Krukas, drijfstang en kruiskop

De stoommachines leveren een heen en weer gaande beweging op. De zuigers en zuigerstang bewegen steeds naar voren en naar achteren. De bemalingspompen hebben echter een rond draaiende aandrijving nodig. Het is daarom dus noodzakelijk om van de heen en weer gaande beweging van de stoommachines een ronddraaiende beweging te maken. De machine onderdelen die hiervoor zorgen hebben de volgende namen:

Krukas (met contragewichten)
Drijfstang
Kruiskop (met glijsloffen)

Deze onderdelen zijn normaal geheel of grotendeels onzichtbaar. Alleen gedeelten van de krukas zijn zichtbaar, de rest van de onderdelen bewegen binnen het machineframe of zijn afgedekt. Onderstaande animatie toont de werking van het samenstel van deze machine onderdelen.

Animatie van de krukas, drijfstang en kruiskop die van een heen en weer gaande beweging een ronddraaiende beweging maken.

Het 3D model voor bovenstaande animatie is gemaakt op basis van de originele bouwtekeningen van de stoommachines. Hieronder wordt nader ingegaan op deze machine onderdelen.

Krukas

Bouwtekening van de krukas. Deze tekening is een bewerking van een grotere tekening met meer detail. Deze grotere tekening is hieronder te vinden is. ^[1.1.]

*Miniatuur van de bouwtekening van de krukas, de volledige tekening kan geopend worden door op de miniatuur afbeelding te klikken.* ^[1.1.]

De krukas is het belangrijkste machine onderdeel om de heen en weer gaande beweging om te zetten in een draaiende bewerking. Net als vele andere machine onderdelen van het Wouda gemaal is ook dit onderdeel vrij groot. De totale lengte is 3.120mm ofwel net iets meer dan 3 meter. De krukas is uit één deel gemaakt, de tekening vermeld niet of deze gegoten dan wel gesmeed is. De tekening vermeld wel het gewicht na bewerking, het gewicht is maar liefst 2.130kg. Om een beter idee te krijgen van de (grote) afmetingen van de krukas zijn in de beschrijving hieronder een aantal van de hoofd afmetingen genoemd.

*Miniatuur van de bouwtekening van de contragewichten die aan de krukas bevestigd zijn.* ^[1.2.]

Een beschrijving van de krukas, van links naar rechts in de tekening:

Aan de linker kant begint de krukas met een flens, hiermee wordt de as van één van de bemalingspompen aan de krukas gekoppeld. De flens heeft een buiten diameter van 390mm en is 50mm dik. De flens is voorzien van 8 gaten met een diameter van 38mm.
Daarnaast is het eerste lagervlak waarmee de krukas in één van de twee glijlagers van het machineframe draait. Dit stuk van de krukas heeft een diameter van 270mm en is 350mm breed.
Vervolgens komen we bij de eerste krukwang, deze is 147mm dik. In de krukwang zitten 2 gaten met schroefdraad om een contragewicht mee te bevestigen. Het contragewicht zit dus maar met 2 bouten vast aan de krukas, deze bouten zijn echter wel 2" (2 inch, ongeveer 50mm) in diameter.
Tussen de krukwangen zit het lagervlak voor de drijfstang. De kruktap is 500mm uit het hart van de krukas getekend om zo een zuigerslag van 1 meter te krijgen. De kruktap is 270mm in diameter en 200mm breed.
Vervolgens komen we ook de tweede krukwang tegen, deze heeft dezelfde afmetingen als de eerste. Ook aan deze krukwang zit een contragewicht bevestig.
Naast de tweede krukwang is er het lagervlak waarmee de krukas in het andere glijlager van het machineframe draait, de afmetingen zijn gelijk aan de afmetingen van het andere machineframe lagervlak.
Naast dit lager is er een cilindrisch deel met een spiebaangroef en een borst. Op deze plek zit het kamwiel (een speciaal soort tandwiel) op de krukas bevestigd. Samen met een ander kamwiel wordt hier de haakse overbrenging gecreëerd waarmee de stoomverdelings-as wordt aangedreven.
Een stukje verder op de krukas zit een zeer fors cilindrisch deel. Hier zit het vliegwiel op de krukas bevestigd. Dit cilindrische deel heeft een diameter van 300mm en is 520mm breed.
Richting het einde van de krukas komen we nog een lagervlak tegen. Dit lagervlak draait in het buitenblok, dit is het derde glijlager waar de krukas in draait. Dit stuk van de krukas heeft een diameter van 250mm en is 430mm breed.
Helemaal aan het einde van de krukas zit de tweede flens waar de andere bemalingspomp aan gekoppeld zit. De afmetingen zijn gelijk aan die van de flens aan het andere uiteinde van de krukas.

Drijfstang

Bouwtekening van de drijfstang. ^[1.3.]

Info volgt...

Kruiskop

Bouwtekening van de kruiskop met glijsloffen. ^[1.4.]

Info volgt...

Smering

Info volgt...

Bronnen

Tresoar, Tekeningen- en kaartenarchief Provinciale Waterstaatsdienst van Friesland 1876-1986 (archief nr. 9-05)
1.1. Inv. nr. 962: Bouwkundige tekeningen betreffende een krukas; Formaat: B 6. [Link naar tekening]

1.2. Inv. nr. 947: Bouwkundige tekening betreffende een contragewicht. De bouwtekening is vervaardigd door Machinefabriek Jaffa Louis Smulders & Co te Utrecht, tekeningnr. 8.337. [Link naar tekening]

1.3. Inv. nr. 782: Bouwkundige tekeningen betreffende de bouw van het stoomgemaal bij Lemmer inzake de bemalings van Frieslands boezem, zijnde PWS Friesland bestek 6, dienstjaar 1916 [Link naar linker deel tekening], [Link naar rechter deel tekening]

1.4. Inv. nr. 912: Bouwkundige tekeningen betreffende een kruiskop; Schaal: 1:2. De bouwtekening is vervaardigd door Machinefabriek Jaffa Louis Smulders & Co te Utrecht, tekeningnr. 8.206. [Link naar tekening]