Brontekst bekijken van Het Stoomgemaal bij Tacozijl, 27-05-1920

[[Bestand:Kop Leeuwarder Courant.jpg|link=]]

<div style="column-count:2; column-gap: 32px;">
<div style="text-align:center;">
Leeuwarder Courant <br>
van Donderdag 27 Mei 1920.<br>
DERDE BLAD.<br>

----


'''Het Stoomgemaal bij Tacozijl.'''
</div>


<div style="text-indent: 2em; text-align:justify;">
Het departement Leeuwarden der vereeniging 
„Nijverheid" hield gisteravond in de zaal van de
Coöperatieve Zuivelbank een vergadering, waarin 
de heer D.&nbsp;F.&nbsp;Wouda, hoofdingenieur van den 
provincialen waterstaat, sprak over het 
stoomgemaal bij Tacozijl.

Nadat de voorzitter, mr.&nbsp;G.&nbsp;A.&nbsp;Boon, de vergadering 
bekend had gemaakt met de teleurstellingen, 
door het departement ondervonden bij het 
beleggen van vergaderingen, deelde hij mede, dat 
voor de excursie heden naar Tacozijl, ten einde 
onder leiding van den heer Wouda het stoomgemaal 
te bezichtigen, zich een veertigtal leden 
hadden aangegeven.

De heer Wouda, hierna zijn rede aanvangende, 
begon met te zeggen dat de provincie 
Friesland waterstaatkundig uit drie gedeelten 
bestaat:<br>
&emsp;&emsp;1. het gebied van Friestands boezem;<br>
&emsp;&emsp;2. het gebied van Oost- en Westdongeradeel;<br>
&emsp;&emsp;3. het lindegebied.

Onder Frieslands boezem is te verstaan het 
groote samenstel van meren, plassen, kanalen en 
vaarten, dat met elkaar in open gemeenschap 
staande, enkel door de zeesluizen van de zee is
gescheiden. Het beheer van dien boezem berust
reeds sedert eeuwen bij de provincie, wat op zichzelf 
wel iets bijzonders is, daar in andere 
provinciën voor het beheer van den boezem 
afzonderlijke bestuurslichamen bestaan, zooals waterschappen, heemraadschappen en hoogheemraadschappen. 

Op dien boezem wordt het water gebracht van 
ongeveer 293,900&nbsp;H.A. land, waarvan 286,433&nbsp;H.A. 
in Friesland en 7467&nbsp;H.A. in de provincie 
Groningen. Gronden, behoorende tot het 
Munnekezijlverlaat, zijn na de opruiming van het 
verlaat te Stroobos op Frieslands boezem gaan 
afwateren. 

De grootte van den boezem is bij normalen 
stand 
0.20&nbsp;M.&nbsp;+&nbsp;Z.P. 26,000&nbsp;H.A.; 
0.30&nbsp;M.&nbsp;+&nbsp;Z.P. 43,200&nbsp;H.A.; 
0.40&nbsp;M.&nbsp;+&nbsp;Z.P. 55,200&nbsp;H.A.;
0.50&nbsp;M.&nbsp;+&nbsp;Z.P. 58,600&nbsp;H.A.; 
0.60&nbsp;M.&nbsp;+&nbsp;Z.P. 58,900&nbsp;H.A.
Deze cijfers wijzigen zich voortdurend
bij de vooortgaande inpoldering.

Door de buitengewoon groote oppervlakte van 
den boezem is de verhouding lusschen land en 
water, de zoogenaamde waterberging, zeer gunstig. 
Bij normalen stand bedraagt zij ongeveer 
1/11 en bij de hoogste standen ongeveer 1/5. In de 
aanliggende boezems van Hunzingo eu Westerkwartier
is het ongeveer 1/75, wat dus beteekent, 
dat eenzelfde regenval op laatstgenoemde boezems 
een zevenmaal grootere stijging veroorzaakt 
dan op dien van Friesland. 

De boezem beschikt over de volgende loozingsmiddelen: 
de Friesche sluis, Dokkumer Nieuwezijlen, 
Roptazijl, Harlingen, Makkum, Workum, 
Molkwerum, Stavoren, Schoterzijl, Tacozijl, Lemmer 
en Hindeloopen, die echter bij de meest 
heerschende winden, n.l. die uit, westelijke richting, 
voor een deel werkeloos liggen, doordat het 
dagelijksch laagwater blijft boven den boezemstand. 
Gevolgen hooge waterstanden en overstroomingen. 

Plannen om hierin verbetering te brengen zijn 
al heel oud. De geheele vorige eeuw ging heen 
met het aanbrengen van partieele verbeteringen, 
bestaande in het verruimen van bestaande kanalen 
en het graven van nieuwe stroomkanalen, o.a. 
de Nieuwe Zwemmer en het kanaal van de Kletstervaart
naar de Leijen (1880—1889). Toch werd 
ook hiermede geen toestand verkregen, waarmee 
op den duur kon worden volstaan. Integendeel 
deden zich factoren voor, die een nadeeligen 
invloed hadden op de afwateringsverhoudingen 
van Frieslands boezem en die deze verbeteringen 
hebben opgeheven. 

Na 1884 zullen ongeveer 10,000&nbsp;H.A. boezemland 
zijn ingepolderd, waarmede dus de waterberging 
bij standen hooger dan plus minus 0.30&nbsp;M. 
+&nbsp;Z.P. is verkleind. In de bemaling der polders 
zijn, belangrijke verbeteringen aangebracht, 
zoowel door het plaatsen van vele windmotoren 
als door den bouw van stoomgemalen. 

De kanaliseering van de Tjonger in 1887—1888 
is mede van zeer grooten invloed geweest op het 
waterbezwaar van den Frieseben boezem. 
Terwijl het vermogen van de loozingsmiddelen van 
den boezem onveranderd is gebleven, is het 
waterbezwaar beduidend grooter geworden, met als 
gevolg hiervan, dat de waterstanden hooger 
worden, hetgeen door den spreker met cijfers wordt 
gestaafd.

Afdoende verbetering is gezocht in afsluiting 
van de Lauwerzee, waarvan het eerste plan is 
gemaakt in 1847, doch dat herhaaldelijk werd 
gewijzigd. In 1896 werd een Staatscommissie 
benoemd, die in 1902 met een plan tot afsluiting 
kwam, n.l. een gescheiden bergboezem in de 
Lauwerzee, waarop Friesland en Groningen 
zouden afwateren.

Dit plan vond echter groote tegenkanting, 
vooral van den hoofdingenieur van den Rijkswaterstaat 
H.&nbsp;E.&nbsp;Bruyn, die een gemeenschappelijken 
bergboezem en bemaling aan de zuidkust 
bepleitte. Een groote boezem als die van Friesland 
behoorde volgens hem niet naar één punt uit te 
wateren, wat groot verhang en groote stroomkanalen 
geeft. 

Dit werd aanleiding tot de benoeming in 1902 
van de bekende Lauwerzee-commissie, die in 
1904 verslag uitbracht, waarin vervat het voorstel 
tot afsluiting van de Lauwerzee en stoombemaling
bij Tacozijl. In de omgeving van Tacozijl 
zijn groote waterreservoirs in de nabijheid van 
de kust en een geringe opvoerhoogte door de 
geringe getijbeweging. Het kolenverbruik is vrijewel 
evenredig aan de opvoerhoogte, waarom de 
zuidkust de aangewezen plaats is voor een 
bemaling. 

Het provinciaal bestuur, dat beide niet noodig 
achtte, opende onderhandelingen met de regeering 
over de uitvoering van de afsluitingswerken, 
doch zij vond deze te duur in verhouding tot het te 
bereiken resultaat en meende, dat de afwatering 
van Frieslands boezem moest worden verbeterd 
door voldoend krachtige stoomgemalen. 

Wat de kosten der afsluitingswerken met 
toevoerkanalen enz. in Friesland betreft (met 16 
sluizen elk van 6&nbsp;M. wijdte), deze zouden ongeveer 
ƒ&nbsp;9&nbsp;millioen bedragen, terwijl een stoomgemaal 
van 750 waterpaardekracht aan de Zuidkust 
op ƒ&nbsp;1.9 millioen kwam. 

Men wist nu, in welke richting de oplossing was 
te zoeken, vooral ook, daar de regeering bereid 
bleek, voor het stichten van stoomgemalen het 
verleenen van rijkssubsidie te bevorderen. 

Het maken van een plan voor een gemaal bij 
Tacozijl werd opgedragen aan de heeren Kermpees 
en van Krimpen, terwijl in Februari 1913 
door de Staten van Friesland werd besloten lot 
oprichting van twee gemalen, waarvan voorloopig 
één zou worden uitgevoerd. Het plan omvatte 
een met Dieselmotoren gedreven gemaal, dat 
eenigszins landwaarts bij Tacozijl zou worden 
geplaatst, in den zeedijk een zeesluis die het 
uitschotkanaal afsloot en verder een toevoerkanaal 
uit de Brekken en een stroomkanaal Koevorden — 
Groote Brekken. 

Spreker is van meening, dat men door dit 
besluit te nemen het zekerst werkend, het 
goedkoopste en het vlugst uit te voeren middel tot 
verbetering van de afwatering heeft gekozen. 
Met de afsluiting van de Lauwerzee zou veel 
meer tijd gemoeid zijn geweest. 

Met de uitvoering van het werk is niet onmiddellijk 
begonnen, daar eerst de belastingwet en 
de subsidieeringswet moesten zijn aangenomen. 
Thans is bepaald, dat 2/3 deel der renten en 
aflossingen der stichtingskosten, alsmede 2/3 deel van 
de kosten van exploitatie en onderhoud der werken 
zal worden gevonden uit de opbrengst eener 
bijzondere belasting, te heffen krachtens art. 126 
septies der provinciale wet, waarbij van de 
geschatte pachtwaarde van de ongebouwde eigendommen 
percenten worden geheven. Het rijk 
verleent een subsidie van 40&nbsp;pct. in de kosten. 

De tijd, hiermee gemoeid, ging evenwel niet 
ongebruikt voorbij. De plannen werden nader 
onderzocht en wijzigingen voorgesteld ten aanzien 
van plaats, inrichting en vermogen. 

Wat de plaats aangaat, deze werd thans 
bepaald bij Teroelsterkolk in plaats van bij 
Tacozijl, hetgeen een besparing meebracht van 
ƒ&nbsp;100,000. 

Ten opzichte van de inrichting werd aan 
stoommachines de voorkeur gegeven, daar 
Dieselmotoren, hoewel ze veel vóór hebben, in 
aanschaffing en exploitatie enorm duur zijn. 

Het vermogen, eerst bepaald op 750 waterpaardekracht, 
werd in verband met de Lindeplannen 
opgevoerd tot 900&nbsp;W.P.K. Ook werd 
de vraag overwogen, of het gemaal niet electrisch 
moest worden gedreven, doch naar de eenstemmige 
meening van de professoren Dijxhoorn en 
Feldmann te Delft en den spreker verdiende dit 
geen aanbeveling en zou, werd de stroom van de 
centrale te Leeuwarden betrokken, de exploitatie 
van het gemaal ƒ&nbsp;70,000 per jaar meer kosten 
dan met een eigen stoombedrijf. De rentebesparing 
door geringere aanlegkosten zou hiertegen 
op verre na niet opwegen. Hierbij kwam nog 
het technische bezwaar, dat de wisselende 
opvoerhoogten, die een wisselend aantal toeren van 
de pompen met zich brengen, voor een stoommachine 
geen verschil maakt, doch een electromotor 
verdraagt dit niet. 

In de winterzitting der Staten van 1914 werd 
tot deze wijziging besloten en onmiddellijk daarna 
met de uitvoering begonnen.

De begrooting voor het oorspronkelijke plan, 
n.l. ƒ&nbsp;1,850,000, behoefde niet te worden 
gewijzigd, omdat spreker had becijferd, dat met de 
besparing, welke door de voorgestelde wijzigingen 
werd verkregen, het grooter vermogen ruim kon 
worden betaald.

De werken bestaan in het eigenlijke stoomgemaal 
en de toeleidingskanalen. Wat deze 
laatsten betreft vertelde spreker o.a., dat het 
gemaal wordt gevoed uit de Groote Brekken, door 
een groot stroomkanaal, uitgevoerd van Mei—Dec. 
1915, dat meer dan tweemaal zoo breed is 
als het Nieuwe Kanaal en een lengte heeft van 
1893 M. Op de kruising met den kunstweg 
Lemmer—Tacozijl—Sondel is een doorlaatbrug 
gemaakt met een wijdte van 70&nbsp;M. tusschen de 
landhoofden. In het midden een ophaalbrug van 
8 M. wijdte voor het doorlaten van schepen met 
materialen en kolen. Verder een kanaal van 
Groote Brekken tot Koevorde, uitgevoerd van 
Maart 1916 tot Juli 1917, lang 4000&nbsp;M. en een 
breedte op Z.P. van 62&nbsp;M. Waar de rijksweg 
Sneek—Lemmer en de weg Sloten—st.Nioolaasga 
het Kanaal snijden is een draaibrug gebouwd 
met twee twee openingen van 9&nbsp;M. met het oog op den 
scheepvaartweg Groningen—Lemmer, die in 
aanmerking komt langs dit kanaal te worden verlegd. 

Het vraagstuk van de grondberging was een
moeilijk vraagstuk; er kwam heel wat los, n.l. 
749,000&nbsp;M³. te Spannenburg en 367,000&nbsp;M³. te 
Lemmer. Dank zij de wijze van werken, werd 
het hier gelukkig opgelost. De kanalen werden 
geheel door baggering lot stand gebracht, de 
grond in bakken vervoerd en door een zuiger op 
den wal geperst, Bij Lemmer werden oude dijksputten 
aangekocht en een deel van het Idskenhuizermeer
in het noorden, met de uitgebaggerde 
aarde gevuld en zoo tot land gemaakt. Bij Lemmer 
is het reeds in volle cultuur en zelfs voorzien 
van een boerderijtje.

Zoo krijgt nu de Groote Brekken het water 
toegevoerd van het Tjeukemeer uit het oosten, 
het Slotermeer uit het westen, het Sneekermeer,
Langweerderwielen, Heegermeer enz. uit het 
noorden; de voeding laat dus niets te wenschen 
over. 

Hierna behandelde de heer Wouda het eigenlijke
stoomgemaal, voor den inhoud waarvan wij 
verwijzen naar het uitvoerig verslag in ons 
[[Leeuwarder Courant - 4 mei 1920 | nummer van 4]] 
dezer van de lezing, te Lemmer 
gehouden voor den „Bond van hoofden van den 
technischen dienst in Friesland", Alleen mag nog
even gereleveerd wat de spreker zeide naar aanleiding
van de capaciteit van het gemaal, om
4000 M³. water per minuut uit te werpen. Om 
duidelijk te maken, wat zulk een capaciteit 
beteekent, zeide hij, dat het gemaal al het water,
dat zich in het Nieuwe Kanaal bevindt tusschen
de eerste en de tweede brug, in 20 minuten zou 
kunnen uitslaan.

Wat kosten aangaat, deze zijn door den oorlog, 
waardoor materialen en werkkrachten zooveel
duurder werden, heel wat grooter geworden. 
Bedroeg de oorspronkelijke raming ƒ&nbsp;1,850,000,
thans komen de totaalkosten ongeveer op
ƒ&nbsp;2,500,000.

De spreker, die zulk een groot aandeel in dit 
voor de provincie Friesland hoogst belangrijke
werk heeft gehad, ontving van den voorzitter een
hartelijk woord van dank en van de vergadering
een welgemeend applaus.
</div></div>


==Bronnen==
# Het Stoomgemaal bij Tacozijl. ''Leeuwarder courant: Derde blad'', (1920, 27 mei)<br> Geraadpleegd op 05-03-2022, van https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010601892:mpeg21:p009
<br>
[[Category:Publicaties]]