Ir. D.F. Woudagemaal en J.L. Hooglandgemaal: verschil tussen pagina's

Versie van 28 mrt 2019 12:29

Het J.L. Hooglandgemaal is het tweede boezemgemaal van Wetterskip Fryslân.
Dit tweede gemaal is een elektrisch gemaal in Stavoren dat gereed kwam in 1966. Het bouwwerk met een gebogen dak is een ontwerp van de architect P. de Vries. Het heeft een moderne hoge en lichte machinehal.

Het J.L. Hooglandgemaal staat net buiten de stad aan de Zuiderweg, aan het einde van het Johan Frisokanaal bij de waterkerende dijk van het IJsselmeer. Het toevoerkanaal is in 1966 gegraven en het gemaal is in 1968 in gebruik gesteld.

Zie de 6 minuten durende reportge van Wetterskip Fryslân over de bouw van het gemaal: https://youtu.be/TgQgUVojENA

600×400px

In de hal staan vier schroefpompen. Het gemaal pompt het water vanuit de Friese boezem op het IJsselmeer. De afvoercapaciteit van het J.L. Hooglandgemaal was in aanleg met een capaciteit van ruim 6000 m3 per minuut anderhalf maal groter dan het eerste boezemgemaal: het Woudagemaal.

450×600px

Op 10 mei 1967 werd het gemaal officieel geopend.
Het gemaal is gelegen ten zuiden van de Johan Frisosluis, gelegen aan het Johan Frisokanaal.

Het J.L. Hooglandgemaal neemt de taak over van het oorspronkelijke gemaal in Friesland dat ook water loost op het IJsselmeer, namelijk het ir. D.F. Woudagemaal te Lemmer. Dit gemaal hoeft nu alleen nog bij zeer hoge en kritieke waterstanden bij te springen.

Aan het gemaal bij Stavoren zit wel een historisch verhaal vast. Ir. D.F. Wouda heeft aan provinciale staten van Friesland in zijn studie naar het waterbeheer in de provincie aanbevolen om twee stoomgemalen te bouwen: één bij Lemmer en één bij Stavoren. Met die studie is men overigens niet over één nacht ijs gegaan. De eerste adviezen worden al medio 1880 uitgebracht.

Met de bouw van twee stoomgemalen wil ir. Wouda bereiken dat er twee punten aan de Zuiderzee komen, namelijk Lemmer en Stavoren, waar het water uit de Friese boezem uitgeslagen zal kunnen worden.
Het gemaal bij Stavoren is er aanvankelijk nooit gekomen, althans niet in de tijd van Wouda. Dat is waarschijnlijk een financiële kwestie geweest.

Het gemaal bij Tacozijl ir. D.F. Woudagemaal is in ieder geval wel veel duurder uitgevallen dan was begroot. De aanneemsom van 1,8 miljoen gulden wordt uiteindelijk een uitgavepost van 2,8 miljoen gulden. Dan krijg je binnen de politiek niet direct de handen op elkaar om in 1920 aansluitend nog een tweede gemaal te gaan bouwen.

Het zou tot 1966 duren, voordat het door Wouda beoogde tweede gemaal inderdaad wordt gebouwd. De oorzaak dat het eerder beoogde gemaal er na ruim 45 jaar toch nog komt, is de overstroming in 1965, waarbij 100.000 hectare land blank komt te staan. Ir. D.F. Wouda krijgt met zijn eerder advies alsnog gelijk: bouw twee boezem (stoom)gemalen.

Het is een volstrekt onmogelijke opgave voor het ir. D.F. Woudagemaal om al dat water binnen een korte termijn weg te malen.
Op dat moment wordt de noodzaak van een tweede boezemgemaal wel heel erg duidelijk en dan komt er ook schot in de besluitvorming.

600×450px

In 2009/2010 zijn alle pompen gereviseerd en geautomatiseerd en is de capaciteit van het gemaal nog eens aanmerkelijk vergroot.
Voor de (her)ingebruikname van het gemaal gaf de heer J. Atsma, staatsecretaris van infrastructuur en milieu het startsein op donderdag 26 mei 2011. De zaterdag daarna was het gemaal eenmalig opengesteld voor het publiek.

Zie de 5 minuten durende reportage van Omroep Fryslân en Wetterskip Fryslân op Youtube: https://youtu.be/10Kb-nUiroM

Het Hooglandgemaal kan nu volledig op afstand (via telemetrie) vanuit Leeuwarden worden bediend.
Het gemaal is bovendien visvriendelijk gemaakt. Vissen kunnen zonder problemen door het gemaalstelsel zwemmen.

Dankzij de capaciteitsuitbreiding heeft het gemaal nu een maximum capaciteit van 120 kubieke meter per seconde, dus 7200 m3 per minuut, waar het ir D.F. Woudagemaal een capaciteit heeft van 4.000 m3 per minuut met een maximum van 4.500 m3 per minuut.
Omdat het J.L. Hooglandgemaal een elektrisch gemaal is, kan het ook veel sneller worden bijgezet, als er sprake is van hoog water in de Friese boezem. Het J.L. Hooglandgemaal is tegenwoordig dan ook als het hoofdgemaal gezien en slaat het water eveneens van de boezem uit naar het IJsselmeer, wanneer natuurlijke lozing via de verschillende sluizen niet mogelijk is.

Als de omstandigheden minder gunstig zijn, b.v. een moeilike aanvoer van boezemwater, of een plotselinge en extreme toename van de waterstand in de Friese boezem is het ir D, F. Woudagemaal een zeer gewaardeerd reserve.

Het Hooglandgemaal is niet open voor publiek.

@@ Regel 1: / Regel 1: @@
-'''[[Wetterskip Fryslân]]''' probeert het water van de '''[[Friese boezem]]''' het liefst zo veel mogelijk te laten wegstromen '''op de oeroude wijze''' door het '''openen van de deuren van de zeesluizen bij eb'''.
+Het '''J.L. Hooglandgemaal''' is '''het tweede boezemgemaal''' van Wetterskip Fryslân.
-Men maakt nu voor het afstromen (spuien) nog uitsluitend gebruik van de '''[[zeesluizen bij Harlingen]]''' en de '''[[Dokkumer Nieuwe Zijlen]]''' bij Dokkum aan het Lauwersmeer.
+<br>Dit tweede gemaal is een '''elektrisch [[gemaal]] in Stavoren''' dat gereed kwam in 1966. Het bouwwerk met een gebogen dak is een ontwerp van de '''architect P. de Vries'''. Het heeft een moderne hoge en lichte machinehal.
-<br>Voor een historisch overzicht in breed perspectief, zie: '''[[Zijlen en sluizen in breed perspectief]]'''
-<br>Als deze '''[[natuurlijke lozing]]''' niet mogelijk is door windstuwing wn hoge eb-standen, '''moet het Wetterskip Fryslân overgaan op bemaling van de Friese boezem'''.
+Het '''J.L. Hooglandgemaal''' staat '''net buiten de stad''' '''aan de Zuiderweg''', aan het einde van het Johan Frisokanaal bij de waterkerende dijk van het IJsselmeer. Het '''toevoerkanaal is in 1966 gegraven''' en het gemaal is '''in 1968 in gebruik gesteld'''.
-<br>Voor een uitgebreide beschrijving, zie: <strong>[[Woudagemaal bouwkundig en technisch]]</strong>
-Het <strong>ir. D.F. Woudagemaal</strong> is het <strong>grootste nog werkende stoomgemaal ter wereld</strong>. Het gemaal staat bij Takozijl (nabij Lemmer) en wordt gebruikt om het waterpeil in de <strong>[[Friese boezem]]</strong> in Friesland te verlagen als het <strong>[[J.L. Hooglandgemaal]]</strong> bij Stavoren onvoldoende capaciteit kan leveren.
+Zie de 6 minuten durende reportge van Wetterskip Fryslân over de bouw van het gemaal: https://youtu.be/TgQgUVojENA
-<br>[[Bestand:IMG_1952gschk.JPG|600x400px|link=]]
+[[Bestand:J_L_Hooglandgemaal_Stavoren.jpg|600×400px|link=]]
-<br>Het is een <strong>[[boezemgemaal]]</strong>.
+In de hal staan '''vier [[schroefpomp|schroefpompen]]'''. Het gemaal pompt het [[water]] '''vanuit de [[Friese boezem]] op het [[IJsselmeer]]'''. De '''[[afvoercapaciteit]]''' van het J.L. Hooglandgemaal was in aanleg met een capaciteit van ruim 6000 m3 per minuut anderhalf maal groter dan het eerste boezemgemaal: het '''[[Ir. D.F. Woudagemaal|Woudagemaal]]'''.
-Het is het enige nog volledig voor de waterhuishouding werkende <strong>[[stoomgemaal]]</strong> in Nederland. Heel bijzonder als men weet dat er in 1911 maar liefst 514 stoomgemalen actief waren in Nederland.
-Als we de <strong>[[Friese stoomgemalen]]</strong> <strong>vanaf het midden van de 19e eeuw</strong> inventariseren tellen we in totaal ca. 25 stoomgemalen. Zij fungeren bijna allemaal als <strong>[[poldergemalen]]</strong>.
+[[Bestand:J_L_Hooglandgemaal_Schroefpomp.jpg|450×600px|link=]]
-De bouw van het <strong>[[stoomgemaal]]</strong> bij '''[[Takozijl|Teakesyl]]''' werd noodzakelijk door de steeds toenemende wateroverlast in de <strong>[[Friese boezem]]</strong>.
+Op '''10 mei 1967 werd het gemaal officieel geopend'''.
+<br>Het gemaal is gelegen '''ten zuiden van de Johan Frisosluis''', gelegen aan het Johan Frisokanaal.
-In de daaraan voorafgaande eeuw nam de <strong>druk op de [[Friese boezem]]</strong> gestaag toe. Dat was een gevolg van o.a. de uitgestrektheid van het <strong>[[Friese boezem|boezemoppervlak]]</strong>, <strong>[[opwaaiing]]</strong> en <strong>[[opstuwing]]</strong> bij harde wind met als gevolg <strong>"[[scheefstand]]"</strong> in de boezem, de '''toenemende intensiteit bij de afwatering''' door het '''ontstaan van honderden [[Polder|particuliere polders]] met [[Poldermolen|windbemaling]]''' en de vooruitgang in de landbouw en veeteelt, '''waarbij men steeds dieper wilde ontwateren'''.
+Het '''J.L. Hooglandgemaal''' neemt de taak over van het oorspronkelijke gemaal in Friesland dat ook water loost op het IJsselmeer, namelijk het '''[[ir. D.F. Woudagemaal]]''' te '''Lemmer'''. Dit gemaal hoeft nu alleen nog bij zeer hoge en kritieke [[waterstand|waterstanden]] bij te springen.
-Daarmee werden de eisen, gesteld aan de beheersing van de <strong>[[Friese boezem]]</strong>, aanmerkelijk opgeschroefd. De boeren namen er uiteindelijk geen genoegen meer mee, dat de lage gras- en bouwlanden in de winterperiode regelmatig onder water stonden en er 's zomers hoogstens één keer in de maanden juli of augustus kon worden gehooid.
-Veel woongebieden in het <strong>[[Lage Midden]]</strong> van <strong>[[Fryslân]]</strong> werden door de overstromingen regelmatig bedreigd.
-[[Bestand:IMG_1231_langs_PM-kanaal_5-12-2009_15-05-13_PF_k.jpg|600x400px|link=]]
+Aan het gemaal bij Stavoren zit '''wel een historisch verhaal''' vast. '''[[Ir. D.F. Wouda]]''' heeft aan provinciale staten van Friesland in zijn studie naar het waterbeheer in de provincie '''aanbevolen om twee stoomgemalen te bouwen: één bij Lemmer en één bij Stavoren'''.
-<strong>Het PM-kanaal bij Grou, levensader van de Friese boezem.
+Met die studie is men overigens niet over één nacht ijs gegaan. De '''eerste adviezen worden al medio 1880 uitgebracht'''.
-<br>Een kade houdt de boezem in toom voor het Lage Midden van Fryslân.</strong>
-De oorzaak van de <strong>toenemende ellende</strong> was het feit dat de <strong>[[natuurlijke lozing|natuurlijke lozing van het water]]</strong> op de <strong>[[Zuiderzee]]</strong> en de <strong>[[Waddenzee]]</strong> tijdens eb stagneerde door <strong>[[windstuwing]]</strong> en in langdurige regenperiodes door overmatige toename van water in de Friese boezem.
+Met '''de bouw van twee stoomgemalen''' wil ir. Wouda bereiken dat er twee punten aan de Zuiderzee komen, namelijk Lemmer en Stavoren, waar het water uit de '''[[Friese boezem]]''' uitgeslagen zal kunnen worden.
-Vanaf 1894 werd er in de landelijke en provinciale politiek van Fryslân uitgebreid gediscussieerd over de mogelijk te nemen maatregelen, waarbij een verbetering van de indijking werd afgewogen tegenover de bouw van voldoende krachtige gemalen.
+<br>Het '''gemaal bij Stavoren is er aanvankelijk nooit gekomen''', althans '''niet in de tijd van Wouda'''. Dat is waarschijnlijk een financiële kwestie geweest.
-Uiteindelijk werd er besloten tot een combinatie: naast verbetering van de indijking, met als slotstuk de bedijking van de Lauwerszee (1968), werd ook het plan gelanceerd tot het bouwen van een gemaal bij Lemmer en Stavoren.
-'''De Provinciale Staten van Friesland hechtten in 1915 hun goedkeuring aan het plan tot de bouw van het stoomgemaal bij Lemmer'''.
+Het gemaal bij Tacozijl '''[[ir. D.F. Woudagemaal]]''' is in ieder geval wel '''veel duurder uitgevallen dan was begroot'''. De aanneemsom van 1,8 miljoen gulden wordt uiteindelijk een uitgavepost van 2,8 miljoen gulden. Dan krijg je binnen de politiek niet direct de handen op elkaar om '''in 1920 aansluitend nog een tweede gemaal''' te gaan bouwen.
-De ontwerper van het in 1920 in gebruik genomen <strong>[[Woudagemaal bouwkundig en technisch|gemaal met haar functionele maar karakteristieke uiterlijk]]</strong> is <strong>[[ir. D.F. Wouda]]</strong>
+Het '''zou tot 1966 duren''', voordat het door Wouda beoogde '''tweede gemaal''' inderdaad wordt gebouwd. De '''oorzaak''' dat het eerder beoogde gemaal er na ruim 45 jaar toch nog komt, is '''de overstroming in 1965''', waarbij '''100.000 hectare land blank''' komt te staan. Ir. D.F. Wouda krijgt met zijn eerder advies alsnog gelijk: '''bouw twee boezem (stoom)gemalen'''.
-[[Bestand:Ir_D_F_Wouda.JPG|400x326px|link=]]
+Het is een '''volstrekt onmogelijke opgave''' voor het '''[[ir. D.F. Woudagemaal]]''' om al dat water '''binnen een korte termijn''' weg te malen.
+<br>'''Op dat moment wordt de noodzaak van een tweede boezemgemaal wel heel erg duidelijk''' en dan komt er ook schot in de besluitvorming.
-De <strong>[[Woudagemaal bouwkundig en technisch|stoominstallaties met het stoommachinepark]]</strong> zijn mede ontworpen door '''[[prof. ir. J.C. Dijxhoorn]]''', in samenwerking met''' [[Machinefabriek Jaffa]]''' in Utrecht.
+[[Bestand:J.L.Hooglandgemaal_2.jpg|600×450px|link=]]
-In het ketelhuis werd de stoom opgewekt door zes kolengestookte ketels. In 1955 werden deze zes kolengestookte <strong>[[stoomketels van het type Piedboeuf|zes stoomketels van het type Piedboeuf]]</strong> vervangen door '''[[Schotse ketels|vier nieuwe Schotse ketels]] van Werkspoor''', aanvankelijk eveneens gestookt met kolen, maar in 1967 werden deze ketels voor oliestook omgebouwd.
-Het machinepark bestaat uit vier <strong>[[vier stoommachines|tandem-compound stoommachines]]</strong> en acht '''[[centrifugaalpomp|centrifugaalpompen]]''', gebouwd door de '''[[Machinefabriek Jaffa]]''' te Utrecht.
-Een gedetailleerde beschrijving van de elementen van het ir. D.F. Woudagemaal, zowel bouwkundig als technisch, wordt gegeven onder de titel <strong>[[Woudagemaal bouwkundig en technisch]]</strong>.
-[[Bestand:Prof_ir_JC_Dijxhoorn.jpg|135x164px|link=]]
+In 2009/2010 zijn alle '''pompen gereviseerd en geautomatiseerd''' en is de '''[[capaciteit]] van het gemaal nog eens aanmerkelijk vergroot'''.
+<br>Voor de '''(her)ingebruikname''' van het gemaal gaf de heer '''J. Atsma, staatsecretaris van infrastructuur en milieu het startsein op donderdag 26 mei 2011'''. De zaterdag daarna was het gemaal eenmalig opengesteld voor het publiek.
-Prof. ir. J.C. Dijxhoorn geeft een <strong>
+Zie de 5 minuten durende reportage van Omroep Fryslân en Wetterskip Fryslân op Youtube:
+https://youtu.be/10Kb-nUiroM
-[[beschrijving van de stoominstallatie van het gemaal bij Lemmer in het tijdschrift "De Ingenieur"]]</strong>
+Het Hooglandgemaal kan nu '''volledig op afstand (via telemetrie) vanuit Leeuwarden worden bediend'''.
+<br>Het gemaal is '''bovendien visvriendelijk''' gemaakt. Vissen kunnen '''zonder problemen door het gemaalstelsel zwemmen'''.
-Het gemaal werd op 7 oktober 1920 geopend door Koningin Wilhelmina.
+Dankzij de capaciteitsuitbreiding heeft het gemaal '''nu een maximum capaciteit van 120 kubieke meter per seconde, dus 7200 m3 per minuut''', waar het '''[[ir D.F. Woudagemaal]]''' een capaciteit heeft van 4.000 m3 per minuut met een maximum van 4.500 m3 per minuut.
-<br>In het tijdvak dat '''het [[ir. D.F. Woudagemaal]] als enig boezemgemaal''' de Friese boezem moest beteugelen heeft het gemaal vele '''[[maalperiodes]]''' gekend.
+<br>Omdat het '''J.L. Hooglandgemaal''' een elektrisch gemaal is, kan het ook veel sneller worden bijgezet, als er sprake is van hoog water in de Friese boezem. Het '''J.L. Hooglandgemaal''' is tegenwoordig dan ook als '''het hoofdgemaal''' gezien en slaat het water eveneens van de boezem uit naar het IJsselmeer, wanneer '''[[natuurlijke lozing]]''' via de verschillende '''sluizen''' niet mogelijk is.
-<br>Tot 1966 werd het gemaal gebruikt om het <strong>[[Friese boezem|boezempeil van Friesland]]</strong> (het <strong>[[Friese boezem|FZP]]</strong>) te verlagen. Door inkrimping van de inhoud van de Friese boezem en de intensivering van de wateruitslag uit de polders '''namen omstreeks 1960 de klachten betreffende wateroverlast en overstroming weer toe'''.
-[[Bestand:IMG_0104_hcschk.JPG‎|400x300px|link=]]
+Als de omstandigheden minder gunstig zijn, b.v. een moeilike aanvoer van boezemwater, of een plotselinge en extreme toename van de waterstand in de Friese boezem is '''het ir D, F. Woudagemaal''' '''een zeer gewaardeerd reserve'''.
-<strong>Nog in de zestiger jaren dreigde het dorp Grou in het Lage Midden onder water te lopen...</strong>
-Daarom werd nu ook het tweede gemaal bij Stavoren gerealiseerd en in 1976 werd het <strong>[[J.L. Hooglandgemaal]]</strong> opgeleverd. Sindsdien wordt het <strong>[[Ir. D.F. Woudagemaal]]</strong> nog slechts enkele dagen per jaar noodzakelijk wordt ingezet.
+Het Hooglandgemaal is niet open voor publiek.
-Dat bleek bijvoorbeeld in het najaar van 1998, toen er een extreme hoeveelheid regen viel. Al dit regenwater bleek te veel voor een groot aantal gemalen en sluizen. De sloten en kanalen raakten overvol. Weide- en landbouwgronden liepen onder water. Op een aantal plaatsen kon het rioleringsstelsel de hoeveelheid water niet aan. Ondergelopen straten en huizen waren het gevolg. Zo werd in''' oktober 1998''', 78 jaar nadat koningin Wilhelmina het officieel had geopend, het '''Woudagemaal weer eens ingeschakeld'''. Soepel draaiend leverde het paradepaardje een topprestatie door dertien dagen onafgebroken te pompen en al het overtollige water af te voeren. Daarmee zorgde het ervoor dat Friesland droge voeten hield.
-Nog steeds komt het voor dat het <strong>[[ir. D.F. Woudagemaal|Woudagemaal]]</strong> voor enige dagen moet bijspringen.
-Als het nodig is pompt het stoomgemaal bij Lemmer met gemak <strong>4 miljoen liter water per minuut</strong> naar buiten (dit is ruim 5,6 miljoen m3 water per etmaal), zelfs naar huidige maatstaven gerekend een flinke [[capaciteit]].
-Ter illustratie: daarmee zou '''het [[Sneekermeer]] in twee etmalen volledig'''  zijn '''drooggelegd'''.
-Het gemaal is '''sinds 1947 vernoemd naar ir. D.F. Wouda''', hoofdingenieur van de [[Provinciale Waterstaat van Friesland]], die het in 1917-'18 gebouwde pand ontwierp geïnspireerd op de '''[[bouwstijlen in Nederland]]''' omstreeks 1920. (zie ook de stijl van de <strong>[[Amsterdamse School]]</strong>). Hij speelde een belangrijke rol bij de realisering van het gemaal. Bij zijn pensionering werd daarom als huldeblijk zijn naam voor altijd aan het gemaal verbonden.
-[[Bestand:IMG_1974k.jpg|300x200px|link=]]
-Sinds 1977 is het '''bouwkundig en technisch waardevolle Woudagemaal''' een <strong>[[beschermd monument]]</strong>.
-Het gemaal komt alleen in actie bij extreem hoge waterstanden. Daarmee is het gemaal '''geen museum''' geworden. Het is een '''volledig inzetbaar bedrijf''', thans in eigendom van het <strong>[[Wetterskip Fryslân]]</strong>.
-<br>Sinds april 2012 is het Woudagemaal ook als model te bewonderen in '''[[Madurodam]]'''.
-<br>Voor de bediening van het gemaal kent het Wetterskip Fryslân diverse '''[[Functies bij het Woudagemaal]]'''.
-Zelfs nu '''het elektrisch aangedreven Hooglandgemaal''', waarvan de capaciteit in 2010 nog eens is vergroot, '''bij wateroverlast als eerste wordt ingezet''', komt het voor dat het Woudagemaal '''bij overaanbod''' van boezemwater wordt '''ingezet''' door het Wetterskip Fryslân.
-Daarnaast vervult dit stukje historie nog andere belangrijke functies: de schoorsteen met een hoogte van meer dan zestig meter is een veilig baken voor menig schipper op het IJsselmeer. Ook zijn het gebouw en de stoommachines trekpleisters voor architectuur- of stoomliefhebbers.
-In 1998 is het uitstekend onderhouden monument op de <strong>[[‎UNESCO gerelateerde sites|Werelderfgoedlijst van de UNESCO]]</strong> geplaatst, en op 7 juli 2001 is de publieke openstelling gestart door Commissaris van de Koningin Nijpels. Het behoort tot de top der Nederlandse UNESCO-monumenten.
-De <strong>[[Stichting ir. D.F. Woudagemaal]]</strong> draagt zorg voor het voor publiek openstellen van dit werelderfgoed en verricht haar werkzaamheden sinds 2011 vanuit een prachtig nieuw <strong>[[Bezoekerscentrum van het Woudagemaal]]</strong>.
-'''meer weten?''' Klik bij '''hulpmiddelen''' (onder het plaatje van Jelle en links van de foto van het Woudagemaal) op '''speciale pagina's''' en vervolgens op '''alle pagina's''' dan ziet u welke onderwerpen er allemaal al zijn beschreven.