Opvoerwerktuig en Polderpeil: verschil tussen pagina's

Uit Wouda's Wiki
(Verschil tussen pagina's)
imported>Jan Pieter Rottine
Geen bewerkingssamenvatting
 
imported>Vincent Erdin
Geen bewerkingssamenvatting
 
Regel 1: Regel 1:
'''Opvoerwerktuig'''
'''Polderpeil'''


Nu ruim tien jaar geleden moest iedere leerling van een groep van de basisschool een spreekbeurt houden. Een van de leerlingen koos een onderwerp uit zijn eigen leefomgeving: de '''[[polder]]'''. Het was inderdaad wat hij dagelijks om zich heen zag ook al was dat in het stedelijk gebied. Dagelijks moest hij tegen een dijk ('''Dijkslootpad''') opfietsen die het verschil van plm. 4 meter tussen de twee polders markeerde. De Ringdijk was de scheiding tussen de Grote en Kleine Kalkovenschepolder die op - 1.85 m NAP ligt en de dieper gelegen Vierambachtspolder op - 5.10 m. NAP.
De meest eenvoudige definitie van polderpeil is: het vastgestelde peil in een '''[[polder]]'''.
Zo eenvoudige is het inmiddels al lang niet meer. Bij kleinere polders gaat het vaak om één vastgesteld polderpeil. Bij de grotere polders zal het per gebied kunnen wisselen; bijvoorbeeld de '''[[Noordoostpolder]]''' en de '''[[Haarlemmermeer]]'''. Vaak hangt het peil samen met het gebruik van de grond: landbouwgrond, weidegrond, stedelijk gebied, infrastructuur (wegen, spoorlijnen, luchthaven) en natuurgebied om een paar mogelijkheden te noemen.  


Wat die spreekbeurt nu zo bijzonder maakte was dat hij het aandurfde om bij het begin van zijn spreekbeurt het liedje: ,,
Het polderpeil liet zich vervolgens weer splitsen in een '''zomerpeil'''- en een '''winterpeil'''. Het zomerpeil werd dan in de periode van 1 mei - 1 november gehanteerd en het winterpeil van 1 november tot 1 mei.
'''twee emmertjes water halen, twee emmertjes pompen''' heeft gezongen.  


Daarmee zette hij de toon voor zijn verdere verhaal. Maar in feite raakt hij hier wel '''de kern van de geschiedenis van de opvoerwerktuigen'''.
Op de '''waterstaatskaart''' van 1873 '''Sneek''' blad 4 wordt bijvoorbeeld voor de '''Galamadammen''' het volgende genoteerd: Zomerpeil: - 0.37 m AP en winterpeil: - 0.08 m AP.


De monniken die in de 10e eeuw zijn begonnen met het ontginnen van land, hadden niet veel anders tot hun beschikking dan '''emmers'''. Daarmee hoosden zij''' het overtollige water weg uit de akkertjes''' die zij wilden ontginnen. Dit, nadat zij er eerst dijkjes omheen hadden gelegd, anders zou het ook nog uitlopen op het: '''water naar de zee dragen'''.  
Het zomerpeil is lager dan het winterpeil omdat de dieper stekende wortels van de gewassen die op het land staan ook voldoende water moeten kunnen bereiken.  


[[Bestand:Dijken.jpg|280×210px|link=]]
De aanduiding zomer - en winterpeil zal men tevergeefs zoeken voor de polders die afwateren op de boezem van Friesland. In september 2010 is door het '''[[Wetterskip Fryslân]]''' vastgesteld dat; Invoering van een zomerpeil en winterpeil op de Friese boezem te duur is.
'''De emmers en de afvoergoten hebben het relatief lang volgehouden'''


De ontwikkelingen op waterstaatkundig gebied gingen niet zo heel snel.  
De aanduiding zomer- en winterpeil komt wel voor op het '''[[IJsselmeer]]'''.  


Bij de '''opvoerwerktuigen''' worden''' twee soorten''' onderscheiden:
De actuele waterstanden op de boezem kunnen worden opgevraagd via de site van het '''Wetterskip Fryslân'''; actuele waterinformatie en dan is er een menu met verschillende meetstations waaronder het '''[[ir. D.F. Woudagemaal]]'''.
<ul>
<li>'''Verdringingswerktuigen'''
<li>'''Stromingswerktuigen'''
</ul>
 
'''Verdringingswerktuigen zijn''': '''[[Scheprad]]''', '''[[Vijzel]]''' en '''[[Zuigerpomp]]'''.
 
Het wachten was op '''de doorbraak''' van de '''[[poldermolen]]'''.
<br>De eerste bescheiden molen, die land kon droogmalen was de '''wipmolen'''. Dit molentype wordt zo genoemd omdat de onderkant '''op een pyramide''' lijkt en '''op de punt daarvan het bovenhuis''' staat.
<br>Het '''opvoerwerktuig''' is een '''[[scheprad]]''', in de beginperiode '''van hout''', later in de 19e eeuw wordt dat '''van staal geklonken'''.
 
[[Bestand:Wipmolen.jpg|394×600px|link=]]
 
'''[[Het scheprad]]''' heeft als belangrijk '''nadeel''' dat het '''veel ruimte in beslag''' neemt en het '''rendement tamelijk laag'''. De '''opvoerhoogte van een scheprad is 1 à 2 meter'''.
<br>Het blad van het scheprad ketst eerst op het water voordat het water opschept. De vorm van een blad speelt mee in het uiteindelijke rendement.
<br>'''(zie ook bij: [[scheprad]])'''
<br>Het scheprad wordt verdrongen door de '''vijzel'''.
De '''vijzel''' is eigenlijk in grote delen van het land gemeengoed geworden '''in de poldermolen'''. Belangrijke '''voordelen''' van een vijzel: '''een minimaal ruimtegebruik'''.
<br>De '''[[vijzel]]''' ligt '''in de vijzelbak onder de molen'''.
De waterlopen stromen tot aan de molen. Een '''vijzel''' kan het water '''hoger''' opvoeren dan een scheprad, een goede vijzel '''kan 4 meter hoogteverschil overbruggen'''. Mocht dat niet voldoende zijn, dan kunnen poldermolens in een '''molengang''' geplaatst worden waardoor een '''nog grotere opvoerhoogte''' bereikt kan worden.
In de beginperiode werd de '''vijzel''' ook '''van hout''' gemaakt, '''later van staal'''. De langere vijzel stelde de fabrikant in het begin voor problemen: staal mocht niet door gaan buigen. Ook al er werd er een groter rendement bereikt, er was '''wel sprake van waterverlies of lekverlies'''. Niet iedere kubieke meter water die werd opgepompt haalde ook de andere kant.
<br>'''(zie ook bij: [[vijzel]])'''
 
[[Bestand:Atlantis.jpg|330×500px|link=]]
'''De Húnzer poldermûne is uitgerust met een vijzel'''
 
De vijzel is een '''zeer veelvuldig gebruikt opvoerwerktuig''' in '''poldermolens''' en later ook in stoomgemalen.
Afhankelijk van het landsdeel wordt er ook gesproken van een '''schroef''' (wordt vooral in '''[[Groningen]]''' veelvuldig gebruikt).
 
De '''Zuigerpomp''' werd '''bij de eerste stoomgemalen in Nederland toegepast''' en is '''tot ca. 1825''' in gebruik geweest. De drie stoomgemalen van de '''[[Haarlemmermeer]]''' ('''[[Cruquius]], [[Leeghwater]] en [[Lijnden]]''') waren ook '''uitgerust met zuigerpompen'''. Per gemaal waren negen zuigerpompen geïnstalleerd.
 
[[Bestand:Stoomgemaal-leeghwater-hme.jpg|555×324px|link=]]
'''Stoomgemaal Leeghwater met balansarmen waarmee de pompen worden bediend'''
 
De pompen werden veelal bewogen door '''balansarmen''', een principe dat voortkwam uit de installatie van stoom-mijnpompen in Engeland (Cornwall).
Omdat er bij de '''zuigerpomp''' die in deze gemalen zijn toegepast '''geen sprake is van drukverschillen''' is het '''in werktuigbouwkundige zin geen zuigerpomp'''. De zuigerpomp die bij deze drie gemalen is gebruikt kan nog het beste worden vergeleken met grote '''schepemmers'''.
Het principe van een '''echte zuigerpomp is wel gebruikt, maar weinig effectief''' gebleken. 
 
De '''zuigerpomp''' werd '''voorbijgestreefd door een verbeterde''' '''zuigperspomp''', die is hier in Nederland nauwelijks op grote schaal toegepast, omdat '''korte tijd later de centrifugaalpomp''' op de markt verscheen.
Aan de zuigperspomp is wel '''de naam''' van '''ir. H. Fynje'''''' verbonden'''. Fynje was niet tevreden over de opbrengst van scheprad en vijzel en wilde daarom een betere versie van de zuigerpomp. Dat de zuigperspomp geen groot succes is geworden kwam door de '''relatief hoge aanschaf- en onderhoudskosten'''.
Enkele decennia later zou de''' horizontale zuigperspomp''' worden geïntroduceerd, belangrijk voordeel hiervan was dat deze eenvoudiger en daardoor goedkoper te plaatsen was op de machinevloer.
 
De '''stromingswerktuigen''' zijn: '''Centrifugaalpomp''' (radiaal), '''Schroefpomp''' (axiaal) en de '''Schroefcentrifugaalpomp''' (half-axiaalpomp).
 
De volgende stap was de''' introductie van de''' '''[[centrifugaalpomp]]'''. Deze pomp werd '''in 1861 voor het eerst op de wereldtentoonstelling''' in '''Londen''' aan het grote publiek getoond door de Engelsman Gwynnes.
 
[[Bestand:Engelse_centrifugaalpompen_k.jpg|535×530px|link=]]
'''Engelse centrifugaalpompen, gedreven door een verticale stoommachine'''
 
De '''[[centrifugaalpomp]]''' heeft als belangrijk '''voordeel''' dat de '''aanvoerbuis onder het wateroppervlak''' ligt. Dit maakt het mogelijk om '''onder alle weersomstandigheden te kunnen blijven werken'''. De pomp heeft een''' radiale werking'''.
Het '''[[ir. D.F. Woudagemaal]]''' heeft '''acht [[centrifugaalpompen]]''' die in '''Utrecht''' door de fabriek van '''Louis Smulders/ Jaffa''' in 1920 zijn gemaakt en geplaatst.
<br>Omdat er sprake is van '''een gesloten circuit''' is het '''rendement van de centrifugaalpomp veel groter''' '''dan het [[scheprad]] en de [[vijzel]]'''.
In het Woudagemaal is nergens goed te zien hoe '''diep de aanvoerbuis onder het wateroppervlak''' steekt.
<br>Het publiek, dat in de '''machinehal''' wordt rondgeleid, ziet de '''pomphuizen''', maar in de '''kelder''' is al niets meer terug te zien. Onder de kelder zitten de '''catacomben''' en dat is het (niet toegankelijke) bouwdeel '''waar de aanvoerbuis binnenkomt'''.
Uiteraard steekt de buis door welke het water in het '''[[IJsselmeer]]''' wordt uitgeslagen '''net zo diep in het water'''. Maar ook daar is weinig van te zien.
 
De '''[[centrifugaalpomp]] is frequent toegepast''' als opvoerwerktuig in '''stoomgemalen''', maar ook nog wel in '''dieselgemalen''' en een enkel '''elektrisch gemaal'''.
 
Inmiddels zijn er ook andere opvoerwerktuigen in de gemalen gebruikt.
 
'''De Schroefpomp'''
De '''[[schroefpomp]]''' wordt zowel in de '''[[poldergemaal|poldergemalen]]''' als in '''[[boezemgemaal|boezemgemalen]]''' toegepast. Hun '''formaat hangt af van de locatie''', waar ze worden opgesteld. De '''schroef''' van de schroefpomp is, evenals de centrifugaalpomp, opgesteld '''in een gesloten circuit''' en heeft een '''axiale stromingswerking'''. Dat betekent dat '''het rendement sterk is toegenomen''' vergeleken met de vijzel: dat is een schroef die in een "open bak" draait en waarlangs lekwater kan terugvloeien.
<br>De polder-stoomgemalen werkten of met een schroefpomp, of met een centrifugaalpomp.
 
[[Bestand:Schroefpomp_Leppedyk_k.jpg|500×411px|link=]]
'''De schroefpomp van stoomgemaal De Leppedyk bij Grou, deze ligt nog altijd weggezonken onder de Rijksweg bij het aquaduct'''
 
'''De Schroefcentrifugaalpomp'''
Een '''combinatie van centrifugale en axiale werking''' heeft de '''Schroefcentrifugaalpomp'''.
'''In principe behoren ook de centrifugaalpompen van het [[ir. D.F. Woudagemaal]] tot deze soort'''. De schoepen in de pompen hebben uiteraard '''in de eerste plaats een radiale werking''' (centrifugaal-kracht), maar ze zijn '''ook in axiale richting enigszins verdraaid''': dat geeft hen ook een lichte axiale kracht.
<br>'''Na de afsluiting van de [[Zuiderzee]]''' door de '''[[Afsluitdijk]]''', werd de '''opvoerhoogte''' voor de pompen van het Woudagemaal '''kleiner'''. Daarom zijn destijds de '''schoepen''' van de centrifugaalpompen in het Woudagemaal '''enigszins aangepast in axiale richting''', om zo tot een '''beter rendement''' te kunnen komen.
 
[[Bestand:

Versie van 19 aug 2013 19:51

Polderpeil

De meest eenvoudige definitie van polderpeil is: het vastgestelde peil in een polder. Zo eenvoudige is het inmiddels al lang niet meer. Bij kleinere polders gaat het vaak om één vastgesteld polderpeil. Bij de grotere polders zal het per gebied kunnen wisselen; bijvoorbeeld de Noordoostpolder en de Haarlemmermeer. Vaak hangt het peil samen met het gebruik van de grond: landbouwgrond, weidegrond, stedelijk gebied, infrastructuur (wegen, spoorlijnen, luchthaven) en natuurgebied om een paar mogelijkheden te noemen.

Het polderpeil liet zich vervolgens weer splitsen in een zomerpeil- en een winterpeil. Het zomerpeil werd dan in de periode van 1 mei - 1 november gehanteerd en het winterpeil van 1 november tot 1 mei.

Op de waterstaatskaart van 1873 Sneek blad 4 wordt bijvoorbeeld voor de Galamadammen het volgende genoteerd: Zomerpeil: - 0.37 m AP en winterpeil: - 0.08 m AP.

Het zomerpeil is lager dan het winterpeil omdat de dieper stekende wortels van de gewassen die op het land staan ook voldoende water moeten kunnen bereiken.

De aanduiding zomer - en winterpeil zal men tevergeefs zoeken voor de polders die afwateren op de boezem van Friesland. In september 2010 is door het Wetterskip Fryslân vastgesteld dat; Invoering van een zomerpeil en winterpeil op de Friese boezem te duur is.

De aanduiding zomer- en winterpeil komt wel voor op het IJsselmeer.

De actuele waterstanden op de boezem kunnen worden opgevraagd via de site van het Wetterskip Fryslân; actuele waterinformatie en dan is er een menu met verschillende meetstations waaronder het ir. D.F. Woudagemaal.