Anonieme gebruiker
Lauwerszee en De afstroomingswerken bij de Lemmer: verschil tussen pagina's
(Verschil tussen pagina's)
Nieuwe pagina aangemaakt over verslag in LC van bezoek door prof staten aan de waterbouwkundige werken
imported>Cierick Goos k (Categorie toegevoegd) |
imported>Cierick Goos (Nieuwe pagina aangemaakt over verslag in LC van bezoek door prof staten aan de waterbouwkundige werken) |
||
Regel 1: | Regel 1: | ||
[[Bestand:Kop Leeuwarder Courant.jpg|link=]] | |||
<div style="column-count:2; column-gap: 32px;"> | |||
<div style="text-align:center;"> | |||
<br> | Leeuwarder Courant <br> | ||
<br> | van Vrijdag 15 September 1916.<br> | ||
Tweede Blad.<br> | |||
---- | |||
'''De afstroomingswerken bij de Lemmer.''' | |||
'''De Plannen.''' | |||
</div> | |||
<div style="text-indent: 2em; text-align:justify;"> | |||
Het is den lezer bekend, dat de afwatering van | |||
Friesland sedert jaren een onderwerp van voortdurende | |||
studie is geweest. De Lauwerzee-commissie—1904 | |||
komt in het Lauwerzee-rapport tot | |||
de conclusie, dat de natuurlijke afstrooming dient | |||
verbeterd door afsluiting van de Lauwerzee en | |||
dat verder door kunstmatige afstrooming, door | |||
middel van watergemalen, Frieslands boezem | |||
moet worden beheerscht. | |||
De Lauwerzee-commissie dacht zich een | |||
stoomgemaal bij Tacozijl, gelegen ten zuiden van het | |||
stedeke Sloten, aan een inham in Frieslands zuidkust, | |||
welke „de Bank" genaamd is. | |||
De regeering wilde van een afsluiting der | |||
Lauwerzee niet weten en nadat eenige kostbare jaren | |||
verloren waren gegaan, waren het nu Ged. Staten | |||
van Friesland, die zelf de hand aan den ploeg sloegen. | |||
Zij dienden bij de Staten voorstellen in | |||
betreffende de afstrooming van Friesland's boezem, | |||
na zich verzekerd te hebben van den financieelen | |||
steun van het rijk. | |||
Op 7 Februari 1913 besloten de Staten tot den | |||
bouw van watergemalen aan de zuidkust van het | |||
gewest, met een gezamenlijk vermogen van 1575 W. P. K. en tot het uitvoeren van verdere werken, | |||
nader door de technici aangegeven. | |||
Voorloopig zouden van die werken worden uitgevoerd:<br> | |||
  1. de bouw van een boezemgemaal te Tacozijl met een vermogen van 750 W.P.K.;<br> | |||
  2. de bouw van een zeesluis;<br> | |||
  3. een kanaal van gemaal naar sluis;<br> | |||
  4. afvoerkanaal met leidammen tot de Zuiderzee;<br> | |||
  5. verbindingskanaal van Idskenhuizermeer naar de Groote Brekken;<br> | |||
  6. vaste brug te Wollegaast;<br> | |||
  7. toevoerkanaal van Groote Brekken naar het boezemgemaal;<br> | |||
  8. verruiming van de Follega- en de Janesloot;<br> | |||
  9. telefoonleidingen naar de Lemmer.<br> | |||
Het rijk had een bijdrage van 40 procent der | |||
geraamde aanlegkosten in uitzicht gesteld. | |||
Bij de nadere uitwerking der definitieve plannen | |||
is om verschillende redenen van technischen en | |||
practischen aard een en ander in bovenvermelden | |||
staat gewijzigd. | |||
Een der voornaamste wijzigingen is wel, dat | |||
men niet vasthield aan den — ook in het | |||
Lauwerzee-verslag bedoelden — bouw van een gemaal | |||
bij Tacozijl met afstrooming in den inham „de | |||
Bank", doch als plaats voor het gemaal, meer | |||
oostelijk, de Teroelsterkolk verkoos. Hierdoor | |||
kon men gebruik maken van een deel der Zijlroede, | |||
welke van het zuidpunt der Groote Brekken naar | |||
de Lemmer gaat. | |||
In de winterzitting der Staten 1914 werd onder | |||
punt 38 medegedeeld, dat het zuidelijke | |||
afstroomingskanaal zou loopen van het zuidelijke punt | |||
der Groote Brekken onmiddellijk naar het zuiden, | |||
waarbij gebruik gemaakt zou worden van een deel | |||
der Zijlroede en uitgekomen in den Teroelsterhoek. | |||
Men vindt deze nieuwe richting reeds aangegeven | |||
op de kaart van Friesland, uitgegeven | |||
door de „Leeuwarder Courant". | |||
Men zie de benaming: stroomkanaal. | |||
Tegelijkertijd werd goedgevonden gemaal en zeesluis tot | |||
één kunstwerk te vereenigen. De punten 2, 3, 4 | |||
van bovenvermelden staat kwamen hierdoor te | |||
vervallen. Bovendien besloten de Staten in die | |||
Winterzitting de capaciteit van het watergemaal te | |||
verhoogen van 780 op 900 W. P. K., waardoor bij | |||
eventueele regeling van de afstrooming van het | |||
Lindegebied, het water door het gemaal kan | |||
worden verwerkt. | |||
</div> | |||
<div style="text-align:center;"> | |||
'''De Uitvoering.''' | |||
</div> | |||
<div style="text-indent: 2em; text-align:justify;"> | |||
Na de vaststelling dezer definitieve plannen | |||
door de Staten op 19 en 26 Januari 1915, | |||
waardoor tevens was beslist, dat het gemaal niet door | |||
Diesselmotoren maar door stoommachines zou | |||
worden gedreven, werd met de uitvoering onverwijld | |||
begonnen. 2 Maart 1915 ontvingen Ged. Staten | |||
het bestek van de aan te besteden pompen, | |||
stoommachines en ketels goedgekeurd van den | |||
minister terug. De voor dit bestek van eenige | |||
fabrikanten gevraagde prijsopgaaf werd 16 April | |||
1915 ontvangen. Het onderzoek daarvan vorderde | |||
nogal eenigen tijd en nader overleg. Toch kon | |||
reeds op 24 Juni de levering van machines, ketels | |||
pompen enz. opgedragen worden aan de | |||
Machinefabriek Jaffa, firma Louis Smulders en Co. | |||
te Utrecht voor ƒ 357,770. | |||
Het merkwaardige in deze leverantie, welke | |||
onder toezicht van professor Dyxhoorn te Delft | |||
plaats vindtis, dat de pompen niet worden | |||
gegoten, maar gemaakt van plaatijzer, geklonken en | |||
autogeen gelascht. Een proefpomp, op één tiende | |||
der ware grootte vervardigd, voldeen aan de | |||
gestelde eischen volkomen. | |||
Van het gemaal is nog niets zichtbaar, behalve | |||
een drie millioen steenen, opgetast bij de plaats | |||
waar het zal worden gebouwd en die met wijze | |||
voorzorg alvast maar aangevoerd zijn, om niet op | |||
het critfeke moment gevaar te loopen de steenfabrieken | |||
overladen te vinden met leveranties voor 't buitenland. | |||
Het gemaal zal zeker tot de grootste der wereld | |||
worden gerekend. Het krijgt een vermogen om | |||
in één minuut 4000 M³. d. i. 4 millioen liter water | |||
te loozen bij een opvoerhoogte van één meter. Men | |||
kan zich een dergelijk kwantum moeilijk voorstellen. | |||
Wellicht krijgt men eenigen indruk wanneer | |||
men bedenkt dat bij gebruik van tienliter-emmers | |||
in één minuut vierhonderd duizend emmers | |||
water uit den boezem in zee worden geworpen. | |||
Het gemaal zal bestaan uit 4 tandemcompound | |||
stoommachines met elk 2 centrifugaalpompen van | |||
elk 500 M³. vermogen per minuut. Deze 8 pompen | |||
werpen 8 x 500 M³. = 4000 M³. water uit. Zij | |||
bezitten voor het aanzuigen elk 2 zuigbuizen, zoodat | |||
aan de landzijde het water in 16 zuigbuizen | |||
wordt opgeslorpt, terwijl het aan de zeezijde door | |||
8 persbuizen wordt afgevoerd. De 8 persbuizen | |||
behoorende tot de 8 pompen, worden twee aan | |||
twee beschermd door dubbele stormdeuren. De | |||
onderkant der persbuizen ligt 3.60 M. onder | |||
N. A. P. en zuilen deze buizen dus aan de zeezijde | |||
nooit zichtbaar zijn. De vloer der machinekamer, | |||
die 62 M. lang en 15 M. breed is, ligt 2.70 M. | |||
boven N. A. P. | |||
De stoom wordt geleverd door 6 Pied-Boeuf-ketels, | |||
opgesteld in een ketelhuis van 31 x 16 | |||
meter. De schoorsteen, welke door de bekend | |||
firma Canoy en Herfkens gebouwd wordt, krijgt | |||
een hoogte van 62 meter + Z.P. | |||
Een leidam ten westen van 't gemaal zal tegen | |||
Z.W.-stormen een bescherming zijn. | |||
't Spreekt wel vanzelf, dat de bouw van dit | |||
gemaal eigenlijk het voornaamste deel van den | |||
grooten arbeid is, die hier verricht moeit worden. | |||
Met den bouw, d.i. het opbouwen van ketelhuis, | |||
machinegebouw, schoorsteen, vervaardigen van | |||
ketels, machines, pompen enz. en het monteeren | |||
daarvan, zal waarschijnlijk nog wel twee jaren | |||
gemoeid zijn. Dan eerst zal men zich kunnen | |||
verlustigen aan den sierlijken eenvoud, dien de | |||
gevel belooft te bieden.</div> | |||
<div style="text-align:center;"> | |||
'''De Werken.''' | |||
</div> | |||
<div style="text-indent: 2em; text-align:justify;"> | |||
Het is te begrijpen, dat Ged. Staten eerder de | |||
Provinciale Staten de gelegenheid aanboden, om | |||
den stand van de werkzaamheden zelf in oogenschouw | |||
te nemen en niet wachtten tot alles | |||
gereed is. | |||
Wat nu kan worden waargenomen is trouwens | |||
ook reeds de moeite van de reis waard. | |||
Er zijn immers naast het gemaal werken van | |||
beteekenis uit te voeren, n.l. het graven der | |||
toevoerkanalen en het — in verband daarmee — | |||
maken van bruggen. En hiermee is men reeds | |||
ver gevorderd. | |||
De Statenleden met hun voorzitter en griffier, de | |||
hoofdingenieur, ingenieur en opzichters begaven | |||
zich Donderdag per extra-trein om 9.25 van | |||
Heerenveen naar de Lemmer. Vandaar wandelt men | |||
langs den zeedijk naar de Teroelsterkolk, de plaats | |||
waar 't gemaal zal verrijzen, dat nu in 't vervolg | |||
met meer recht heeten kan: gemaal bij de Lemmer, | |||
dan gemaal bij Tacozijl. Hier vinden we den | |||
steenhoop, waarover hierboven gesproken is. Het | |||
afstroomingskanaal van de Groote Brekken naar | |||
den zeedijk (plaats van 't gemaal) is reeds geheel | |||
gereed, evenals de brug die in den slaperdijkweg— | |||
Lemmer—Tacozijl gelegd moest worden. | |||
Deze brug, een ophaalbrug, werd reeds op 6 April | |||
1915 aanbesteed. Zij heeft 4 vaste overspanningen | |||
en een doorvaartwijdte van 8 meter. Vier | |||
stroomopeningen van elk 14.75 M. wijdte. De | |||
brug, die in 't laatst van 1915 gereed gekomen is, | |||
kostte ƒ 23,000. | |||
Het maken van dit zuide1ijk stroomkanaal | |||
(in tegenstelling met het „noorde1ijk" | |||
stroomkanaal dat het Idskenhuizermeer verbindt met de | |||
Groote Brekken) kon met het oog op den hoogen | |||
waterstand niet eerder dan 11 Mei 1915 worden | |||
aanbesteed. Het kanaal is in den bodem 68 M. | |||
breed, diep 3 M. — Z.P. en heeft glooiingen van | |||
3 op 1, zoodat het op Z.P. een breedte van 86 M. | |||
heeft. Het is in December 1915 klaar gekomen | |||
en heeft met inbegrip van het maken van | |||
oevervoorzieningen, een verharden toegangsweg | |||
naar 't gemaal en het verleggen van dijken | |||
ƒ 129,500 gekost. | |||
Voor onteigening werd ƒ 30,000 uitgegeven. | |||
Alle onteigeningen evenals de verdere voor het | |||
noordelijke stroomkanaal konden in der minne | |||
plaats hebben, wat zeker een prachtig succes mag | |||
worden genoemd. | |||
De aannemer van dit kanaal ontmoeten wij | |||
straks bij het noordelijke stroomkanaal en is de | |||
Naamlooze Vennootschap v.h. Tijs Volker te | |||
Dordrecht. De baggermachines, waarmede de | |||
arbeid verricht werd, hadden juist het Kaiser | |||
Wilhelmkanaal op diepte gebracht. Een | |||
majestueuzen indruk maakt die breede stroom. Met | |||
het breede stoomgemaal op den achtergrond bijna | |||
3 meter boven N. A. P. zal in deze stille streek de | |||
toeschouwer een machtigen indruk ontvangen van | |||
den durf, die het Friesche volk bezielt in den | |||
strijd tegen den vijand, het water. | |||
Nu dit kanaal geheel gereed is, is het mogelijk | |||
geworden alle bouwmaterialen voor 't gemaal per | |||
schip tot aan de plaats van opbouw aan te voeren. | |||
Een groot gerief voor de verdere werkzaamheden. | |||
De Statenleden gaan nu in een te Lemmer | |||
thuisbehoorende stoomboot, varen door de | |||
beschreven brug het geheele kanaal af naar de | |||
Groote Brekken. Zij kunnen daarbij de afbuiging | |||
van de Zijlroede oostwaarts naar de Lemmer zien. | |||
Aan boord bij de vaart over de Groote Brekken | |||
is er gelegenheid tot het gebruiken van de lunch. | |||
De boot zet de heeren aan het noordelijkste deel | |||
van de Brekken weer aan land. Daar zal het | |||
noordelijk stroomkanaal uitmonden, dat De | |||
Koevorden, of liever het ondereind daarvan, | |||
„Idskenhuizermeer" genaamd, zal verbinden met de | |||
Brekken. Is die verbinding gereed, dan is de | |||
watertoevoer uit den Frieschen boezem naar het gemaal | |||
voldoende verzekerd. Tusschen de Brekken en het | |||
Idskenhuizermeer loopen evenwel 2 wegen | |||
n.l. de rijksstraatweg Sneek—Lemmer en de | |||
kunstweg Sloten—St. Nicolaasga. Zij kruisen | |||
elkaar by Spannenburg en bij die kruising zal ons | |||
kanaal als derde komen kruisen. We krijgen daar | |||
een zes-armig kruis met hoeken van 60 graden. | |||
Hier is dus weer een brug noodig en met een | |||
praktische kleine omlegging van den weg kan een | |||
goede ligging van de brug worden verkregen. | |||
Noemen wij haar Brug bij Spannenburg. | |||
Zij werd als draaibrug 17 Aug. 1915 aanbesteed, | |||
gelijktijdig met het maken van een vaste | |||
brug in een parallelweg en bijkomende werken. | |||
Een en ander kost ƒ 44,000. | |||
De brug heeft twee doorvaartwijdten elk van 9 | |||
meter en twee stroomopemngen elk wijd 14 | |||
meter. Ze zal over een paar weken gereed zijn. | |||
Bij den bouw is er blijkbaar op gerekend, dat dit | |||
stroomkanaal nog eenmaal voor grootscheepsvaarwater | |||
zal kunnen dienen om den weg naar de | |||
Lemmer te bekorten. | |||
Bij de brug blijven we even staan, maar gaan | |||
dan een 800 meter verder en zien alweer een | |||
breed water, 't Is het Noordelijk stroomkanaal | |||
dat, vanuit het Idskenhuizermeer begonnen, reeds | |||
tot hier is gevorderd. | |||
23 December 1915 werd het aanbesteed, het | |||
heeft een bodembreedte van 44 mater, is diep 3 | |||
meter Z.P., heeft glooiingen van 3 op 1, dus een | |||
breedte by Z.P. van 62 meter, Het zal midden | |||
1917 gereed komen. De aannemingssom bedroeg | |||
ƒ 251,100. Voor onteigening was hier pl. m. | |||
ƒ 100,000 noodig. | |||
Hier ziet men nu hoe het kanaal ontstaat. Hoe | |||
het gegraven wordt, zou men vroeger zeggen, | |||
maar daarbij denkt men aan een leger van polderjongens | |||
met schop en kruiwagen, gelegerd in keten | |||
en werkend dat de koppen rood worden. Hoe | |||
geheel anders gaat dit hier. | |||
Voor het land dat weggegraven moet worden | |||
ligt een groote, verbazend sterke baggermachine. | |||
Een anker ligt vóór in 't land en met een lier | |||
wordt de baggermachine tegen het land aangedrukt. | |||
Nu begint de baggering. Wij staan op de | |||
machine en houden het oog gericht op het grasveld, | |||
vlak voor ons. De machine steunt, de kettingen | |||
ratelen en ziet daar beweegt een deeltje | |||
van dat grasveld ten grootte van ¾ M². Een | |||
oogenblik later gaat het in een bak naar boven. | |||
Nog een moment en het glijdt in de praam, die | |||
terzijde van de baggermachine op zijn vracht ligt | |||
te wachten. De baggermachine brengt het kanaal | |||
onmiddellijk op 3 meter diepte. Heeft zij het | |||
eene stuk uit het land gevreten, gehapt zou men | |||
zeggen, dan verschuift nauw merkbaar dat gevaarte | |||
wat naar rechts en hapt het brok ernaast | |||
weg. Zoo gaat de machine den geheelen dag het | |||
kanaal aan de landgrens heen en weer en werpt | |||
telkens zijn stukken weg. | |||
Al naarmate de grondsoort leemig of los, vordert | |||
zij per week 60 of 100 meter. Iedere week | |||
is dus de machinist een pl. m. 75 meter dichter | |||
bij de Spannenburgerbrug, die nu nog een brug | |||
over land is. Dan gaat ze door de brug en vreet | |||
zich verder door naar de Groote Brekken. 't Lijkt | |||
haast de jongen, die door den breiberg moet. | |||
60 à 100 meter per week lijkt niet veel gevorderd, | |||
maar 't beteekent een opruiming van pl. m. | |||
18,000 M³. grond, een werk waaraan 250 polderjongens | |||
genoeg zouden hebben. Nu ziet men | |||
maar enkele arbeiders, die de baggermachine | |||
bedienen. De grond, grootendeels zand, wordt in | |||
de pramen naar het Idskenhuizermeer gebracht. | |||
Daar ligt de zuig-persmachine — zij was jammer | |||
genoeg thans defect — die steekt haar zuigapparaat | |||
in de praam, zuigt het zand op na toevoeging van | |||
voldoende water en perst het door buizen waar ze | |||
het hebben wil. | |||
Meer dan de helft van het Idskenhuizermeer | |||
is er mee gedempt. De Staten maakten dus een | |||
wandeling op het Idskenhuizermeer. | |||
't Spreekt wel van zelf, dat hier het langst vertoefd wordt. | |||
De excursie is er ook mee ten einde. De heeren | |||
gaan nu in pramen het ondiepe meer De Koevorden | |||
over en vinden na een vrij langdurig, winderig | |||
reisje in den Nieuweweg weer de stoomboot, die | |||
hen door Oudhof en Woudvaart in Sneek brengt. | |||
De reis heeft een goeden indruk gegeven voor | |||
den stand der werkzaamheden van de afstroomingswerken, | |||
op welker voltooiing wordt gewacht | |||
De data, hiervoren vermeld, doen zien hoe de | |||
provinciale waterstaat met bekwamen spoed zijn | |||
arbeid verricht. Geen lijd gaat verloren. Eerstdaags | |||
volgt nog de aanbesteding van den bouw | |||
van machinegebouw, ketelhuis, enz | |||
Als alles zoo vlot blijft loopen heeft Friesland | |||
over twee jaar zijn gemaal in werking. | |||
</div></div> | |||
==Bronnen== | |||
# Het Stoomgemaal bij Tacozijl. ''Leeuwarder courant: Tweede blad'', (1916, 15 september)<br> Geraadpleegd op 10-03-2022, van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010600767:mpeg21:p005 | |||
<br> | <br> | ||
[[Category: | [[Category:Publicaties | Leeuwarder Courant 1916.09.15]] |