Friese stoomgemalen en Lauwersmeer: verschil tussen pagina's

Uit Wouda's Wiki
(Verschil tussen pagina's)
VisueelWikitekst
imported>Jan Pieter Rottine
Geen bewerkingssamenvatting
 
imported>Jan Pieter Rottine
Geen bewerkingssamenvatting
 
Regel 1: Regel 1:
<strong>Stoomgemalen in Friesland</strong>.
Het '''Lauwersmeer''' is '''in 1969 ontstaan''' toen er een '''dam werd aangelegd om de Lauwerszee af te sluiten van de Waddenzee'''.
(gegevens uit het archief van Wetterskip Fryslân, foto's: Tresoar)
<br> Zee werd meer. Zout water werd zoet water, een vergelijkbaar proces '''als bij de afsluiting van de Zuiderzee in 1932''' door de aanleg van de <strong>[[Afsluitdijk]]</strong>.


<strong>1853</strong>
In de dam werden <strong>[[spuisluis|spuisluizen]]</strong> aangelegd '''om het water van de <strong>[[Friese boezem|Friese]]</strong> en [[Groningse boezem]] op de [[Waddenzee]] af te laten stromen'''.


In de gemeente <strong>Hemelumer Oldephaert en Noordwolde</strong> wordt in '''1853''' een meer, de '''Flait''', drooggemalen in opdracht van '''Jonkheer J.H.F.K. Gerlacius van Swinderen'''.
<br>'''Op termijn''' zullen de spuisluizen aangevuld of vervangen worden door '''een gemaal'''. Dit hangt nauw samen met de <strong>[[bodemdaling]]</strong> in Groningen als gevolg van <strong>[[gaswinning]]</strong> en de <strong>[[afvoercapaciteit]]</strong> vanuit de Groningse boezem naar het Lauwersmeer. De bodemdaling in Groningen gaat iets sneller dan in Friesland, maar ook vanuit deze hoek komt er '''een moment waarop het water niet langer langs natuurlijke weg afgevoerd kan worden'''.
<br>Hij gebruikt hiervoor <strong>het eerste stoomgemaal in Friesland</strong>.
<br>Het gebied valt '''later onder Waterschap Ymedam (1923-1972)'''.
<br>Het stoomgemaal wordt '''in 1925 afgebroken''' en vervangen door een elektrisch gemaal.
[[Bestand:Ymedaam_stoomgemaal_1920-1940.jpg |400x223px|link=]]


<strong>1858</strong>
Daarbij komt, dat er '''verwacht''' wordt dat de <strong>[[zeespiegel]]</strong> als gevolg van smeltend ijs op de poolkap alleen maar '''zal stijgen''' en '''er in de toekomst meer neerslag zal gaan vallen'''. Dit alles zal er voor zorgen dat er steeds vaker geen gebruik zal kunnen worden gemaakt van de spuisluis. Het '''Lauwersmeer''' heeft een '''grote capaciteit om water op te kunnen slaan''', maar met de extra neerslag die op termijn wordt verwacht komt er ook een grens aan wat hiermee haalbaar is.


In de <strong>Polder van het 4de en 5de Veendistrict</strong> wordt '''al vroeg''' gebruik gemaakt van '''stoombemaling'''.
Met de '''discussie over het natuurbeheer''' wordt ook '''gepleit voor het regelmatig openzetten van de sluis''', zodat er '''zout water binnen kan stromen'''. Dat heeft '''gevolgen voor de flora''' maar '''ook voor de landbouw'''. Het is deze sector die grote '''bedenkingen heeft bij het inlaten van zout water'''. Met name de gewassen die vlak langs de kust worden geteeld zijn gevoelig voor zout.  
<br>'''Het stoomgemaal''' staat <strong>onder Tjalleberd</strong> en wordt weer '''afgeschaft in 1868'''.


Ter vervanging van de voormalige vissershavens in Zoutkamp en Oostmahorn kwam er '''bij Lauwersoog een vissershaven''', een '''haven voor de recreatievaart''' en een '''aanlegplaats voor de boot naar Schiermonnikoog'''.
Er is ook een <strong>[[schutsluis]]</strong>, waardoor het scheepvaartverkeer van het Lauwersmeer naar de Waddenzee kan varen.


<strong>1861</strong>
Het '''Lauwersmeer is''' inmiddels '''[[Nationaal Landschap]]''' en daarmee '''een belangrijk leefgebied voor flora en fauna'''.
<br>In het voorjaar van 2011 werd er een zeearend gesignaleerd die een jong heeft uitgebroed. Medio juni was dit een grote sensatie toen het jong begon te vliegen. Inmiddels heeft het jong in het najaar van 2011 het gebied verlaten om zelf op zoek te gaan naar een eigen afgebakend leefgebied.


Het waterschap <strong>Veenpolder van Echten</strong> bouwt een '''stoomgemaal''' <strong>aan het Tjeukemeer</strong>. <br>Besloten wordt het gemaal '''eerst''' aan '''de droogmaking''' van het gebied te zetten.
Het Lauwersmeer is '''als Nationaal Landschap van belang voor recreanten''', er zijn veel mogelijkheden om te wandelen, fietsen en varen. Een deel van het gebied is ingericht met een oefendorp voor militaire acties.
<br>Als dat een feit is, zal '''het stoomgemaal later aangepast''' worden.
<br>Met het oog hierop wordt er '''alvast een tweede stoomketel''' aangeschaft. Met de bouw van het gemaal wordt '''in 1859 begonnen en in 1861 in gebruik''' genomen. Als adviseur bij de bouw is opgetreden '''civiel ingenieur jhr. W.J. Backer te Amsterdam'''.
<br>Het "stoomvijzelwerktuig" wordt '''geleverd door Harmens en Penning te Harlingen'''.
<br>In '''1866''' '''vervangt men de stoomketels''', die slecht voldoen, door één '''nieuwe ketel'''.
<br>In '''1877''' wordt het stoomgemaal voorzien van '''een geheel nieuwe machine''' en een '''"dieptastende" vijzel'''. Het stoomgemaal dient '''samen met drie molens''' voor de '''bemaling van de "ondergronden"'''.
<br>'''Omstreeks 1900''' heeft het gemaal te '''"weinig vermogen"'''.
<br>'''Omstreeks 1913-1915''' wordt '''het oude gemaal ontmanteld en afgebroken'''.
 


<strong>1870</strong>
'''Uitgebreide info over het Lauwersmeer''': het <strong>[[Lauwersmeer in breed perspectief]]</strong>
 
In opdracht van <strong>De Haskerveenpolder</strong> wordt in '''1870 een stoomgemaal''' gebouwd voor '''de droogmaking''' van 450 ha '''veenplassen''' <strong>onder Oudehaske</strong>.
<br>Het stoomgemaal wordt '''geplaatst midden in de droogmaking'''.
<br>In '''1876''' zijn '''de gronden droog'''.
<br>In '''1908''' wordt dit '''gemaal vervangen door een nieuw stoomgemaal'''.
 
 
<strong>1876</strong>
 
De <strong>Veenpolder van het 6de en 7de Veendistrict</strong> bouwt '''een stoomgemaal aan de buitenringvaart''' ter '''bemaling''' van de '''bestaande droogmakingen''' en de '''nog droog te leggen gebieden'''.
<br>De '''stoommachine''' drijft '''een vijzel''' aan.
<br>'''Omstreeks 1886''' wordt het <strong>"Tripgemaal"</strong> '''vergroot''' en er wordt '''een stoommachine''' met '''centrifugaalpomp''' aan het stoomgemaal toegevoegd.
[[Bestand:Centrifug_Tripgemaal_1912a.jpg|200x150px|link=]]
<br>In '''1905''' wordt '''de oude stoommachine met vijzel vervangen''' door '''een centrifugaalpomp aangedreven door een [[zuiggasmachine]]'''.
<br>In '''1921''' wordt '''de overgebleven stoommachine met stoomketel vervangen''' door een '''Bronsmotor''', de oude '''centrifugaalpomp wordt vervangen door een schroefpomp'''.
<br>In de '''periode 1953-1954''' wordt nog een '''dieselmotor met schroefpomp''' geplaatst. 
 
 
<strong>1878</strong>
 
In de '''[[particuliere droogmakerij]]''' van de <strong>"Makkumer-, Parregaster- en Workumermeren"</strong>, door de '''N.V. Friesche Landaanwinning-maatschappij''', wordt in '''1878''' '''een stoomgemaal''' gebouwd.
<br>Als er '''in 1882''' daarop '''een faillissement''' volgt, wordt het gemaal '''gekocht door mr. F. A. van Hall'''.
<br>In '''1912''' verkocht hij o.a. '''het stoomgemaal aan het waterschap'''.
<br>Volgens een '''taxatie''' van machinefabriek '''Hubert uit Sneek''' wordt de machine '''in 1920 er niet beter op'''. Wel is hij zeer goed onderhouden.
<br>Het betreft '''een compound stoommachine van zeer oud model met Meyerse expansie'''. De machine werkte bij 75 omw./min en 9 Atm. druk en leverde dan '''80-85 I.P.K'''.
<br>Ook de '''stoomketel met twee vuurgangen''' (waarschijnlijk een Lancashire-ketel) is aan '''vervanging''' toe.
 
De stoommachine werd vervangen door '''een elektrische installatie met nieuwe pompen'''.
[[Bestand:Stoomgemaal_Breewar.jpg‎|250x333px|link=]]
'''De machinist op de foto is de heer Schaap'''
[[Bestand:Stoomgemaal_Breewar_2.jpg‎‎|250x352px|link=]]
 
 
<strong>1880</strong>
 
In'''1880''' wordt er een '''stoomgemaal gebouwd''' voor waterschap <strong>"De Lemsterpolders</strong> te <strong>Eesterga aan de Lemster Rijn</strong> (Lemster Rien). Er is sprake van een '''stoomvijzelwerktuig'''.
<br>In '''1898''' wordt er gesproken over '''de bouw van een stoomgemaal'''. De '''stoommachine''' drijft een '''vijzel''' aan. De installatie wordt '''geplaatst door de firma D.H. Landeweer te Martenshoek'''.
<br>In '''1904''' wordt '''een nieuwe stoomketel''' geplaatst.
<br>In '''1970''' wordt het stoomgemaal met erf en schuur te Eesterga '''verkocht aan K. van den Berg te Lemmer'''.
 
 
<strong>1881</strong>
 
Het '''tweede stoomgemaal''' van de <strong>Polder van het 4de en 5de Veendistrict</strong> is waarschijnlijk het <strong>Dijksmangemaal</strong> <strong>aan het stroomkanaal</strong>. Het gemaal is uitgerust met '''een centrifugaalpomp'''.
<br>In '''1912''' wordt er in het stoomgemaal '''een nieuwe centrifugaalpomp bijgeplaatst'''.
<br>In '''1916''' wordt '''een tweede centrifugaalpomp geplaatst ter vervanging van de oude'''. 
<br>Het Dijksmangemaal wordt in '''1950-1954 omgebouwd tot een dieselgemaal'''.
[[Bestand:Dijksmangemaal_1912a.jpg|400x252px|link=]]
 
<strong>1892</strong>
 
Het waterschap <strong>De Arumerpolder</strong> bouwt '''een stoomgemaal''' <strong>aan de Franekervaart bij Arum</strong>.
<br>In '''1925''' wordt overgegaan op '''aandrijving door middel van elektriciteit'''.
 
 
<strong>1893</strong>
 
Het waterschap <strong>De Arumer-, Achlumer- en Kimswerderpolders</strong> bouwt '''een stoomgemaal met machinistenwoning''' <strong>aan de Franekervaart</strong>.
<br>In '''1931''' wordt '''overgeschakeld op de aandrijving door een oliemotor'''.
<br>Deze doet dienst '''tot 1954''', waarna wordt '''overgeschakeld op elektriciteit'''.
<br>De '''beide stoomgemalen aan de Franervaart staan tegenoverelkaar!'''
 
<strong>1893</strong>
 
Het waterschap <strong>Groote Veenpolder in Opsterland en Smallingerland</strong> laat '''een stoomgemaal''' <strong>De Veenhoop</strong> bouwen <strong>aan het Grietmansrak</strong>.
<br>Het gemaal werd '''in 1925 vervangen door het elektrisch gemaal''' '''"Zuidergemaal"''' aan het Polderhoofdkanaal.
<br>De '''stoommachine wordt in 1924 verkocht'''.
[[Bestand:Schoorsteen_voorm_gemaal_De_Veenhoopa.jpg|400x283px|link=]]
 
 
<strong>ca 1894</strong>
 
Omstreeks '''1894''' wordt er in de <strong>particuliere polder Oud-Beets</strong> een '''stoomgemaal met machinistenwoning''' gebouwd <strong>op de Walle bij de Huisjesvaart</strong>.
<br>In '''1920''' blijkt '''het aanhouden van een eigen stoomgemaal te kostbaar'''.
 
<strong>1895</strong>
 
Voor de bemaling van de veenpolder <strong>De Trijegaasterveenpolder</strong> wordt in '''1895 een gemaal gesticht''' <strong>bij het zuidelijke einde van de weg</strong> <strong>Ouwsterhaule-Oldeouwer</strong> op de polderdijk aan het hoofdkanaal.
<br>Het '''gemaal''' wordt uitgerust met '''een vijzel''', '''gedreven door een stoommachine'''.
<br>Dit gemaal is '''waarschijnlijk in gebruik tot 1926'''.
<br>In '''1914 bestaan er plannen om een nieuw stoomgemaal te bouwen''' bij de schutsluis, maar van dit plan wordt '''in 1925 weer afgestapt'''.
 
 
<strong>1901</strong>
 
Waterschap <strong>Veenpolder onder Ter Idzardt en Oldeholtwolde</strong> realiseert in '''1901''' een '''stoomgemaal ter verbetering van de afwatering'''.
<br>'''In 1941''' wordt het gemaal '''geëlektrificeerd''' ter vergroting van het vermogen.
 
[[Bestand:Stoomgemaal_Ter_Idzard_werkend_a.jpg|400x300px|link=]]
 
 
<strong>1905</strong>
 
In '''1905''' wordt door het waterschap <strong>De Zuidpolder bij Franeker</strong> '''een stoomgemaal gebouwd''' <strong>aan de Tzummervaart</strong>.
<br>Het doel van de bouw is '''de bescherming van het gebied tegen het provinciale boezemwater'''. Het gemaal is uitgerust met '''een horizontaal draaiende centrifugaalpomp'''.
<br>De '''technische installatie''' van dit gemaal wordt <strong>[[beschreven in "De Ingenieur"]]</strong>
<br>In '''1947''' wordt overgeschakeld op '''elektrische aandrijving'''.
[[Bestand:Tzum_foto_03a.jpg|400x341px|link=]]
[[Bestand:Tzum_foto_01.jpg|400x333px|link=]]
 
 
<strong>1908</strong>
 
Dit '''stoomgemaal''' van de <strong>Haskerveenpolder</strong> '''vervangt het stoomgemaal van 1870'''.
<br>Waarschijnlijk is dit gemaal <strong>meer oostelijk</strong> <strong>aan de Welle</strong> geplaatst. (topografische kaart, 1929)
<br>Met de aanleg van het '''stoomgemaal te Stobbegat (1917) komt dit gemaal weer te vervallen'''.
 
<strong>1913</strong>
 
Waterschap de <strong>Veenpolder van Echten</strong> bouwt '''een nieuw stoomgemaal''' <strong>aan het Tjeukemeer</strong> op de '''plaats van het oude stoomgemaal van 1861'''.
<br>De bemalingsinstallatie, waaronder de toentertijd '''grootste centrifugaalpomp van Friesland''', wordt '''geleverd door de Gebr. Stork & Co. te Hengelo'''.
<br>In '''1925''' wordt het gemaal '''geëlektrificeerd'''.
 
[[Bestand:Stoomgemaal_bij_Echten_a.jpg|400x308px|link=]]
[[Bestand:Stoomgemaal_bij_Echten_b.jpg|500x253px|link=]]
[[Bestand:Stoomgemaal_bij_Echten_c.jpg|500x299px|link=]]
 
 
<strong>1913</strong>
 
<strong>Aan de Achlumervaart</strong> wordt '''een stoomgemaal''' gebouwd in opdracht van het waterschap <strong>Ludinga</strong>.
<br>In '''1940''' nemen twee '''elektromotoren''' de taak van de stoommachine over.
 
 
<strong>1913</strong>
 
Voor het pas opgerichte waterschap <strong>De Leppedijk</strong> wordt '''een stoomgemaal gebouwd''' <strong>in het Nauwe Deel tussen Grou en Nes (bij Akkrum)</strong>.
<br>Het gemaal is voorzien van een '''Stork-Stumpf gelijkstroommachine''', de '''schroefpomp''' heeft een opbrengst van '''100 m3 water per minuut bij 190 omwentelingen en een opvoerhoogte van 1,60 m'''.
<br>Vanwege de '''doorsnijding van het gebied door het Prinses Margrietkanaal''' wordt het gemaal '''omstreeks 1945 nutteloos'''. <br>Aan weerszijden van het P.M.-kanaal worden dan '''elektrische gemalen''' gebouwd.
<br>Naar verluid is de schroefpomp bij de aanleg van de rijksweg A7 Leeuwarden-Heerenveen in de bodem weggezakt.
 
[[Bestand:Stoomgemaal_Leppedyk_a.jpg|400x308px|link=]]
[[Bestand:Stoomgemaal_Leppedykc.jpg|700x321px|link=]]
[[Bestand:Schroefpomp_Leppedyk.jpg|500x410px|link=]]
 
 
<strong>1915</strong>
 
<strong>Ter hoogte van de straatweg te Jutrijp</strong> wordt voor het waterschap <strong>Hommerts-Sneek</strong> '''een stoomgemaal gebouwd'''.
<br>Dit '''stoomgemaal heeft ruim een dag nodig''' om voldoende druk op de ketels te hebben '''om te kunnen malen'''. Het gemaal bezit bovendien ook '''te weinig capaciteit''', want in '''1941''' wordt er '''nog een elektrisch gemaal gebouwd aan de Kerksloot''' bij Hommerts.
<br>Het '''stoomgemaal wordt omstreeks 1960 vervangen door een elektrisch gemaal'''.
[[Bestand:Stoommachnie_Hommerts_b.png‎|332x244px|link=]]
 
<strong>1917</strong>
 
Het '''stoomgemaal''' <strong>te Stobbegat</strong> wordt gebouwd in verband met '''de vergroting''' van de <strong>Haskerveenpolder</strong> '''door toevoeging van de Haskerhornerpolder'''.
<br>Het stoomgemaal heeft de beschikking over '''twee''' <strong>[[centrifugaalpomp|centrifugaalpompen]]</strong>: één voor de polderboezem en één voor bemaling van de droogmakeijen in kavel II en VI.
<br>Het '''stoomgemaal aan de Welle (van 1908) vervalt'''.
<br>In '''1957''' komt er een '''nieuw gemaal te Stobbegat'''.
<br>'''Het oude stoomgemaal wordt verbouwd tot opslagplaats'''.
 
 
<strong>1918</strong>
 
In opdracht van waterschap <strong>Groote Veenpolder in Opsterland en Smallingerland</strong> komt '''een stoomgemaal''' <strong>De Boorne</strong> gereed, gebouwd op <strong>het punt waar de westelijke polderdijk het oude Koningsdiep afdamde</strong>, voor de '''bemaling''' van de kavels van droogmakerijen van de Zuidoost-, de Zuidwest- en de Westpolder.
 
[[Bestand:Stoomgemaal_de_boorne.jpg|285×188px|link=]]
 
Het gemaal '''dient ook als helper en reserve van het gemaal "De Veenhoop"'''.
<br>De '''stoommachine wordt in 1924 verkocht'''.
<br>In '''1925''' worden de '''beide stoomgemale'''n "De Veenhoop" en "De Boorne" '''vervangen door een elektrisch aangedreven gemaal "Zuidergemaal"''' aan de zuidelijke polderdijk bij het Polderhoofdkanaal.
 
<strong>1920</strong>
 
Bouw van een <strong>boezemgemaal</strong> <strong>bij Teakesyl (Tacozijl) te Lemmer</strong> door het <strong>Provinciaal Bestuur van Friesland</strong>. In 1955 worden de zes Piedboeufketels vervangen door 4 Schotse ketels van Werkspoor. In 1947 krijgt het stoomgemaal de naam <strong>Ir D.F. Woudagemaal</strong>. In 1967 schakelt het gemaal over op oliestook. Het gemaal is thans eigendom van Wetterskip Fryslân en staat sinds 1998 op Werelderfgoedlijst van de Unesco. In 2011 wordt er in de nabijheid een nieuw bezoekerscentrum gebouwd.
 
[[Bestand:Woudagemaal_a.jpg|600x400px|link=]]
 
 
<strong>1922</strong>
 
Het is mogelijk dat het in 1922 voor de veenpolder <strong>De Deelen</strong> gebouwde gemaal <strong>bij Haskerdijken (Heabrêge) </strong> eerst een stoomgemaal is geweest. Op de topografische kaart van 1929 staat op deze locatie vermeld: <strong>"Stoomgemaal De Deelen"</strong>.
 
 
<strong>1941</strong>
 
In het archief van waterschap <strong>Groote Veenpolder in Opsterland en Smallingerland</strong> zijn technische tekeningen opgenomen betreffende de <strong>ombouw van het Noordergemaal tot een stoomgemaal</strong> (vanwege de olieschaarste). het is onbekend of dit plan is uitgevoerd.
 
(de redactie houdt zich aanbevolen voor foto's van de diverse gemalen: mail s.v.p. naar wiki@woudagemaal.nl)

Versie van 1 jan 2012 15:42

Het Lauwersmeer is in 1969 ontstaan toen er een dam werd aangelegd om de Lauwerszee af te sluiten van de Waddenzee.
Zee werd meer. Zout water werd zoet water, een vergelijkbaar proces als bij de afsluiting van de Zuiderzee in 1932 door de aanleg van de Afsluitdijk.

In de dam werden spuisluizen aangelegd om het water van de Friese en Groningse boezem op de Waddenzee af te laten stromen.


Op termijn zullen de spuisluizen aangevuld of vervangen worden door een gemaal. Dit hangt nauw samen met de bodemdaling in Groningen als gevolg van gaswinning en de afvoercapaciteit vanuit de Groningse boezem naar het Lauwersmeer. De bodemdaling in Groningen gaat iets sneller dan in Friesland, maar ook vanuit deze hoek komt er een moment waarop het water niet langer langs natuurlijke weg afgevoerd kan worden.

Daarbij komt, dat er verwacht wordt dat de zeespiegel als gevolg van smeltend ijs op de poolkap alleen maar zal stijgen en er in de toekomst meer neerslag zal gaan vallen. Dit alles zal er voor zorgen dat er steeds vaker geen gebruik zal kunnen worden gemaakt van de spuisluis. Het Lauwersmeer heeft een grote capaciteit om water op te kunnen slaan, maar met de extra neerslag die op termijn wordt verwacht komt er ook een grens aan wat hiermee haalbaar is.

Met de discussie over het natuurbeheer wordt ook gepleit voor het regelmatig openzetten van de sluis, zodat er zout water binnen kan stromen. Dat heeft gevolgen voor de flora maar ook voor de landbouw. Het is deze sector die grote bedenkingen heeft bij het inlaten van zout water. Met name de gewassen die vlak langs de kust worden geteeld zijn gevoelig voor zout.

Ter vervanging van de voormalige vissershavens in Zoutkamp en Oostmahorn kwam er bij Lauwersoog een vissershaven, een haven voor de recreatievaart en een aanlegplaats voor de boot naar Schiermonnikoog. Er is ook een schutsluis, waardoor het scheepvaartverkeer van het Lauwersmeer naar de Waddenzee kan varen.

Het Lauwersmeer is inmiddels Nationaal Landschap en daarmee een belangrijk leefgebied voor flora en fauna.
In het voorjaar van 2011 werd er een zeearend gesignaleerd die een jong heeft uitgebroed. Medio juni was dit een grote sensatie toen het jong begon te vliegen. Inmiddels heeft het jong in het najaar van 2011 het gebied verlaten om zelf op zoek te gaan naar een eigen afgebakend leefgebied.

Het Lauwersmeer is als Nationaal Landschap van belang voor recreanten, er zijn veel mogelijkheden om te wandelen, fietsen en varen. Een deel van het gebied is ingericht met een oefendorp voor militaire acties.

Uitgebreide info over het Lauwersmeer: het Lauwersmeer in breed perspectief

Overgenomen van "https://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php?title=Friese_stoomgemalen&oldid=4570"