Brontekst bekijken van Leeuwarder Courant - 4 mei 1920

[[Bestand:Kop Leeuwarder Courant.jpg | 768px | gecentreerd | alt=Leeuwarder Courant]]

<div class="kolommen-3 krant">
<div style="text-align:center; text-indent: 0;">
<br/>
Leeuwarder Courant <br/>
van Dinsdag 4 Mei 1920.<br/>
DERDE BLAD.<br/>
<br/>
'''Het Stoomgemaal bij Tacozijl.'''<br/>
<br/>
</div>

Zoo begint Friesland zich dan langzamerhand 
van een geduchten vijand, het hooge water, dat 
tegelijk zijn buitenlandsche en binnenlandsche 
vijand is geweest, geheel vrij te maken. Met den 
zoogenaamden „gouden hoep" heeft het de eene 
helft van deze dubbelmacht overwonnen en thans 
is het bezig, met het stoomgemaal bij Tacozijl de 
andere helft te bedwingen.

Het een met het ander vormt een prestatie,
waartegen wij met eerbied en bewondering mogen 
opzien. 

De gouden hoep, — bij den arm eener moeder, 
om haar kind heengeslagen, heeft een onzer 
Friesche zangers hem vergeleken; het stoomgemaal, 
als een strakke, stroeve reus met in zijn lichaam 
geborgen, geweldige, ijzeren krachten. zoo staat 
het daar aan den kant der zee, paraat, zoodra 
het oude gevaar binnenslands ooit weer begint 
te dreigen. 

Nog ongeveer twee à drie maanden en het zal, 
als het moet, zijn werk kunnen doen. En bij de 
Friezen, in verschillende kringen, wordt de 
belangstelling wakker, voor zoover zij het al lang 
niet was. Men gaat „op excursie" nu, naar Tacozijl. 
Gisteren, mooie dag van Meische fleur, 
maakten wij zulk een uilstapje mee in gezelschap 
van den „bond van hoofden van den technischen 
dienst van gemeentewerken in Friesland". De trein 
bracht ons tot Heerenveen, waar om 9 uur een 
extra tram gereed stond. Met spoed ging het 
langs wuivende boompjes, zoo frisch in 't eerste 
groen, langs glinsterende slooten en door 
bebloemde weiden, naar de Lemmer. 

Daar hadden tegen 11 uur de bondsleden, op 
een negental na allen present, een vergadering 
in de zaal van het hotel „Van der Hoff". De 
voorzitter, de heer Straatsma uit Heerenveen, 
herinnerde bij de opening nog even aan de vorige 
samenkomst, op 10 September 1918, toen de 
hoofdingenieur van den provincialen waterstaat, 
de heer D. F. Wouda, over het groote belang van 
den afvoer van het boezemwater had gesproken, 
bij welke gelegenheid men de bouwkundige en 
waterbouwkundige werken ter bemaling van 
Frieslands boezem bezichtigd had. 

Was er destijds van de inwendige inrichting 
van het stoomgemaal nog weinig te zien, sinds 
dien had dat werk belangrijke vorderingen 
gemaakt en daarom voerde de heer Wouda nu nogmaals 
het woord, dezen keer over de constructie 
en de werking der machines met haar aan- en 
toebehooren. 

Herhaald werd, dat het stoomgemaal 4OOO M³. 
water per minuut zal kunnen uitwerpen, waarvoor 
de machines 900 P.K. moeten ontwikkelen. 
Dat werk wordt verdeeld over acht eentrifugaalpompen, 
die dus elk 500 M³. per minuut voor hare 
rekening nemen. Daarmee was ook de grens 
bereikt. Tot voor kort had men zulke machines in
ons land nog niet gebouwd; een van 420 M³. per 
minuut, staande in een polder hij Medemblik, 
spande de kroon.

Ten aanzien van de slakkenhuizen wordt 
opgemerkt, dat men voor hunne vervaardiging geen 
gegoten ijzer, maar plaat- en profielijzer heeft 
gebruikt. Dit geldt echter niet van de waaiers, 
die gedeeltelijk van plaat- en gedeeltelijk van 
gegoten ijzer gemaakt zijn, en evenmin van de 
eigenlijke zuigbochten, waarvoor ook gegoten ijzer 
dienst gedaan heeft, omdat daar de as in draait. 
Men is aldus te werk gegaan, wijl op die manier 
materieel bespaard kon worden en de pompen 
dan systematisch uit de onderdeden op te 
bouwen waren, zonder eenig risico. Als type van 
centrifugaalpomp is de onderslagpomp gekozen, 
waarbij het water onder de pomp door naar buiten 
gevoerd wordt. Dit geeft twee voordeelen: 
de pomp is beter te ontluchten en gemakkelijker 
te fundeeren.

Men ziet deze pompen twee aan twee gedreven 
door een stoommachine, welke in het midden 
staat. Derhalve een verdeeling in vier groepen. 
Het vliegwiel van zulk een stoommachine maakt 
100 omwentelingen per minuut. Men heeft hier 
te doen met tandem-compound-machines; over 
een betrekkelijk klein gedeelte wordt stoom 
toegelaten, die verder expandeert en zoo den 
zuiger voortdrijft, en er zijn twee cylinders, een van 
hoogen druk achter, en een van lagen druk voor. 
De laatstgenoemde cylinder is van dubbele werking 
en aan zijn bouw ligt het gelijkstroom-beginsel 
ten grondslag. Bij zulk een eenvoudigen houw kan 
de helft der organen vervallen, waartegenover 
het bezwaar staat, dat hij dubbel zoo lang is als 
bij toepassing van het wisselstroom-beginsel noodig 
zou zijn. De toelaat heeft niet plaats door 
een bakschuif, zooals bij de oude machines, maar 
wordt bewerkstelligd door het openen en sluiten 
van verschillende kleppen, door middel van een 
lange as, wat een zeer intensieve toetreding 
meebrengt. 

De werking der centrifugaalpompen wordt, tot 
stand gebracht, doordat de bladen van den waaier 
telkens een luchtledig doen ontstaan, hetwelk de 
atmosferische druk natuurlijk even spoedig weer
aan te vullen zoekt, wat meebrengt, dat het water 
als het ware naar binnen geperst wordt. Moet de 
pomp stilgezet wolden, dan kan men boven in den 
waaier lucht laten toetreden; een vacuum is dan 
niet meer mogelijk en het water wordt teruggedreven. 

Tot zoover de groote machinehal. Daar onder 
is een dito kelder gebouwd, dienst doende voor 
berging van de condensatie-inrichting, welke 
eveneens respectabele afmetingen heeft. Zij 
heeft tot taak, de ketels van zuiver boezemwater 
te voorzien en het arbeidsvermogen der machines
met 10 pct. te verhoogen. Bij deze inrichting 
behooren de zoogenaamde verdampers, want 
eerst moet stoom gevormd worden, voor de 
destillatie van zuiver water plaats hebben kan.

Het ketelhuis, naast de machinehal gelegen, en 
wel zoodanig, dat beider assen loodrecht op 
elkaar staan, bevat zes ketels van enormen 
omvang, die twee aan twee naast elkaar zijn 
gebouwd, met de zoogenaamde oververhitten er 
achter. Deze dienen voor het behouden van de 
gewenschte spanning, maar het zijn zeer gevoelige 
instrumenten, zoodat men desnoods ook zonder 
de oververhitters kan werken. Bij de voeding 
van de ketels valt nog op te merken, dat het 
nog al moeielijk is, het gecondenseerde water van 
de olie-emulsie te zuiveren, wat toch gebeuren 
moet, daar anders deze olie-achtige stof zich op 
de naden der ketels zou afzetten en aanleiding tot 
doorbranden zou geven. Welnu, voor die zuivering 
gebruikt, men electrische filters, die het aldus 
verontreinigde water gedurende een halve minuut 
aan een electrischen stroom blootstellen, wat 
voldoende is. Na die bewerking gaat het water naar 
een grooten bak, waaruit het door duplex-pompen 
weer in den ketel geperst wordt, na vooraf den 
zoogenaamden voorwarmer gepasseerd te zijn, 
die het met afgewerkten stoom verwarmt.

Natuurlijk is, zal alles behoorlijk in gang gezet 
worden, een goede verbranding eerste vereischte. 
Die wordt bevorderd, door samengeperste lucht, 
door exhausters in een luchtkanaal gevoerd, 
onder de roosters te brengen, welke op die 
manier open blijven. Er is echter een bezwaar 
aan verbonden, n.l. het vrij spoedig vervuilen 
van de rookkanalen, maar deze kunnen door 
middel van inspectiegaten nog tijdens het bedrijf 
weer gezuiverd worden.

Het onderwerp zelf was daarmee in de 
vergadering afgehandeld, maar de heer Wouda 
wenschte er nog iets aan toe te voegen, om een 
leugen te achterhalen. Er wordt n.l. verteld, dat 
het gebouw van het stoomgemaal bezig is te 
verzakken en reeds scheuren vertoont. Eerst heeft 
dit gerucht de ronde gedaan omtrent het gemaal 
in de buurt van Zoutkamp, in de provincie 
Groningen. Welnu, noch het een noch ander is 
waar, zooals spreker uit eigen aanschouwing weet. 
Het publiek schijnt echter te meenen, dat aan een 
groot werk als dit toch wel wat mankeeren 
moet. Men kome het dan maar eens bezichtigen. 
Als er iets is, waarmee men bijzonder 
gelukkig is geweest, dan is het wel met de 
fundeering van dit gebouw, dank zij de groote 
aandacht, daaraan geschonken, omdat men rekening 
had te houden met het verbazend groot gewicht, 
dat zij te dragen heeft. Het gebouw verkeert dus, 
hoewel men over het aesthetisch effect er van 
verschillend kan denken, in een uitstekenden toestand.

Naar aanleiding van een drietal vragen uit de 
vergadering deed de inleider nog de volgende 
mededeelingen:
Het geheele stoomgemaal staat op een peil, 
dat boven den hoogst bekenden zeestand uitgaat. 
Tegen ruw weer is het beveiligd door een keersluis, 
waarvan de stormdeuren gesloten kunnen 
worden. M. a. w. ook de ruwste en hoogste zee 
kan het stoomgemaal niet deren.

De invloed er van op den waterstand Is tweeërlei. 
De hoogste stand (gemiddeld 79 c.M. + Z. P.) gaat 
belangrijk naar beneden en komt op ongeveer 
45 c.M. Dit beteekent voor de laaggebouwde 
dorpen in Friesland voortaan een veilige ligging. 
Met de buitensporigheden van den ouden en 
hardnekkigen vijand is het dus uit. Zijne hooge 
sprongen zijn gedaan, zooals de edelen eenmaal 
tegen graaf Floris zeiden. Dat er nu geen 
speling mag zijn tot b.v. 47 à 50 c.M. is wat al 
te veel gevergd. Echter hindert die geringe 
schommeling volstrekt niet. 

Wat de waterstanden in den zomer aangaat, 
men zal probeeren, die wat hooger te houden dan 
zij gewoonlijk zijn, b.v. 20 à 25 c.M. + Z. P. en 
dat heeft men met het stoomgemaal wel in de 
hand. En daar zal in velerlei opzichten profijt 
van getrokken worden. Maar als er een buitengewoon 
droge zomer komt, dan heeft het stoomgemaal 
daarvoor geen baat. In dat opzicht zal 
men moeten wachten tot na de afsluiting der 
Zuiderzee, als deze droog is geworden, met een 
zoetwatermeer in het midden. Tot zoolang zullen 
standen in den zomer van 40 c.M. — Z. P. 
mogelijk blijven. 

Een mechanische stookinrichting was in dit 
stoomgemaal niet gewenscht, Dat is een te 
gevoelig en een te nauw luisterend instrument, om 
het aan de risico van een vrij langdurige 
werkeloosheid bloot te stellen. Er zal daarom uit de 
hand gestookt worden en men krijgt op die manier 
nog een behoorlijke verbranding, dank zij de 
reeds genoemde aanblaas-inrichting. 

Na de lunch gingen we dan op weg naar het 
gebouw met zijn kostbare machines. Het is 
een wandeling van 20 minuten. Aangenaam, 
voor wie van een zeegezicht en de zeelucht 
houden, als het zomert, zooals gisteren, op den 
derden dag van Mei. 

Het gebouw heeft een grijsachtige tint, is 
lang en hoog, met driehoekige gevels en uitsteeksels, 
in overeenstemming met den bouw van de 
kap. Mooi metselwerk, wordt er gezegd. Grijze, 
glinsterende stukken graniet er tusschen. Ter 
zijde een zwaar uit roode steen gebouwde schoorsteen, 
van 60 meter hoogte. Dien heeft in 
Januari, vertelt men ons, de 65-jarige brugwachter 
Koopmans uit de Lemmer beklommen. Ik 
wil naar boven, zei hij, en hij kwam er, aan den 
binnenkant. Halverwege rustte hij uit. 

Aan het andere einde van het gebouw, naast 
het breede toevoerkanaal, een kolk van vrij groote 
oppervlakte. Nog een overblijfsel van een 
dijkdoorbraak in de 18e eeuw, zegt de heer Wouda. 
Mooi diep ook. Dat poeltje doet nu nog zijn 
nut. Er is vrij wat grond in geworpen, die men 
wel kwijt wilde. Wordt later het gemaal op gang 
gebracht, dan heeft men eerst, voordat het 
kanaalwater nog goed in beweging is, al wat 
aanvoer uit de kolk en later bij het stilzetten, vangt 
zij den eersten stoot op, die dientengevolge ontstaat. 

Men denkt nog eens aan de „scheuren", 
producten der volksphantasie. Niemand kan ze 
vinden. Dan gaan wij het gebouw binnen. De deuren 
zijn van teakhout. Nu treffen ons nog meer 
de reusachtige afmetingen, het zware voorkomen 
van alle machine-onderdeelen. Om een enkel 
voorbeeld te noemen. Zoo'n vliegwiel weegt 
9000 kilo en wordt, helft voor helft, aan kettingen 
heel langzaam omhoog getrokken en daarna door 
een ijzeren brug, waarvan de kettingen afhangen, 
en welke brug zich over de geheele lengte van 
het gebouw kan voortrollen, op zijn plaats gebracht.

Tusschen ketels en fundeeringen door gaat een 
stroom van koude lucht, zoodat de fundeeringen 
nooit warm kunnen worden, wat ook al weer als 
een voorbehoedmiddel legen het ontstaan van 
scheuren werkt.

Maar wij willen het hierbij laten. Op alles nog
eens terug komen, gaat niet best en het 
verstaan is bovendien moeilijk in dit gebouw, waar 
nog gewerkt wordt en dreunende hamerslagen 
van ijzer op ijzer schel weerklinken.

Als de bezichtiging ruim anderhalf uur geduurd 
heeft, herinnert ieder zich weer het klokje 
van scheiden en zijn „home, sweet home", zooals 
de Engelschman zegt, in de verte.
</div>


==Bronnen==
# Het Stoomgemaal bij Tacozijl. ''Leeuwarder courant: Derde blad'', (1920, 4 mei)<br> Geraadpleegd op 06-03-2022, van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010601874:mpeg21:p009
<br>
[[Category:Publicaties|Leeuwarder Courant 1920.05.04]]