Schoorsteenbouwer Sjang Geelen
Hier wordt het verhaal verteld van de bouwer van de schoorsteen, de heer Peter Johannes (‘Sjang’) Geelen uit het Midden-Limburgse Neer. Bron van het verhaal is een zoon van Sjang, Pierre, die veel onderzoek naar het leven en werk van zijn vader verricht heeft. Het beeld van Sjang dat hieruit naar voren komt, is dat van een bedachtzame, veelzijdige man, die gedurende zijn leven zijn vele talenten ten volle ontplooid heeft en zich op diverse wijzen heeft ingezet voor de gemeenschap.
De jeugd van Sjang
Sjang Geelen wordt geboren op 23 oktober 1895 als oudste in een gezin met vijf zonen (waarvan er een vrij kort na de geboorte overlijdt) en vijf dochters. Zijn vader Sieje-Pieër is een ondernemende man, die kiest voor een loopbaan in de bouw, in tegenstelling tot de generaties vóór hem, die landbouwer van beroep waren. Eind 19e eeuw vestigt Sieje-Pieër zich als zelfstandig ondernemer, en richt zich met zijn jonge bedrijf zowel op de woning- als de utiliteitsbouw. Hij specialiseert zich in de bouw van ringovens en fabrieksschoorstenen.
Sjang draait al jong mee in het bedrijf: hij is nog geen twaalf jaar oud als hij op de loonlijst verschijnt. De jongen leert het vak van bouwvakker in de praktijk, en ontwikkelt zich gaandeweg tot metselaar. Hij specialiseert zich in de bouw van fabrieksschoorstenen, een specialisme waarvoor in Nederland nooit een vakopleiding heeft bestaan. Waarschijnlijk heeft hij veel geleerd van een van zijn ooms (ome Sjeng), ook actief in het (familie)bedrijf.
Sjang als schoorsteenbouwer
In mei 1911 bouwt Sjang op 15-jarige leeftijd in een Duits grensplaatsje zijn eerste fabrieksschoorsteen, die 20 meter hoog is. Tussen zijn 15e en 35e levensjaar bouwt hij in totaal meer dan 110 schoorstenen in Nederland, België en Duitsland. De hoogste, tevens een van de hoogste ooit gebouwd in Nederland, staat op de Veluwe en is 75 meter hoog. Sjang houdt gedurende deze periode nauwkeurig een notitieboekje bij. In dit boekje, dat bewaard is gebleven, noteert hij een aantal kerngegevens van de schoorstenen die hij bouwt: bouwjaar, locatie, hoogte, bouwsom, en – voor schoorstenen hoger dan 30 meter – veelal ook het volume aan metselwerk. Vaak legt hij ook de opdrachtgever vast, de bedrijfstak, de totale bouwtijd en het aantal ingezette hulpkrachten.
Sjang werkt als metselaar vaak alleen. Bij hoge schoorstenen komt er een metselaar bij; Sjang is dan de hoofdmetselaar. Hij metselt de ‘voorwerkers’, de stenen die in het zicht komen. De tweede man, die wellicht iets minder bedreven is, neemt de ‘achterwerkers’ voor zijn rekening. Dat zijn de stenen die uit het zicht blijven. Bij het werk wordt gebruik gemaakt van een inwendige steiger. Op een houten werkvloertje, dat tijdens het werk steeds verder naar boven wordt verplaatst, is naast de metselaar(s) ook een opperman aanwezig. Deze zorgt ervoor dat de specie aangereikt wordt. Ook zorgt hij ervoor dat de stenen, voordat ze vermetseld worden, op hun plaats worden gebracht. De 60 meter hoge schoorsteen bij het Woudagemaal is de 45e schoorsteen die Sjang bouwt. Hij is dan 23 jaar. Omdat het een hoge schoorsteen is, schakelt hij zijn jongere broer Sjra in als tweede metselaar.
Aan de periode als schoorsteenbouwer komt een einde als Sjang’s vader plotseling overlijdt. Sjang is dan 34 jaar oud. Zijn broer Sjra en hij besluiten na de dood van hun vader het familiebedrijf samen voort te zetten onder een nieuwe naam. Zij richten zich in het vervolg verder op de woning- en utiliteitsbouw; ringovens en schoorstenen bouwen zij in principe niet meer.
Sjang als persoon en gemeenschapsmens
Gedurende zijn jaren als schoorsteenbouwer brengt Sjang veel tijd door in alle uithoeken van het land. Deze periode is van invloed op zijn karakter en persoonlijke ontwikkeling. Hij doet organisatorische ervaring en mensenkennis op, en komt in aanraking met kwesties van politieke en levensbeschouwelijke aard. De aldus opgedane kennis en vaardigheden zal hij gedurende de rest van zijn leven op vele manieren toepassen.
Sjang is 35 jaar oud als hij definitief terugkeert naar zijn geboorteplaats. Twee jaar later trouwt hij met Nel Beurskens en start een gezin. Naast zijn werk en gezinsleven ontplooit Sjang vele activiteiten. Hij houdt van toneelspelen en musiceren en is 56 jaar lang lid van de mede door zijn vader opgerichte fanfare ‘De Eendracht’. Bij deze fanfare bekleedt hij in de loop der jaren diverse bestuursfuncties. In 1953 levert zijn jarenlange inzet hem de zilveren eremedaille op, verbonden aan de Orde van Oranje-Nassau.
Ook in de lokale politiek is Sjang actief. Kort na de terugkeer naar zijn geboorteplaats wordt hij gekozen als gemeenteraadslid, en vervolgens als wethouder. Rond zijn veertigste jaar wordt Sjang door B&W benoemd als plaatsvervanger van de burgemeester.
In de sfeer van zijn beroep maakt Sjang zich ook op diverse wijzen verdienstelijk. Hij zet zich jarenlang in voor het verbeteren van de arbeidsverhoudingen in de aannemerij, en levert een langdurige bijdrage aan de opleiding van jongeren in de bouw. Sjang bekleedt door de jaren heen bestuurlijke functies in diverse organen: voorzitter van de Afdeling Roermond van de Nederlandse Katholieke Aannemers- en Patroonsbond (NKAPB), lid van het landelijk Hoofdbestuur van de NKAPB en voorzitter van de hoofdafdeling Kleinbedrijf van deze belangenorganisatie.
Sjang is tevens een begenadigd spreker, en wordt veel gevraagd voor toespraken. Door zijn vele activiteiten en sociale inslag verwerft Sjang brede bekendheid in de omgeving, en is hij bij velen geliefd. Na een rijk leven vol actief burgerschap overlijdt Sjang op 69-jarige leeftijd in het jaar 1964 in zijn woonhuis in Neer.
Bronnen
- Geelen, P. (2014). Peter Johannes Geelen (1895-1964). Bouwer van Fabrieksschoorstenen pur S(j)ang. Geraadpleegd 5 mei 2022 van
- Geelen, P. (2019). Lezing voor vrijwilligers van het Ir. D.F. Woudagemaal te Lemmer