt aan '''het storten van beton bij de ketelblokken'''.
| |
| | |
| Er moeten heel wat zuchten zijn geslaakt door de '''opzichters''', als zij weer eens '''ontevreden waren over het werk van de aannemers'''. Er werd gewaarschuwd voor''' instabiliteit van de opgebouwde stelling om cement naar boven te brengen'''. Viel wel mee was de reactie van de aannemer er was geen gevaar. Nog geen vier uur later kwam de stelling naar beneden!
| |
| <br>Wat te denken van de '''schoorsteenhouwers''' die '''zonder opgaaf van reden niet verschenen''' of om andere reden niet aan het werk waren.
| |
| Ook de '''bemaling van de funderingsput liet regelmatig te wensen over'''. De '''[[locomobiel]]''' viel regelmatig uit en was veel buiten bedrijf, met als gevolg dat '''de funderingsput weer vol water dreigde te lopen'''. Miedema dringt dan ook aan op een adequate ''noodbemaling" van de put. De locomobiel wordt op zeker moment gestookt met hout in plaats van steenkool omdat er geen steenkool meer is.
| |
| | |
| Het moet in deze '''roerige en instabiele periode''' altijd weer een '''verrassing''' zijn geweest '''als er bouwmaterialen konden worden verzonden'''. Op '''25 september''' wordt er een koop van '''100.000 kg betonijzer uit Duitsland''' afgesloten, een spoedige levering wordt toegezegd. Ook kunnen er '''2000 zakken portlandcement via het distributiekantoor''' worden '''ingekocht'''.
| |
| Op 6 november komt er bericht dat er '''6000 zak portlandcement in Rotterdam''' klaarligt '''voor transport naar Lemmer''', het duurt dan nog '''10 dagen''' eer die zending ook in Lemmer is.
| |
| | |
| '''Eind september''' wil de aannemer al beginnen met '''het storten van beton bij de ketelblokken''', terwijl de '''bewapening nog niet voldoende gesteld''' is. Opzichter Jansma gaat ten einde raad Miedema, die uit Leeuwarden moet komen, opwachten bij de tram in Lemmer, zodat er direct overleg gevoerd kan worden. Iets later dan gedacht kan er dan toch een '''begin worden gemaakt met het storten van de vloeren'''. Iedereen die op dat moment aanwezig is werkt mee, en dat zal vaker gebeuren.
| |
| De '''schoorsteen''' is '''inmiddels opgemetseld tot een hoogte van 28,2 m + NAP'''. Meer dan eens wordt er niet gewerkt aan de schoorsteen door '''slechte weersomstandigheden, regen, zware wind of vorst'''.
| |
| | |
| In de''' tweede helft van oktober''' wordt de '''eerste lading graniet uit Noorwegen aangevoerd'''. Het graniet zal onder andere worden '''gebruikt bij de granietdorpels, de taatsen en de slagstijlen'''. In verschillende zendingen '''komt er plm. 48 m3 graniet uit Noorwegen aan in Lemmer'''. Ook komen er '''16680 vloertegels'''. Een zware storm veroorzaakt '''schade aan het dak van de kalkloods'''.
| |
| | |
| Het stoort de opzichter meer dan eens dat de aannemers verstek laten gaan op de bouwplaats, zij willen daarom een gesprek met de aannemers en de hoofdingenieur ir. D.F. Wouda, waarin de '''aannemers verplicht worden aanwezig te zijn en toezicht te houden op de werklieden en de aangevoerde materialen'''.
| |
| | |
| Op '''meerdere plaatsen wordt er gewerkt''' aan de voorbereidingen: bij '''Louis Smulders in Utrecht ([[Machinefabriek Jaffa]]) wordt het ijzer gemaakt voor de condensatiebuizen''' en bij de '''firma Zuidema in Heerenveen worden de kozijnen''' gemaakt.
| |
| | |
| Begin '''januari 1918''' wordt de '''bekisting rondom het ketelhuis''' '''weggehaald'''. Over het resultaat onder het muurwerk is de '''opzichter niet tevreden'''. Dat zal voor een deel '''overnieuw''' gedaan moeten worden, maar pas nadat er de nodige woorden tussen opzichter en aannemer zijn gewisseld.
| |
| | |
| Een '''winterperiode''' is voor losse arbeiders een slechte periode om aan werk te komen. Zo ook hier. Meerdere keren kan er '''door vorst, sneeuw of andere omstandigheden over meerdere dagen niet worden gewerkt'''. Losse arbeiders zijn dan de eersten die naar huis worden gestuurd: geen werk, geen geld.
| |
| Een andere oorzaak waardoor het werk stilligt is de '''onregelmatige aanvoer van benodigde materialen'''. Of het nu om graniet of metselsteen gaat. '''Door de schaarste stijgen de prijzen'''. Voor '''1000 kg. portlandcement moet ineens 3 gulden extra''' worden betaald.
| |
| | |
| '''Eind februari''' wordt er een '''begin gemaakt met het verleggen van de zeedijk'''. Het '''storten van beton gaat op verschillende plaatsen vrijwel onafgebroken''' door: '''de vloer in ketelhuis en machinehal, bij de zuig- en persbuizen, de ketelblokken'''.
| |
| | |
| Eind maart kan er een '''begin worden gemaakt door installateurs van Louis Smulders met het plaatsen van de condensatiebuizen'''. Het gebouw komt al een eindje van de grond, om precies te zijn '''tot de onderkant van de kelderkozijnen'''.
| |
| Inmiddels is er ook een '''begin gemaakt om de granietdorpels te stellen waar de sluisdeuren op worden geplaatst'''.
| |
| | |
| In '''juli 1918''' worden er '''voorbereidingen''' getroffen om de '''sluisdeuren op hun plaatsen in te gaan hangen'''. Er begint '''enige tijdsdruk''' op dit werk te staan. Er wordt '''geëist''' dat '''alle acht de sluisdeuren voor 1 oktober zijn geplaatst en gebruikt kunnen worden'''. Op dat moment is de zeedijk omgelegd en zullen de sluisdeuren het zeewater als '''zeekerende''' '''wering''' tegen moeten houden. Halverwege de maand is de eerste sluisdeur inderdaad op zijn plaats gebracht.
| |
| | |
| '''In augustus''' wordt er vooral gemetseld: '''de machinehal komt al redelijk op hoogte''':''' tot aan de loopkraan, het stellen van de kozijnen begint en de granieten delen worden geplaatst'''. De '''westelijke muur is gereed tot de 97e laag, dat komt overeen met een hoogte van 11.16 m + NAP'''.
| |
| | |
| '''Tussen half augustus en eind september worden alle sluisdeuren voorgehangen, geplaatst en afgesteld'''.
| |
| | |
| Er wordt '''zand uit het nieuw gegraven kanaal gebruikt om het bouwterrein op te hogen'''.
| |
| | |
| Eind augustus worden de '''steigers geplaatst om een begin te maken met het opmetselen van het ketelhuis'''. Ook wordt de '''loopbrug over de [[penanten]] aan de boezemzijde gemaakt'''. Wouda heeft instructie gegeven om '''eerst het ketelhuis te gaan metselen en daarna pas te gaan beginnen aan de betonvloer van de machinehal'''.
| |
| | |
| '''In de top van de machinehal boven de lichtkozijnen worden''' hanenkammen''' gemetseld'''.
| |
| | |
| Inmiddels zijn we in '''september''', het begint slechter weer te worden meerdere keren wordt het werk onderbroken. De '''vloer van de''' '''condensatieinrichting''' wordt aangelegd, eind september wordt de '''bewapening van de vloer gesteld'''. Daarnaast wordt er '''aan het [[ontvang- en stortebed]] gewerkt'''.
| |
| | |
| De '''deurkozijnen zijn gemaakt van Amerikaans grenenhout'''.
| |
| | |
| Opzichter Miedema verbaast zich over de '''prijs van het metselwerk voor het ketelhuis: f 9.50 voor 1000 stenen en inclusief voegwerk is dat f 12.50, bij de machinehal was dit nog f 11.75'''.
| |
| | |
| Dat de machinehal vrijwel klaar is wordt duidelijk uit '''de aanvoer van dakpannen'''.
| |
| | |
| In '''september''' zijn de '''gemeentelijke opzichters in de provincie Friesland''' uitgenodigd om op de bouwplaats te komen kijken.
| |
| | |
| Binnen '''in de machinehal is een begin gemaakt met het stellen van de machine- en pompblokken'''.
| |
| | |
| De '''zeedijk wordt aan beide zijden (west en oost) opnieuw aangelegd'''.
| |
| | |
| '''In het ketelhuis wordt aan de onderkant van de [[lateien]] ruimte vrijgelaten om de ketels te kunnen plaatsen'''.
| |
|
| |
| Soms is het nodig om de '''hulp in te roepen van medewerkers van [[machinefabriek Jaffa]]'''. Begin oktober wordt er per telegram verzocht om een monteur naar Lemmer te laten komen, de volgende dag is de tekenaar er om te adviseren bij '''het stellen van de bouten van de [[condensatieinrichting]]'''.
| |
| | |
| Halverwege oktober wordt de '''hijsmast opgesteld om de kap van de machinehal te kunnen plaatsen'''.
| |
| Bij het stoomgemaal zijn '''twee dienstwoningen''' gebouwd: '''één voor de machinist en één voor de stoker''' die op het gemaal zouden gaan werken. De''' woningen zijn tussen oktober 1919 en februari 1920 gebouwd'''. In het bouwverslag van de opzichter staat bij de week van 4 november 1919 een bijzondere aantekening: ,,Wegens Katholieke zondag werd er zaterdag weinig uitgevoerd", op zaterdag waren in verband met deze zondag 3 metselaars vertrokken. Of het hier om een bijzondere naamdag gaat, staat niet in het verslag.
| |
| '''De deuren die in de woningen zijn geplaatst werden geleverd door de firma Overmeer in Leeuwarden'''.
| |
| | |
| De stenen van de '''[[Schoorsteen|schoorsteen]]''' zijn gemaakt door de '''firma Canoy Herfkens uit Venlo''' in '''maart 1916 werd de overeenkomst door ir. D.F. Wouda en de firma Herfkens''' getekend. kosten van de schoorsteen werden begroot op f 15.685,-. Metselaar is de heer Geelen.
| |
| | |
| [[Bestand:Schoorsteen_k.jpg|400×600px|link=]]
| |
| | |
| De '''[[Schoorsteen|schoorsteenmetselaars]]''' zijn op '''15 augustus 1917 aan het werk''' gegaan.
| |
| <br>'''Meerdere keren ligt het werk stil omdat er een zware storm over de vlakte raast''', die het onmogelijk maakt om op grotere hoogte aan het werk te gaan. De werkzaamheden vorderen gestaan en '''per week wordt er ongeveer drie meter bijgemetseld'''.
| |
| <br>'''In oktober''' wordt er al een begin gemaakt met de '''[[Schoorsteen|binnenschacht]]''' van de schoorsteen, ook wel '''[[Schoorsteen|schutwand]]''' genoemd.
| |
| <br>De '''schoorsteen heeft aan de onderkant een diameter van 622 cm''' en '''binnenin de schoorsteen aan de voet 392 cm'''. '''Aan de top is de omtrek aan de buitenzijde 287 cm en binnen 235 cm'''.
| |
| | |
| Op '''5 oktober 1917''' was de schoorsteen al tot de helft (30 meter) opgemetseld en kan Canoy op basis van de overeenkomst '''de helft van het bedrag factureren: f 7842,50'''.
| |
| | |
| De '''tweede schoorsteen''' die opgemetseld zou worden werd bijna twee keer zo duur (f 29.375,-), '''nadat bij de eerste schoorsteen (kosten f 15.685,-) de bliksem was ingeslagen'''. '''Op 7 zaterdag juni 1918''' was de '''schoorsteen klaar'''. De hele daarop volgende week was het onrustig en onstuimig weer. Op '''15 juni''' ontstond er veel '''stormschade aan de dam die in zee werd aangelegd''', een deel van het '''profiel spoelde over een lengte van 100 meter weg'''. Dat was de opmaat naar '''zondag 16 juni''' toen het noodlot kort na het middaguur toesloeg. De bliksem sloeg in de schoorsteen. De schoorsteen werd tot op een hoogte van '''30 meter afgeslagen''' en '''beschadigde de muur van het ketelhuis'''. De andere helft die overeind was blijven staan, was '''zwaar beschadigd'''.
| |
| Op 18 juni komt '''ir. D.F. Wouda''' zelf naar Lemmer om de schade op te nemen. Een dag later wordt in overleg met de inspecteur van de verzekeringsmaatschappij besloten om de resterende 30 meter af te breken en '''de hele schoorsteen opnieuw op te metselen'''.
| |
| Kort na dit bezoek wordt een begin gemaakt met de eerste herstelwerkzaamheden: de muur van het ketelhuis en de voet van de schoorsteen.
| |
| | |
| [[Bestand:Bouw_sluishoofden.jpg|587×381px|link=]]
| |
| | |
| Tijdens de '''onderhandelingen over de herbouw van de schoorsteen''' wijst '''Canoy Herfkens''' er op dat de schade naar alle waarschijnlijkheid niet zou zijn ontstaan, als er eerder met het werk aan de schoorsteen zou zijn begonnen.
| |
| '''Canoy Herfkens''' heeft meerdere keren gevraagd dat werk niet uit te stellen tot na de zomer. '''In de herfst en winter is het vrijwel onmogelijk om een schoortsteen van deze hoogte te bouwen''', gelet op het ongunstige weer. Dat weer is ook de reden dat er '''tussen november 1917 en maart 1918 niet aan de schoorsteen is gewerkt'''. '''Canoy Herfkens''' wijst er tevens op dat de bliksem zelden of nooit in de herfst en winter inslaat maar vrijwel altijd in de lente en zomer.
| |
| Waarom '''Canoy Herfkens''' pas in september 1917 met het werk is begonnen en waarom zijn verzoeken terzijde zijn geschoven is niet bekend.
| |
| | |
| [[Bestand:Gemaal_in_aanbouw.jpg|600×437px|link=]]
| |
| | |
| In '''november 1918''' wordt het '''contract opgesteld voor de herbouw van de schoorsteen'''.
| |
| | |
| Het restant van de schoorsteen blijkt zeer instabiel te zijn, dat was ook de reden voor volledige herbouw. In zijn aantekeningen schrijft opzichter Miedema het volgende:
| |
| ''',,Tussen 1 en 2 januari (1919) de schoorsteen gevallen door den wind"'''.
| |
| | |
| In het weekrapport staat de volgende vrijwel eensluidende passage: '''de schoorsteen is weer tot den betonvoet afgebroken'''. De '''Gebrs. Broersma uit Lemmer''' mogen het restant van de schoorsteen gebruiken voor stortpuin tegen een prijs van f 900,-.
| |
| | |
| '''In 1955 is er groot onderhoud aan de [[Schoorsteen|schoorsteen]]''' uitgevoerd. Dat was nodig, omdat er bij een controle scheuren waren ontdekt in axiale richting met een lengte van 7 centimeter. Een tweede reden om de schoorsteen na te lopen was de komst van de nieuwe ketels.
| |
| | |
| [[Bestand:6_oorspronkelijke_Piedboeuf_ketels.jpg|600×471px|link=]]
| |
|
| |
| <br>Met de '''oude ketels werd een temperatuur bereikt van 200 gr. C. aan de voet van de schoorsteen''', na installatie van '''de vier nieuwe ketels zou dat oplopen tot 350 gr. C'''. De herstelwerkzaamheden aan de schoorsteen zijn uitgevoerd door de firma Gebr. Heerde uit Wolvega voor een bedrag van f 26.900.-. '''Bij dit groot onderhoud zijn ook de ijzeren banden aangebracht'''.
| |
|
| |
| Vervolgens is er nog '''in 1962''' onderhoud aan de schoorsteen nodig geweest.
| |
| <br>'''Voor nadere informatie betreffende fabrieksschoorstenen, zie:''' <strong>[[Schoorsteen|schoorsteen]]</strong>
| |
| | |
| '''Het gemaal is het meest imposante bouwwerk''' waar '''ruim 30 mensen per dag bij betrokken waren: grondwerkers, arbeiders, baggerlieden, heibazen, heiers, timmerlieden en stokers'''.
| |
| | |
| | |
| '''In december 1917''' worden er '''36.000 bruikbare straatklinkers''' gesorteerd uit een verder onbruikbare partij gedeukte klinkers.
| |
| <br>Idem met de klinkers voor de gevels, hiervoor worden 45.000 miskleurige klinkers gesorteerd en gebruikt.
| |
| | |
|
| |
| De '''vier nieuwe vuurgangvlampijpketels''' zijn gemaakt en geplaatst door Werkspoor in Amsterdam in het jaar 1955 voor de som van f 375.600,-
| |
De Nieuwe Zijlen bij Dokkum zijn al enkele eeuwen oud.
De sluis werd aangelegd, nadat het Dokkumergrootdiep in 1729 van de zee werd afgesloten. De sluis bestaat uit: 2 spuisluizen en 1 schutsluis. Via de spuisluizen was het mogelijk om het overtollige water vanuit de Friese boezem naar de Waddenzee af te voeren. Via de schutsluis kon het scheepvaartverkeer vanuit het Dokkumergrootdiep naar de Waddenzee varen.
Via de zijlen stroomt het overtollige water uit de Friese boezem onder vrij verval naar de Lauwerszee.
Hierbij zijn eb en vloed van groot belang. Alleen als de stand van het buitenwater (Lauwerszee) lager is dan het water in de boezem kan er water worden afgevoerd door de sluisdeuren te openen.
Nadat de Lauwerszee in 1968 was afgesloten en het Lauwersmeer werd, fungeert het meer als groot opslagreservoir voor het water uit Friesland, maar tevens uit een deel van de provincie Groningen.
Bij Lauwersoog zijn twee soorten sluizen: spuisluis en schutsluis. Met een spuisluis kan er alleen water worden afgevoerd van het Lauwersmeer naar de Waddenzee. Met een schutsluis kan het scheepvaartverkeer via een sluis worden ,,geschut" van het ene naar het andere water.
Behalve eb en vloed is het ook van belang om te weten uit welke richting de wind waait. Bij een stevige noordwester wordt het water in de Waddenzee tot ver in het oostelijk deel van de Waddenzee opgestuwd. Dat kan als gevolg hebben dat de spuisluizen niet geopend kunnen worden, omdat de stand van het buitenwater hoger is dan op het Lauwersmeer. In dat geval moet er gewacht worden op een moment waarop het buitenwater weer lager staat. Soms kan dat een paar dagen duren. Hoe voller het Lauwersmeer staat hoe penibeler de situatie wordt.
De Dokkumer Nieuwe Zijlen hebben nog steeds een belangrijke functie in het waterbeheer, en vooral de afvoer van water in de provincie Fryslân. Een sluis is een veel goedkopere manier om water uit de boezem te krijgen dan een gemaal.
De aanvoerroute voor de Dokkumer Nieuwe Zijlen loopt via de Nieuwe Vaart bij Zwaagwesteinde (De Westerein), de Petsloot en de Nieuwe Zwemmer naar het Oude Dokkumerdiep. Bij Dokkumer Nieuwe Zijlen stroomt het water via het Dokkumer Diep naar het Lauwersmeer.
Omdat de wateraanvoer in het verleden tamelijk gebrekkig verliep zijn de Nieuwe Vaart en de Nieuwe Zwemmer etc. als aanvoerroute breder gemaakt en uitgediept waardoor de capaciteit toenam.
Dokkumer Nieuwe Zijlen (Fries: Dokkumer Nije Silen is een buurtschap in de gemeente Dongeradeel, provincie Friesland. Het ligt ten oosten van Engwierum aan de Provinciale weg N358.
De sluis Dokkumer Nieuwe Zijlen, waaraan het buurtschap zijn naam te danken heeft, zijn de sluizen (oud-Nederlands: zijlen), die aangelegd zijn bij het afsluiten van het Dokkumergrootdiep in 1729. De sluis bestaat uit drie sluiskolken. Twee daarvan konden door schepen worden gebruikt. De derde werd alleen gebruikt voor het spuien van water in de Lauwerszee. Na de afsluiting van de Lauwerszee in 1969 verloren de Dokkumer Nieuwe Zijlen haar functie als zeesluizen.
Voor de geschiedenis van de afwatering van Friesland vanaf de Middeleeuwen via talloze zijlen:
zie Zijlen en sluizen in breed perspectief
De Dokkumer Nieuwe Zijlen lagen tot de gemeentelijke herindeling van 1984 in de voormalige gemeente Oostdongeradeel.
In 1723 besloten Gedeputeerde Staten van Friesland dat het Dokkumergrootdiep vanwege het overstromingsgevaar moest worden afgesloten.
Twee gedeputeerden werden als commissarissen belast met de overdijking van het Dokkumerdiep en met de aanleg der Dokkumer Nieuwe Zijlen.
Het waren Michael Onuphrius thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg, grietman van Dantumadeel, die zowel op het terrein van de wiskunde als op dat van de werktuigbouwkunde bijzonder bedreven was, en Philip Frederik Vegelin van Claerbergen, grietman van Haskerland, die evenals zijn collega over dezelfde vaardigheden beschikte.
Nadat het werk in 1729 voltooid was was, werd een gedenktekenen opgericht ter eeuwige nagedachtenis, zoals de tekst van het gedenkteken luidt, van de overdijking van het Dokkumerdiep. Tevens wordt vermeld, dat zesduizend roeden dijk Oostergo zullen behoeden van wateroverlast.
De daadwerkelijke afsluiting van het diep geschiedde in tegenwoordigheid van beide commissarissen. Ook hun wapens kregen een plek op het gedenkteken.
De daadwerkelijk aanleg van het sluizencomplex met drie spuikanalen geschiedde door de Leeuwarder architect Claas Bockes Balck. De waterbouwkundige Willem Loré was verantwoordelijk voor de bouw van de bijbehorende afsluitdijk.
In 1834 vond er een restauratie plaats.
Na het afsluiten van de Lauwerszee in 1969 werd 150 meter ten zuiden van de sluis de Willem Lorésluis (schutsluis) aangelegd.
Voor een historisch overzicht, zie:Zijlen en sluizen in breed perspectief
(Bij het samenstellen van de tekst en afbeeldingen is o.a. gebruik gemaakt van de website:
http://secure.wikimedia.org/wikipedia/nl/wiki/Sluis_Dokkumer_Nieuwe_Zijlen
